Γεώργιος Παπανδρέου

Για άλλα πρόσωπα με το όνομα Γεώργιος Παπανδρέου, δείτε: Γεώργιος Παπανδρέου (αποσαφήνιση).

Γεώργιος Παπανδρέου
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, το 1968
Πρωθυπουργός του Βασιλείου της Ελλάδας
Περίοδος 18 Φεβρουαρίου 1964 – 15 Ιουλίου 1965
Μονάρχης	Κωνσταντίνος Β΄ Παύλος Α'
Προκάτοχος	Ιωάννης Παρασκευόπουλος
Διάδοχος	Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας
Περίοδος 8 Νοεμβρίου 1963 – 30 Δεκεμβρίου 1963
Μονάρχης	Παύλος Α΄
Προκάτοχος	Στυλιανός Μαυρομιχάλης
Διάδοχος	Ιωάννης Παρασκευόπουλος
Περίοδος 26 Απριλίου 1944 – 3 Ιανουαρίου 1945
Μονάρχης	Γεώργιος Β΄
Προκάτοχος	Σοφοκλής Βενιζέλος
Διάδοχος	Νικόλαος Πλαστήρας
Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων
Περίοδος 18 Φεβρουαρίου 1964 – 15 Ιουλίου 1965
Πρωθυπουργός	ο ίδιος
Προκάτοχος	Γεώργιος Κουρμούλης
Διάδοχος	Γεώργιος Νόβας
Περίοδος 8 Νοεμβρίου 1963 – 30 Δεκεμβρίου 1963
Πρωθυπουργός	ο ίδιος
Προκάτοχος	Ιωάννης Σόντης
Διάδοχος	Γεώργιος Κουρμούλης
Περίοδος 1η Φεβρουαρίου 1951 – 4 Ιουλίου 1951
Πρωθυπουργός	Σοφοκλής Βενιζέλος
Προκάτοχος	Νικόλαος Μπακόπουλος
Διάδοχος	Νικόλαος Μπακόπουλος
Περίοδος 16 Ιανουαρίου 1933 – 6 Μαρτίου 1933
Πρωθυπουργός	Ελευθέριος Βενιζέλος
Προκάτοχος	Δημήτριος Χατζίσκος
Διάδοχος	Αλέξανδρος Μαζαράκης - Αινιάν
Περίοδος 2 Ιανουαρίου 1930 – 26 Μαΐου 1932
Πρωθυπουργός	Ελευθέριος Βενιζέλος
Προκάτοχος	Κωνσταντίνος Γόντικας
Διάδοχος	Περικλής Καραπάνος
Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης της Ελλάδας
Περίοδος 28 Αυγούστου 1950 – 4 Ιουλίου 1951
Πρωθυπουργός	Σοφοκλής Βενιζέλος
Προκάτοχος	ο ίδιος
Διάδοχος	Εμμανουήλ Τσουδερός
Περίοδος 15 Απριλίου 1950 – 21 Αυγούστου 1950
Πρωθυπουργός	Νικόλαος Πλαστήρας
Προκάτοχος	Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Διάδοχος	ο ίδιος
Περίοδος 9 Ιανουαρίου 1923 – 11 Ιανουαρίου 1924
Πρωθυπουργός	Στυλιανός Γονατάς
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση	Γεώργιος Σταυρόπουλος,13 Φεβρουαρίου 1888, Καλέντζι Αχαΐας
Θάνατος	1 Νοεμβρίου 1968 (80 ετών) Αθήνα, Ελλάδα
Εθνότητα	Ελληνική
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Πολιτικό κόμμα	Ένωσις Κέντρου (1961-1967), Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (1958-1961), Ελληνικός Συναγερμός (1952-1953), Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου (1950-1952), Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν Κόμμα (1945-1950), Δημοκρατικόν Κόμμα (1935-1936), Κόμμα Συντηρητικών Φιλελευθέρων (1924-1925) Κόμμα Φιλελευθέρων (1920-1924, 1928-1935, 1953-1958)
Σύζυγος	Σοφία Μινέικο (1913-1926) Κυβέλη Ανδριανού (1934-1968)
Παιδιά	Ανδρέας Παπανδρέου, Γιώργος Γ. Παπανδρέου
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Β΄ Γυμνάσιο Πατρών
Επάγγελμα	πολιτικός οικονομολόγος διπλωμάτης δικηγόρος
Βραβεύσεις	Μεγαλόσταυρος 1ης κλάσης του Τάγματος της Αξίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας
Υπογραφή
Παρωνύμιο	Γέρος της Δημοκρατίας
Ιστοσελίδα	Πνευματικό Ίδρυμα Γεωργίου Παπανδρέου
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Γεώργιος Παπανδρέου (Καλέντζι Αχαΐας, 13 Φεβρουαρίου 1888 - Αθήνα, 1 Νοεμβρίου 1968) ήταν Έλληνας νομικός και πολιτικός. Διατέλεσε τρεις φορές Πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Σπούδασε Νομική και Πολιτικές Επιστήμες, αρχικά στην Αθήνα και ύστερα στο Βερολίνο, όπου και γνώρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Έκτοτε αποτέλεσε στενό συνεργάτη του και θερμό υποστηρικτή του. Το 1921 επέζησε ύστερα από απόπειρα δολοφονίας φιλοβασιλικών.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Το 1922 πρωτοστάτησε στο κίνημα Πλαστήρα-Γονατά, όντας πολιτικός σύμβουλος του κινήματος, το οποίο οδήγησε στη Δίκη των Εξι, στην κατάργηση της Μοναρχίας και στη σύσταση της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, ενώ υπηρέτησε και υπουργός της επαναστατικής κυβέρνησης. Το 1924, διορίσθηκε εκ νέου υπουργός στην κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου.

Το 1925, μετά την επιβολή της δικτατορίας του Παγκάλου, εξορίστηκε. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, υπηρέτησε ως υπουργός στις κυβερνήσεις Βενιζέλου την περίοδο 1930-1932. Μετά την επιβολή της Μεταξικής δικτατορίας, εξορίστηκε ξανά, στην Άνδρο και στα Κύθηρα.

Την περίοδο της κατοχής είχε αντιστασιακή δράση, με αποτέλεσμα τη σύλληψη του από τους Γερμανούς και τη φυλάκιση του στις Φυλακές Αβέρωφ. Το 1944 συντάχθηκε πλήρως με την Εξόριστη κυβέρνηση και αποτέλεσε τον κύριο διοργανωτή του συνεδρίου του Λιβάνου. Ύστερα εκτέλεσε χρέη μεταβατικού πρωθυπουργού στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Κατά την απελευθέρωση, εκφώνησε λόγο στην πλατεία συντάγματος στις 12 Οκτωβρίου 1944.

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, αποτέλεσε μέλος των κυβερνήσεων των κυβερνητικών δυνάμεων. Μετά τη λήξη του εμφυλίου, δημιούργησε το Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου, το οποίο συμμετείχε στις εκλογές του 1950 και 1951. Το 1952, συνεργάστηκε με το κόμμα του Αλέξανδρου Παπάγου, Ελληνικό Συναγερμό, από το οποίο αποχώρησε το 1953. Ύστερα, δημιούργησε την Ένωση Κέντρου, με την οποία εξελέγη πρωθυπουργός στις εκλογές του 1963 και του 1964.

Με την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, τέθηκε υπό κατ'οίκον περιορισμό. Ένα χρόνο μετά, το 1968, έβγαλε κρυφά διάγγελμα,^{[εκκρεμεί παραπομπή]} στο οποίο φερόταν εναντίον της δικτατορίας. Πέθανε, την 1η Νοεμβρίου του ίδιου έτους.

Βιογραφία

Νεανικά χρόνια

Ο Γεώργιος Παπανδρέου γεννήθηκε ως Γεώργιος Σταυρόπουλος στο Καλέντζι Αχαΐας το 1888 και ήταν το τρίτο παιδί του πρωτοπρεσβύτερου Ανδρέα Σταυρόπουλου και της συζύγου του Παγώνας, κατά άλλους^[1] γεννήθηκε στο χωριό Αγία Μαρίνα που ήταν τότε οικισμός του Καλεντζίου. Δεν γνώρισε τη μητέρα του, η οποία απεβίωσε λίγους μήνες μετά τη γέννησή του. Ο θείος του, Νικόλαος Σταυρόπουλος, ήταν σχολάρχης Πατρών. Ξεκίνησε τις σπουδές του στο τετρατάξιο σχολείο του χωριού του και στη συνέχεια στο σχολαρχείο της Χαλανδρίτσας. Δύο χρόνια αργότερα και αφού ο πατέρας του μετατέθηκε στην Πάτρα, γράφτηκε στο Β΄ Γυμνάσιο Πατρών, όπου ήδη φοιτούσε ο μεγαλύτερος αδερφός του, Νίκος. Το 1901 έχασε την αδελφή του, Μαγδαληνή, από φυματίωση σε ηλικία μόλις 19 ετών. Την ίδια χρονιά αποφάσισε μαζί με τον αδελφό του να επισημοποιήσουν το επίθετο με το οποίο ήταν άλλωστε γνωστοί: Από Γεώργιος Σταυρόπουλος έγινε Γεώργιος Παπανδρέου.

Σπούδασε νομική στην Αθήνα μεταξύ των ετών 1906-1909 απ' οπού αποφοίτησε με άριστα. Υπηρέτησε για δυο χρόνια την στρατιωτική του θητεία, τα έτη 1909-1911, στο 12ο Σύνταγμα Πεζικού που έδρευε στην Πάτρα. Μάλιστα επέμενε να υπηρετήσει ως απλός στρατιώτης, καθώς ως πτυχιούχος τότε του είχε γίνει παραινέσει για να γίνει έφεδρος αξιωματικός. ^[2]Έπειτα ^[3]και πολιτικές επιστήμες στο Βερολίνο, όπου και γνώρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, προσφωνώντας τον ως εκπρόσωπος των Ελλήνων φοιτητών.^[4] Από τους Γερμανούς καθηγητές του στο πανεπιστήμιο, αυτός που τον επηρέασε περισσότερο ήταν ο Χάινριχ Τρίπελ (Heinrich Triepel), ο οποίος πρωταγωνίστησε στην αμφισβήτηση του άκρατου θετικισμού και νομικισμού που επικρατούσε τότε στην γερμανική πολιτειολογία και θεωρία του κράτους, προτείνοντας αντίθετα μια περισσότερο κοινωνιολογική και πολιτική θεώρηση.^[5]

Τον Οκτώβριο του 1912, αμέσως, μετά την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, ο Γ. Παπανδρέου διακόπτει τις σπουδές του και επιστρέφει στην Ελλάδα για να καταταχθεί στο στράτευμα ως εθελοντής του εξωτερικού. Συμμετέχει στους Βαλκανικούς Πολέμους και αποστρατεύεται το καλοκαίρι του 1913 όπου επιστρέψει πίσω στην Γερμανία. Τον Ιανουάριο του 1914 προσφωνεί με εμπνευσμένα λόγια τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Παράλληλα το 1913 παντρεύτηκε τη Σοφία Μινέικο (κόρη του Σιγισμούνδου Μινέικο, Πολωνού αριστοκράτη, και της Περσεφόνης Μανάρη) με την οποία απέκτησε το 1919 τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Υπουργικές θέσεις

Οι συνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας και Στυλιανός Γονατάς και ο πολιτικός σύμβουλος της επανάστασης, Γεώργιος Παπανδρέου, στη Μουσουνίτσα, κατά τη διάρκεια του κινήματος του 1922.

Στις εκλογές του 1920 όπου το Κόμμα Φιλελευθέρων του νικητή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, Βενιζέλου, ηττήθηκε, ο Παπανδρέου εκλέχτηκε επιλαχών βουλευτής στην περιφέρεια Λέσβου.^[4] Το 1922 διετέλεσε πολιτικός σύμβουλος στο στρατιωτικό κίνημα της 11ης Σεπτέμβρη Πλαστήρα-Γονατά που έδιωξε τον βασιλιά Κωνσταντίνο και σταμάτησε τη διαδοχή των προηγούμενων βασιλικών κυβερνήσεων.^[4] Αργότερα διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών της στρατιωτικής κυβέρνησης Γονατά που εκτέλεσε την ηγεσία των Αντιβενιζελικών για την ήττα τους στην Μικρά Ασία, έχοντας συμμετάσχει και στην προηγηθείσα Δίκη ως κατήγορος.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Υπήρξε γενικός εισηγητής στην Δ' Συντακτική Συνέλευση του 1924 που κατήργησε την βασιλεία και συγκάλεσε Δημοψήφισμα για την επιβεβαίωση της πολιτειακής αλλαγής.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Αργότερα υπηρέτησε ως υπουργός Εθνικής Οικονομίας με την κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακοπούλου το διάστημα 1924-1925. Η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου τον εξόρισε. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως υπουργός Παιδείας επί Βενιζέλου (1930-1932) και υπουργός Συγκοινωνιών το 1933 πάλι με την κυβέρνηση Βενιζέλου. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ως υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση Βενιζέλου την περίοδο 1930 με 1932, συνέδεσε το όνομά του όχι μόνο με τα 3.200 σχολεία που κτίστηκαν τότε αλλά και με μία ευρύτατη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Το 1935 ίδρυσε το Δημοκρατικόν Κόμμα, το οποίο μετονομάστηκε αργότερα σε Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν Κόμμα.

Ο Παπανδρέου το 1934

Ως σταθερός υπέρμαχος της δημοκρατίας και πολέμιος του δικτατορικού καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά, εξορίστηκε το 1936 στην Άνδρο και στα Κύθηρα.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος - Εθνική Αντίσταση

Κατά την κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνελήφθη στις αρχές του 1942 από τους Ιταλούς ως εκδότης της παράνομης εφημερίδας Ελευθερία και φυλακίστηκε για ένα τρίμηνο στις φυλακές Αβέρωφ. Τον Ιούνιο του 1943 υπέβαλλε απευθείας στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ειδική αναφορά με χαρακτήρα διακήρυξης η οποία προκάλεσε το ζωηρό ενδιαφέρον του Ουίνστον Τσώρτσιλ με τίτλο: «Η ταυτότης συμφερόντων Ελλάδος και Αγγλίας για πρώτη φορά στην ιστορία είναι απόλυτος»:^[6][7][8][9]

18 Οκτωβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανεβαίνει στην Ακρόπολη για να υψώσει την ελληνική σημαία.

Στις αρχές του 1944 αποφάσισε να συνταχθεί με τη βασιλική εξόριστη κυβέρνηση στην Αίγυπτο. Στις 14 Απριλίου του 1944, περίπου ένα μήνα μετά τη δημιουργία της Πολιτικής Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, με αγγλικό πολεμικό αεροπλάνο έφτασε επειγόντως στο Κάιρο για σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, και αντικατέστησε τον Σοφοκλή Βενιζέλο που είχε διαδεχθεί τον Εμμανουήλ Τσουδερό, κατά τη μετάβαση του τελευταίου στο Λονδίνο. Τότε, τον Μάιο του 1944, οργάνωσε το συνέδριο του Λιβάνου, στο οποίο και αποφασίστηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας με συμμετοχή όλων των πολιτικών παρατάξεων υπό την πρωθυπουργία του με σκοπό την εφαρμογή του «Εθνικού Συμβολαίου». Αργότερα όμως σημειώθηκαν προστριβές και διαφωνίες με τους εκπροσώπους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου που αφορούσαν κυρίως τον έλεγχο του στρατού. Τότε προέβη σε ραδιοφωνικό διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Με την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα τον Οκτώβριο του 1944 ο Γεώργιος Παπανδρέου επανήλθε -έπειτα από σύντομη παραμονή της κυβέρνησής του στην Ιταλία- ως ο «πρωθυπουργός της Απελευθερώσεως».

Ο ρόλος του στα Δεκεμβριανά

Ο Γ. Παπανδρέου απολάμβανε της απολύτου εμπιστοσύνης της βρετανικής κυβέρνησης, όσον αφορούσε στις επιδιώξεις τους για τον έλεγχο της μεταπολεμικής Ελλάδας. Για το σκοπό αυτό, οι Άγγλοι υποχρέωσαν σε παραίτηση το Σοφοκλή Βενιζέλο από την ηγεσία της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και στη θέση του, ο βασιλιάς Γεώργιος τοποθέτησε τον Παπανδρέου. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ μάλιστα φερόταν αποφασισμένος να τον διατηρήσει στη θέση του πρωθυπουργού πάση θυσία^[10] ενώ και ο ίδιος ο Παπανδρέου απηύθυνε δραματική έκκληση προς τη βρετανική κυβέρνηση να αποστείλει στην Αθήνα ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, προκειμένου αυτές να αποτελέσουν ανάχωμα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ^[11]. Ενώ κυριαρχούσαν εντός του ΕΑΜ οι διαφωνίες μεταξύ διαλλακτικών και αδιάλλακτων, βασική επιδίωξη του Παπανδρέου ήταν η αποτροπή πάση θυσία της κατάληψης της χώρας από τις δυνάμεις του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού ύστερα από την αποχώρηση των Γερμανών, αλλά και η αναίμακτη μετάβαση στην ομαλότητα παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που υπήρχαν. Τον Οκτώβριο του 1944, αμέσως μετά τη συμφωνία της Καζέρτας (η οποία έθετε υπό συμμαχική διοίκηση του στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι όλες τις αντιστασιακές ομάδες και όριζε σαφώς να παρενοχλούνται οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους) και την απελευθέρωση, επέστρεψε στην Ελλάδα από το Σαλέρνο της Ιταλίας με το καναδικό πολεμικό πλοίο Prince David και ανεβαίνοντας στο βράχο της Ακρόπολης ύψωσε την ελληνική σημαία. Ήταν υπό την προεδρία του που ο Σκόμπι εξέδωσε την ξαφνική διαταγή για αφοπλισμών μόνο των αριστερών οργανώσεων, διαταγή που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των Δεκεμβριανών. Μετά τις μάχες των Δεκεμβριανών παραιτήθηκε από πρωθυπουργός, τον Ιανουάριο του 1945. Την ημέρα του συλλαλητηρίου, σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου, μέλη της Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ) προσπάθησαν να εισβάλλουν στο σπίτι του με χειροβομβίδα, αλλά απέτυχαν λόγω της αντίδρασης της φρουράς του. Ως επικεφαλής της κυβέρνησης, κατηγορήθηκε από το ΕΑΜ ότι έφερε την ευθύνη για το αιματοκύλισμα της διαδήλωσης στις 3 Δεκεμβρίου 1944 στην Πλατεία Συντάγματος, καθώς αρχικά έδωσε την άδεια για την πραγματοποίησή της και στη συνέχεια την ανακάλεσε σύμφωνα με πληροφορίες που επικαλέστηκε (τις οποίες αμφισβήτησε το ΕΑΜ) ότι η συγκέντρωση θα ήταν ένοπλη και θα αποσκοπούσε στην προετοιμασία έκρηξης κομμουνιστικού κινήματος. Ως επικεφαλής μάλιστα (πολιτικός προϊστάμενος) κάθε άλλης κυβερνητικής εξουσίας, έδωσε ρητή εντολή στον αστυνομικό διευθυντή Αθηνών Άγγελο Έβερτ για την έναρξη του πυρός κατά των αόπλων διαδηλωτών.^[12][13] Ο Παπανδρέου κατηύθυνε τις ένοπλες συγκρούσεις σε συνεργασία με τους Βρετανούς^[14] πετυχαίνοντας την επικράτηση των κυβερνητικών δυνάμεων.^[14]

Μεταπολεμική περίοδος

1950, Σχολή Χωροφυλακής στο Γουδί. Ο πρωθυπουργός, στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, και ο υπουργός Εσωτερικών και Δημοσίας Τάξεως, Γεώργιος Παπανδρέου, με ανώτατους αξιωματικούς της Χωροφυλακής

Μετά το 1946 συνέχισε την πολιτική του καριέρα ως βουλευτής Αχαΐας (προπολεμικά εκλεγόταν στη Μυτιλήνη όπου είχε διατελέσει και νομάρχης), ως αρχηγός του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος με το οποίο συμμετείχε στις εκλογές του 1946 και ως Υπουργός Εθνικής Οικονομίας, Εφοδιασμού, Εργασίας, Παιδείας, Δημόσιας Τάξης και Συντονισμού στις κυβερνήσεις των ετών 1946-1952. Το 1950 ίδρυσε το Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου με το οποίο συμμετείχε στις εκλογές του 1950 και 1951. Τα χρόνια 1950-1952 ήταν Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης με Πρωθυπουργούς τον Σοφοκλή Βενιζέλο και τον Νικόλαο Πλαστήρα. Αυτή την περίοδο της Αντιπροεδρίας του δημιουργεί το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) που μέχρι σήμερα προσφέρει υποτροφίες σε Έλληνες σπουδαστές. Στις εκλογές του 1952 συνεργάστηκε με τον Ελληνικό Συναγερμό του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου, που κατήλθε στις εκλογές ως αρχηγός της συντηρητικής παράταξης, λόγω της εκτίμησης που του είχε ο Παπάγος και παρά την αντίθεση πολλών παραγόντων του Συναγερμού. Τον Απρίλιο του 1953 όμως, μετά την υποτίμηση της δραχμής από τον τότε Υπουργό Συντονισμού Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, αποχώρησε από τον Ελληνικό Συναγερμό, επανίδρυσε το κόμμα του και το συγχώνευσε με το Κόμμα Φιλελευθέρων, αναλαμβάνοντας συναρχηγός του τελευταίου με τον Σοφοκλή Βενιζέλο. Μετά το 1953 οι βενιζελογενείς φιλελεύθερες δυνάμεις υπέφεραν από συνεχείς εσωτερικές συγκρούσεις και πολιτικό κατακερματισμό, και έφτασαν σε σημείο να πέσουν πιο κάτω και από την Αριστερά (ΕΔΑ) τα χρόνια 1958-1961.

Το 1961 ο Γεώργιος Παπανδρέου αναβίωσε τον ελληνικό φιλελευθερισμό ιδρύοντας το κόμμα Ένωσις Κέντρου, ένα συνασπισμό των παλιών φιλελεύθερων βενιζελικών και απογοητευμένων συντηρητικών. Στις εκλογές του ίδιου χρόνου εξασφάλισε το 1/3 των εδρών της Βουλής και αναδείχθηκε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Κατήγγειλε τα αποτελέσματα των εκλογών ως νοθευμένα, κατηγορώντας το παρακράτος για διπλοψηφίες και άλλες παρεμβάσεις, κάνοντας λόγο για εκλογές «βίας και νοθείας». Τότε ξεκίνησε πολιτικό αγώνα εναντίον της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως του Κωνσταντίνου Καραμανλή για τη διενέργεια νέων εκλογών, που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως «ανένδοτος αγών».

Πρωθυπουργία με την Ένωση Κέντρου

Το κόμμα του κέρδισε τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου του 1963 με ποσοστό 42,04%. Έχοντας 138 έδρες σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με τη στήριξη της ΕΔΑ, που είχε 28 έδρες. Ωστόσο, ο Παπανδρέου επιθυμούσε αυτοδύναμη πλειοψηφία και έτσι υπέβαλε την παραίτηση της κυβέρνησης αμέσως μετά την εξασφάλιση ψήφου εμπιστοσύνης. Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 η Ένωση Κέντρου κέρδισε με το 52,8% των ψήφων και 171 έδρες. Η προοδευτική πολιτική του, όπως και ο ευδιάκριτος ρόλος που έπαιζε ο γιος του, Ανδρέας, ξεσήκωσαν την αντιπολίτευση των συντηρητικών κύκλων. Ρύθμισε τα αγροτικά χρέη, πρόσφερε δωρεάν παιδεία σε όλες τις βαθμίδες, διπλασίασε τις βασικές αποδοχές των δικαστικών, απελευθέρωσε πολιτικούς κρατούμενους. Κυρίως όμως, συνέβαλε στο να «φυσήξει» ένας φρέσκος άνεμος πολιτικής ελευθερίας και να αναθαρρήσουν έτσι πολλοί πολίτες που ζούσαν επί χρόνια υπό τη σκιά αστυνομικών παρακολουθήσεων και εκφοβισμών. Προσπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο του στρατού και της αστυνομίας, παραγκωνίζοντας τους ακροδεξιούς και τους παρακρατικούς, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Παράλληλα, μείωσε τον ασφυκτικό έλεγχο του κράτους στις ιδέες και τα φρονήματα. Κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ότι τα οικονομικά μέτρα που εφάρμοσε ήταν εφικτά, λόγω της ανθηρής οικονομίας που είχε κληροδοτήσει η πρωθυπουργία Καραμανλή. Από την άλλη, η οκταετία Καραμανλή είχε μεν επιτύχει ανθηρά οικονομικά μεγέθη, το εισόδημα όμως των χαμηλότερων τάξεων είχε παραμείνει για χρόνια αμετάβλητο.

Το Κυπριακό

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν από τους πιο μαχητικούς υποστηρικτές της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα ήδη από τα πρώτα του πολιτικά βήματα.^[15] Όμως στα χρόνια αμέσως μετά την Απελευθέρωση συχνά συμβούλευε τους Κύπριους ηγέτες να προσέχουν πολύ τις κινήσεις τους, όπως για παράδειγμα το 1950 σε συνάντησή του με τον δήμαρχο Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη, καθώς η Ελλάδα χρειαζόταν όλη την οικονομική βοήθεια που ήταν σε θέση να προσφέρουν οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.^[16] Το 1959 απέρριψε τις Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες δημιουργήθηκε το κράτος της Κύπρου, επειδή προέβλεπαν ανεξαρτησία και όχι ένωση με την Ελλάδα. Ως πρωθυπουργός, το 1964, μετά από επεισόδια μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων στο νησί, δεν δίστασε να στείλει μία ελληνική μεραρχία για τη διατήρηση της τάξης και την προώθηση των ελληνικών συμφερόντων, την οποία μεραρχία αργότερα η Χούντα απέσυρε για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του ΝΑΤΟ, με τραγικά αποτελέσματα.

Στις 20 Ιουλίου του 1964, ο Γεώργιος Παπανδρέου ταξίδεψε στο Λονδίνο. Την επομένη, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου σερ Άλεκ Ντάγκλας Χιουμ. Οι συνομιλίες για το Κυπριακό χαρακτηρίστηκαν από τον Τύπο άκαρπες. Ο Γ. Παπανδρέου απέρριψε και πάλι απευθείας διμερείς ελληνοτουρκικές συνομιλίες και συνάντησή του με τον Τούρκο πρωθυπουργό. Παράλληλα, πρότεινε τόσο η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), όσο και η αντίστοιχη τουρκική (ΤΟΥΡΔΥΚ) τεθούν υπό τον ΟΗΕ. στη δε Κυπριακή Δημοκρατία να επιτραπεί να οργανώσει τις αμυντικές της δυνάμεις και να αποφασίσει για το μέλλον της.

Το Κυπριακό βρισκόταν στο επίκεντρο και των συνομιλιών που είχε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Γεώργιος Παπανδρέου και στο Παρίσι. Και στις δύο επισκέψεις του συνοδεύτηκε, εκτός από τον υπουργό Εξωτερικών Σταύρο Κωστόπουλο, και από τον Ανδρέα Παπανδρέου, αναπληρωτή υπουργό Συντονισμού. Στο Παρίσι, ο Γ. Παπανδρέου έφτασε στις 29 Ιουλίου 1964, προερχόμενος από τη Νέα Υόρκη. Την ίδια ημέρα συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας στρατηγό Σαρλ ντε Γκωλ, ο οποίος λίγο πριν είχε ενημερωθεί εκ μέρους των ΗΠΑ από τον πρεσβευτή Μπόλεν για τις συνομιλίες του προέδρου Λίντον Τζόνσον με τον Γ. Παπανδρέου και τον Τούρκο ομόλογό του Ισμέτ Ινονού. Ο Σαρλ ντε Γκωλ δεν πρότεινε συγκεκριμένο σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού. Ο Έλληνας πρωθυπουργός έδειξε πάντως ικανοποιημένος από τις συνομιλίες του, οι οποίες ολοκληρώθηκαν την επομένη. Συνομιλητές ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζωρζ Πομπιντού, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Σταύρος Κωστόπουλος και ο Γάλλος ομόλογός του Κουβ ντε Μιρβίλ.^[17]

Στις 6 Ιανουαρίου του 1965, ο Γεώργιος Παπανδρέου προέβη σε μερικό ανασχηματισμό της κυβέρνησής του. Στις 2 και 3 Φεβρουαρίου ο Γ. Παπανδρέου είχε συνομιλίες με τον στρατάρχη Γιόσιπ Μπροζ Τίτο στο Βελιγράδι. Η επίσκεψη επισκιάστηκε από απροσδόκητη δήλωση του Γιουγκοσλάβου υφυπουργού Εξωτερικών ότι υπάρχει «μακεδονική» μειονότητα στην Ελλάδα.

Σύγκρουση με τα ανάκτορα

Κατά τη διακυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου προέκυψαν διαμάχες με τον νεαρό βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄, ο οποίος ακολουθούσε την παραδοσιακή πολιτική του παλατιού και αναμιγνυόταν ενεργά στις υποθέσεις του στρατεύματος. Η διαφωνία τους κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 1965 και ο Παπανδρέου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση στις 15 Ιουλίου 1965 λόγω της άρνησης του βασιλιά να του επιτρέψει να αναλάβει την ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Αυτή υπήρξε η αρχή μιας περιόδου πολιτικής ανωμαλίας που συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια, οδηγώντας τελικά στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Ο Γεώργιος Παπανδρέου επέβαλλε το 1964 ως Αρχηγό της Χωροφυλακής τον Αντιστράτηγο Σταύρο Βαλσαμάκη, παρά τις αντιδράσεις των Ανακτόρων. Επίσης, απέκτησε τον έλεγχο της ΚΥΠ, εκδιώκοντας τον επί πολλά χρόνια Αρχηγό της Αλέξανδρο Νάτσινα.^[18]
Όμως υπήρξαν και συμβιβασμοί. Είναι σαφές ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου το 1964 προτιμούσε ως αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού τον διακεκριμένο στρατηγό Σιαπκαρά, αλλά μετά την αλλαγή αρχηγών σε Χωροφυλακή και ΚΥΠ που είχε κατορθώσει να πραγματοποιήσει, δεν ήθελε να τραβήξει τελείως το σκοινί. Η επιλογή τελικά του φιλοβασιλικού στρατηγού Γεννηματά, αλλά και η επιλογή ως υπουργού Άμυνας του Πέτρου Γαρουφαλιά, έδειχνε ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε επιλέξει έναν περίπλοκο συνδυασμό «μαστιγίου και καρότου» στη σχέση της με τα ανάκτορα. Παρ' όλη τη βούληση για συμβιβασμό της ΕΚ, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας προχωρεί σε μια σειρά από μεταθέσεις αντι-παπανδρεϊκών αξιωματικών μακριά από την Αθήνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους αξιωματικούς ήταν οι μετέπειτα πρωταίτιοι της Χούντας των Συνταγματαρχών. Το παλάτι αντέδρασε και θεώρησε ότι πρόκειται για πολιτικές διώξεις. Παράλληλα, η πολιτική σκηνή χαρακτηριζόταν από μεγάλη οξύτητα (προϊόν περισσότερο του ανένδοτου αγώνα και των ανακρίσεων για το σχέδιο Περικλής), ενώ ταυτόχρονα το Κυπριακό βρισκόταν σε πολύ κρίσιμη κατάσταση. Η ΕΚ ήταν εξ αρχής σε βαθύ διχασμό, η δε άνοδος του Ανδρέα Παπανδρέου έκανε την κατάσταση ακόμα πιο δραματική, την οποία επιβάρυνε και ο ακραίος τρόπος λειτουργίας του Τύπου. Μέσα σ' αυτό το κλίμα ξέσπασε η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και οι κατηγορούμενοι για το «σχέδιο Περικλής» βρήκαν την πρόφαση για αντεπίθεση. Η κρίση πλέον γύρω από τον έλεγχο του στρατού βγήκε εκτός ελέγχου. Το παλάτι προσπάθησε, στηριζόμενο στην υπόθεση «Ασπίδα», να πάρει τη ρεβάνς και τον έλεγχο του στρατού. Αυτή τη φορά ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν επανέλαβε τον συμβιβασμό Γεννηματά και απαίτησε τον απόλυτο έλεγχο του στρατού. Τον Ιούλιο του 1965 κορυφώθηκε η κρίση στις σχέσεις του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, οι οποίες -παρά τη μετάβασή του στην Κέρκυρα με τον υπουργό του Νικόλαο Μπακόπουλο για την υπογραφή της ληξιαρχικής πράξης γεννήσεως της πριγκίπισσας Αλεξίας- δεν αποκαταστάθηκαν αφού ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε το δικαίωμα στον πρωθυπουργό να αναλάβει υπουργός Εθνικής Άμυνας. Η συνταγματική και πολιτειακή κρίση ήταν πλέον γεγονός^[19].

Ο Παπανδρέου παραιτήθηκε της πρωθυπουργίας και ακολούθησε η λεγόμενη αποστασία, όπου βουλευτές της ΕΚ με την προτροπή του παλατιού σχημάτισαν βραχύβιες κυβερνήσεις. Ο Κωνσταντίνος διόρισε αρχικά πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα με υπουργούς βουλευτές της Ένωσης Κέντρου που αποστάτησαν. Η νέα κυβέρνηση όμως δεν είχε πλειοψηφία στη Βουλή, οπότε σχηματίστηκε άλλη κυβέρνηση υπό τον Ηλία Τσιριμώκο, η οποία επίσης καταψηφίστηκε. Τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1965 η νέα κυβέρνηση υπό τον Στέφανο Στεφανόπουλο κατάφερε να πάρει ισχνή ψήφο εμπιστοσύνης, ενώ ο Παπανδρέου είχε κηρύξει τον δεύτερο «ανένδοτο» αγώνα. Το 1967, και ενώ είχαν προκηρυχθεί εκλογές για τις 28 Μαΐου, στις 21 Απριλίου αξιωματικοί του στρατού υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Γεωργίου Παπαδόπουλου κατέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα και καθ' υπόδειξη του βασιλιά Κωνσταντίνου την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Κόλλιας. Η επταετής περίοδος που ακολούθησε έγινε γνωστή ως η χούντα των Συνταγματαρχών.

Η δικτατορία βρήκε τον Γεώργιο Παπανδρέου στη δύση του βίου του, ενώ τη σκυτάλη είχε παραλάβει πλέον ο γιος του, Ανδρέας. Ο Γ. Παπανδρέου τέθηκε σε περιορισμό στο σπίτι του στο Καστρί.

Ο θάνατος

Ο Γεώργιος Παπανδρέου άρχισε την πορεία του προς το μοιραίο στις 25 Οκτωβρίου 1968 με την εκδήλωση βαριάς γαστρορραγίας. Μεταφέρθηκε στον «Ευαγγελισμό» και υποβλήθηκε σε εγχείρηση. Πέθανε στις 2.20 το πρωί της 1ης Νοεμβρίου. Η κυβέρνηση αποφάσισε αυθημερόν η κηδεία να τελεστεί δημόσια δαπάνη και να του απονεμηθούν τιμές τέως Πρωθυπουργού^[20]. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας η σορός του μεταφέρθηκε στο παρεκκλήσιο της Μητροπόλεως, όπου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Κατά την άφιξη της σορού οι εκεί συγκεντρωμένοι νέοι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα, ενώ το σύνθημα «Παπανδρέου-Δημοκρατία» τάραξε την ησυχία που είχε επιβάλει η δικτατορία. Η αστυνομία διενέργησε λίγες συλλήψεις. Αντιλαμβανόμενο το καθεστώς ότι ιδίου περιεχομένου εκδηλώσεις, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα, θα επαναλαμβάνονταν κατά την εκφορά, έδωσε την παραμονή στη δημοσιότητα ανακοίνωση της αστυνομίας με την οποία επιχειρήθηκε αποθάρρυνση των επίδοξων διαδηλωτών και τους προειδοποίησε ότι «αι αρμόδιαι αρχαί θα λάβουν τα αναγκαία νόμιμα μέτρα προς αποτροπήν πάσης ασχημίας».

Το πρωί της Κυριακής, 3 Νοεμβρίου, την ημέρα της κηδείας του Γεωργίου Παπανδρέου, ξέσπασε στην Αθήνα η πρώτη μαζική διαδήλωση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Δύο ήταν τα κυρίαρχα συνθήματα: το κλασικό από τα γεγονότα του 1965 «Παπανδρέου-Δημοκρατία-114» και το «Τι τα κάνατε τα όχι μας». Με το σύνθημα αυτό, οι διαδηλωτές αμφισβήτησαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 29ης Σεπτεμβρίου για το νέο Σύνταγμα κατά το οποίο η στρατιωτική δικτατορία, με ανενδοίαστη νοθεία, κατόρθωσε να παρουσιάσει το συνηθισμένο για ολοκληρωτικά καθεστώτα ποσοστό του 92,2%. Η αστυνομία συνέλαβε περισσότερους από 40 πολίτες^[21].

Ρήσεις

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν γνωστός ως αριστοτέχνης ρήτορας και ετοιμόλογος ευφυολόγος. Αυτός έπλασε τη φράση «Μέγα πλήθος μέγα πάθος», που χρησιμοποιείται και σήμερα για μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις. Εδώ παρατίθενται μερικές από τις ρήσεις του:

• Παραφράζοντας το σύνθημα του δικτατορικού καθεστώτος, Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, έκανε λόγο για «Ελλάδα Ελλήνων Χριστιανών καθολικώς διαμαρτυρομένων».
• Για τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα είπε: «Εδοξάσθη κρυπτόμενος και κατεποντίσθη εμφανιζόμενος».
• Σε μία κοινοβουλευτική συζήτηση, ακούγοντας μίαν ύβρη προς το πρόσωπό του, ρώτησε «Ποίος το λέει αυτό;» για να πει, μόλις ο υβριστής απάντησε «εγώ»: «Τότε δεν έχει καμία σημασία!»
• Όταν κλήθηκε να περιγράψει την ιδεολογία της Ένωσης Κέντρου είπε: «διαφέρομεν από την Δεξιάν ως προς την Δικαιοσύνην, διαφέρομεν από την Αριστεράν ως προς την Ελευθερίαν».^[22]
• «Ψήφισαν ακόμα και τα δένδρα», χαρακτηρίζοντας το μέγεθος της βίας και νοθείας στις εκλογές του 1961 καθώς ο Καραμανλής, τα Σώματα Ασφαλείας και οι Ένοπλες Δυνάμεις προέβησαν προεκλογικά σε εκτεταμένη τρομοκρατία εναντίον πολιτών, κομμάτων του Κέντρου και της Αριστεράς αλλά και σε νοθεία του εκλογικού αποτελέσματος.
• Το 1965, επί πρωθυπουργίας του, ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και τον Οργανισμό Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ) για την κυριότητα οικοπέδου στο κέντρο της Αθήνας. Ο αρμόδιος υφυπουργός Μιχάλης Παπακωνσταντίνου ζήτησε οδηγίες, και ο Παπανδρέου του είπε: «Άκουσε παιδί μου. Τα ράσα είναι σαν το κάρβουνο: αν είναι σβηστό και το πιάσεις λερώνεσαι, αν είναι αναμμένο καίγεσαι. Δώσε το στους παπάδες.»^[23]

Οικογένεια

Υπήρξε παντρεμένος με την Σοφία Μινέικο, κόρη του Πολωνού αριστοκράτη και στρατιωτικού μηχανικού Ζίγκμουντ Μινέικο, με την οποία είχαν αποκτήσει έναν γιο, τον μετέπειτα πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου. Σε δεύτερο γάμο παντρεύτηκε την γνωστή ηθοποιό Κυβέλη, με την οποία απέκτησε άλλον έναν γιο, τον Γιώργο^[24].

Εγγονός του είναι ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Α. Παπανδρέου.

Δείτε επίσης

Wikiquote logo

Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:    Γεώργιος Παπανδρέου

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Συγγραφέας:Γεώργιος Παπανδρέου

• Πνευματικό Ίδρυμα Γεωργίου Παπανδρέου
• Ένωσις Κέντρου
• Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ
• Σχέδιο Ελικών
• Αποστασία του 1965

Πηγές

• Χαραλαμπίδης, Μενέλαος (2014). Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. ISBN 9789602216408. 

Παραπομπές

1. «ΔΗΜΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ - Ιστορικά Κτίρια Δημοτικής Ενότητας Τριταίας». www.erymanthou.gov.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2016. 
2. Empty citation (βοήθεια) 
3. «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (1888-1968)» (PDF). 
4. Αμπατζή, Ευρυδίκη (2008). Οδηγός Έκθεσης: Οι Αχαιοί Πρωθυπουργοί: Γεώργιος Παπανδρέου (PDF). Αθήνα: Βουλή των Ελλήνων. σελ. 9. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 24 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2013. 
5. Γεώργιος Κασιμάτης, Παύλος Πετρίδης, Άγγελος Σιδεράτος: Γεώργιος Παπανδρέου (1888-1968): Κορυφαίες στιγμές της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας, σελ. 32-33, 1988, Εκδ. Α.Α. Λιβάνη
6. Γεώργιος Παπανδρέου, Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος, 1948, σελ. 13-14
7. Καρβέλης, Βασίλης (20 Αυγούστου 2011). «Βομβαρδισμός της πλατείας Συντάγματος». ΤΟ ΒΗΜΑ. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2011. 
8. «...Σε κείμενο άλλωστε που είχε απευθύνει στο Βρετανικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ένα χρόνο νωρίτερα είχε αναφέρει...». Ίδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Οκτωβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2011. 
9. Γεώργιος N. Μοσχόπουλος: Καθηγητής Πανεπιστημίου στη Νεότερη Ιστορία. Γεώργιος Παπανδρέου. Από το Kάιρο στα Δεκεμβριανά
10. Χαραλαμπίδης 2014, σελ. 31-32.
11. Χαραλαμπίδης 2014, σελ. 33.
12. «Αφού συναντήθην με τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και επ” τη βάσει υπευθύνων διαταγών τας οποίας είχα, διέταξα τη βιαίαν διάλυσιν των διαδηλωτών» (Συνέντευξη Άγγελου Έβερτ στην εφημερίδα Ακρόπολις, 12 Δεκεμβρίου 1958)
13. «2. Ο Μυστικός Πόλεμος: Δεκεμβριανά-Εμφύλιος | Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα». www.rwf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2016. 
14. Γασπαρινάτος, Σπύρος (1998). Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά, Βάρκιζα. Α΄. Αθήνα: εκδόσεις Σιδέρης. σελ. 288. ISBN 9789600801316. 
15. Κασιμάτης, Γεώργιος· Πετρίδης, Παύλος (1988). Γεώργιος Παπανδρέου (1888-1968): Κορυφαίες στιγμές της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας. Άγγελος Σιδεράτος. Αθήνα: εκδόσεις Λιβάνη. ISBN 978-960-236-586-1. 
16. Δρουσιώτης, Μακάριος (1 Φεβρουαρίου 2009). «Ελευθεροτυπία - Πενήντα χρόνια φαγούρας». enet.gr. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2016. 
17. Ο Γ. Παπανδρέου σε Παρίσι-Λονδίνο, Ιστορικό Λεύκωμα 1964, σελ. 78-79, Καθημερινή (1997)
18. Εφημερίδα «Μακεδονία» 17/01/1964
19. Μητρόπουλος, Δημήτρης (11 Ιουλίου 2009). «Στο σπίτι του Μητσοτάκη μαγειρεύτηκε η Αποστασία». Τα Νέα Οnline. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιανουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2016. 
20. Βασιλικό Διάταγμα 732, "Περί απονομῆς τιμῶν κατά την κηδείαν τοῦ πρώην Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου", ΦΕΚ Α 253/1968
21. Πεθαίνει ο Γεώργιος Παπανδρέου, Ιστορικό Λεύκωμα 1968, σελ. 90-95, Καθημερινή (1998)
22. «Η καπηλεία του Κέντρου «ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ»». neapolitiki.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2016. 
23. Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967) Α΄ Τόμος, σελίδες 227-228
24. Πέθανε ο Γιώργος Παπανδρέου, αδερφός του Ανδρέα Παπανδρέου, lifo.gr, 6 Αυγούστου 2020/

Βιβλιογραφία

• Καραφύλλης, Γρηγόρης, «Οι φιλοσοφικές και πολιτικές αντιλήψεις του νεαρού Γεωργ. Παπανδρέου», Ο πολίτης, 96 (1988), 48-51.
• Παύλος Πετρίδης-Γιώργος Αναστασιάδης (επιμ.), Γεώργιος Παπανδρέου: 60 χρόνια παρουσίας και δράσης στην πολιτική ζωή, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1994.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αφιέρωμα Γεώργιος Παπανδρέου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)