Landerne

Landerne
Tier kozh war Pont Roc'han.
Anv gallek (ofisiel)	Landerneau
Bro istorel	Bro-Leon
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Brest
Kanton	Landerne (pennlec'h)
Kod kumun	29103
Kod post	29800
Maer Amzer gefridi	Patrick Leclerc 2014-2026
Etrekumuniezh	KK Bro Landerne-Daoulaz
Bro velestradurel	Bro Brest
Lec'hienn Web	Ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	16 025 ann. (2020)[1]
Stankter	1 215 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 27′ 06″ Norzh 4° 14′ 53″ Kornôg / 48.451667, -4.248056
Uhelderioù	kreiz-kêr : 21 m bihanañ 1 m — brasañ 175 m
Gorread	13,19 km²
Landerne
kemmañ

Landerne ([lãn.ˈdɛr.ne]) zo ur gumun e Bro-Leon ha Bro-Gerne e departamant Penn-ar-Bed, e gwalarn Breizh. Penngêr kanton Landerne eo.

Douaroniezh

• War lez ar stêr Elorn emañ Landerne.

Anv

• Bernard Tanguy ː Landergneau, 1206 ; Landerneu, 1218 ; Landerneau, 1233 ; Landergnau, 1296 ; Landerniau, c. 1330 ; Landerneau, 1467.
• Erwan Vallerie ː Landergneau, 1206 ; Landerneu, 1218 ; Landernau, 1233 ; Landerinau, 1265 ; Landergnau, 1296 ; Landerniau, c. 1330 ; Landerneau, 1336, 1467 ; Lanternoc, 1536 ; Lenderneau, 1630.

Gerdarzh

Lan - Theernoch, anv un eskob.

Ardamezouriezh

En glazur e deirgwern greet en aour, sparrarouez e wern-volosk gant ardamezioù Roc'han en gul e nav mailhenn en aour 3-3-3, sparrarouez e wern-greiz gant ardamezioù Breizh en erminig, sparrarouez e wern-vizan gant ardamezioù Leon en aour e leon kudennek en sabel.

• Ger-ardamez : Dalc'h soñj, dalc'h mat
• Katalog d'Hozier, 1696
• Treser : Bernard Le Brun

Istor

Orin

A-gozh e sav diazezadur ur gêr e traoñ aber ar stêr Elorn. Seblantout a ra an anv Landerne dont pe eus Lann + Ternog pe eus Lann + Tenenan, a oa o-daou ermited eus ar VII^vet kantved.

Anv a zo eus Landerne er paperoù ofisiel er boaz 1206.

Gouzout a reer avat e oa annezet al lec'h gant Galianed-ha-Romaned dre ma oa ur c'hroashent a-bouez-bras en em gave aze a-drugarez d'ar roudour da vont eus an daou du eus ar stêr. Pemp hent kozh a zo:

• Hent Montroulez, a dremene dre an ospital gozh hag ar Roc'h-Morvan;
• Hent Karaez, dre an ospital gozh ha krec'hienn gozh Penn-ar-C'hrann (hent ospital Ferdinand Grall bremañ);
• Hent Kemper, dre straed Daoulaz ha Lannurvan;
• Hent Brest dre Gêrlaran ;
• Hent Lesneven dre Beler.

Henamzer

• Adalek ar V^vet kantved, ec'h en em gav ar Vrezhoned en Arvorig hag e annezjont en draoñienn. E-pad meur a gantved e voe gwarezet ar stêr Elorn gant kestell ar Roc'h-Morvan hag, izeloc'h, Kastell Goueled ar Forest.

Krennamzer

• Adalek penn-kentañ ar Grennamzer e oa Landerne perc'hentiezh tiegezh galloudus Leon hag e 1363 e voe hini tiegezh ar Roc'haned, dre un dimeziñ. An dimeziñ-se a verzer dre sellout ouzh ardamez kêr Landerne : al leon evit tiegezh Leon ha kroazvein evit tiegezh Roc'han.

Amzerioù modern

• Dindan ren ar rouaned e oa ur gêr a-bouez rak kêr-benn Priñselezh Leon e oa. Meur a wech e voe gwallaozet ar gêr en abeg d'ar brezelioù : gant an Normaned, gant ar Saozon (Brezel Kant Vloaz), gant Brezel an Ere ivez. Da vare an Dispac'h Gall e oa endeo ur geoded vihan a veve diwar Kenwerzh ar Mor, gant ur c'huzul-kêr, a veze kadoriet gant ur prokulor-sindik da gentañ ha goude-se gant ur maer, adalek 1692.

XVII^vet kantved

• Emsavadeg ar Bonedoù ruz:
  • trubuilhoù a voe e Landerne en noz etre an 3 hag ar 4 a viz Gouere; preizhet razh e voe tiez Bigeaud, fermer an dleoù, ha Blaizot, skignour ar paper-timbr; e ti ar sindig e voe tapet kig-bevin ha kig-sall^[2];
  • nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh tri den eus Landerne, Paul Menac, François Leffait ha Mathieu Sizon, goude Emsavadeg ar Bonedoù ruz^[3].

Dispac'h Gall

• 1790: gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer e voe lakaet Landerne da benn ur bann^[4].
• Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Pillet, kure e Sant-Julian, Corre, aluzenner an ospital, Thomas ha Leier, beleion, an Tad Alexis, superior ar venec'h eus urzh Sant-Benead, da daou vanac'h eus ar memes kouent, an Tadoù Fidèle ha Pascal; nac'het e voe gant La Rue, person Sant-Houardon ha Jocguet, kure en hevelep parrez, Bodenez, person Sant-Tomaz ha Marc, kure er memes parrez, Roussel, person Beuzid, ha Mouden, kure en hevelep parrez^[5];
• an Dispac'h ne voe ket fall evit Landerne rak frankizour e oa ar boblañs dre vras. Ar Gonvañsion a zivizas zoken ober eus Landerne kêrbenn departamant nevez-krouet "Penn-ar-Bed" (dezvad an 19 a viz Gouere 1793). Kement-se a badas 16 miziad hepken avat.

Reverzhioù greantel

• A bep seurt atalieroù a voe digoret e Landerne da vare ar reverzhioù greantel.

Labouradegoù boujiennoù, soavon, bier, bangounelloù-burezh, ha dreist-holl ar Wiaderezh, "Société Linière du Léon", war hent Landivizio, he devoe betek 2500 micherour. An hent-houarn a zegasas diorrodur kêr dre he liammañ ouzh Pariz e 1865 hag ouzh Kemper e 1865.

XX^vet kantved

• A-raok ar ar brezel 14 e oa ur batailhon ag ar 118vet Rujumant Troadegiezh kazarniet e Landerne, hag e c'her-stur e oa Peg Barz.
• Da heul ar brezel 14 e tigreskas ar boblañs e kêr e-pad ur pennad. Goude 1944 e kresk ar boblañs a-nevez.

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 297 gwaz ag ar gumun, da lâret eo 3,60% ag he foblañs e 1911, abalamour d'ar brezel^[6].

Eil Brezel-bed

• Mervel a reas 82 zen ag ar gumun abalamour d'ar brezel^[7].
• D'an 19 a viz Even 1940 e tegouezh al lu alaman e Landerne; difennet eo kêr gant 150 martolod gall ha 40 soudard eus an Droadegiezh Trevadennel. Goude teir euriad emgann e teu an Alamaned tre e kêr. Tri milour gall a zo lazhet, gant al Letanant-Lestr Jean Moreau, penn an difenn, en o mesk^[8].
• D'an 23 a viz Gouere 1942 e kouezhas un nijerez Whirlwind marilhet P7060 ha kodet HE-? eus ar 263th Squadron eus ar Royal Air Force Volunteer Reserve e Landerne; lazhet e voe he levier^[9].

Brezelioù didrevadennañ

Brezel Indez-Sina

• Mervel a reas nav milour^[10].

Brezelioù didrevadennañ

• Mervel a reas eizh milour eus ar gumun^[11].

Un nebeud darvoudoù o deus merket istor Landerne

• 1336 : Diazezadur an ospital, a voe dilec'hiet da straed an harluidi e 1660
• 1510 : Pont Roc'han adsavet
• 1604 : Savidigezh porched iliz Sant-Houarzhon
• 1607 : Savidigezh tour iliz Sant-Tomaz
• 1664 : Savidigezh ti Leurgêr ar Marc'had lesanvet bremañ "Ti an Dugez Anna", gwechall ti ar Sechenaliezh
• 1701 : Savidigezh kouent an Ursuladezed, a voe implijet goude-se evel ospital, toull-bac'h, kazarn, ha bremañ lise (Lise an Elorn bremañ)
• 1728 : 1788 Adsavidigezh ar c'haeoù
• 1828 : Ar Ganol
• 1860 : Dibenn adsavidigezh iliz sant-Houarzhon, a oa a-raok e plas ar C'hredit Labour-Douar e-kichen ar Family. Dalc'het e voe ar porched (eus an Azginivelezh) hag an tour.

Monumantoù ha traoù heverk

An Ospital, diazezet e 1336 Maner la Petite-Palud, XVvet, XIXvet}} Kouent ar Gordennerien, XVIIvet Kouent hag iliz an Ursulinezed, 1715, XVIIvet Chapel an Ursulinezed Chapel Sant-Sebastian Iliz Sant-Houardon, XVIvet, XVIIvet

Prioldi Sant-Tomaz, XVIvet Iliz Sant-Tomaz a Gantorberi, XVIvet, XVIIvet Chapel ar Gapusined, XVIIvet Iliz Beuzit-Konogan , 1591, XVIIvet Kastell Kerlezerien Garnell Sant-Tomaz, XVIIvet Ti Gillard, 1639

Ti an Dugez Anna, 1664 Ti Dutoya, 1667 Ti Itron-Varia Rumengol, 1668 Maner Keranden, XVIIvet, 1823, 1904 Maner Kerlaran, XIXvet

Pont Landerne, savet war an Elorn, a reer anv anezhañ en ur skrid eus 1336. E 1510 e oa bet adsavet gant mein gant Yann II a Roc'han. Abaoe e reer pont Roc'han anezhañ. Da gentañ e oa war ar pont ur vilin, ur gored, ur chapel, un ti-gward hag ur prizon. En XVII^vet kantved e voe savet tiez-annez warnañ.

Pont Roc'han e Landerne

• Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù^[12],[13]. D’an 29 a viz Du 1918 e voe divizet a-unvouezh d’e sevel gant ar c’huzul-kêr. Dioueliet e voe d’an 13 a viz Du 1921. Nevesaet e voe e golonennoù e 2008^[14].

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

^[15]

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

• D'an 22 a viz Kerzu 2004 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• D'an 28 a viz Genver 2005 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.

Deskadurezh

• Daou hentad divyezhek Div Yezh (168 skoliad e 2010), un hentad divyezhek zo er skolaj hag el lise publik (226 en holl e 2011)
• Staliet eo Diwan Breizh e Landerne.
• Ur skol Diwan (47 skoliad e 2011).
• Ur skol brevez divyezhek Dihun a zo (80 skoliad e 2011).
• E distro-skol 2023 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 321 skoliad (19,3 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[16]

Buhez foran

• An ti stummañ dibaouez Stumdi zo lec'hiet e Landerne.
• Radio Arvorig FM a skign adalek Landerne.
• Divyezhek eo an holl banelloù e kreiz-kêr.
• Divyezhek eo ti-gar Landerne.
• Bep bloaz e vez Gouel Kann al Loar e Landerne gant ur plas a-bouez roet d'ar brezhoneg: kenstrivadegoù lazoù-kanañ Kanomp Breizh, pezhioù c'hoari, kenstrivadegoù istorioù berr a vez kinniget bep bloaz.

Tud

Tud ganet eno

• 1712 ː Guillaume Mazeas; lennegour (Landerne, 1712 - Gwened, 1776)
• 1713 ː Jean Mazeas; matematikour (Landerne, 1713 - Paris, 1801)
• 1726 ː Yves Querboeuf; Istorour ha lennegour (Landerne ,1726 - Brunswick, 1799)
• 1753 ː Louis-Julien Roujoux; baron Landerne; prefed ha barzh (Landerne, 1753 - Brest, 1919)
• 1756 ː Yves Le Coat, baron Sant-Haouen; eil-amiral; ijiner arouezioù ar pellskiver (Landerne, 1756 - calais, 1826);
• 1779 ː Prudence-Guillaume Roujoux; baron Landerne; refed, istorour (Landerne, 1779 - Paris, 1836)
• 1902 : Remont Jestin, skrivagner brezhonek
• 1926 : Édouard Leclerc, kenwerzhour
• 1981 : Kristof ar Menn (Krismenn), kaner
• 1988 : Romain Thomas, melldroader

Tud marvet eno

• 1791 : Glaoda Mari al Lae, skrivagner brezhonek
• 1816 ː Augustin Coeuret de Secqueville; eil-amiral enep an dispac'h gall (Oison, 1749- Landerne, 1816)
• 1825 ː Jean-Marie Jumel; jeneral an impalaeriezh kentañ (Lyon, 1772 - Landerne, 1825)
• 1931 : Louis Harel de la Noë, ijinour, saver hentoù-houarn
• 1946 : Joseph Ollivier, keltiegour ha gouizieg
• 2000 : Jean Malléjac, marc'hhouarner

Gweladennerien brudet

• 1373 : ar Gwesklin
• 1505 : Anna Vreizh
• 1681 : Vauban
• 1777 : Jozef II impalaer Aostria, breur Marie-Antoinette
• 1796 : Lazare Hoche
• 1834 : Victor Hugo
• 1858 : Napoleon III hag e wreg

Ardamezeg ar familhoù

	Le Barzic Aotrounez Kerbiat e Sant Houardon En glazur e gebrenn en argant heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant.
	Olivier [17] Aotrouniezhoù dianav En glazur e wezenn en argant heuliet gant teir c'hreskenn en aour.

Buhez Etrebroadel

Gevelliñ

•  Alamagn : Hünfeld (1968)
• Kembre : Caernarfon (1992)

Emglev mignoniezh

• Japan : Imadate (1992)

Kevelerezh

•  Burkina Faso : Bam (1977)
• Roumania : Mioveni (1989)
• Landerne he deus resevet Plakenn Enor Europa Kuzul Europa e 2001.

Monumant

• Hêrezh , ar monumant savet gant Tomaz Godin d'an ñ  : ^[18][19].

Liammoù diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Landerne

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• Lec'hienn ofisiel kêr
• (br) Landerne war lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur

• Hervé Abalain : Les noms de lieux bretons. Les Universels Gisserot. 2000
• Daniel Delattre : Le Finistère. Les 283 communes. 2004
• Embannadurioù Flohic : Le Patrimoine des communes du Finistère. 1998
• Michel Froger & Michel Pressensé : Armorial des communes du Finistère. 2001
• Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
• Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses du Finistère. Chasse-Marée. ArMen. 1990
• Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Daveoù ha notennoù

1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
2. Yvon Garlan ha Claude Nières, Les Révoltes bretonnes de 1675 - papier timbré et bonnets rouges, Éditions Sociales, Pariz, 1975 (e galleg), pajennoù 113 ha 119
3. Arthur Le Moyne de La Borderie , La Révolte du Papier Timbré advenue en Bretagne en 1675, adembannet e Les Bonnets Rouges, Union Générale d'Éditions (dastumadeg 10/18), Pariz, 1975 (e galleg)
4. J. B. Duverger, Collection complète des lois, décrets, ordonnances, règlemens avis du Conseil d'Etat, Levrenn gentañ, Eil embannadur, Pariz, 1834, p.105
5. Kristof Jezegoù, Hor Bro e-pad ar Revolusion, Ti-moullañ Ar Bobl, Karaez, 1915, pajenn 45
6. Memorial Genweb
7. Memorial Genweb
8. Le Télégramme, 16 a viz Even 2010
9. Pertes RAF Finistère
10. Memorial Genweb
11. Memorial Genweb
12. Memorial Genweb
13. Memorial Genweb
14. Université de Lille
15. Cassini hag EBSSA
16. Kelenn
17. Julien, noter ar roue e 1668.
18. Le Télégramme
19. Ouest-France