Κωνσταντίνος Καραμανλής
 |
Η ακρίβεια του λήμματος αμφισβητείται. |
.jpg)
Ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής (Πρώτη Σερρών, 8 Μαρτίου 1907 – Αθήνα, 23 Απριλίου 1998) ήταν Έλληνας πολιτικός, που διετέλεσε πρωθυπουργός για δύο περιόδους (1955-1963 και 1974-1980) καθώς και δύο φορές πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας (1980-1985, 1990-1995)[4][5][6][7][8] και ο οποίος επηρέασε πολιτικά την περίοδο της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα.[9]
Άσκησε αρχικά το επάγγελμα του δικηγόρου και πολιτεύθηκε τη δεκαετία του 1930, στις Σέρρες ως υποψήφιος του Λαϊκού Κόμματος. Την περίοδο του εμφυλίου και τα χρόνια που ακολούθησαν διετέλεσε υπουργός διαφόρων υπουργείων, μεταξύ των οποίων υπουργός Μεταφορών και Συγκοινωνιών, θέσεις από τις οποίες ήταν υπεύθυνος για την κατάργηση του δικτύου του τραμ. Το 1951 εντάχθηκε στον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου και μετά τον θάνατό του Παπάγου ορίστηκε το 1955 πρωθυπουργός από τον βασιλιά Παύλο και ίδρυσε νέο κόμμα, την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση.
Κατά την πρώτη του πρωθυπουργία, την οκταετία 1955-1963, εφάρμοσε ένα πρόγραμμα ταχείας εκβιομηχάνισης, επένδυσης σε έργα υποδομής και βελτίωσης της γεωργικής παραγωγής, το οποίο οδήγησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 στο Ελληνικό οικονομικό θαύμα. Εφάρμοσε ακόμη την παραχώρηση πλήρους δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες.[10]
Αρνητική κριτική συγκέντρωσε η πολιτική του για την προίκα της πριγκίπισσας Σοφίας και την αύξηση χορηγίας προς τους βασιλείς.[11][12][13][14]
Στο εξωτερικό υπεγράφησαν οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κράτος.[15] Μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης το 1958 σύστησε κρατικές επιτροπές που συντόνισαν την κρατική και παρακρατική δράση εναντίον της αριστεράς και μέσω αυτών ενέκρινε την εφαρμογή του Σχεδίου «Περικλής» για τον περιορισμό των εκλογικών επιδόσεών της στις εκλογές του 1961 με νοθεία.
Μετά από σύγκρουσή του με το παλάτι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία το 1963 και μετοίκησε στο Παρίσι, όπου παρέμεινε μέχρι το 1974.[16]
Στις 24 Ιουλίου του 1974, μετά την πτώση της στρατιωτικής χούντας, ο Καραμανλής ανακλήθηκε στην Αθήνα ως πρωθυπουργός κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Απαίτησε και έλαβε την υποταγή - των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική ηγεσία, επανέφερε σε ισχύ το σύνταγμα και απέφυγε έναν καταστροφικό πόλεμο με την Τουρκία για την εισβολή στην Κύπρο.[17][18] Στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, η Νέα Δημοκρατία κέρδισε 220 έδρες.[19] Τον Δεκέμβριο του 1974 διοργάνωσε δημοψήφισμα, στο οποίο οι πολίτες ψήφισαν υπέρ της κατάργησης της βασιλείας.[17] Τον Ιούνιο του 1975, πέτυχε την έγκριση ενός νέου συντάγματος που ενίσχυσε τις εξουσίες της προεδρίας, η οποία μέχρι τότε ήταν σε μεγάλο βαθμό μια τελετουργική θέση. Κατά τη δεύτερη πρωθυπουργική θητεία του, από το 1974 έως το 1980, αναγνωρίζεται για την επιτυχή αποκατάσταση της Δημοκρατίας και για την εγκαθίδρυση της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, με την οποία τερματίστηκε η πολιτική αστάθεια περίπου μισού αιώνα.[20]
Υπήρξε φιλοευρωπαϊστής και του αποδίδεται η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Το 1978 του απονεμήθηκε το Βραβείο Καρλομάγνος.[10][21][22]
Πρώτα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γεννήθηκε το 1907 στο χωριό Κιούπκιοϊ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (σημερινή Πρώτη Σερρών). Ήταν πρωτότοκος γιος δημοδιδασκάλου, του Γεώργιου Καραμανλή, ο οποίος πολέμησε στον Μακεδονικό Αγώνα[23] και στη συνέχεια ασχολήθηκε με την καλλιέργεια και το εμπόριο καπνού. Μητέρα του ήταν η Φωτεινή Δόλογλου. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε τρεις αδελφούς και τρεις αδελφές που κατά σειρά γέννησης ήταν η Όλγα (1911-2006), ο Αλέκος (1913-2005), η Αθηνά (1916- 2015), η Αντιγόνη (1921-2010), ο Γραμμένος (1925-1989) και ο Αχιλλέας (1929).[24]
Φοίτησε στο δημοτικό σχολείο της Πρώτης Σερρών, στη συνέχεια στο ημιγυμνάσιο της Νέας Ζίχνης, κωμόπολης της περιφέρειας, και ύστερα (1920) στο Γυμνάσιο Σερρών. Το 1923 μετακόμισε στην Αθήνα. Αρχικά φοίτησε στο Λύκειο Μεγαρέως για να αποφοιτήσει από το 8ο Γυμνάσιο Αθηνών (στην Κυψέλη). Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1925-1929) απ' όπου έλαβε το πτυχίο της νομικής στις 13 Δεκεμβρίου του 1929. Αφού υπηρέτησε στρατιωτική θητεία 4 μηνών ως μέλος πολύτεκνης οικογένειας, άσκησε δικηγορία στις Σέρρες από το 1930 έως το 1935. Έθεσε υποψηφιότητα και εξελέγη σε ηλικία 28 ετών πληρεξούσιος Σερρών με το Λαϊκόν Κόμμα στις εκλογές για τη συντακτική συνέλευση του 1935, από την οποία απέσχε το Κόμμα Φιλελευθέρων. Η εδραίωσή του στην τοπική πολιτική επιβεβαιώθηκε όταν επανεξελέγη βουλευτής στις εκλογές για την Γ΄ αναθεωρητική Βουλή του Ιανουαρίου του 1936, οπότε συμμετείχαν και οι βενιζελικοί και ίσχυσε σύστημα απλής αναλογικής.
Η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936 διέκοψε την πολιτική του σταδιοδρομία. Επανήλθε στις Σέρρες, όπου άσκησε τη δικηγορία έως το 1941. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής παρέμεινε στην Αθήνα χωρίς να αναμιχτεί ενεργά στην πολιτική. Την περίοδο 1942-1943 συμμετείχε σε μία άτυπη ομάδα πολιτικού προβληματισμού με την ονομασία "Σοσιαλιστική Ένωση", την οποία αποτελούσαν αξιόλογοι μετέπειτα πολιτικοί και τραπεζίτες, όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Γεώργιος Μαύρος, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, ο Άγγελος Αγγελόπουλος και ο Ξενοφών Ζολώτας.
Ο Πρωθυπουργός Παναγιωτης Πικραμμενος σε άρθρο του στην εφημερίδα "Η Καθημερινή" (10.03.2013) για τον Καραμανλή αναφέρει ότι "Ειδικά η Σοσιαλιστική Ένωση, της οποίας ηγούνταν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, και της οποίας ο Καραμανλής ήταν μέλος, ήταν αυτή που τον έφερε σε επαφή με το ριζοσπαστικό ρεύμα της εποχής".[25][26]
Το καλοκαίρι του 1944 ο Καραμανλής προσπάθησε να εμπλακεί πιο ενεργά στις πολιτικές εξελίξεις, διαφεύγοντας με πλωτό μέσο στη Μέση Ανατολή, όπου είχε σχηματιστεί νέα εξόριστη κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου μετά το Συνέδριο του Λιβάνου. Η μετάβασή του εντούτοις καθυστέρησε πολύ, ώστε όταν τελικά ο Καραμανλής βρέθηκε στο Κάιρο τον Οκτώβριο, η Αθήνα είχε μόλις απελευθερωθεί από τους Γερμανούς και ο ίδιος υποχρεωτικά θα επέστρεφε στο τέλος του ίδιου μήνα.[27]
Υπουργικές θητείες 1946-1952
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις εκλογές του 1946 επανεξελέγη βουλευτής Σερρών με το Λαϊκό Κόμμα στην Δ΄ αναθεωρητική Βουλή. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους μετέβη στις ΗΠΑ και χειρουργήθηκε διότι έπασχε από ωτοσκλήρυνση. Παράλληλα, συμμετείχε σε επίσημη αποστολή ενημέρωσης της αμερικανικής κυβέρνησης για τις οικονομικές ανάγκες της Ελλάδας. Στη συνέχεια συμμετείχε ως υπουργός Εργασίας για ένα τρίμηνο στις κυβερνήσεις Τσαλδάρη και Μαξίμου (Νοέμβριος 1946 - Φεβρουάριος 1947), Μεταφορών (Μάιος - Νοέμβριος 1948) και Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση συνασπισμού Λαϊκών-Φιλελευθέρων υπό τους Σοφούλη και, στη συνέχεια, Διομήδη (Νοέμβριος 1948 - Ιανουάριος 1950). Ως Υπουργός Εργασίας ήρθε αντιμέτωπος με σύνθετα εργατικά ζητήματα, ενώ φρόντισε για την αποφυλάκιση αντιφρονούντων συνδικαλιστών.[28] Παράλληλα, προώθησε την πρόβλεψη για σημαντική αύξηση των συντάξεων (25%) και ευνόησε την καθιέρωση ενιαίου φορέα.[29]
Ως Υπουργός Μεταφορών, αποκατέστησε πλήρως εντός έξι μηνών το συγκοινωνιακό δίκτυο που είχε πληγεί από τον Πόλεμο και τις εμφύλιες συγκρούσεις.[28] Επί υπουργίας του ξηλώθηκαν οι ράγες του δικτύου Τραμ Αθήνας και του Τραμ Θεσσαλονίκης, που μέχρι το 1960, έσβησαν από τον συγκοινωνιακό χάρτη. Συγκεκριμένα, στην Αθήνα στις 16 Νοεμβρίου 1953 ξηλώθηκαν οι γραμμές του τραμ και την ίδια μέρα σταμάτησε η λειτουργία των γραμμών Πατήσια - Αμπελόκηποι και Κυψέλη - Παγκράτι[30]. Για τη στάση του αυτή, κατηγορήθηκε ότι εξυπηρέτησε συμφέροντα του ανερχόμενου αυτοκινητιστικού λόμπυ και των λεωφορειούχων. Ειδικότερα μάλιστα στη Θεσσαλονίκη προκρίθηκε σκανδαλωδώς η μονοπωλιακή διαχείριση των συγκοινωνιών από τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ, χωρίς να δρομολογηθούν τα τρόλεϊ στη θέση των τραμ, όπως έγινε στην Αθήνα. Ο Καραμανλής προώθησε νομοθεσία όπου το κράτος μπορούσε πλέον να επιδιώξει επαναδιαπραγμάτευση των συμβάσεων. Η στάση αυτή ενίσχυσε το πολιτικό προφίλ του λόγω εξυπηρέτησης του δημοσίου συμφέροντος, αλλά η νομοθεσία περί αναθεώρησης εγκαταλείφθηκε από τα μεγάλα κόμματα και κόστισε στον Καραμανλή τη θέση του στο Υπουργείο Μεταφορών, λόγω πιέσεων του βρετανικού παράγοντα προς τους Τσαλδάρη και Σοφούλη[31]. Ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Μηνάς Πατρίκιος εξέφρασε την αντίθεσή του στο ξήλωμα των τραμ και στο λεωφορειακό μονοπώλιο του νεοϊδρυθέντος ΟΑΣΘ.[32] Η κατάργηση του τραμ αποτέλεσε θέμα οξυμένης πολιτικής αντιπαράθεσης το οποίο ανέδειξε η αντιπολίτευση και σε συνδυασμό με την κατεδάφιση νεοκλασικών κτιρίων - που συντελέστηκε εκείνη την εποχή ώστε να οικοδομηθούν πολυκατοικίες - θεωρείται μελανή σελίδα στην ιστορία της Αθήνας και ταυτόχρονα του Καραμανλή.[33]
Μεγάλη δημοσιότητα απέκτησε λόγω της δράσης του στο Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, όπου μετακινήθηκε το 1948. Στο τελευταίο αυτό υπουργείο, στο οποίο η παρουσία του ήταν σχετικά μακροχρόνια, επικέντρωσε την προσπάθειά του στη διαχείριση του προγράμματος που αφορούσε την εγκατάσταση στα αστικά κέντρα και στη συνέχεια την επανεγκατάστασή τους στις επαρχίες των προσφύγων του εμφυλίου πολέμου.[34] Συγκεκριμένα, δημιούργησε το Πρόγραμμα «Πρόνοια-Εργασία» για τον επαναπατρισμό και την απασχόληση των 700.000 προσφύγων της υπαίθρου. Επιπλέον, χορήγησε στους πολίτες 60.000 όπλα μέσω Κέντρων Ασφαλείας για την ασφάλεια των παλιννοστούντων και την αποσυμφόρηση του στρατιωτικού έργου,[35] παρά τις επιφυλάξεις του Σοφοκλή Βενιζέλου για τυχόν χρήση τους σε κομμουνιστική εξέγερση.[36] Εντός ενός έτους επαναπατρίστηκαν 486.000 πρόσφυγες, ενώ άλλοι 236.000 ανέμεναν επαναπατρισμό.[εκκρεμεί παραπομπή]
Καθώς διακρίθηκε για τη διοικητική του ικανότητα, το επόμενο βήμα του, μετά την επανεκλογή του ως βουλευτή Σερρών στις εκλογές του Μαρτίου του 1950, όπου το Λαϊκόν Κόμμα ηττήθηκε, ήταν η ανάληψη του υπουργείου Εθνικής Άμυνας για βραχύ διάστημα (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1950) σε νέα βραχύβια κυβέρνηση συνασπισμού Λαϊκών-Φιλελευθέρων. Αποχώρησε από το Λαϊκό Κόμμα τον Νοέμβριο του 1950. Κατόπιν διάφορων εσωκομματικών κινήσεων, προσχώρησε τελικά στο κόμμα του «Ελληνικού Συναγερμού», που ίδρυσε ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος τον Αύγουστο του 1951, με τον οποίο και επανεξελέγη βουλευτής Σερρών τον Σεπτέμβριο του 1951 και τον Νοέμβριο του 1952, οπότε ο Συναγερμός επικράτησε στις εκλογές με συντριπτική κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Στο διάστημα αυτό ο Καραμανλής ήταν πλέον αρκετά διακεκριμένος, αλλά όχι ακόμα πρώτης σειράς κοινοβουλευτικός. Το σύντομο πέρασμά του από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας συνιστούσε διάκριση, αλλά πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ο στρατός ήταν θεσμικά αυτόνομος υπό τον αρχιστράτηγο Παπάγο και ο πολιτικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων ανύπαρκτος. Στη συνέχεια ο Καραμανλής είχε πρωταγωνιστήσει στην αναζήτηση εναλλακτικού κομματικού σχήματος στον συντηρητικό πολιτικό χώρο, συμμετείχε μάλιστα στην ηγετική ομάδα του Λαϊκού Ενωτικού Κόμματος, μαζί με τους Στέφανο Στεφανόπουλο και Παναγιώτη Κανελλόπουλο, αλλά όπως και ο ίδιος ο Καραμανλής παραδεχόταν, το εγχείρημα δεν είχε απήχηση στο εκλογικό σώμα και οι συμμετέχοντες επιβίωσαν πολιτικά μόνο αφότου ο στρατάρχης Παπάγος αναμίχτηκε προσωπικά στην πολιτική ως επικεφαλής νέας πολιτικής κίνησης.
Ο Καραμανλής δεν ανήκε στον στενό κύκλο συνεργατών του Παπάγου, ούτε στην ηγετική ομάδα του Συναγερμού, στην οποία δέσποζε αρχικά ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης και κατόπιν ο Στεφανόπουλος και ο Κανελλόπουλος.
Πρώτη πρωθυπουργία (1955-1963)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Διορισμός (1955)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 5 Οκτωβρίου του 1955, ο βασιλιάς Παύλος Α΄, την επομένη του θανάτου του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Παπάγου μετά από πολύμηνη ασθένεια, ανέθεσε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης από το κόμμα της πλειοψηφίας στον Καραμανλή. Ο διορισμός του προκάλεσε γενική έκπληξη στην κοινή γνώμη, η οποία ανέμενε ότι η διαδοχή θα κριθεί μεταξύ των δύο αντιπροέδρων της κυβέρνησης, του Στέφανου Στεφανόπουλου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Ο Καραμανλής, αν και διακεκριμένος υπουργός, δεν διέθετε ακόμα ηγετική εικόνα και δεν θεωρούταν υποψήφιος για τη διαδοχή, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν ορισμένες ενδείξεις στον Τύπο των Αθηνών, ιδίως το τελευταίο εικοσαήμερο προ του θανάτου του Παπάγου.
Υπήρχαν τρεις βασικοί λόγοι που οδήγησαν τον βασιλιά στην επιλογή του Καραμανλή. Οι δύο αντιπρόεδροι ήταν μεταξύ τους ανταγωνιστικοί και η επιλογή του ενός ή του άλλου θα μπορούσε να δοκιμάσει τη συνοχή του Συναγερμού. Στο επικρατούν αντικομμουνιστικό κλίμα της εποχής, το στέμμα εκτιμούσε ότι η συνοχή του Συναγερμού αποτελούσε το μόνο αξιόπιστο πολιτικό ανάχωμα έναντι της αριστεράς, σε αντίθεση με το κέντρο που ήταν πολυδιασπασμένο, με τμήματά του να πραγματοποιούν ή να επιδιώκουν συνεργασίες με την αριστερά. Επίσης, οι δύο αντιπρόεδροι δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς. Ο Στεφανόπουλος βαρυνόταν ως υπουργός Εξωτερικών με τον ανεπιτυχή χειρισμό του Κυπριακού, που είχε οξυνθεί μετά και το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955, ο δε Κανελλόπουλος, όπως άλλωστε και ο Στεφανόπουλος, δεν διέθετε την εικόνα ισχυρού πολιτικού που θα ήταν σε θέση να ελέγξει την κατάσταση και να δώσει συγκεκριμένη κατεύθυνση στο κυβερνητικό έργο. Ο βασιλιάς πίστευε ακόμα ότι όποια άλλη επιλογή θα ήταν κατ' ανάγκη προσωρινή, ενώ ο Καραμανλής, νέος σε ηλικία 48 ετών, θα μπορούσε να δώσει την εικόνα ανανέωσης του πολιτικού προσωπικού, το οποίο αναλωνόταν συχνά σε ατέρμονες διαμάχες μεταξύ γνωρίμων με προφανείς επιπτώσεις στην κυβερνητική σταθερότητα. Η επιδίωξη της κυβερνητικής σταθερότητας είχε ιδιαίτερη βαρύτητα στον πολιτικό προβληματισμό της εποχής και διαπερνούσε τη σκέψη των πολιτικών παραγόντων, κοινοβουλευτικών και μη. Η οικονομική ανάπτυξη, τόσο καθεαυτή όσο και ως μέσο για την κοινωνική σταθεροποίηση και την ανακοπή της ανόδου της αριστεράς, αποκτούσε κεντρική σημασία, και προϋπόθεσή της ήταν η κυβερνητική σταθερότητα.
Τέλος, ο χειρισμός του Κυπριακού ήταν ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας, που βάραινε στην επιλογή του βασιλιά. Ο στρατάρχης Παπάγος είχε επιδιώξει να θέσει το ζήτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα στο διμερές πλαίσιο των ελληνοβρετανικών σχέσεων, ελπίζοντας σε φιλική διευθέτηση του ζητήματος. Η ωμή απόρριψη του αιτήματός του από τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, τον Σεπτέμβριο του 1953, ώθησε τον Παπάγο σε διεθνοποίηση του ζητήματος μέσω προσφυγής στον ΟΗΕ. Η προσφυγή δεν τελεσφόρησε, καθώς η Ελλάδα αντιμετώπισε την αρνητική στάση των ΗΠΑ, που έδιναν έμφαση στην ανάγκη διατήρησης της βρετανικής παρουσίας στην ανατολική Μεσόγειο και της ελληνοτουρκικής συνεργασίας ως προϋπόθεσης για την αποτελεσματική λειτουργία της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Ο τουρκικός παράγοντας αποκτούσε βαρύνουσα σημασία για τη δυτική στρατηγική και η τουρκική αντίθεση οξύνθηκε, επηρεάζοντας αρνητικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την ελληνική μειονότητα.
Η ελληνική κοινή γνώμη και τμήματα των πολιτικών δυνάμεων της μη κομμουνιστικής αντιπολίτευσης υιοθέτησαν σταδιακά κριτική στάση έναντι τόσο της αμερικανικής πολιτικής όσο και αυτού που θεωρούσαν ως αποτυχημένη πολιτική προώθησης της εθνικής διεκδίκησης από την κυβέρνηση του Συναγερμού. Αυτό που ετίθετο υπό αμφισβήτηση δεν ήταν ένας μεμονωμένος χειρισμός εξωτερικής πολιτικής, αλλά το θεμέλιο της μετεμφυλιακής πολιτικής διευθέτησης. Ο Καραμανλής, τον Σεπτέμβριο του 1955, επέκρινε σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου την πολιτική της κυβέρνησης Παπάγου ως μαξιμαλιστική. Βασική παραδοχή της θέσης του ήταν ότι η Αθήνα δεν μπορούσε να επιδιώξει άμεσα την αυτοδιάθεση, δηλαδή την ένωση, αλλά έπρεπε να αρκεστεί για ένα απροσδιόριστο διάστημα σε καθεστώς ευρείας αυτοκυβέρνησης της Κύπρου υπό βρετανική κυριαρχία. Η αμερικανική συναίνεση ήταν αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχία των επιδιώξεων της Αθήνας και η Ουάσινγκτον είχε ταχθεί εξαρχής εναντίον της ελληνικής πολιτικής διεθνοποίησης του θέματος. Συνεπώς η ελληνική πολιτική έπρεπε να κατατείνει στην επίτευξη του περιορισμένου, αλλά εφικτού στόχου της αυτοκυβέρνησης με την αμερικανική συμπαράσταση, ώστε να αποφευχθεί μια μείζων εμπλοκή στο εξωτερικό πεδίο με διαλυτικές συνέπειες και στο εσωτερικό. «Καλούμεθα να επιλέξωμεν μεταξύ μιας αδιαλλάκτου πολιτικής με κίνδυνον να επαυξήσωμεν τας σημερινάς μας δυσχερείας και μιας ηπίου πολιτικής με αποτέλεσμα να υποστώμεν εθνικήν ταπείνωσιν και να απογοητεύσωμεν τον ελληνικόν λαόν. Από το αδιέξοδον αυτό δεν δυνάμεθα να εξέλθωμεν ει μη μόνον εάν προκαλέσωμεν μιαν άμεσον παρέμβασιν της Αμερικής, η οποία να ικανοποιή ουσιαστικώς και ηθικώς την Ελλάδα».[37]
Οι αντιλήψεις του στέμματος συνέτειναν προς την εκδοχή των αντιλήψεων του Καραμανλή για την ανάγκη διευθέτησης του Κυπριακού εντός του συμμαχικού πλαισίου, όπως άλλωστε και οι αντιλήψεις του αμερικανικού παράγοντα, ισχυρού στο ελληνικό μετεμφυλιακό πλαίσιο. Οι Αμερικανοί σημείωναν με ικανοποίηση τη σχετική θέση του Καραμανλή τον Σεπτέμβριο του 1955 και λάμβαναν υπόψη την πιθανότητα ανόδου του στην πρωθυπουργία. Ανεξάρτητα δε από το γεγονός του χρόνου που επέλεξε ο βασιλιάς για τον διορισμό του Καραμανλή, καθώς είναι πιθανό ότι οι Αμερικανοί δεν προεξοφλούσαν την προώθησή τού στην πρωθυπουργία ευθύς μετά τον θάνατο του Παπάγου, ο αμερικανικός παράγοντας υποδέχτηκε με ικανοποίηση τον διορισμό του Καραμανλή, καθώς εκτιμήθηκε ότι αποτελούσε τη μόνη διαθέσιμη λύση για την επίτευξη πολιτικής σταθερότητας, την οποία κατά τις αντιλήψεις της Ουάσινγκτον δεν πρόσφερε το πολυδιασπασμένο κέντρο, και την πρόσδεση της Ελλάδος στον δυτικό συνασπισμό. Ο αμερικανικός παράγοντας λάμβανε επίσης υπόψη ότι ο Καραμανλής είχε επιδείξει διοικητική ικανότητα και πειθαρχημένη και αποτελεσματική εργασία, αναγκαία στοιχεία για την επιτυχή προώθηση ενός προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης που θα επιτύγχανε σε μακροπρόθεσμη βάση κοινωνική σταθερότητα και εξουδετέρωση της αριστεράς.[38]
1956-1958
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Έτσι, ο Καραμανλής έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός σχηματίζοντας κυβέρνηση και εξασφαλίζοντας λίγο αργότερα κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις εκλογές του 1956, οπότε σχημάτισε νέα κυβέρνηση. Σε αυτές τις εκλογές ίδρυσε το κόμμα Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις (Ε.Ρ.Ε.) και με αυτό κέρδισε την πρώτη του κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με την εφαρμογή του λεγόμενου «τριφασικού» εκλογικού συστήματος, παρά το γεγονός ότι η ΕΡΕ, σε απόλυτους αριθμούς ψήφων, είχε έρθει δεύτερο κόμμα (ΕΡΕ 47,3%, Δημοκρ. Ένωση 48,15%). Η ΕΡΕ επωφελήθηκε και από την ψήφο του στρατού, που δόθηκε μαζικά υπέρ της, καθώς έτσι εξασφάλισε 10 έδρες. Το αποτέλεσμα ήταν ευνοϊκό για τον Καραμανλή, καθώς αυτός εξασφάλιζε τη συνέχιση της διακυβέρνησης, αλλά παράλληλα δεν ήταν πολιτικά επαρκές, καθώς η κυβέρνησή του θα αντιμετώπιζε την επόμενη διετία συνεχείς επικρίσεις αλλά και εγγενή αστάθεια, που προέκυπτε από το γεγονός ότι είχε μειοψηφήσει και ταυτόχρονα είχε υποστηριχτεί από τον στρατό. Ανεξάρτητα πάντως από τη λειτουργία του εκλογικού συστήματος υπέρ του, ο Καραμανλής είχε επιτύχει την προσωπική του καθιέρωση ως ηγέτη της δεξιάς. Είχε συγκεντρώσει την προτίμηση ψηφοφόρων ανήσυχων από τη συνεργασία του κέντρου με την κομμουνιστική αριστερά, μόλις επτά χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, και είχε κληρονομήσει τη δεξιά από τον Ελληνικό Συναγερμό προς όφελος του κόμματός του χωρίς σημαντικές απώλειες. Η ΕΡΕ είχε πλειοψηφήσει στην ύπαιθρο και τα μικρά αστικά κέντρα και ήταν πολύ ισχυρή στη βόρεια Ελλάδα, στην οποία είχε διεισδύσει, το 1951-1952, ο Συναγερμός.[εκκρεμεί παραπομπή]
Εκλογές του 1958
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι επόμενες εκλογές έγιναν πρόωρα τον Μάιο του 1958. Ήταν απόρροια των οξύτατων προβλημάτων εξωτερικής πολιτικής που αντιμετώπιζε η κυβέρνηση, με σημαντικότερα το Κυπριακό και την εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς στην Ελλάδα, στην οποία αντιτίθετο ευρύ φάσμα της κοινής γνώμης. Αυτά συνδυάζονταν με την προσπάθεια τμήματος της κεντρώας αντιπολίτευσης να αξιοποιήσει εσωκομματικές αντιδράσεις στην ηγεσία Καραμανλή. Σε πολιτικούς κύκλους της Αθήνας, αλλά και διπλωματικούς εκπροσώπους στην ελληνική πρωτεύουσα της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, αν και όχι της Ουάσιγκτον, αποκτούσε βαρύτητα η άποψη ότι το Κυπριακό θα μπορούσε να επιλυθεί φιλικά εντός του πλαισίου των συμφερόντων της Ατλαντικής συμμαχίας. Προϋπόθεση θα ήταν ο σχηματισμός κυβέρνησης ευρύτερης βάσης στην Ελλάδα με τη συμμετοχή τμήματος τουλάχιστον της κεντρώας αντιπολίτευσης.
Εκτός αυτών, αυλικοί κύκλοι, αλλά πιθανότατα όχι οι ίδιοι οι βασιλείς, απέβλεπαν σε αποδυνάμωση του Καραμανλή και στον εξαναγκασμό σε σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού με μερίδα του κέντρου. Η κρίση ξέσπασε την 1η Μαρτίου του 1958, μετά την παραίτηση δύο υπουργών, του Γεώργιου Ράλλη και του Παναγή Παπαληγούρα, συνεργατών πριν αλλά και μετά του Καραμανλή. Επίσης, αποχώρησαν άλλοι 13 βουλευτές, που στέρησαν έτσι την ΕΡΕ από την κοινοβουλευτική της αυτοδυναμία. Ο Καραμανλής αντιμετώπισε την κρίση με αυτοπεποίθηση, ζητώντας από τον βασιλιά εκλογές. Αν και έγινε συζήτηση για την ανάγκη σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας, η κοινοβουλευτική αριθμητική ευνοούσε τον Καραμανλή, καθώς δεν μπορούσε να προκύψει κυβερνητικό σχήμα χωρίς τη συναίνεσή του. Και οι διαφωνούντες εμφανίστηκαν αβέβαιοι για την εκλογική τους απήχηση, αλλά και απροετοίμαστοι για την προβολή εναλλακτικής λύσης. Ακόμα, οι Αμερικανοί έγινε σαφές ότι δεν ευνοούσαν ασταθείς κυβερνήσεις συνασπισμού. Εξάλλου και ο αρχηγός των Φιλελευθέρων Γεώργιος Παπανδρέου δε μιλούσε για κυβέρνηση συνεργασίας, όπως ο συναρχηγός του Σοφοκλής Βενιζέλος, αλλά για τη διεξαγωγή εκλογών με εκλογικό σύστημα που, όπως πίστευε, θα ήταν ευνοϊκό για το κόμμα του και την ηγεσία του. Υποτίθεται ότι τα μικρά κεντρώα κόμματα θα εξαναγκάζονταν σε προσχώρηση στους Φιλελευθέρους ή, σε αντίθετη περίπτωση, θα εξαφανίζονταν.
Οι προσδοκίες του Παπανδρέου βασίζονταν στο εκλογικό σύστημα που είχε συμφωνήσει με τον Καραμανλή στο τέλος Φεβρουαρίου του 1958 και είχε αποτελέσει αιτία της διαφωνίας του Ράλλη με τον πρωθυπουργό. Προκειμένου να αποτραπεί νέα συνεργασία του κέντρου με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, θα καθιερωνόταν σύστημα ενισχυμένης αναλογικής. Στη δεύτερη κατανομή των εδρών θα συμμετείχαν μόνο κόμματα που θα είχαν συγκεντρώσει στην επικράτεια το 25% των ψήφων, ή συνασπισμοί δύο κομμάτων με 30%, ή περισσοτέρων με 40%. Οι διατάξεις αυτές θα απέτρεπαν συνασπισμούς μικρότερων κομμάτων του κέντρου. Το αποτέλεσμα των εκλογών εξέπληξε τους εμπνευστές του συστήματος, τον Παπανδρέου περισσότερο από τον Καραμανλή. Ο τελευταίος εξασφάλισε νέα κοινοβουλευτική πλειοψηφία με 41,2% των ψήφων και 171 έδρες. Η επιβολή και στο κόμμα και στον χώρο της δεξιάς γενικά ήταν πλέον αναμφισβήτητη, καθώς το εκλογικό σχήμα των διαφωνούντων με την ηγεσία του περιορίστηκε στο 2,9% και 4 μόνο έδρες. Οι απώλειες της ΕΡΕ ήταν μικρότερες απ' όσο υποδήλωνε η πτώση του ποσοστού της, καθώς αυτή τη φορά δεν είχε ψηφίσει ο στρατός, μετά από απαίτηση της αντιπολίτευσης. Η μεγάλη έκπληξη για το μετεμφυλιακό πολιτικό σύστημα προήλθε από την επίδοση της ΕΔΑ, η οποία με 24,4% των ψήφων και 79 έδρες αναδείχτηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση, σε βάρος των Φιλελευθέρων (20,7%). Η ΕΔΑ επωφελήθηκε από τη γενική δυσαρέσκεια για την περιοριστική οικονομική πολιτική. Ενδεικτικό ήταν ότι εξασφάλισε υψηλά ποσοστά και στις αγροτικές περιφέρειες, σ' έναν κοινωνικό χώρο όπου έως τότε κινούταν προνομιακά η δεξιά και δευτερευόντως το κέντρο. Επίσης, είχε επικρατήσει κατά κράτος στις λεγόμενες λαϊκές συνοικίες των μεγάλων αστικών κέντρων και είχε γενικά υψηλή επίδοση στο σύνολό τους. Είχε επωφεληθεί από το ευρύ αντιαμερικανικό ρεύμα που διαπερνούσε την ελληνική κοινωνία, αλλά και από την έκδηλη κρίση των Φιλελευθέρων, που αδυνατούσαν να κινηθούν σε συνθήκες μαζικής πολιτικής. Παρέμεναν κόμμα προσκολλημένο στο παρελθόν και σε συμφωνίες κορυφής ως μέθοδο πολιτικής επικράτησης. Στο σημείο αυτό ήταν αδύνατο να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά τον Καραμανλή, ο οποίος επωφελούταν από το γεγονός ότι ήταν ο κύριος φορέας του αντικομμουνισμού σε μία εποχή που ο ψυχρός πόλεμος και οι αναμνήσεις του εμφυλίου διαπερνούσαν σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, ιδίως του στρατού και των δυνάμεων ασφαλείας. Εμφανιζόταν να αποτελεί τη μόνη βιώσιμη πολιτική λύση για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και ήταν σε θέση υποκειμενικά να προσδώσει στην παράταξή του ασυνήθιστη για τα ελληνικά πολιτικά ήθη συνοχή και πειθαρχία.
«Αντικομμουνιστικός αγών»
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η επιτυχία της ΕΔΑ στις εκλογές του 1958 προκάλεσαν την ανησυχία της κυβέρνησης Καραμανλή και άλλων παραγόντων όπως το Παλάτι, οι ένοπλες δυνάμεις, τα σώματα ασφαλείας και οι υπηρεσίες των ΗΠΑ. Τις εκλογές ακολούθησαν μέτρα καταστολής της δράσης της αριστεράς από την κυβέρνηση, που περιλάμβαναν την άσκηση βίας αλλά και εκτοπίσεις οπαδών της ΕΔΑ, ενώ η ΕΡΕ απέφευγε συστηματικά τον πολιτικό διάλογο με την ΕΔΑ.[39] Στο πλαίσιο της καταπολέμησης της «κομμουνιστικής» δράσης, ο Καραμανλής συνέστησε ειδική επιτροπή αποτελούμενη από υπουργικά στελέχη, καθώς και έτερη επιτροπή υπό την ΚΥΠ (στην οποία συμμετείχε και ο μελλοντικός δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος).[40]
Από τις αρχές του 1959 το συντονισμό της αντικομμουνιστικής κρατικής δραστηριότητας ανέλαβε η Γενική Διεύθυνση Τύπου και Πληροφοριών (ΓΔΤΠ) που υπαγόταν στο Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως, το οποίο κρίθηκε αρμοδιότερο για αυτό το έργο. Για να μπορέσει η ΓΔΤΠ να ανταποκριθεί στην αποστολή της, για την οποία προσλάμβανε συνεργάτες που ειδικεύονταν στην αντικομμουνιστική δράση, όπως ο Ελευθέριος Σταυρίδης και ο Γεώργιος Γεωργαλάς, τριπλασιάστηκαν από 27 σε 77 εκ. δραχμές τα μυστικά κονδύλια που της χορηγούνταν.[41] Για καλύτερη συγκέντρωση των σχετικών αρμοδιοτήτων, ο σχεδιασμός και συντονισμός της πολιτικής της κυβέρνησης στον τομέα αυτό ανατέθηκε την άνοιξη του 1960 στη Διεύθυνση Πληροφοριών, που ανασυστάθηκε ως Υπηρεσία Πληροφοριών και επικεφαλής της οποίας ορίστηκε ένας απόστρατος αξιωματικός, πρώην στέλεχος του ΙΔΕΑ.[42] Η οργανωτική ανεπάρκεια της Υπηρεσίας Πληροφοριών και η επικάλυψη των αρμοδιοτήτων της με συναφείς υπηρεσίες οδήγησε στη σύσταση το καλοκαίρι του 1960 μίας πρωτοβάθμιας επιτροπής με εισηγητικό χαρακτήρα και μίας Δευτεροβάθμιας Συντονιστικής Επιτροπής, που ιδρύθηκε με διάταγμα που εξέδωσε ο Καραμανλής ως ΥΠΕΘΑ. Η Δευτεροβάθμια Επιτροπή συγκροτούνταν από ανώτατα στελέχη του στρατού, των σωμάτων ασφαλείας και των υπηρεσιών πληροφοριών, όλοι τους πρώην μέλη του ΙΔΕΑ, μέλη του οποίου που παρά την αναστολή δράσης του συνέχιζαν συνωμοτικά σχέδια. Έργο της Δευτεροβάθμιας ήταν ο συντονισμός των υπηρεσιών «πληροφοριών και διαφωτίσεως» και η εισήγηση στην κυβέρνηση μέτρων σχετικών με τον «αντικομμουνιστικό αγώνα».[43]
Εξωτερική πολιτική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1959 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συνυπέγραψε τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες τερματίστηκε η βρετανική κυριαρχία επί της Κύπρου και ιδρύθηκε ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος με εγγυήτριες δυνάμεις την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Στις 14 και 15 Φεβρουαρίου του 1961 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφθηκε το Λονδίνο, όπου είχε σημαντικές συνομιλίες με τον Βρετανό ομόλογό του Χάρολντ Μακμίλαν, καθώς η μεν Ελλάδα ετοιμαζόταν να υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ, το δε Ηνωμένο Βασίλειο ετοιμαζόταν να υποβάλει αίτηση ένταξης σε αυτήν. Στις 22 Μαΐου συναντήθηκε στην Αθήνα με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον, ο οποίος έδωσε τη διαβεβαίωση ότι θα συνεχιστεί η αμερικανική βοήθεια προς την Ελλάδα. Από τις 12 έως τις 16 Απριλίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφτηκε τον Καναδά, συζητώντας στην Οττάβα οικονομικά κυρίως θέματα με τον Καναδό πρωθυπουργό Τζον Ντιφενμπέικερ.[44] Στη συνέχεια επισκέφθηκε τις ΗΠΑ. Η χρονική και πολιτική συγκυρία της επίσκεψης του Έλληνα πρωθυπουργού στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούσε ίσως να ήταν χειρότερη: έφτασε στην Ουάσινγκτον, προερχόμενος από τον Καναδά, την ημέρα που έγινε η εισβολή στην Κούβα χιλιάδων αντιπάλων του Φιντέλ Κάστρο, με ορμητήριο το Μαϊάμι και αμερικανική υποστήριξη. Παρ' όλη την ενασχόλησή του όμως με την κρίση αυτή, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι όχι μόνο συναντήθηκε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 17 Απριλίου, αλλά και βρήκε τον χρόνο να έχει μαζί του δύο συνολικά μακρές συνομιλίες. Θερμό ήταν το κλίμα όχι μόνο στις πολιτικές συζητήσεις αλλά και στη δεξίωση στην ελληνική πρεσβεία. Πριν από τη λήξη της επίσκεψης, στις 20 Απριλίου, ο Έλληνας πρωθυπουργός κατέθεσε στεφάνι στο εθνικό κοιμητήριο του Άρλινγκτον. Στο κοινό ανακοινωθέν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του ελληνικού λαού «δια την απόφασιν των Ηνωμένων Πολιτειών να εξακολουθήσουν υποστηρίζουσαι τας προσπαθείας της Ελλάδος όσον αφορά την εκτέλεσιν των προγραμμάτων της οικονομικής αναπτύξεως».[45]
Εκλογές 1961 και το Σχέδιο Περικλής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η τέταρτη κυβέρνηση Καραμανλή συγκροτήθηκε μετά τις βουλευτικές εκλογές του 1961 και διήρκεσε από τον Νοέμβριο 1961 έως τον Ιούνιο 1963.
Μετά την ψήφιση νέου εκλογικού νόμου τον Ιούνιο του 1961 η κυβέρνηση Καραμανλή κατευθύνθηκε προς τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών. Τον Αύγουστο μετά από δύο συσκέψεις κυβερνητικών και στρατιωτικών, μία εκ των οποίων υπό την προεδρία του Καραμανλή, ανατέθηκε στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή η εισήγηση «το ταχύτερον» στην κυβέρνηση «των ενδεικνυόμενων μέτρων αντιδράσεως» με σκοπό τη συρρίκνωση του εκλογικού ποσοστού της ΕΔΑ και την ενίσχυση της ΕΡΕ.[46] Ο Καραμανλής ζήτησε την ένταση του ρυθμού λειτουργίας της Δευτεροβάθμιας, που συνεδρίασε τον Αύγουστο με στόχο να περιοριστεί το ποσοστό της ΕΔΑ κάτω από το 20%.[47] Σε συνεδρίαση της Δευτεροβάθμιας στις 8 Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε ότι ο Καραμανλής είχε εγκρίνει το Σχέδιο Περικλής του διοικητή της ΚΥΠ Νατσίνα, με στόχο την ποδηγέτηση των εκλογών του 1961, υπέρ της τότε δεξιάς παράταξης.[48]
Ο Καραμανλής παραιτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου και ορίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Δόβα.[49] Οι επόμενες εκλογές ορίστηκε να διεξαχθούν στις 29 Οκτωβρίου του 1961. Η διεξαγωγή τους επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις προηγούμενες και την εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ. Η επίδοση της τελευταίας δημιούργησε κλίμα ιδιαίτερης ανησυχίας και στην κυβέρνηση και στο στέμμα και στο σύνολο των αστικών πολιτικών δυνάμεων. Η ενοποίηση των δυνάμεων του κεντρώου χώρου ως στρατηγική επιλογή για τον περιορισμό της εκλογικής δύναμης της κομμουνιστικής αριστεράς πραγματοποιήθηκε μόλις την παραμονή της προκήρυξης των εκλογών υπό την ηγεσία του Γεώργιου Παπανδρέου και τη συμμετοχή του Σοφοκλή Βενιζέλου.[εκκρεμεί παραπομπή] Η υπηρεσιακή κυβέρνηση άφησε τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή με την ίδια σύνθεση να συνεχίσει απρόσκοπτη το έργο της να επηρεάσει τα αποτελέσματα των εκλογών.[50]
Σημειώθηκαν βίαια επεισόδια κατά την προεκλογική εκστρατεία κατά των οπαδών και βουλευτών της ΕΔΑ (τότε με την ονομασία «ΠΑΜΕ») αλλά και της Ενώσεως Κέντρου. Στις συμπλοκές υπήρξαν και νεκροί: ο Στέφανος Βελδεμίρης στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου από πυρά χωροφύλακα και δεύτερος νεκρός την Κυριακή των εκλογών ο στρατιώτης Διονύσιος Κερπινιώτης, στέλεχος της Ε.Δ.Α., με τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι, στο εκλογικό κέντρο του χωριού Δεμίρι Αρκαδίας. Ιδιαίτερα στην επαρχία στρατός, χωροφυλακή και παρακρατικοί άσκησαν ψυχολογική πίεση στους πολίτες να μη συμμετάσχουν στις προεκλογικές εκδηλώσεις της ΕΔΑ και να μην την ψηφίσουν. Βία ασκήθηκε ακόμα και σε βάρος υποψηφίων της Ένωσης Κέντρου. Η νοθεία είχε να κάνει με ψευδείς εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους και διπλοψηφίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι βρέθηκαν εγγεγραμμένοι 218 χωροφύλακες να δηλώνουν διεύθυνση κατοικίας την ίδια διώροφη μονοκατοικία.[51]
Οι εκλογές έλαβαν χώρα στις 29 Οκτωβρίου 1961 σε κλίμα μεγάλης έντασης και εν μέσω επεισοδίων. Η κυβέρνηση Καραμανλή, τα Σώματα Ασφαλείας και οι Ένοπλες Δυνάμεις κατηγορήθηκαν ότι προέβησαν προεκλογικά σε εκτεταμένη τρομοκρατία εναντίον των κομμάτων του Κέντρου και της Αριστεράς αλλά και σε νοθεία του εκλογικού αποτελέσματος με το Σχέδιο Περικλής.
Τελικά η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις εξασφάλισε το 50,8% των ψήφων και 176 έδρες, έναντι 33,7% και 100 εδρών της συνεργασίας Ένωσης Κέντρου-Προοδευτικών και 14,6% και 28 εδρών του εκλογικού σχήματος ΠΑΜΕ που είχε συγκροτήσει η ΕΔΑ. Τα αποτελέσματα καταγγέλθηκαν από την ηγεσία της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΑ και έμειναν στην ιστορία ως εκλογές βίας και νοθείας. Παροιμιώδης έμεινε η φράση του Γεωργίου Παπανδρέου πως στις εκλογές αυτές «ψήφισαν ακόμα και τα δένδρα».[52][53] Η παρέμβαση δεν αφορούσε μόνο την Αριστερά, αλλά είχε επηρεάσει και την Ένωση Κέντρου, η οποία μετά από κάποια περίοδο επιφυλακτικής παρατήρησης των τεκταινομένων είχε καταγγείλει στον βασιλιά τις παρεμβάσεις και τελικά μετά την ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων τα αμφισβήτησε.[54] Σε σημειώματα της περιόδου 1966-1969 ο Καραμανλής αρνήθηκε ότι ο ίδιος και η κυβέρνησή του είχαν γνώση των σχεδίων για τη μείωση της εκλογικής δύναμης της ΕΔΑ στις εκλογές του 1961, που τα απέδωσε στα ανάκτορα και σε στελέχη του στρατού και ισχυρίστηκε ότι δεν αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της ΕΡΕ.[55]
Σήμερα, η νοθεία στις εκλογές του 1961 δεν αμφισβητείται, αλλά πιστεύεται πως τελικά δεν επηρέασε καθοριστικά το αποτέλεσμα καθώς η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή διέθετε σαφή υπεροχή έναντι των αντιπάλων της.[56][57] Ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος υποστηρίζει στα απομνημονεύματά του ότι η νοθεία έγινε από τον Καραμανλή καθαρά προς δική του εξυπηρέτηση.[58]
Παρέμβαση στην εκλογή Αρχιεπισκόπου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1962, η άρνηση του νεοεκλεγέντος αρχιεπισκόπου Ιάκωβου να παραιτηθεί -παρά τις κυβερνητικές πιέσεις που του ασκούνταν- οδήγησε σε δραστική κρατική παρέμβαση: Συγκροτήθηκε σύσκεψη υπουργών υπό τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και ακολούθησε ανακοίνωση, με την οποία η κυβέρνηση δήλωνε έτοιμη να φέρει στη Βουλή νομοσχέδιο, το οποίο προέβλεπε, ότι ο προκαθήμενος της Εκκλησίας θα εκλέγεται από μικτό σώμα κληρικών και λαϊκών και σε περίπτωση διχοστασίας για το πρόσωπο του εκλεγμένου αρχιεπισκόπου, το σώμα αυτό θα μπορεί να κηρύξει τον αρχιεπισκοπικό θρόνο σε χηρεία. Η κίνηση αυτή εξανάγκασε τον Ιάκωβο σε υποχώρηση. Συγκάλεσε για την επομένη, στις 25 Ιανουαρίου, την Ιερά Σύνοδο και υπέβαλε την παραίτησή του στο κείμενο της οποίας διατυπώθηκαν αιχμές κατά της κυβέρνησης.[59]
Προίκα πριγκίπισσας Σοφίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον Μάρτιο του 1962 η Κυβέρνηση Καραμανλή ύστερα από πιεστική απαίτηση της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης, ψήφισε τον νόμο «περί συστάσεως προικός για την πριγκίπισσα Σοφία» με τελικό ύψος 9 εκατομμύρια δραχμές (30.000 χρυσές λίρες) και επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού της Ελλάδας. Η προίκα σύμφωνα με τον νόμο απαλλασσόταν από κάθε φορολογία και μπορούσε να μετατραπεί σε συνάλλαγμα.[60][χρειάζεται καλύτερη πηγή]
Η προικοδότηση των 9 εκατομμυρίων δραχμών ήταν η αφορμή για να ψυχρανθούν ακόμα περισσότερο οι σχέσεις των Ανακτόρων με τον πολιτικό κόσμο και τους πολίτες. Το σύνθημα «Προίκα στην Παιδεία, όχι στη Σοφία» ακουγόταν στις φοιτητικές κινητοποιήσεις, την εποχή που η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή προίκιζε τη Σοφία με 30.000 χρυσές λίρες (9 εκατομμύρια δραχμές την εποχή εκείνη), ενώ ταυτόχρονα δεν προχωρούσε σε αύξηση των δαπανών για την παιδεία.[11][12][13][14]
Αύξηση χορηγίας προς τους βασιλείς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον Σεπτέμβριο του 1962 με απόφαση της κυβέρνησης Καραμανλή, ύστερα από έντονες πιέσεις των ανακτόρων προς τον ίδιο, αυξήθηκε η χορηγία προς τη Βασιλική Οικογένεια από τα 11.500.000 δραχμές στα 17.000.000 δραχμές, προκαλώντας διαμαρτυρίες[60][61][62]. Επίσης κριτική δέχτηκε για τα έξοδα διαφόρων εκδηλώσεων όπως για τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας του βασιλικού θεσμού με την παράλληλη πρόσκληση της βασιλικής οικογένειας της Δανίας[60][63]. Θεσπίστηκε μάλιστα ειδική χορηγία προς τον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο ύψους 83.600 δολαρίων τον χρόνο.[60][62]
Πολιτική κρίση και περιοδείες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 31 Αυγούστου του 1962, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υποδέχθηκε για δεύτερη φορά μέσα σε δύο χρόνια τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Λίντον Τζόνσον, ο οποίος υποσχέθηκε δάνειο με ευνοϊκούς όρους και χορήγηση αεροσκαφών F-104.[64]
Η τελευταία φάση της πρώτης πρωθυπουργίας του Καραμανλή συνυφαίνεται με την οξεία πολιτική κρίση, που έχει ως αφετηρία της τις αμφισβητούμενες εκλογές του Οκτωβρίου του 1961. Ο Καραμανλής υποστήριξε ότι ούτε ο ίδιος είχε σχεδιάσει και επιχειρήσει παρέμβαση του κρατικού μηχανισμού στις εκλογές ούτε η αλλοίωση του αποτελέσματος ήταν τέτοια ώστε να θέτει υπό αμφισβήτηση την επικράτησή του.
Στις 28 Φεβρουαρίου του 1963 ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ, άρχισε περιοδεία στη Δυτική Ευρώπη με στόχο, κυρίως, τη σύσφιξη των σχέσεων με την ΕΟΚ και την προώθηση οικονομικών επιδιώξεων. Πρώτος σταθμός της περιοδείας η Ολλανδία. Ακολούθησε το Λουξεμβούργο και τέλος η Γαλλία, όπου έγινε δεκτός από τον Σαρλ ντε Γκωλ.[65]
Συμφωνία Σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στρατηγικός στόχος του ριζοσπαστικού ρεύματος του ελληνικού φιλελευθερισμού ήδη από τη δεκαετία του 1930, με βάση και τις παραδόσεις του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ήταν η συμπόρευση της Ελλάδας με τις άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Οι λόγοι ήταν πολιτισμικοί, αλλά και οικονομικοί.[66] Μετά τη δημιουργία της ΕΟΚ και της ΕΖΕΣ, υπήρξε έντονος προβληματισμός, σε ποια από τις δύο θα έπρεπε να επιδιώξει να ενταχθεί η χώρα. Τελικά, οι κυβερνήσεις Καραμανλή επέλεξαν την πρώτη κυρίως διότι έδινε έμφαση στα αγροτικά προϊόντα, ενώ η δεύτερη ιδιαιτέρως στη βαριά βιομηχανία που η Ελλάδα δεν διέθετε. Μετά από μακρές διαπραγματεύσεις - με τη συμμετοχή ιδίως των Ευάγγελου Αβέρωφ, Γιάγκου Πεσμαζόγλου και Ξενοφόντος Ζολώτα - υπογράφηκε η Συμφωνία Σύνδεσης και η Ελλάδα κατέστη το πρώτο συνδεδεμένο μέλος με την ΕΟΚ, την 1η Νοεμβρίου 1962. Η Συμφωνία προέβλεπε:
- κατάργηση εισαγωγικών δασμών και περιοριστικών μέτρων σε βάρος της ελεύθερης κυκλοφορίας βιομηχανικών προϊόντων των Κοινοτικών χωρών
- κατάργηση δασμών και περιοριστικών μέτρων σε βάρος των ελληνικών προϊόντων σε διάστημα δώδεκα ετών
- σταδιακή υιοθέτηση του κοινού εξωτερικού δασμολογίου της ΕΟΚ
- αυτόματη κατάργηση των δασμών πάνω στα κύρια εξαγώγιμα ελληνικά προϊόντα
- εναρμόνιση της αγροτικής πολιτικής της Ελλάδας με την Κοινή Αγροτική Πολιτική
- οικονομική χορηγία προς την Ελλάδα, υπό μορφής δανείου από την Ευρωπαϊκή τράπεζα Επενδύσεων, ανερχόταν σε 125 εκατομμύρια δολάρια για περίοδο πέντε ετών.[67]
Η Συμφωνία εκτελέσθηκε πράγματι - όχι χωρίς δυσχέρειες - μέχρι την 21η Απριλίου 1967, οπότε και ανεστάλη. Θεωρείται πως αποτέλεσε το πρώτο αποφασιστικό βήμα, προς την πλήρη ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, που συντελέσθηκε το 1979.
Οικονομικό έργο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Όταν ο Καραμανλής ανέλαβε πρωθυπουργός τον Οκτώβριο του 1955, η Ελλάδα ήταν μία φτωχή γεωργική χώρα. Το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν περίπου 300 δολάρια. Η ελληνική πολιτική τάξη και η πλειοψηφία της ελίτ της οικονομικής σκέψης είχαν καταλήξει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 ότι η εκβιομηχάνιση ήταν η μόνη οδός που θα οδηγούσε στην ευημερία και την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα. Τόσο εκείνη την εποχή όσο και εκ των υστέρων φαίνεται ότι η επιλογή αυτή δεν δικαιώθηκε, ούτε μπορούσε να δικαιωθεί. Στελέχη της Αμερικανικής Οικονομικής Αποστολής και της αμερικανικής διοίκησης, όπως και οικονομολόγοι διεθνούς εμβέλειας, όπως ο Κυριάκος Βαρβαρέσος, προειδοποιούσαν για το ανέφικτο της στρατηγικής αυτής, επισημαίνοντας το μικρό μέγεθος της ελληνικής αγοράς, την έλλειψη κεφαλαίου, αλλά και επιχειρηματικού ταλέντου και δεξιοτήτων αναγκαίων για την ανάληψη επιχειρηματικών σχεδίων που απαιτούσαν πειθαρχία, υπομονή και ενδεχομένως παράδοση άσχετη με την ιστορική εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας και την κουλτούρα του ελληνικού επιχειρηματικού κόσμου.
Παρά ταύτα η επιλογή της εκβιομηχάνισης μπορεί να κατανοηθεί στο πλαίσιο των αντιλήψεων και παραστάσεων της εποχής. Η βιομηχανία ήταν συνώνυμη με μία ισχυρή οικονομία που μπορούσε να γενικεύσει την ευημερία, ταυτιζόταν με ανώτερο επίπεδο τεχνικής εξέλιξης, οι δυνατότητες του τομέα υπηρεσιών δεν είχαν ανιχνευτεί σε όλη τους την έκταση και η παραγωγική βάση ήταν συνώνυμη της μεταποίησης. Η επιλογή της εκβιομηχάνισης δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα, αλλά και άλλες χώρες με ευρύ γεωργικό τομέα, και αποτέλεσε μέρος και προτεραιότητα της αναπτυξιακής στρατηγικής. Τα παραδείγματα της Ισπανίας, της Γαλλίας, αλλά και της Ιταλίας, που διέθετε βιομηχανικό τομέα, αλλά απέβλεψε στην επέκτασή του, είναι πολύ χαρακτηριστικά και αναδεικνύουν το γεγονός ότι η σύλληψη της ελληνικής αναπτυξιακής στρατηγικής εντασσόταν σε γενικότερες διεθνείς τάσεις.
Από το 1951 έως το 1955 οι κυβερνήσεις του κέντρου και του Συναγερμού είχαν επιτύχει η πρώτη τη σταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών, εν όψει της περικοπής της αμερικανικής βοήθειας, και η δεύτερη τη νομισματική σταθεροποίηση με την υποτίμηση της δραχμής. Η κυβέρνηση του Συναγερμού είχε επίσης προσπαθήσει να προσελκύσει κεφάλαια και επενδύσεις από το εξωτερικό, είτε εισάγοντας προστατευτική νομοθεσία για τους ξένους επενδυτές είτε αναζητώντας βοήθεια και χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Τα αποτελέσματα ήταν περιορισμένα και τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας παρέμεναν έντονα. Η γεωργία αδυνατούσε να συντηρήσει τον πληθυσμό της υπαίθρου, καθώς ο κλήρος ήταν μικρός και κατατεμαχισμένος και τα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα, όπως ο καπνός και η σταφίδα, δεν έβρισκαν πάντα αγορές για να εξαχθούν. Οι στρατιωτικές δαπάνες απορροφούσαν μεγάλο μέρος των δημόσιων δαπανών, ο τιμάριθμος παρέμενε σε υψηλά επίπεδα, καθώς η επίπτωση της υποτίμησης του 1953 δεν είχε απορροφηθεί.
Η στρατηγική του Καραμανλή για την ανάπτυξη βασίστηκε στο δόγμα της νομισματικής σταθερότητας. Η ελληνική οικονομία έπρεπε να κινηθεί σε πλαίσιο σταθερότητας, χωρίς πληθωρισμό και ελλείμματα του δημόσιου τομέα, να αυξήσει την παραγωγικότητά της και να αναζητήσει κεφάλαια για μεγάλα επενδυτικά σχέδια. Οι αμοιβές θα κινούνταν αυξητικά, αλλά ο ρυθμός της αύξησης των μισθών και των ημερομισθίων δεν θα υπερέβαινε αλλά θα υπολειπόταν κατά τι του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας, ώστε να δημιουργείται το αναγκαίο πλεόνασμα για επενδύσεις. Το κράτος θα έπαιζε παρεμβατικό ρόλο, έχοντας στη διάθεσή του ποικίλα μέσα. Έχοντας υπό τον έλεγχό του το μεγαλύτερο μέρος του τραπεζικού συστήματος, θα ρύθμιζε με νομισματικά αλλά και πιστωτικά μέτρα τη ροή χρήματος και θα υποβοηθούσε τις επενδύσεις. Θα αναζητούσε ξένους επενδυτές, στους οποίους θα παρείχε ευνοϊκούς όρους, ενώ σε περιπτώσεις απροθυμίας θα αναλάμβανε το ίδιο τη σύσταση βασικών βιομηχανιών.
Έως το 1963 το ελληνικό οικονομικό τοπίο είχε μεταβληθεί και η Ελλάδα είχε εξελιχτεί σε μία ταχέως αναπτυσσόμενη χώρα, η οποία εκτός από το πρόβλημα της φτώχειας, σύμφυτο με μία στάσιμη οικονομία, θα αντιμετώπιζε και το ζήτημα της διαχείρισης των προσδοκιών της ανάπτυξης, ταυτόχρονα με την ανάγκη να διατηρήσει και να εμβαθύνει την αναπτυξιακή διαδικασία. Με δύο συμβάσεις με ξένους επενδυτές, τη γαλλική Πεσινέ το 1960 και την αμερικανική ΕΣΣΟ-Πάππας το 1962, η Ελλάδα θα αποκτούσε βιομηχανία αλουμινίου και δεύτερο διυλιστήριο σε συνδυασμό με συγκρότημα πετροχημικών αντίστοιχα. Ήδη από το 1958 είχε αποκτήσει το πρώτο διυλιστήριό της με την παραχώρηση των εγκαταστάσεων Ασπροπύργου στο συγκρότημα Νιάρχου. Με επένδυση του κράτους συστήθηκαν βιομηχανίες ζάχαρης, λιπασμάτων, ενώ και στον τομέα των υπηρεσιών έγιναν βήματα επέκτασης, στις μεταφορές με την παραχώρηση των αεροπορικών συγκοινωνιών στο συγκρότημα Ωνάση, που ίδρυσε την Ολυμπιακή Αεροπορία, και τον τουρισμό με την ανάπτυξη του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και του δικτύου υπηρεσιών του. Η προσέλκυση του απόδημου ελληνικού ναυτιλιακού κεφαλαίου άρχισε να αποδίδει καρπούς και η ναυτιλιακή άνθιση δεν απέδωσε μόνο στους άδηλους πόρους ναυτιλιακό συνάλλαγμα, αλλά και επενδυτικό κεφάλαιο στη βιομηχανία, τις τράπεζες και τις υπηρεσίες γενικότερα. Τέλος, σειρά δημόσιων έργων επέκτεινε το οδικό δίκτυο και τα λιμάνια. Στη διάρκεια της οκταετίας η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ετήσιο ρυθμό 6-7% και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε από 305 σε 565 δολάρια.
Αν και το έργο αυτό δεν ήταν ευκαταφρόνητο, υπήρχαν και αρνητικές όψεις στο «ελληνικό οικονομικό θαύμα». Η ύπαιθρος εγκαταλείφθηκε, αν και οποιαδήποτε διαδικασία εκσυγχρονισμού θα οδηγούσε στο ίδιο αποτέλεσμα. Η διαδικασία αυτή όμως, συμπυκνωμένη χρονικά σε ιστορικά βραχύ διάστημα, ήταν τραυματική. Οικονομικά είχε τη θετική της όψη, με την ενίσχυση των άδηλων πόρων μέσω του μεταναστευτικού συναλλάγματος, αλλά ταυτόχρονα δημιούργησε αυξανόμενες πιέσεις στις ασθενικές υποδομές των πόλεων και έθεσε με ένταση αιτήματα αναδιανομής εισοδήματος και κοινωνικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης. Μια ορισμένη ακαμψία της σκέψης των κυβερνήσεων Καραμανλή, που απέφευγε την αποκλιμάκωση των στρατιωτικών δαπανών, μένοντας προσκολλημένη στο δόγμα του από βορρά κινδύνου, σε μια εποχή που αυτός, ιδίως από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, φαινόταν να ατονεί, σήμαινε ότι το κράτος δεν διέθετε όσους πόρους ήταν δυνατό να διαθέσει για να αμβλύνει τις κοινωνικές πιέσεις και ταυτόχρονα να τονώσει την εσωτερική ζήτηση κι έτσι την αναπτυξιακή ώθηση. Επικρίθηκε ακόμα η πολιτική κινήτρων προς το ξένο κεφάλαιο, καθώς και συμβάσεις που στον λόγο της αντιπολίτευσης της εποχής κρίθηκαν «αποικιακές». Αυτά πρέπει όμως να κριθούν στις πραγματικές τους διαστάσεις, με κριτήριο τη δυνατότητα εναλλακτικών λύσεων.
Στο γενικό της πλαίσιο, η ελληνική αναπτυξιακή στρατηγική δεν διέφερε από τις διαθέσιμες δυνατότητες μίας οικονομίας φτωχής σε κεφάλαια που αναλάμβανε μία κοινωνικά πολύπλοκη διαδικασία εκσυγχρονισμού. Πολυεθνικές επιχειρήσεις με τεχνογνωσία και δυνατότητες επιλογών ήταν ασφαλώς σε θέση να εξασφαλίσουν ευνοϊκούς όρους στις συναλλαγές τους με χώρες που αναζητούν κεφάλαια. Επίσης, η περιοριστική εισοδηματική πολιτική είναι αναγκαίο εργαλείο σε μία χώρα που επιδιώκει να συσσωρεύσει κεφάλαιο, που δεν διαθέτει πλούτο προς διανομή. Το κράτος πρόνοιας της δυτικής και βόρειας Ευρώπης, με το οποίο ιστορικά ταυτίζεται η δυτικοευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, προκύπτει ακριβώς ως αποτέλεσμα μακροχρόνιας και υψηλής ανάπτυξης, προϋπόθεση που δεν υπάρχει στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1950. Τέλος, η πολιτική ενίσχυσης της ζήτησης, αν και χρήσιμη, δεν εξαντλούσε ούτε αποτελούσε τη βασική λύση του αναπτυξιακού ζητήματος, όπως παρατηρούσε ο Ξενοφών Ζολώτας, βασικός συνεργάτης του Καραμανλή ως διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Αυτό πάντως που μπορεί να θεμελιωθεί είναι ότι κατά την τελευταία διετία της οκταετίας ο Καραμανλής και το οικονομικό επιτελείο παρέβλεψαν τις δυνατότητες λελογισμένης χρήσης αναδιανεμητικών εργαλείων και πολιτικών ενίσχυσης της οικονομικής ανάπτυξης μέσω αύξησης της ζήτησης.
Αυτό που αποκτούσε σημασία ήταν η στρατηγική κατεύθυνση της ελληνικής οικονομίας στη συνέχεια και η δυνατότητά της να αξιοποιήσει το αναπτυξιακό θεμέλιο που είχε τεθεί κατά τη δεκαετία 1953-1963, αν θα αποκτούσε την εκλέπτυνση και τον εξαγωγικό δυναμισμό, που θα σήμαιναν την εδραίωση της Ελλάδας στον αναπτυγμένο κόσμο.
Ο Καραμανλής εξακολουθούσε στο διάστημα αυτό να δίνει έμφαση στην ανάγκη συνέχισης της ανάπτυξης, η οποία επέβαλε την εξακολούθηση της πολιτικής της νομισματικής σταθερότητας, που απέκλειε ευρεία πολιτική αναδιανομής. Ταυτόχρονα εμφανιζόταν αντίθετος στο αίτημα πολιτικού ανοίγματος, καθώς η πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση ισοδυναμούσε από την οπτική του με απαρχή πολιτικής και κοινωνικής αποσταθεροποίησης, που συνιστούσε χρόνιο πρόβλημα της ελληνικής πολιτικής.
Σύγκρουση με το παλάτι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι προστριβές μεταξύ Καραμανλή και Στέμματος άρχισαν να δημιουργούνται από το 1961. Μετά τις εκλογές του έτους εκείνου που κατηγορήθηκαν για «βία και νοθεία» και την έναρξη του «ανένδοτου αγώνα» της Ένωσης Κέντρου, οι επιθέσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης κατά των ανακτόρων κορυφώθηκαν και οι βασιλείς εξέφραζαν παράπονα στον πρωθυπουργό, ότι δεν τους προστάτευε όσο έπρεπε από τις επιθέσεις αυτές, όπως και από τις επιθέσεις για τη μεγάλη προίκα που δόθηκε στην πριγκίπισσα Σοφία. Από την άλλη πλευρά, ο Κ. Καραμανλής υποστήριζε ότι το Στέμμα όφειλε για το καλό του ν' αποφεύγει ενέργειες που το καθιστούσαν αντικείμενο αντιδικίας, είτε ενώπιον της Βουλής είτε ενώπιον των δικαστηρίων, με μηνύσεις που υποβάλλονταν κατά εφημερίδων κυρίως για «προσβολή της τιμής της βασιλικής οικογένειας».
Έτσι, η νευρικότητα του βασιλικού ζεύγους αυξήθηκε, αφού πέραν των επιθέσεων της αντιπολιτεύσεως, υπήρχαν και οι συχνές προστριβές με τον Καραμανλή. Σε μία επιστολή του προς τον βασιλιά Παύλο, με ημερομηνία 3 Οκτωβρίου 1962, ο Καραμανλής σημείωνε:
«Φαίνεται να επικρατή η πεπλανημένη αντίληψις ότι η μεγαλοπρέπεια ενισχύει τον θρόνον. Συμβαίνει το αντίθετον. Η απλότης και η λιτότης εδραιώνουν τον θεσμόν... Τα κείμενα των βασιλικών λόγων δεν είναι ακίνδυνον να γίνωνται εν αγνοία της Κυβερνήσεως. Η ικανοποίησις αναγκών του Στέμματος, όταν αύτη συνεπάγεται δαπάνας του Δημοσίου, θα πρέπει να αποφεύγεται, εφ' όσον δεν είναι αυστηρώς αναγκαία. Η έλλειψις πολιτικού συμβούλου με κύρος, όστις να ενημερώνη τον βασιλέα και να κρατή εις διαρκή επαφήν την Κυβέρνησιν με το Στέμμα, είναι ουσιώδους σημασίας».[68]
«Προ επτά ετών εξέλεξα υμάς ως πρωθυπουργόν της χώρας, η δε εκλογή μου ως και η εμπιστοσύνη μου εις το πρόσωπόν σας εδικαιώθησαν πλήρως. Δυστυχώς, συν τω χρόνω, ηγέρθη προϊούσα εκστρατεία δυσφημίσεως, χωρίς το Κράτος να ευρίσκη οιονδήποτε ικανοποιητικόν τρόπον δια να προστατεύση τον θρόνον από τας δυσφημίσεις. Ησθάνθην τούτο ιδιαιτέρως, αναγιγνώσκων την επιστολή υμών, ένθα φαίνεσθε να υιοθετήτε μερικά από τα επιχειρήματα της αντιπολιτεύσεως, αντί να εισηγήσθε τρόπους και μέσα ανασκευής των».[69]
Επιπλέον, θα πρέπει να επισημανθεί η πρόθεση του Καραμανλή να αναθεωρήσει[70] προς το δημοκρατικότερο το Σύνταγμα του 1952, το οποίο είχε προωθηθεί μόνο από τις κυβερνήσεις του Κέντρου και ήταν ασφυκτικό για την εκλεγμένη από τον λαό κυβέρνηση και ιδιαιτέρως γενναιόδωρο προς τον βασιλιά.[71] Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1963 κατέθεσε μία πρόταση συνταγματικής αναθεώρησης που απέβλεπε στην ενίσχυση της θέσης της κυβέρνησης ως φορέα της εκτελεστικής εξουσίας και στην απλούστευση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, ώστε να προωθείται χωρίς κωλυσιεργία το νομοθετικό έργο της κυβέρνησης, που θεωρούσε κρίσιμο για την αναπτυξιακή διαδικασία. Παράλληλα ο Καραμανλής είχε επιδιώξει να περιορίσει τον παρεμβατικό ρόλο του στέμματος στη δημόσια ζωή, επιδίωξη που τον έθεσε σε τροχιά σύγκρουσης με τον θρόνο. Στις 20 Απριλίου του 1963, η βασίλισσα Φρειδερίκη και η πριγκίπισσα Ειρήνη πήγαν ανεπίσημα στο Λονδίνο για να παραστούν στους γάμους της Αλεξάνδρας του Κεντ. Κατά την άφιξή τους στο ξενοδοχείο Κλάριτζ, τους περίμεναν εκατοντάδες Έλληνες και Κύπριοι διαδηλωτές, οι οποίοι με επικεφαλής την Αγγλίδα σύζυγο του Αντώνη Αμπατιέλου, στελέχους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και πολιτικού κρατουμένου, ζητούσαν την αποφυλάκιση των εκατοντάδων πολιτικών κρατουμένων που υπήρχαν τότε στην Ελλάδα. Η Φρειδερίκη αρνήθηκε να δεχτεί την Μπέτυ Αμπατιέλου, η οποία επιθυμούσε να της επιδώσει σχετικό υπόμνημα κι έτσι η κατάσταση οξύνθηκε. Το απόγευμα της ίδιας μέρας οι διαδηλωτές αποδοκίμασαν έντονα τη βασίλισσα και την πριγκίπισσα. Όταν μάλιστα έριξαν στο έδαφος τον μοναδικό Βρετανό αστυνομικό που τις συνόδευε, η Φρειδερίκη με τη θυγατέρα της κατέφυγαν τρέχοντας σε ένα αδιέξοδο δρομάκι και πανικόβλητες ζήτησαν προστασία σε κάποιο τυχαίο σπίτι, παρ' όλο που δεν είχαν υποστεί επίθεση.
«Μόλις έλαβα γνώσιν του επεισοδίου», διηγείται ο Κ. Καραμανλής στο αρχείο του, «συνέστησα όπως το αντιπαρέλθωμεν αποφεύγοντες την δημιουργίαν θορύβου. Αντί τούτου, η βασίλισσα έφερεν η ιδία εις την δημοσιότητα δια του ελληνικού Τύπου, της εφημερίδος «Μεσημβρινή», το επεισόδιον και εζήτησεν από τον υπουργόν των Εξωτερικών όπως, αφ' ενός μεν προβή εις σχετικήν ανακοίνωσιν, αφ' ετέρου δε καλέση τον Άγγλον πρέσβυν και διαμαρτηρηθή δια τα λαβόντα χώραν εις βάρος της επεισόδια εν Λονδίνω. Πέραν αυτών, εξήτησεν και η ιδία από την αγγλικήν κυβέρνησιν ικανοποίησιν, ενεφανίσθη δε εις την τηλεόρασιν δια να αντικρούση την Αμπατιέλου. Τέλος, υπέδειξεν όπως οργανωθή λαϊκή υποδοχή κατά την επιστροφήν της, όπερ απέτρεψα, δια να εκδηλωθή η αγανάκτισις του λαού δια την προσβολήν που υπέστη. Συνεπεία όλων αυτών εδημιουργήθη τοιούτος θόρυβος περί το επεισόδιον, ώστε επί εβδομάδας ολοκλήρους να ασχολήται ο αγγλικός Τύπος και η αγγλική Βουλή μετο θέμα κατά τρόπον μειωτικόν δια την Ελλάδα».
Στις 26 Απριλίου του 1963, ο υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ έκανε έντονο διάβημα στον σύμβουλο της βρετανικής πρεσβείας Μ.Ρ. Μπαρνς, το οποίο και δημοσιοποίησε την επομένη με ανακοίνωσή του. Ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών λόρδος Χιουμ έστειλε μάλιστα και επιστολή προς τη Φρειδερίκη, εκφράζοντας την «ειλικρινή λύπη» του, προκαλώντας την οργή του βρετανικού Τύπου. Ο Ομπζέρβερ χαρακτήριζε «σκάνδαλο» την ύπαρξη πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, ο Νιου Στέιτσμαν ζήτησε «να μη γίνουν δεκτοί οι βασιλείς της Ελλάδας στη Μεγάλη Βρετανία αν δεν αποκατασταθεί στη χώρα η δημοκρατία», ενώ η Ντέιλι Χέραλντ χαρακτήρισε «ηλίθια» την επιστολή Χιουμ. Στις 2 Μαΐου, σε συνεδρίαση της Βουλής των Κοινοτήτων, βουλευτές του Εργατικού κόμματος επέκριναν τον λόρδο Χιουμ για την επιστολή του προς τη βασίλισσα Φρειδερίκη. Ταυτόχρονα ο αρχηγός του κόμματος Χάρολντ Ουίλσον ζήτησε να γίνουν ανακρίσεις για το θέμα των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, ενώ βουλευτές του κόμματός του πρότειναν να συζητήσει η αγγλική Βουλή το θέμα της παροχής αμνηστίας στους Έλληνες πολιτικούς κρατούμενους, ως προϋπόθεση πραγματοποίησης της ελληνικής βασιλικής επίσκεψης στη Βρετανία. Και οι δύο προτάσεις απορρίφθηκαν από την πλειοψηφία, αλλά ο δυσμενής διεθνής αντίκτυπος υποχρέωσε την ελληνική κυβέρνηση να εκδώσει την επομένη ανακοίνωση για να απολογηθεί στο θέμα των πολιτικών κρατουμένων, αναφέροντας μεταξύ άλλων και τα εξής:
«Πολιτικοί κρατούμενοι δεν υπάρχουν εν Ελλάδι. Υπάρχουν κατάδικοι για φόνους και δι' ένοπλον συμμετοχήν εις τον κομμουνιστικόν συμμοριακόν αγώνα... Οι κρατούμενοι ούτοι, ανερχόμενοι εις πλέον των 3.000 το 1955, έτος καθ' ο ο σημερινός πρωθυπουργός ανέλαβε την εξουσίαν, εμειώθησαν λόγω διαφόρων μέτρων επιεικείας εις 973. Πέραν αυτών, υπάρχουν 127 κατάδικοι στρατοδικείων επί κατασκοπεία...».
Στις 10 Μαΐου κι ενώ ο Παύλος είχε μεταφερθεί στον «Ευαγγελισμό» για εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας, σημειώθηκε οξύτατο επεισόδιο μεταξύ Φρειδερίκης και Καραμανλή. Η βασίλισσα επέμενε να αναβληθούν οι γιορτές για τη χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους μέχρις ότου αναρρώσει ο Παύλος. Ο Καραμανλής τής εξήγησε αυστηρά ότι αυτά ήταν θέματα της κυβέρνησης και όχι δικά της. Άλλη σύγκρουση σημειώθηκε πάλι μεταξύ τους όταν η Φρειδερίκη αξίωσε να δοθεί το κτίριο του Κυβερνείου της Θεσσαλονίκης στη βασιλική οικογένεια, με τη δικαιολογία ότι «οι βασιλείς δεν μπορούν να συναγελάζωνται με κοινούς θνητούς». Ο πρωθυπουργός τής απάντησε τότε πως «αυτά είναι ξεπερασμένες αντιλήψεις». Το Σάββατο 8 Ιουνίου του 1963, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής μετέβη στα ανάκτορα. Τον επόμενο μήνα οι βασιλείς Παύλος και Φρειδερίκη επρόκειτο να μεταβούν για επίσημη επίσκεψη στο Λονδίνο, αλλά ο Κ. Καραμανλής είχε αντίθετη γνώμη. Έκρινε ότι η πολιτική συγκυρία επέβαλε την αναβολή της επίσκεψης καθώς εκτός των ανωτέρω γεγονότων είχε μεσολαβήσει και η πρόσφατη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη που είχε δημιουργήσει εξαιρετικά βαρύ κλίμα κατά της ελληνικής κυβέρνησης και του παλατιού. Έχοντας, λοιπόν, αυτά κατά νου, ο Κ. Καραμανλής πήγε στις 8 Ιουνίου στο παλάτι για να πείσει τον Παύλο ότι η αναβολή της επίσκεψης ήταν πολιτικά επιβεβλημένη, όπως διηγείται στο αρχείο του:
«Ανέπτυξα εις τον βασιλέα την κυβερνητικήν άποψιν περί αναβολής του ταξιδίου, τονίσας ότι η αναβολή επιβάλλεται δια δύο λόγους. Πρώτον, διότι τα επεισόδια του Απριλίου και η έκτασις του προκληθέντος θορύβου εις βάρος του Στέμματος, της κυβερνήσεως και της χώρας εδημιούργησαν τελείως απρόσφορον κλίμα δια την επίσκεψιν. Και δεύτερον, διότι υπήρχαν πληροφορίαι ότι ταύτα θα επαναληφθούν και μάλιστα κατά τρόπον ωργανωμένον, κατά την επίσημον επίσκεψιν των βασιλέων. Ο φόβος αυτός, είπον, είναι τοσούτω μάλλον δικαιολογημένος καθ' όσον, τόσον το Εργατικόν κόμμα, όσον και μερίς του αγγλικού Τύπου συνεχίζουν εν όψει της επισκέψεως τας επιθέσεις των εναντίον της Ελλάδος... Τέλος επληροφόρησα τον βασιλέα ότι η αγγλική κυβέρνησις, μολονότι επισήμως φαίνεται επιθυμούσα την επίσκεψιν, ερωτηθείσα εδήλωσεων ότι δεν δύναται να παράσχη εγγυήσεις ότι δεν θα επαναληφθούν αι απρέπειαι εις βάρος του Στέμματος και της χώρας».
Ο Παύλος, πάντως, δεν πείστηκε κι έτσι ο πρωθυπουργός μετέβη και πάλι στα ανάκτορα τη Δευτέρα, 10 Ιουνίου.
«Επανέλαβα εις τον βασιλέα», συνεχίζει να αφηγείται ο Κ. Καραμανλής, «ότι το θέμα δεν είναι προσωπικόν και ότι την ευθύνην της αναβολής θα την αναλάβουν από κοινού αι δύο κυβερνήσεις...Του εξήγησα δε, εν συνεχεία, διατί το θέμα του ταξιδίου, πέραν της πολιτικής προσλαμβάνει ήδη, με την εκδηλουμένην διαφωνίαν, και συνταγματικήν μορφήν. Τέλος, αφού εδήλωσα εις τον βασιλέα ότι θα εμμείνω εις την εισήγησίν μου μέχρι παραιτήσεως, του απηύθυνα έκκλησιν όπως συμφωνήση εις την αναβολήν της επισκέψεως... Τελικώς ο βασιλεύς εφάνη πειθόμενος και συνεζήτησε μαζί μου τας εξηγήσεις που θα έδιδε εις την βασίλισσαν της Αγγλίας, δια να μη θεωρηθή ότι δια της αναβολής του ταξιδίου την προσβάλλει».
Όταν, όμως, την Τρίτη, 11 Ιουνίου, ο Κ. Καραμανλής ανέβηκε και πάλι στα ανάκτορα Τατοΐου για να οριστικοποιήσει με τον Παύλο την απόφαση αναβολής του επίμαχου ταξιδίου, βρέθηκε προ εκπλήξεως. «Ο βασιλεύς μού εδήλωσεν εν προφανή αμηχανία ότι, επανεξετάσας το θέμα, κατέληξε με λύπην του εις την απόφασιν όπως μη υιοθετήση την εισήγησιν της κυβερνήσεως», αναφέρει στο αρχείο του ο τότε πρωθυπουργός και προσθέτει:
«Εξέφρασα την λύπην μου διότι ο βασιλεύς κατέληξε εις μίαν ατυχή, κατά την γνώμην μου, απόφασιν και τον παρεκάλεσα να δεχθή την παραίτησίν μου».
Εν συνεχεία ο Κ. Καραμανλής ζήτησε τη διάλυση της Βουλής, τον διορισμό αυστηρά υπηρεσιακής κυβέρνησης και την άμεση διενέργεια εκλογών με πλειοψηφικό, αλλά ο Παύλος δεν είχε τέτοια πρόθεση.
«Ο Παύλος επεφυλάχθη να λάβη θέσιν επί της εισηγήσεώς μου και μου προσέφερε τον Μεγαλόσταυρον του Σωτήρος, τον οποίον και παλαιότερον προσφερθέντα είχον αρνηθή... Ηυχαρίστησα τον βασιλέα και τον παρεκάλεσα να μην επιμείνη διότι, όπως του είπα γελών, συνήθως προσφέρεται Μεγαλόσταυρος προς παρηγορίαν εις τους αποπεμπομένους πρωθυπουργούς, πράγμα όμως το οποίον δεν συνέβαινε εις την περίπτωσίν μου».
Και ενώ ο Κ. Καραμανλής κατέβηκε από τα ανάκτορα και συγκάλεσε εκτάκτως το υπουργικό συμβούλιο για να ανακοινώσει την παραίτηση της κυβέρνησης, κατά παράβαση του Συντάγματος, ο βασιλιάς Παύλος απηύθηνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό χωρίς να θέσει προηγουμένως το περιεχόμενό του υπόψη του πρωθυπουργού, όπως κατά το Σύνταγμα ήταν υποχρεωμένος να κάνει, τονίζοντας μεταξύ άλλων:
«Η παραίτησις της κυβερνήσεως οφείλεται εις διαφωνίαν, προκύψασαν εκ της μη αποδοχής υπ' εμού της εισηγήσεως του κ. προέδρου της κυβερνήσεως περί μη πραγματοποιήσεως της δια την 1ην Ιουλίου 1963 ορισθείσης επισήμου επισκέψεώς μου εις Μεγάλην Βρετανίαν. Κρίνων από της θέσεώς μου, πιστεύω ότι, το γε νυν έχον, το συμφέρον της χώρας επιτάσσει όπως η επίσκεψις αύτη πραγματοποιηθή... Αναβολή ή ματαίωσις αυτής εξυπηρετεί τους σκοπούς των επιβουλευομένων την ασφάλειαν της Ελλάδος...».
Η είδηση της παραίτησης Καραμανλή έπεσε σαν βόμβα. Ο συμπολιτευόμενος Τύπος βρέθηκε σε δίλημμα, καθώς λόγω ιδεολογικής τοποθέτησης δεν μπορούσε να επικρίνει το παλάτι ανοικτά.
«Μόλις εκυκλοφόρησαν αι πρώται φήμαι ότι ο Καραμανλής υπέβαλε παραίτησιν, η δημοσία γνώμη εταράχθη και επεκράτησε το δέος του κενού», έγραψε η Απογευματινή. «Ο Θεός σώζοι την Ελλάδα» ήταν ο τίτλος του κύριου άρθρου της Βραδυνής, όπου μεταξύ άλλων αναφέρθηκε: «Ο ανώτατος άρχων άλλως έδοξεν. Η «Βραδυνή», πιστή και αυτή εις τας αρχάς τας οποίας υπηρέτησεν από της εκδόσεώς της και αι οποίαι την ενεψύχωσαν καθ' όλην την μακράν ζωήν της, δεν δύναται να διατυπώση διαφόρους αντιλήψεις και να προβή εις κρίσεις και επικρίσεις».
Αντίθετα, ο αντιπολιτευόμενος κεντρώος Τύπος δεν δίστασε να πανηγυρίσει την παραίτηση του Κ. Καραμανλή, αδιαφορώντας για τη συνταγματικότητα ή όχι των ενεργειών του βασιλιά. Χαρακτηριστικό το άρθρο της Ελευθερίας: «Η χώρα και το Στέμμα απηλλάγησαν χθες της θανασίμου περιπτύξεως του Κ. Καραμανλή... Η χθεσινή παύσις του ευνοουμένου αποτελεί αρχήν σοφίας και ελπίδος». Ανάλογη η αρθογραφία και του Βήματος: «Με την κατάρρευσιν του σημερινού σχήματος δεν απομακρύνονται μόνον ορισμένα πρόσωπα εκ της αρχής. Καταρρέει ένα ολόκληρο καθεστώς, μια ολόκληρη κατάσταση πραγμάτων, μια ολόκληρη πολιτική».
Ο Κ. Καραμανλής αισθάνθηκε ότι εξυφαινόταν συνωμοσία εναντίον του. «Ελέχθησαν πολλά τότε περί παρεμβάσεως της βασιλίσσης και ωρισμένων συνεργατών μου, δια τα οποία δεν δύναμαι να αναλάβω την ευθύνην», σημείωσε αργότερα στο αρχείο του. Πρόσθεσε όμως ότι μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, όπου ανακοίνωσε την απόφασή του να παραιτηθεί «νευρικότητα εξεδήλωσεν εκ των υστέρων και ο Σπ. Θεοτόκης, όστις ενεθάρρυνε τον κ. Κανελλόπουλον και ωρισμένους βουλευτές να αντιδράσουν κατά των αποφάσεών μου».
Στις 16 Ιουνίου ο Κ. Καραμανλής συναντήθηκε με τον Κ. Χοϊδά, alter ego του Παύλου, και του τόνισε ότι «η σκέψις περί χρησμοποιήσεως στελεχών της ΕΡΕ επιβεβαιώνει τας φήμας περί προθέσεως διασπάσεως του κυβερνώντος κόμματος». Ο παραιτηθείς πρωθυπουργός υπογράμμισε στον άνθρωπο-κλειδί της αυλής ότι «κατά τας πληροφορίας του, εις τα ανάκτορα μάλλον υπολογίζουν, κακώς βεβαίως, εις την διάσπασιν της πλειοψηφίας».
Στις 17 Ιουνίου ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συναντήθηκε πάλι με τον βασιλιά Παύλο και έχασε κάθε ελπίδα γεφύρωσης του χάσματος, καθώς διαπίστωσε ότι ο Παύλος δεν επρόκειτο να προκηρύξει άμεσα εκλογές. Ο βασιλιάς προσανατολίστηκε μάλιστα σε αναλογικό εκλογικό σύστημα, το οποίο εκ προοιμίου αποτελούσε φραγμό στη δυνατότητα σχηματισμού νέας κυβέρνησης της ΕΡΕ μετά τις εκλογές. «Είναι προφανές ότι τα επιχειρήματα αυτά εχρησιμοποιούντο δια να συγκαληφθή από μεν τους εφευρέτας των η πρόθεσις διασπάσεως της ΕΡΕ, από δε τον βασιλέα η επιθυμία να κάμη παραχωρήσεις προς την αντιπολίτευσιν», σημειώνει ο Κ. Καραμανλής.
Απογοητευμένος αποφάσισε να φύγει προσωρινά από την Ελλάδα, αναχωρώντας στις 18 Ιουνίου για τη Ζυρίχη, όπου παρέμεινε έως και τον Σεπτέμβριο, αφού προηγουμένως ζήτησε από τον Παύλο να ορίσει πρωθυπουργό της «υπηρεσιακής» κυβέρνησης, η οποία όμως θα εμφανιζόταν στη Βουλή για να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης, τον Παναγιώτη Πιπινέλη. «Ο βασιλεύς δεν εφάνη ικανοποιημένος από την πρότασίν μου, ο δε κ. Χοϊδάς, όστις είχε κληθή εν τω μεταξύ, επεμβαίνων κατά τρόπον ανάρμοστον, εχαρακτήρισεν ακατάλληλον τον κ. Πιπινέλην», σημειώνει ο Κ. Καραμανλής και συνεχίζει: «Είναι προφανές ότι αι αντιδράσεις κατά του κ. Πιπινέλη δεν ωφείλοντο εις την ακαταλληλότητά του, αλλά εις το γεγονός ότι είχε παρασκευασθή λύσις με άλλους συνεργάτες μου, οι οποίοι, όπως και προηγουμένως ανέφερα, ενεθάρρυναν τον βασιλέα κατά την διαφωνίαν».
Ο Καραμανλής δεν είχε άδικο να υποπτευόταν συνωμοσία. Άλλωστε από τις αρχές του 1963 οι σχέσεις του με το παλάτι είχαν πάρει πολύ άσχημη τροπή. Όπως αποκαλύπτεται από αμερικανικά έγγραφα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας, στις 31 Ιανουαρίου η βασίλισσα Φρειδερίκη συναντήθηκε με τον σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα Λοκ Κάμπελ. Κατά την αναφορά του τελευταίου, η Φρειδερίκη του παραπονέθηκε ότι «ο Καραμανλής είναι άνθρωπος με μεγάλες ικανότητες και εξ ολοκλήρου πιστός στη μοναρχία, γίνεται όμως όλο και πιο δύσκολο να συνεργαστεί κανείς μαζί του γιατί έχει πολύ κακή κρίση». Πάντα κατά την αναφορά του Λοκ Κάμπελ, η Φρειδερίκη υποστήριξε ότι «ίσως ήλθε ο καιρός για εκλογές και μια νέα κυβέρνηση», με πρωθυπουργό είτε τον Γεώργιο Ράλλη είτε τον Σπύρο Θεοτόκη και έδωσε την εντύπωση στον σταθμάρχη της CIA ότι «αν αντιμετώπιζε μια κρίσιμη κατάσταση, το βασιλικό ζεύγος θα στρεφόταν στον στρατό σε μια τελευταία προσπάθεια να σωθεί ο θεσμός της μοναρχίας».[72]
Ο Κ. Καραμανλής επιβεβαιώθηκε αναφορικά με τον κίνδυνο επεισοδίων στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια του βασιλικού ταξιδιού, καθώς σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια και έγιναν εκτεταμένες συγκρούσεις.
Στο μεταξύ, πριν ακόμη από τις εξελίξεις αυτές, στο στράτευμα οργανώνονταν συνωμοσίες με στόχο την οργάνωση στρατιωτικού πραξικοπήματος. Σύμφωνα με έκθεση του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα, Χάρι Λαμπουίζ, προς τον υπουργό Εξωτερικών Ντιν Ρασκ, με ημερομηνία 15 Απριλίου 1963, στις αρχές εκείνου του μήνα, ο μόλις αποστρατευθείς αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Βασίλειος Καρδαμάκης ενημέρωσε τον στρατιωτικό ακόλουθο της εν Αθήναις αμερικανικής πρεσβείας, συνταγματάρχη Μπόλντρι, ότι μία ομάδα αξιωματικών σχεδίαζε πραξικόπημα, επειδή ανησυχούσε ότι το μέτωπο Ένωσης Κέντρου-Αριστεράς θα κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Ο στρατηγός Καρδαμάκης, ο οποίος ήταν απόλυτα πεισμένος ότι μόνη λύση ήταν το πραξικόπημα, αποκάλυψε στον Αμερικανό αξιωματικό ότι βασικά μέλη της ομάδας αυτής ήταν ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα δικτάτορας, ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Χατζηπέτρος και ο ταξίαρχος Οδυσσέας Αγγελής. Ήταν η πρώτη φορά που το όνομα του Παπαδόπουλου αναφερόταν σε επίσημο αμερικανικό έγγραφο, πέραν των εγγράφων της CIA, με την οποία ο μελλοντικός δικτάτορας είχε στενότατες σχέσεις, αφού άλλωστε εκείνη την εποχή εργαζόταν στην ΚΥΠ.
Μέσα στο κλίμα αυτό η χώρα βάδιζε προς εκλογές, ενώ οι Αμερικανοί είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τον Καραμανλή και να εξετάζουν εναλλακτικά σενάρια, πριν ακόμη παραιτηθεί ο Καραμανλής. Είναι αποκαλυπτικό ότι στην έκθεση του Λαμπουίζ προς τον Ρασκ απαντά ο υφυπουργός Φίλιπς Τάλμποτ, υπεύθυνος στις μεσανατολικές υποθέσεις και μετέπειτα πρέσβης στην Αθήνα, ο οποίος μεταξύ άλλων τόνισε: «Είναι προφανώς αδύνατο να παραμείνει ο Καραμανλής στην εξουσία επ' άπειρον και είμαστε έτοιμοι να συνεργασθούμε με μία άλλη κυβέρνηση, εφ' όσον προέλθει από συνταγματικές διαδικασίες. Δεν θα έχουμε ενδοιασμούς στη συνεργασία μας με μια νέα κυβέρνηση, εφ' όσον αυτή δεν συμπεριλαμβάνει κομμουνιστές ή εκπροσώπους τους».
Ακολούθησε η ήττα του Καραμανλή στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963, η οποία καθορίστηκε από μία συρροή συγκυριακών και μονιμότερων παραγόντων. Μία κρίσιμη μερίδα ψηφοφόρων θεώρησε ότι το στέμμα αποδοκίμαζε τον Καραμανλή. Ενδείξεις αποτελούσαν η τροποποίηση του εκλογικού νόμου που προέβλεπε το πλειοψηφικό, το οποίο προτιμούσε ο Καραμανλής, και η καθιέρωση ήπιας ενισχυμένης αναλογικής. Ο διορισμός υπηρεσιακής κυβέρνησης για τη διεξαγωγή των εκλογών, επίμονο αίτημα του αρχηγού της Ένωσης Κέντρου Γεωργίου Παπανδρέου, ήταν μία ακόμα ένδειξη της βασιλικής προτίμησης, ενώ και ο αμερικανικός παράγοντας δεν ευνοούσε την επανεκλογή του Καραμανλή, αν και την ανέμενε. Στο πλαίσιο αυτό λειτούργησαν καταλυτικά τα συσσωρευμένα αιτήματα οικονομικής και πολιτικής αλλαγής. Το αποτέλεσμα απέδωσε μικρό αλλά σαφές προβάδισμα στην Ένωση Κέντρου (42% και 138 έδρες) έναντι της ΕΡΕ (39,4% και 132 έδρες). Ο Καραμανλής, αιφνιδιασμένος από τις εκλογές, αποφάσισε να αποσυρθεί αμέσως από την πολιτική, αλλά υπό την πίεση συνεργατών του ανέβαλε την υλοποίηση της απόφασής του. Επανήλθε σ' αυτήν αφού ο βασιλιάς αποφάσισε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό της Ένωσης Κέντρου, ενώ ο Καραμανλής είχε υποδείξει μόνο διερευνητική εντολή, αφού η Ένωση Κέντρου διέθετε σχετική μόνο πλειοψηφία. Καθώς ο Παπανδρέου είχε έτσι την ευκαιρία να υλοποιήσει προεκλογικές εξαγγελίες στο διάστημα των 50 ημερών που μεσολαβούσαν έως τη σύνοδο της νέας Βουλής και κατανοώντας ότι το στέμμα δεν λάμβανε υπόψη πλέον τις υποδείξεις του, αλλά και το γεγονός ότι σημαίνοντα στελέχη του κόμματός του μάλλον έδειχναν κατανόηση για τις κινήσεις του στέμματος, ο Καραμανλής αποφάσισε να εγκαταλείψει την πολιτική και τη χώρα στις 9 Δεκεμβρίου. Υπέδειξε ως διάδοχό του στην ηγεσία του κόμματος τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Τότε είχε ευρέως διαδοθεί στην ελληνική κοινή γνώμη ότι ο Καραμανλής χρησιμοποίησε κατά την αναχώρησή του από τη χώρα το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης. Για το γεγονός αυτό ο ίδιος παρατηρεί σε σημείωμά του τα εξής: «Χαρακτηριστικόν της απρεπείας, με την οποίαν οι αντίπαλοί μου αντιμετώπισαν την αποχώρησίν μου εκ της πολιτικής, είναι το γεγονός ότι επεχείρησαν να προσδώσουν μυστήριον εις τας προφυλάξεις που έλαβα διά την αθόρυβον αναχώρησίν μου. Και την ενεφάνισαν ως μυθιστορηματικήν φυγήν και μάλιστα υπό ψευδώνυμον, ενώ εγνώριζαν ότι η θεώρησις των διαβατηρίων μου είχε ζητηθεί να γίνει από το υπουργείο Εξωτερικών και τα εισιτήρια εξεδόθησαν επ' ονόματι εμού και της συζύγου μου».[73]
Περίοδος 1963-1974
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στη διάρκεια της 11ετούς παραμονής του στο Παρίσι ο Καραμανλής παρέμεινε εκτός της ενεργού πολιτικής, αν και οι επαφές του με διάφορους πολιτικούς παράγοντες ήταν συχνές και η ενημέρωσή του για τις πολιτικές εξελίξεις πλήρης.
Στις 29 Ιανουαρίου του 1965 συζητήθηκε στη Βουλή πρόταση της ΕΔΑ για παραπομπή στο ειδικό δικαστήριο του πρώην πλέον πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή και των υπουργών του, Παναγή Παπαληγούρα, Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη και Νικόλαου Μάρτη, για τη σύμβαση μεταξύ ΔΕΗ και Πεσινέ. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ζήτησε από τους βουλευτές του να ψηφίσουν κατά συνείδηση. Η ψηφοφορία διεξήχθη τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Φεβρουαρίου. Σ' αυτήν δεν μετείχε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος πριν από λίγες ώρες είχε επιστρέψει από τη Δυτική Γερμανία. Οι Καραμανλής, Παπαληγούρας και Μάρτης παραπέμφθηκαν με 146, 147 και 144 ψήφους αντιστοίχως.[74]
Μετά τη δημοσίευση το 1965 του βιβλίου Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα του Γάλλου πολιτικού επιστήμονα Ζαν Μεϊνό, που δεν παρουσίαζε κολακευτικά τη διακυβέρνηση της ΕΡΕ, ο Καραμανλής ζήτησε από τον Σάββα Κωνσταντόπουλο να συγγράψει μια πολιτική βιογραφία που θα υπερασπιζόταν το έργο του, η οποία ολοκληρώθηκε και διορθώθηκε από τον Καραμανλή, αλλά για άγνωστους λόγους δε δημοσιεύθηκε ποτέ.[75]
Το 1966-1967 έγινε επανειλημμένα συζήτηση για το ενδεχόμενο επανόδου του Καραμανλή στην πολιτική. Ένα ενδεχόμενο που συζητήθηκε με απεσταλμένο του στέμματος συνδεόταν με την ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης από τον βασιλιά. Ο θρόνος αναζητούσε διέξοδο από την εμπλοκή του σε διαμάχη με την ηγεσία της Ένωσης Κέντρου και η ανάθεση της κυβέρνησης στον Καραμανλή για μια μεταβατική φάση έως ότου ο συντηρητικός χώρος ανακτούσε την πρωτοβουλία των κινήσεων και μπορούσε να διεκδικήσει τη νίκη στις εκλογές ήταν μία από τις πιθανότητες που εξέταζε το στέμμα. Για τον Καραμανλή η επάνοδός του ήταν συνυφασμένη με την ανάληψη μείζονος θεσμικής αλλαγής, που συνίστατο στην ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας κατά το πρότυπο των προτάσεων που είχε κάνει τον Φεβρουάριο του 1963.
Πέραν αυτού, ο Καραμανλής πιθανότατα κατανοούσε ότι ο συσχετισμός δυνάμεων στο εκλογικό σώμα, το οποίο θα έκρινε σε τελική ανάλυση την τύχη της πολιτικής του στρατηγικής, δεν ήταν ευνοϊκός και η απάντησή του ήταν τελικά αρνητική. Αρνητική ήταν επίσης η απάντησή του στο ενδεχόμενο να ηγηθεί ενός συνασπισμού της ΕΡΕ, των Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη και των αποστατών της Ένωσης Κέντρου. Στη βάση της σχετικής συζήτησης βρισκόταν η αντίληψη στελεχών της ΕΡΕ ότι η ηγεσία του διαδόχου του, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ήταν αδύναμη και ότι η επάνοδος του Καραμανλή επικεφαλής ενός κατά τι ευρύτερου σχήματος θα αύξανε τις πιθανότητες επικράτησης έναντι της Ένωσης Κέντρου.
Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967 μετέβαλε τα δεδομένα της ελληνικής πολιτικής, αλλά και σταδιακά ενίσχυσε τις πολιτικές προοπτικές του Καραμανλή. Ο ίδιος κατέληξε γρήγορα στο συμπέρασμα ότι η ομάδα των συνταγματαρχών απέβλεπε σε μονιμοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος, και ήδη από τον Νοέμβριο του 1967 θα εκδηλωνόταν δημόσια εναντίον της δικτατορίας. Ταυτόχρονα επεξεργάστηκε τη στρατηγική της ομαλής εξόδου από το στρατιωτικό καθεστώς. Ο βασιλιάς ως σύμβολο της συνταγματικής νομιμότητας είχε θέση στις δηλώσεις του Καραμανλή εκείνης της περιόδου. Άλλα βασικά στοιχεία της πλατφόρμας του ήταν η ανάγκη νέας θεσμικής διευθέτησης του δημοκρατικού πολιτεύματος, ώστε να αποφευχθεί αυτό που θεωρούσε εκφυλισμό του κοινοβουλευτικού συστήματος της προδικτατορικής περιόδου. Η ανάγκη ομαλής διεξόδου από τη δικτατορία ως προϋπόθεση για την επιβίωση του αστικού καθεστώτος, την αποτροπή ανεξέλεγκτων κινήσεων που θα δοκίμαζαν την κοινωνική συνοχή και ηρεμία, πρυτάνευε στον πολιτικό του λόγο, όπως η ανησυχία, ιδίως από το 1973 και μετά, όταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα υποδέχτηκε τρία νέα μέλη, για την πιθανότητα αποκοπής της Ελλάδας από την ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία, στην οποία απέδιδε στρατηγική σημασία. Σημαντικό στοιχείο της στρατηγικής του ήταν η συνεννόηση του πολιτικού κόσμου, ώστε να πειστεί και η Ουάσινγκτον, αναγκαίος παράγοντας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ότι υπήρχε εναλλακτική φιλοδυτική λύση στο στρατιωτικό καθεστώς.
«Ο σοβαρώτερος όμως από όλους τους κινδύνους είναι η απειλούμενη οριστική αποκοπή της Ελλάδος από την Ευρώπην... Αλλά... υπάρχει το τεράστιον ηθικόν θέμα που συνιστά η κατάργησις της Ελευθερίας εις τον τόπον μας, όταν καλούμεν τους Έλληνας αγρότας και εργάτες να αντιδράσουν κατά του κομμουνισμού, δεν επικαλούμεθα τον κίνδυνον της απωλείας της ανυπάρκτου περιουσίας των, αλλά τον κίνδυνον απωλείας της ελευθερίας των. Γιατί αν το κριτήριον ήτο υλικόν, πολλοί από αυτούς, καλούμενοι να κάμουν επιλογήν δουλείας, θα προτιμούσαν ίσως την ερυθράν από την λευκήν τυραννίαν, δεδομένου ότι και αυτή προσφέρει ησυχίαν και επιπλέον σχετικήν δικαιοσύνην. Και θα πρέπει να προσέξουν οι κυβερνώντες μήπως δημιουργήσουν εις τον λαόν την επικίνδυνον αυτήν ψυχολογίαν... Με τα δεδομένα αυτά πιστεύω ότι η Κυβέρνησις οφείλει να αναθεωρήση την πολιτικήν της και να κάμη, έστω και αργά, εκείνο που ώφειλε προ πολλού να κάμη. Να καλέση τον βασιλέα, που συμβολίζει τη νομιμότητα, και να παραχωρήση την θέσιν της εις μίαν έμπειρον και ισχυράν Κυβέρνησιν. Η Κυβέρνησις αυτή, ασκούσα δι' ωρισμένον χρόνον εκτάκτους εξουσίας, θα δημιουργήση, μακράν από πάθη και αντεκδικήσεις, τα συνθήκας που θα επιτρέψουν να λειτουργήση η δημοκρατία εις την Ελλάδα και να αποφασίση ο κυρίαρχος λαός εγκαίρως και ελευθέρως δια το μέλλον του».
Δεύτερη πρωθυπουργία (1974-1980)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]_uit_Parijs_in_Athene_Kar,_Bestanddeelnr_927-3512.jpg)
Στις 24 Ιουλίου 1974, μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος της χούντας των Συνταγματαρχών και την πρώτη τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επανήλθε θριαμβευτικά στην Ελλάδα,[76] με το αεροπλάνο της γαλλικής προεδρίας το οποίο έθεσε στη διάθεσή του ο Γάλλος πρόεδρος Βαλερί Ζισκάρ ντ'Εσταίν, στενός προσωπικός του φίλος και ορκίσθηκε Πρωθυπουργός την 4η πρωϊνή της 24ης Ιουλίου 1974 από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σεραφείμ[77]. Έγινε πρωθυπουργός με μεγάλη δημόσια υποστήριξη, κυρίως επειδή θεωρήθηκε ως η πιο βολική λύση για τις τότε (συντηρητικές) στρατιωτικές και οικονομικές ελίτ.[78] Σχημάτισε αμέσως κυβέρνηση εθνικής ενότητας προκειμένου να ασχοληθεί αμέσως με την κρίση της Κύπρου και για να αποκαταστήσει τους δημοκρατικούς θεσμούς στην Ελλάδα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες με τις οποίες επήλθε η μεταπολίτευση, η ταχύτητα μεταβίβασης της εξουσίας από τους στρατιωτικούς και η συμφωνία τελικά του αστικού πολιτικού κόσμου προς το πρόσωπο του Καραμανλή, χωρίς να έχει επέλθει κοινωνική αποσταθεροποίηση και μαζική κινητοποίηση, του επέτρεπαν να εφαρμόσει τη μετριοπαθή στρατηγική του, χωρίς την άμεση πίεση ριζοσπαστικών εναλλακτικών, τις οποίες θα επιδίωκε να προλάβει πριν από πιθανή εκδήλωσή τους και όχι να τις εξουδετερώσει μετά από αυτήν.[εκκρεμεί παραπομπή]
Το 1974, ο Καραμανλής ίδρυσε το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας με το οποίο κέρδισε το 1974 και το 1977 τις εθνικές εκλογές και υπηρέτησε ως πρωθυπουργός μέχρι το 1980, διάστημα κατά το οποίο, συνεργαζόμενος αποτελεσματικά με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ συνετέλεσε στην αποκατάσταση της κανονικότητας στο εσωτερικό της Εκκλησίας που είχε πληγεί έντονα κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας[79]. Στον οικονομικό τομέα η ανάπτυξη συνεχίστηκε, αν και όχι με τον ρυθμό των προηγούμενων δεκαετιών, ενώ έγιναν και οι πρώτες μεγάλες κρατικοποιήσεις. Στον τομέα των εξωτερικών, ο Καραμανλής προχώρησε σε άνοιγμα προς τις χώρες του Ανατολικού μπλόκ και υπέγραψε σημαντικές συμφωνίες επισκεπτόμενος μια σειρά κρατών. Η πολιτική αυτή μπορεί να ενταχθεί στην κρίση που σημειώθηκε στις ελληνο-αμερικανικές σχέσεις, αποτέλεσμα της οποίας ήταν και η προσωρινή αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (1974-1980). Το 1980 παραιτήθηκε μετά από την υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Ο πραγματικός όμως λόγος της παραίτησής του ήταν η διαφαινόμενη ήττα στις εκλογές, λόγω της ανόδου του Ανδρέα Παπανδρέου. Τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία ο Γεώργιος Ράλλης. Αξιοσημείωτο είναι πως κατά τη διάρκεια της πολιτικής του καριέρας, είχε αντιμετωπίσει, σε εκλογικές αναμετρήσεις και τον Γεώργιο Παπανδρέου αλλά και τον γιό του, Ανδρέα Παπανδρέου, όπου μετέπειτα ήταν και Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά των κυβερνήσεων του τελευταίου.[εκκρεμεί παραπομπή]
Ο Καραμανλής επέλεξε τον Κωνσταντίνο Τσάτσο -καθώς ήταν ο πιο έμπιστος σύμβουλός του- για τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας ως πρόταση από τη Νέα Δημοκρατία. Όπως αναφέρει ο Τσάτσος στα απομνημονεύματά του, ο Καραμανλής είχε θέσει ως μοναδικό όρο ότι σε περίπτωση που θα ήθελε να μεταπηδήσει νωρίτερα από τα πέντε χρόνια στην προεδρία της δημοκρατίας, ο Τσάτσος θα παραιτούνταν.[80] Ο Τσάτσος αποδίδει την επιλογή του Καραμανλή στο πρόσωπό του στους εξής λόγους: θα τηρούσε την υπόσχεσή του να παραιτηθεί από την Προεδρία της Δημοκρατίας σε περίπτωση που ο Καραμανλής ήθελε να μεταπηδήσει σε αυτήν, όπως είχαν συμφωνήσει μυστικώς οι δύο άνδρες. Δεν θα εκμεταλλευόταν το αξίωμά του για να αυτοπροβληθεί σε βάρος του Καραμανλή, η μεταξύ τους ταύτιση απόψεων, τέτοια που δεν του είχε προκαλέσει ποτέ πρόβλημα, το κύρος που είχε αποκτήσει ο Τσάτσος κατά τη θητεία του στην Επιτροπή του Συντάγματος και η καλή συνεργασία που είχε με την αντιπολίτευση. Ακόμα το παλαιότερο θετικό υπουργικό έργο του.[81] Στην ψηφοφορία που διεξάχθηκε στη Βουλή έλαβε 210 ψήφους σε σύνολο 295 ψηφισάντων. Από αυτές οι 210 ανήκαν πιθανότατα στους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας που διέθετε 215 έδρες. Μοναδικός αντίπαλος ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που υποστηρίχθηκε από την Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις, ενώ το ΠΑΣΟΚ και η Ενωμένη Αριστερά ψήφισαν λευκό.[82] Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορκίστηκε στις 19 Ιουλίου 1975.
Κατά τη δεύτερη πρωθυπουργία Καραμανλή το διεθνές και εσωτερικό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο όσο και ο ίδιος ο Καραμανλής είχαν διαφοροποιηθεί εμφανώς.[εκκρεμεί παραπομπή] Κατά τη δεύτερη πρωθυπουργία του έγινε στόχος σφοδρής κριτικής από όλα τα κόμματα για την πολιτική του στην Κύπρο που θεωρήθηκε εξοργιστικά υποχωρητική[78] και σε αυτό συνετέλεσαν και οι δικές του δηλώσεις ότι «η Κύπρος είναι μακριά». Επίσης, κατηγορήθηκε για το γεγονός ότι χρησιμοποιούσε με σκανδαλώδη τρόπο τα κρατικά ΜΜΕ (ΕΡΤ) για την αυτοπροβολή του.[83] Άλλες αστοχίες της περιόδου 1974-1980 ήταν το σκάνδαλο της διαρροής θεμάτων των πανελληνίων εξετάσεων τον Ιούνιο του 1979, με τον Καραμανλή να μην αποδέχεται την παραίτηση του Υπουργού Παιδείας, Ιωάννη Βαρβιτσιώτη,[84] οι καταστρεπτικές πυρκαγιές στην Πάρνηθα το 1977 με 5.000 στρέμματα δάσους να καίγονται, η κατάργηση του τροχιόδρομου Περάματος, που ήταν το τελευταίο τροχιοδρομικό σύστημα στην Ελλάδα μέχρι την επαναλειτουργία του τραμ το 2004, επί κυβερνήσεως του ανηψιού του Κώστα Καραμανλή και η αδυναμία (κατ' άλλους, αδιαφορία) του Καραμανλή και του Υπουργού Δημόσιας Τάξης, απόστρατου Στρατηγού Αναστάσιου Μπάλκου, να διώξουν χουντικούς αξιωματικούς από την Αστυνομία Πόλεων και τη Χωροφυλακή.[85]
Πρώτη και δεύτερη Προεδρία της Δημοκρατίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το ελληνικό κοινοβούλιο εξέλεξε τον Καραμανλή Πρόεδρο της Δημοκρατίας στα μέσα του 1980,[86] θέση την οποία υπηρέτησε έως το 1985. Παραιτήθηκε πρόωρα, λίγους μήνες πριν τη λήξη της θητείας του, όταν ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε ότι το κόμμα του δε θα υποστήριζε την επανεκλογή του, αλλά θα πρότεινε τον Χρήστο Σαρτζετάκη για νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το 1989 και εν μέσω της πολιτικής κρίσης που περνούσε η χώρα είπε την περίφημη φράση: «η χώρα μετεβλήθη σε ένα απέραντο φρενοκομείο». Το 1990 επανεκλέχθηκε Πρόεδρος από την κυβερνητική πλειοψηφία της Νέας Δημοκρατίας με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και υπηρέτησε μέχρι το 1995, όταν τον διαδέχθηκε στην Προεδρία ο Κωστής Στεφανόπουλος.
Ο Καραμανλής αποσύρθηκε από την πολιτική το 1995, σε ηλικία 88 ετών, έχοντας κερδίσει 5 κοινοβουλευτικές εκλογές και έχοντας διατελέσει 8 έτη υπουργός, 14 έτη πρωθυπουργός, 10 έτη Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και συνολικά περισσότερο από 60 έτη στην ενεργό πολιτική. Για τη μακροχρόνια υπηρεσία του στη δημοκρατία και την ευρωπαϊκή ενότητα, του απονεμήθηκε το 1978 το διάσημο βραβείο Καρλομάγνου. Πέθανε μετά από σύντομη ασθένεια το 1998, σε ηλικία 91 ετών. Τα αρχεία του φυλάσσονται στο Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Καραμανλής».[87] Το 2007, στη μεγάλη έρευνα της κεντροδεξιάς εφημερίδας Καθημερινής για το πώς αποτιμούσαν οι Έλληνες τη Μεταπολίτευση μετά από 33 χρόνια, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και οι κυβερνήσεις του κατέκτησαν τη δεύτερη θέση, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου και οι κυβερνήσεις του, την πρώτη.[88]. Οι υποστηρικτές του συχνά του αποδίδουν τον τίτλο του «Εθνάρχη».[10][21]
Θάνατος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Νοσηλεύθηκε στο ιδιωτικό θεραπευτήριο Υγεία όπου και απεβίωσε στις 23 Απριλίου 1998. Τάφηκε μετά από επιθυμία του στην Αττική και συγκεκριμένα στη Φιλοθέη, στο ίδρυμα που φέρει το όνομά του. Από το 1984 με παρέμβασή του νομοθετήθηκε το θέμα της ταφής ώστε να μπορεί κάποιος να κηδεύεται και εκτός των κοιμητηρίων.[89]
Πολιτικό στίγμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Καραμανλής προήλθε από την αντιβενιζελική παράταξη που εξέφραζε το συντηρητικό ρεύμα της ελληνικής κοινωνίας. Όταν ανέλαβε όμως ηγετικό ρόλο, τον Οκτώβριο του 1955, ο παραδοσιακός αντιβενιζελισμός είχε υποστεί ήδη ουσιώδεις μεταβολές και είχε μετεξελιχτεί σε μία νέα συντηρητική παράταξη, αυτή που είναι πιο κοινά γνωστή ως η δεξιά της ελληνικής πολιτικής. Ήδη από το 1945 ο Καραμανλής, νέος πολιτικός χωρίς ιδιαίτερες ηγετικές αξιώσεις τη δεδομένη στιγμή, ήταν έντονα προβληματισμένος γι' αυτό που έβλεπε ως αδυναμία της παράταξής του, αλλά και του πολιτικού συστήματος στο σύνολό του, να παραγάγουν πολιτική στρατηγική προσαρμοσμένη στις περιστάσεις του μεταπολεμικού κόσμου και ιδιαίτερα της Ελλάδας, που μαστιζόταν από τη σκληρή πόλωση μεταξύ της αριστεράς και των αστικών πολιτικών δυνάμεων.
«Η ηγεσία μας έχασε σε τέτοια έκταση το αίσθημα του καθήκοντος, ώστε να θεωρήται επικίνδυνη για το μέλλον του τόπου, ενώ ο λαός μας, ένας λαός που αντιμετώπισε πάντοτε με νοσηρό συναισθηματισμό τα πολιτικά του προβλήματα, κατατρέχεται ήδη από ψυχώσεις. Είμαι βέβαιος πως ούτε η Δεξιά ούτε η Αριστερά -τι παρεξήγησις αλήθεια στον τόπο μας και μ' αυτούς τους όρους- θα ήθελαν να είναι εκεί που βρίσκονται, αν μπορούσαν να καθορίσουν λογικά τη θέση τους... Ο πολύς κόσμος πιστεύει πως κερδίζοντας τις εκλογές και το δημοψήφισμα σώζει την υπόθεσή του. Αυτό όμως δεν είναι ολότελα αληθές. Γιατί δεν είναι αρκετό να κερδίσωμε τις εκλογές. Πρέπει να τις κερδίσωμε κατά τρόπον ώστε να γίνουμε ικανοί να αντιμετωπίσωμε τη μετεκλογική περίοδο που θάναι ίσως δυσκολώτερη από τη σημερινή».
Ο Καραμανλής κατανοούσε ότι τα Δεκεμβριανά είχαν ωφελήσει πολιτικά το Λαϊκό Κόμμα, αλλά αναρωτιόταν: «Όταν όμως θάχη σβήσει η εντύπωση από τα Δεκεμβριανά και θάχη τερματισθή η εθνική μας κρίση, τι θα είναι εκείνο που θα μας συνδέση με τη λαϊκή ψυχή;».
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και η επταετής δικτατορία μετέβαλαν πλήρως το πλαίσιο και την έμφαση του πολιτικού λόγου του Καραμανλή, και η συντηρητική παράταξη μετακινήθηκε από την εθνικοφροσύνη και τον αντικομμουνισμό και εστιάστηκε στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Η συντηρητική παράταξη της οποίας ηγήθηκε ο Καραμανλής ήταν παρεμβατική. Το ισχυρό και αποτελεσματικό κράτος είχε κεντρική σημασία στον πολιτικό λόγο του Καραμανλή και αποτελούσε εργαλείο για την επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης. Το αναπτυξιακό έλλειμμα προέκυπτε και από τη στενότητα φυσικών πόρων, αλλά κατά τον Καραμανλή το βασικό πρόβλημα συνίστατο στην πολιτική αστάθεια, συνέπεια της φατριαστικής πολιτικής κουλτούρας, μιας ενδιάθετης τάσης για πολυδιάσπαση.
Η κυβέρνηση Καραμανλή παρενέβη και κρατικοποίησε επιχειρήσεις που ήδη ανήκαν στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Την κυβερνητική πρακτική άρθρωσε και συνόψισε σε πολιτικό λόγο ο Καραμανλής στο πρώτο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, στη Χαλκιδική, τον Μάιο του 1979. Η Νέα Δημοκρατία, τόνιζε, υπερέβαινε τις παραδοσιακές διακρίσεις σε δεξιά-κέντρο-αριστερά.
Η επιδίωξη του Καραμανλή να αποχρωματίσει τη Νέα Δημοκρατία από την ταύτιση με τη δεξιά είναι αξιοσημείωτη, αν και ανεπιτυχής. Πέραν του τακτικού στοιχείου, η προσπάθεια σχετικοποίησης της παραδοσιακής κατάταξης των πολιτικών δυνάμεων στον άξονα δεξιάς-αριστεράς αντανακλούσε και την ίδια την πολιτική σύλληψη του Καραμανλή στη δεκαετία του 1970 σχετικά με τις ιδεολογίες και τα κόμματα.
Ο Καραμανλής ήταν περισσότερο εμπειρικά προσανατολισμένος παρά ιδεολογικά και δογματικά. Κατανοούσε ότι στο πλαίσιο της πολιτικής διάρθρωσης των δημοκρατιών της δυτικής Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η διάκριση δεξιάς-αριστεράς, αν και όχι ανύπαρκτη, δεν είχε την ένταση της προπολεμικής εποχής. Από την άποψη των παραστάσεων και των πολιτικών προσλήψεων, ο Καραμανλής ανήκε σε μια γενιά συντηρητικών πολιτικών που έτειναν να αντικατασταθούν από μία άλλη, με πιο προβεβλημένες περιπτώσεις αυτές της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρήγκαν, που σηματοδότησαν μία γενικότερη μετακίνηση του συντηρητικού και φιλελεύθερου χώρου, περισσότερο προσανατολισμένη στην οικονομία της αγοράς, ως απάντηση στην κρίση της δεκαετίας του 1970.
Στις ελληνικές συνθήκες, φαίνεται ότι ο Καραμανλής πίστευε πως η μεταπολίτευση και η θεμελίωση ενός νέου δημοκρατικού συστήματος, απαλλαγμενου από τους περιορισμούς της μετεμφυλιακής περιόδου, σήμαινε ότι θα ατονούσαν οι άκαμπτες διακρίσεις των πολιτικών δυνάμεων. Στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε στις συνθήκες ριζοσπαστικοποίησης της ελληνικής πολιτικής με φορέα το ΠΑΣΟΚ, καθώς το πολιτικό στίγμα του Καραμανλή θα υφίστατο την πίεση της νέας εποχής. Τέλος, όπως ήταν ευδιάκριτο σε σύγχρονους παρατηρητές της εποχής, ο Καραμανλής ήταν μετά το 1974 ένας απρόθυμος αρχηγός κόμματος. Λόγω των συνθηκών της μεταπολίτευσης και του κυριαρχικού προσωπικού του ρόλου, έτεινε να αποστασιοποιείται από την κομματική διαμάχη και να επιχειρεί να αποκτήσει μια υπόσταση υπερκομματική, αν και δεν παρέλειψε να προσδώσει ορισμένα θεμελιώδη οργανωτικά χαρακτηριστικά στη Νέα Δημοκρατία, που απέβλεπαν κυρίως σε μια συντεταγμένη διαδικασία διαδοχής του.
Συνεπώς ο Καραμανλής απέβλεπε στην αναγόρευσή του σε μια εθνική προσωπικότητα υπεράνω κομμάτων. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη, όπως έδειξε και η άρνηση της αντιπολίτευσης να τον υποστηρίξει κατά τις προεδρικές εκλογές που εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας, το 1980 και το 1990, αλλά και το 1985, όταν η αναμενόμενη υπόδειξή του από το ΠΑΣΟΚ διαψεύστηκε εκ των πραγμάτων. Η κεντροαριστερά έβλεπε στο πρόσωπό του τον ιστορικό ηγέτη και σύμβολο της δεξιάς. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και με το παραδοσιακό κέντρο. Η σχέση του Καραμανλή με την ιστορική βενιζελογενή παράταξη ήταν αμφίσημη. Το κέντρο έβλεπε στο πρόσωπό του αρχικά έναν πολιτικό ιστορικού αντιβενιζελικού στίγματος. Ο ίδιος απέβλεπε στην υπέρβαση του ιστορικού σχίσματος αντιβενιζελικών-βενιζελικών, το οποίο ούτως ή άλλως είχε ατονήσει το 1955, όταν ο Καραμανλής σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση. Ταυτόχρονα απέφευγε τις συνεργασίες με κόμματα και ομάδες του κεντρώου χώρου, καθώς διέβλεπε σ' αυτές τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης των κυβερνήσεών του από ένα έντονο φατριαστικό στοιχείο που διακρινόταν στον κεντρώο χώρο κατά τη δεκαετία του 1950. Ο Καραμανλής δεν απέφευγε όμως τη μεμονωμένη συνεργασία κεντρώων στελεχών, που μπορούσαν να κομίσουν στο κόμμα του και στις κυβερνήσεις του διοικητικές και πολιτικές ικανότητες που δεν βρίσκονταν πάντοτε σε αφθονία στον δικό του πολιτικό χώρο. Διακεκριμένοι συνεργάτες του όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Γρηγόριος Κασιμάτης και αργότερα ο Ιωάννης Μπούτος ήταν τέτοιες περιπτώσεις. Μετά τη μεταπολίτευση ο Καραμανλής θα προτιμούσε τον χώρο της αντιπολίτευσης στην Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου, αλλά η ήττα της στις εκλογές του 1977 τον έτρεψε στο εγχείρημα της διεύρυνσης, καθώς το ΠΑΣΟΚ είχε επικρατήσει πλέον ως αξιωματική αντιπολίτευση. Το εγχείρημα απέδωσε σε επίπεδο στελεχών και η εκλογή του ίδιου ως προέδρου της Δημοκρατίας το 1980 έγινε δυνατή, και η Νέα Δημοκρατία ενισχύθηκε ως κόμμα και ως κυβέρνηση από την παρουσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Προσωπική ζωή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον Ιούλιο του 1951 ο Καραμανλής παντρεύτηκε την Αμαλία Κανελλοπούλου (μετέπειτα Μεγαπάνου), ανιψιά του πολιτικού και ακαδημαϊκού Παναγιώτη Κανελλόπουλου, από την οποία διαζεύχθηκε το 1972 όταν βρισκόταν αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Δεν απέκτησε παιδιά. Διατηρούσε φιλικές σχέσεις με ευρύ κύκλο ανθρώπων, μεταξύ αυτών και καλλιτέχνες όπως ο Δημήτρης Χορν και ο Μάνος Χατζιδάκις.[90]
Ο ανιψιός του, Κώστας Καραμανλής, υπήρξε πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας από το 1997 έως το 2009, και πρωθυπουργός την περίοδο 2004-2009.
Ήταν παίκτης γκολφ και μέλος του «Ομίλου Γκολφ Γλυφάδας» όπου σήμερα προς τιμήν του, έχει δοθεί το όνομα του, στις εγκαταστάσεις.[91]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Der Karlspreisträger 1978 Konstantin Karamanlis». (Γερμανικά) Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ BOE-B-1958-9963.
- ↑ «Helsingin Sanomat» (Φινλανδικά) Sanoma Media Finland. Ελσίνκι. 11 Μαΐου 1991. σελ. A4.
- ↑ «Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής»».
- ↑ «Σχολή Διεθνών Σχέσεων Fletcher του Πανεπιστημίου Tufts - Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών "Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής"».
- ↑ «Tufts - The Constantine Karamanlis Chair in Hellenic and European Studies».
- ↑ «BRITANNICA (στα Αγγλικά) - Κωνσταντίνος Καραμανλής».
- ↑ Ντέιβιντ Γουίλσφορντ, ed. Political leaders of contemporary Western Europe: a biographical dictionary (Greenwood, 1995) σελ. 217-223
- ↑ «Τα ευρήματα της μεγάλης δημοσκόπησης της PULSE RC για τη Μεταπολίτευση». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 29 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2024.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 «Η κληρονομιά ενός Εθνάρχη». www.news247.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
- ↑ 11,0 11,1 Ρωμαίος, Γιώργος (29 Απριλίου 2011). «Οταν η Φρειδερίκη πάντρευε τα παιδιά της». ΤΑ ΝΕΑ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ 12,0 12,1 «Όταν οι Έλληνες πλήρωσαν τη "χρυσή" προίκα της Σοφίας για το γάμο της με τον Χουάν Κάρλος». NewsIT. 6 Ιουνίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ 13,0 13,1 Μπαστέα, Νατάσα (3 Ιουνίου 2014). ««Προίκα στην Παιδεία, όχι στη Σοφία»». ΤΑ ΝΕΑ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ 14,0 14,1 «Χωρίζουν ο Χουάν Κάρλος και η Σοφία». Η Καθημερινή. 6 Σεπτεμβρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ «Η Καθημερινή 15.03.2015 - Οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου».
- ↑ «Η Καθημερινή 27.02.2005 - H σύγκρουση K. Καραμανλή με το Παλάτι».
- ↑ 17,0 17,1 «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
- ↑ Βιβλίο: Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ (Οκτώβριος 1989) - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ - Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και Ακαδημαϊκός
- ↑ «Νέα Δημοκρατία».
- ↑ Κομνηνός, Βλάσης (23 Ιουλίου 2019). «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 24-7-1974». ert.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
- ↑ 21,0 21,1 (in Ελληνική) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1940–1986 ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ p. 149.
- ↑ Der Internationale Karlspreis zu Aachen, Laureates
- ↑ «Πρώτη Σερρών - Καραμανλής Γ. Κωνσταντίνος». protiserron.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2016.
- ↑ «Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή».
- ↑ «Η Καθημερινή 24.11.2020 - Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος Πρόεδρος».
- ↑ «Η Καθημερινή - Ο Κ. Καραμανλής και το Σύνταγμα του 1975 - Του Παναγιωτη Πικραμμενου».
- ↑ Ibid.
- ↑ 28,0 28,1 Λεονταρίτης (05-03-1995). «Η ζωή και το έργο του Κ. Καραμανλή». Επτά Ημέρες (Καθημερινή): 9.
- ↑ Σκιαδάς. Σβολοπούλου-Μπότσιου-Χατζηβασιλείου, επιμ. «Κωνσταντίνος Καραμανλής και απασχόληση: πολιτική σκέψη και κυβερνητικό έργο». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον εικοστό αιώνα Γ΄: 124-141.
- ↑ «ΤΡΑΜ: Ιστορικά Στοιχεία». ΣΤΑ.ΣΥ. Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2020.
- ↑ Καραμανλής, τόμος 1, σελ 57-69 και το σημείωμα του ιδίου (τέλη δεκαετίας ’60), σελ. 68-69
- ↑ Ο ΟΑΣΘ ρίζωσε στα αποκαΐδια των τραμ της Σαλονίκης
- ↑ «Η μαρτυρία του Ιταλού ρεπόρτερ για το ξήλωμα του τραμ στην Αθήνα του 1953». mixanitouxronou.g. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2020.
- ↑ Ριζάς, Σωτήρης (2009). Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αθήνα: εκδόσεις ΣΚΑΪ. σελ. 35. ISBN 9789606845369.
- ↑ Χρηστίδης, «Το πρώτο δείγμα γραφής: η θητεία του Κ.Καραμανλή στο Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, 1948-1950», Μαραντζίδης, «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο εμφύλιος πόλεμος» στο Σβολόπουλου-Μπότσιου-Χατζηβασιλείου (επιμ.), «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον εικοστό αιώνα», τόμος Α΄, σελ. 69-83 και 59-68
- ↑ Σημείωμα Καραμανλή (τέλη δεκαετίας ’60), Καραμανλής, τόμος 1, σελ. 72
- ↑ Παρέμβαση υπουργού Δημοσίων Έργων Κ. Καραμανλή στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, 13 Σεπτεμβρίου 1955. Καραμανλής, Αρχείο, τόμος 1, σελ. 257.
- ↑ Ρίζας, Σωτήρης (2009). Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αθήνα: εκδόσεις ΣΚΑΪ. σελ. 37-40. ISBN 9789606845369.
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 206-7
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 209-11
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 211-2
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 212-3
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 229-31
- ↑ Ταξίδια Καραμανλή σε Βρετανία-Καναδά, Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 76-77, Καθημερινή (1997)
- ↑ Ο Κ. Καραμανλής στις ΗΠΑ, Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 74-75, Καθημερινή (1997)
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 232-3
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 233
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 234
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 236
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 238
- ↑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΣΤ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σελ. 204.
- ↑ Η καχεκτική δημοκρατία Κόμματα και εκλογές 1946-1967, σ.86, Ηλίας Νικολακόπουλος
- ↑ Νικολακόπουλος, Ηλίας (2000). «Από το τέλος του Εμφυλίου πολέμου έως την άνοδο της Ένωσης Κέντρου». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (εκδόσεις Αθηνών) ΙΣΤ΄: 202.
- ↑ Κωνσταντίνος Καραμανλής - Η δράση: Ο Καραμανλής και οι πολιτικές εξελίξεις, 1956-1963, σελ. 55-58, Μεγάλοι Έλληνες, Εκδόσεις ΣΚΑΪ (2009)
- ↑ Στεφανίδης 2008, σελ. 236-7
- ↑ «Νικητής το παρακράτος! 58 χρόνια από τις εκλογές «βίας και νοθείας»». Έθνος. 5 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2020.
- ↑ «Οι εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2020.
- ↑ Βασιλεύς Κωνσταντίνος Χωρίς Τίτλο, Συγγραφέας: τ. Βασιλεύς Των Ελλήνων Κωνσταντίνος, Εκδόσεις: Το Βήμα, 2015, Τόμος Β', σελ.59 ISBN 9789605036935
- ↑ Εφημερίδα Το Βήμα,Τα «ανορθόδοξα» εκκλησιαστικά παρατράγουδα πριν από 40 χρόνια Ο Αρχιεπίσκοπος των 12 ημερών και η σύγκρουση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον K. Μητσοτάκη, 20 Φεβρουαρίου 2005, σελ. Α32, της Μαρίας Αντωνιάδου
- ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 29 Αυγούστου 2010, Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς χειρότερα, Ε.Μαρίνου
- ↑ Χρηστίδης Χρήστος, Ο Ανένδοτος Αγώνας της Ένωσης Κέντρου, Από τις εκλογές του 1961 στην παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2012, σελ. 178
- ↑ 62,0 62,1 Ο "γάμος του αιώνα", 31/05/1998, rizospastis.gr
- ↑ Χρηστίδης Χρήστος, Ο Ανένδοτος Αγώνας της Ένωσης Κέντρου, Από τις εκλογές του 1961 στην παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2012, σελ. 254
- ↑ Επιφανείς ηγέτες στην Αθήνα, Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 66, Καθημερινή (1997)
- ↑ Ο Κ. Καραμανλής στην Ολλανδία, Ιστορικό Λεύκωμα 1963, σελ. 86-87, Καθημερινή (1997)
- ↑ Χατζηβασιλείου, Ευάνθης (2010). Ελληνικός Φιλελευθερισμός: το ριζοσπαστικό ρεύμα, 1932-1979. Αθήνα: εκδόσεις Πατάκη. σελ. 365-367. ISBN 9789601637310.
- ↑ Συλλογικό, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Τόμος ΙΣΤ΄, σελ. 264-265, Εκδοτική Αθηνών (2000)
- ↑ Επιστολή Καραμανλή προς τον βασιλιά Παύλο, 3 Οκτωβρίου 1962.
- ↑ Επιστολή βασιλιά Παύλου προς Καραμανλή, 14 Οκτωβρίου 1962.
- ↑ Ίδρυμα Κ. Καραμανλής, Αρχείο: Γεγονότα και κείμενα, τόμ. 5β, passim, ειδ. έκδ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα 2005.
- ↑ Η. Νικολακόπουλος, «Από το τέλος του Εμφυλίου πολέμου έως την άνοδο της Ένωσης Κέντρου», στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΣΤ΄, σ. 179, εκδ. Αθηνών, Αθήνα 2000.
- ↑ Η σύγκρουση του Κ. Καραμανλή με το παλάτι, Ιστορικό Λεύκωμα 1963, σελ. 54-59, Καθημερινή (1997)
- ↑ Ίδρυμα Κων/νος Καραμανλής, Αρχείο: Γεγονότα και κείμενα, τόμ. 6, σσ. 113-4, ειδ. έκδ., ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα 2005.
- ↑ Η Βουλή παραπέμπει τον Κ. Καραμανλή, Ιστορικό Λεύκωμα 1965, σελ. 88, Καθημερινή (1997)
- ↑ Τάσος Κωστόπουλος (15-10-2017). «Ο πρώτος βιογράφος του εθνάρχη». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-09-27. https://web.archive.org/web/20200927121451/https://www.efsyn.gr/themata/fantasma-tis-istorias/126838_o-protos-biografos-toy-ethnarhi. Ανακτήθηκε στις 20-10-2017.
- ↑ Λασκαρίδης, Λάζαρος (24 Ιουλίου 2017). «Η νύχτα που ήρθε ο Καραμανλής! Ένα αποκαλυπτικό κείμενο για την αρχή της μεταπολίτευσης». militaire.gr. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2017.
- ↑ «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Εκκλησία της Ελλάδος».
- ↑ 78,0 78,1 Hitchens, Christopher (1997). Hostage to History: Cyprus, From the Ottomans to Kissinger. London/New York: Verso. ISBN 9781859841891.
- ↑ «Χάρης Ανδρεόπουλος, Σύμβουλος Θεολόγων (ΠΕ01) Στερεάς Ελλάδας, "Ὁ Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Εκκλησία της Ελλάδος στη Μεταπολίτευση (1974-1980)", Eusebius Lab International Working Paper 2022/04».
- ↑ Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής, τόμ. 2ος, ό.π., σελ. 431
- ↑ Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής, τόμ. 2ος, ό.π., σελ. 433-434
- ↑ Μπρατάκος, Άγγελος (2002). Η ιστορία της Νέας Δημοκρατίας. Αθήνα: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη. σελ. 203. ISBN 978-960-14-0553-7.
- ↑ Τα Νέα, 19 Σεπτεμβρίου 1979
- ↑ Τα Νέα, 15 Ιουνίου 2010
- ↑ Kritz, Neil J. (1995). Transitional Justice: How Emerging Democracies Reckon with Former Regimes. 2. Washington: US Institute of Peace Press. σελ. 241. ISBN 9781878379443.
- ↑ Για τον Κωνσταντίνο Τσάτσο η μεταπήδησή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας οφειλόταν στην επιθυμία του Καραμανλή να συνεχίσει να διδραματίζει ενεργό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας σε περίπτωση που η παράταξη της οποίας ηγείτο, η Νέα Δημοκρατία μετέβαινε στην αντιπολίτευση. Επίσης σε περίπτωση που το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε τις εκλογές, να αποτελέσει «ανασχετικό φραγμό στη γνωστή αριστερή πολιτική του». Τέλος, «στις ερχόμενες εκλογές, δηλαδή του 1981, ο Καραμανλής θα ηττάτο και η φθορά θα ήταν ανεπανόρθωτη» Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής, τομ. 2ος, εκδ. Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα, 2000 σελ. 470-471
- ↑ Ο Ρένος Αποστολίδης μιλάει για τα αρχεία Καραμανλή: http://www.youtube.com/watch?v=ZeopAkI3D1k
- ↑ Η Καθημερινή, 30 Δεκεμβρίου 2007
- ↑ H άγνωστη διαθήκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή, 24 Νοεμβρίου 2008, ΤΟ ΒΗΜΑ
- ↑ «Το Βήμα (01.02.2009) - Ένας ηγέτης ακτινογραφείται».
- ↑ «Η ιστορία του Γκολφ της Γλυφάδας «Κωνσταντίνος Καραμανλής»».
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Στεφανίδης, Ιωάννης Δ. (2008). «Η Δημοκρατία δυσχερής; Η ανάπτυξη των μηχανισμών του "αντικομμουνιστικού αγώνος" 1958-1961». Μνήμων 29: 199-241. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7719/7424.
- Δημήτρης Καιρίδης: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο ξένος τύπος, εκδ. ιδρύματος «Κων. Γ. Καραμανλής» / Πατάκη, Αθήνα, 2014
- Δημήτρης Ν. Σακκάς: Κωνσταντίνος Καραμανλής και το κράτος του της περιόδου 1955-1963, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2010
- Κωνσταντίνος Σβολόπουλος: Καραμανλής 1907-1998 Μια πολιτική βιογραφία, εκδ. «Ίκαρος», Αθήνα, 2012
- Αργύρης Υφαντόπουλος: «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατά την περίοδο 1963-1974. Από την πολιτική αυτοεξορία στην ενεργό πολιτική», στο συλλογικό Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ο αναμορφωτής της μεταπολεμικής Ελλάδας. Πολιτική βιογραφία και αποτίμηση, τόμ. Β΄, σελ. 8-45, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 2013
- Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής τομ. 2ος, εκδ.Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα, 2000
- Κωνσταντίνος Τσάτσος, Η μυστική συνέντευξη στον Κώστα Ε. Τσιρόπουλο,Αθήνα: Αστρολάβος/Ευθύνη, 1997
- Δημήτρης Μιχαλόπουλος, Ελλάδα και Διεθνείς εξελίξεις. Επιτολή, πτώση και επάνοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αθήνα: Παπαζήσης, 2019, ISBN 978-960-02-3400-9
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Κυβερνήσεις Κωνσταντίνου Καραμανλή: 1955, 1958, 1961, Εθνικής Ενότητας (1974), 1974, 1977
- Κατάλογος Πρωθυπουργών της Ελλάδας
- Υπόθεση Μέρτεν
- Νόμος 4000/1958
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Καραμανλής»
- Βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραμανλή
- Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής»
- Ο Μίκης Θεοδωράκης για τον Καραμανλή και το περίφημο «Καραμανλής ή τανκς»
- Ο Ρένος Αποστολίδης μιλάει για τα αρχεία Καραμανλή: http://www.youtube.com/watch?v=ZeopAkI3D1k
Αφιέρωμα Κωνσταντίνος Καραμανλής (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)- Τελετή απονομής του Βραβείου Καρλομάγνου στον Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή στο Δημαρχείο του Άαχεν (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Η ιστορική σύσκεψη των πολιτικών υπό τον Φαίδωνα Γκιζίκη, στην οποία αποφαίστηκε η ανάθεση της Πρωθυπουργίας της Ελλάδας στον Κωνσταντίνο Καραμανλή (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
| Προηγούμενος: Αλέξανδρος Παπάγος |
Πρωθυπουργός της Ελλάδας 6 Οκτωβρίου 1955–5 Μαρτίου 1958 |
Επόμενος: Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος |
| Προηγούμενος: Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος |
Πρωθυπουργός της Ελλάδας 17 Μαΐου 1958–20 Σεπτεμβρίου 1961 |
Επόμενος: Κωνσταντίνος Ντόβας |
| Προηγούμενος: Κωνσταντίνος Ντόβας |
Πρωθυπουργός της Ελλάδας 4 Νοεμβρίου 1961–17 Ιουνίου 1963 |
Επόμενος: Παναγιώτης Πιπινέλης |
| Προηγούμενος: Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος |
Πρωθυπουργός της Ελλάδας 27 Ιουλίου 1974–9 Μαΐου 1980 |
Επόμενος: Γεώργιος Ράλλης |
| Προηγούμενος: Κωνσταντίνος Τσάτσος |
Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας 1980–1985 |
Επόμενος: Ιωάννης Αλευράς |
| Προηγούμενος: Χρήστος Σαρτζετάκης |
Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας 1990–1995 |
Επόμενος: Κωστής Στεφανόπουλος |
| Β΄ Ελληνική Δημοκρατία (1924–1935) |  | |
|---|---|---|
| Στρατιωτική Δικτατορία (1967–1974) | ||
| Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία (1974–σήμερα) | ||
| ||