Uherský Brod

	Uherský Brod
	germane Ungarisch Brod, hungare Magyarbród
	urbo
	Placo de Masaryk en Uherský Brod
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Uherský Brod
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Zlín
Distrikto	Distrikto Uherské Hradiště
Administra municipo	Uherský Brod
Historiaj regionoj	4
Montaro	Vizovica montetaro
Konata loko	Senjora domo
Rivero	Olšava
Situo	Uherský Brod
- alteco	251 m s. m.
- koordinatoj	49° 01′ 32″ N 17° 39′ 01″ O / 49.02556 °N, 17.65028 °O (mapo)
Areo	52,06 km² (5 206 ha)
Loĝantaro	16 444 (2024)
Denseco	315,87 loĝ./km²
Unua skribmencio	1140
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	687 34 , 688 01 , 688 02
NUTS 3	CZ072
NUTS 4	CZ0722
NUTS 5	CZ0722 592731
Katastraj teritorioj	5
Partoj de urbo	5
Bazaj setlejunuoj	21
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Uherský Brod
	Retpaĝo: www.ub.cz
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 49° 01′ 32″ N 17° 39′ 01″ O / 49.02556 °N, 17.65028 °O (mapo)

Uherský Brod estas urbo en Ĉeĥio kun 16 444 loĝantoj (2024), situanta 15 km de urbo Uherské Hradiště, apud rivero Olšava, en regiono, kies nomo estas Moravia Slovakio.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Biskupice, Vlčnov, Pašovice, Prakšice, Rudice, Nivnice, Šumice, Bánov, Drslavice, Dobrkovice kaj Luhačovice.

Historio

La unua mencio devenas el la jaro 1140 kaj ĝi rilatas al vilaĝo ĉe travadejo tra rivereto Olšava en komerca pado ĝis Hungario, kiam oni jam tiam prenis vojimposton.

Post neniiga hungara-kumana atako en Moravion en la jaro 1253 okazis iam en la jaroj 1254–1262 al lokigo de nova urbo, kies devo estis defendi kontraŭ malamikaj invadoj Moravion kaj samtempe esti komerccentro survoje Hungarion. En la jaro 1272 reĝo Přemysl Otakar la 2-a avancis la urbon je reĝa urbo. En la 14-a jarcento la reĝo donis la urbon al Jan el Kunovice, kaj Uherský Brod fariĝis servutula urbo. Iliaj posedantoj koncentris ĉirkaŭ la urbo senĉese pli grandan sinjorujon. Tiutempe estis konstruita nova urbodomo. Centro de klereco estis konata ĉeĥfrata lernejo. Komence de la 17-a jarcento la brodan sunjorujon aĉetis Kounic-idoj, kiuj ĉi tie havis sidejon ĝis la jaro 1919. En la 17-a jarcento la urbon trafis militaj katastrofoj – invado de Bočkaj-anoj, armeaj marŝoj dum la tridekjara milito, atakoj el Hungario en la jaroj 1663 kaj 1683. Post alkonduko de fervojo ĉi tie estis establita bierfarejo, alkoholproduktejo, alkoholdistilejo kaj konservfabriko, fabriko por fleksmeblaro. Decidantan signifon por la industriigo de la urbo havis konstruado de armilfabriko en la jaro 1936.

Konturo de la urbo estas kvinflanka, kun ovaligita suda angulo. La bazplano estas fondita en rektangula projekto kun la granda centra placo, en kiun kondukas stratoj en la anguloj kaj meze de ties flankoj. Tiun ĉi projekton difektis en mezepoko la enmeto de kvar senpere ligantaj al si domoj en la placon.

La plej malnova eklezia konstruaĵo de la urbo estas preĝejo de magistro Jan Hus el la 13-a jarcento. Plua valora konstruaĵo estas renesanca kvarala unuetaĝa konstruaĵo kun arkada kortego nomata Panský dům el komenco de la 16-a jarcento. En la urbo estas dislokigita kelke da valoraj plastikaĵoj, ekz. mariana kolono el la jaro 1785 en Mariana placo, aŭ bronza obelisko el la jaro 1992 nomita Vojaĝo de la mondo (Via Lucis). Konserviĝis ankaŭ sektoroj de fortikaĵoj kun ŝtona remparo, fosaĵo kaj diversloke kun duoblaj remparoj. Antaŭŝovitaj fortikaĵoj kun cilindroformaj bastionoj devenas nur el la 2-a duono de la 16-a jarcento.

Juda loĝigo estas dokumentita jam en la jaro 1470, devena juda vilaĝo kun sinagogo kaj lernejo staris en antaŭurbo sudoriente de la urbo. En la jaro 1683 ili estis grave difektitaj de kuruca soldataro. Ĉirkaŭ la jaro 1670 la juda geto konsistis el pli ol 40 domoj, en la 2-a duono de la 19-a jarcento el 170 domoj. La unua sinagogo estis detruita komence de la 18-a jarcento. Nova sinagogo, konstruita en la 18-a jarcento laŭ modelo de unu el amsterdamaj sinagogoj, estis en la jaro 1941 forbruligita kaj detruita de nazioj.

Judaj tombejoj estis du. En la malnova estis tombŝtonoj ekde la komenco de la 17-a jarcento proksimume ĝis la jaro 1870. Tiu ĉi tombejo estis dum la dua mondmilito ruinigita de la nazioj. Proksimume 80 konservitaj tombŝtonoj estis transportita en la novan judan tombejon, fondita en la jaro 1870 kaj funkcia ĝis hodiaŭ.

En la ĉirkaŭaĵo estas kelke da turismaj vojoj. El interesaj centroj eblas viziti urbojn Luhačovice, Uherské Hradiště aŭ Bojkovice.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	5 855
1880	6 492
1890	6 935
1900	7 399
1910	8 014
1921	8 384

Jaro	Loĝantoj
1930	8 821
1950	9 856
1961	12 565
1970	11 197
1980	17 459
1991	17 721

Jaro	Loĝantoj
2001	17 592
2014	16 720
2015	16 631
2016	16 591
2017	16 590
2018	16 522

Jaro	Loĝantoj
2019	16 493
2020	16 441
2021	16 093
2022	16 206
2023	16 410
2024	16 444

Esperanta agado

En urbo naskiĝis Zdeňka Švabíková kaj František Kožík. En jaro 2012 en urbo funkciis esperanta klubo, kiun gvidis sinjorino Tlachová. Retejo (sed ĉefe en la ĉeĥa lingvo) de klubo estas: http://zmsoft.cz/esperantoub/ (ne plu aktuala jam, ĉar sinjorino Tlachová hodiaŭ gvidas klubon en proksima vilaĝo Šumice). De la 3-a de novembro ĝis la 31-a de decembro 2014 okazos en loka biblioteko migranta ekspozicio "Ĉu esperanto estas morta lingvo?".

Famuloj

Mór Jellinek