Zelia Nuttall

Zelia Nuttall

Bizitza
JaiotzaSan Frantzisko, 1857ko irailaren 6a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaCoyoacán, 1933ko apirilaren 12a (75 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Alphonse Pinart
Hezkuntza
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakantropologoa eta arkeologoa
Find a Grave: 199634849 Edit the value on Wikidata

Zelia Maria Magdalena Nuttall (San Frantzisko, 1857ko irailaren 6a – Mexiko, 1933ko apirilak 12a) arkeologo eta antropologo estatubatuarra izan zen, Mexikoko azteka eta aurreko kulturetan eta eskuizkribu prekolonbinoetan aditua.[1] eta azteken egutegi harria dekodetu zuen eta azteken aurreko artefaktuak identifikatu zituen lehen ikerlaria ere izan zen.[2]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelia Nuttall San Frantziskon (Kalifornia) jaio zen 1857ko irailaren 6an. Bere gurasoak Robert Kennedy Nuttall sendagile irlandarra eta estatubatuar eta mexikar jatorriko Magdalena Parrott ziren. Zelia Nutall haien sei seme-alabetatik bigarrena izan zen.[3] Amaren aldeko aitona San Frantziskoko bankari oso aberatsa zen, John Parrott.[4]

Zortzi urte zituela familia Europara joan zen bizitzera eta heziketa jaso zuen hainbat herrialdetan: Frantzian, Alemanian, Italian eta Ingalaterran, Londresko Bedford College unibertsitatean. Hizkuntzalari bikaina bihurtu zen eta oso ondo hitz egiten zituen lau hizkuntza eta beste askotan ere moldatzen zen hizketan.[5]

Familia San Frantziskora itzuli zen 1879an. Garai hartan ezagutu zuen Alphonse Pinart, frantziar etnologoa, San Frantziskon zebilena gobernu frantsesarentzat ikerketa bat egiten. Hurrengo urtean ezkondu ziren eta elkarrekin ibili ziren ikerketan Ameriketan, Frantzian, bai eta Espainian ere. 1881ean banatu egin ziren, haien alaba jaio aurretxoan, eta 1888an dibortziatu ziren. Garai horretan ere, senarraren abizena utzi zuen eta baita sinismen erijioso katolikoa ere.[6]

1884an joan zen Zelia Nuttall lehen aldiz Mexikora. Bost hilabete egin zituen herrialde hartan bere amaren bertako familiarekin (hau ere aberatsa) eta hilabete haietan sortu zen Mexikoko historiagatik eta arkeologiagatik bere interesa. Horrela, 1886an bere lehen ikerketa artikulua argitaratu zuen: "Terra Cotta Heads of Teotihuacan" (‘Teotihuacango terrakotazko buruak’) "American Journal of Archaeology" aldizkarian. Lan horretan Nuttallek demostratu zuen irudi haiek hilobiratze praktiketan erabiliak zirela eta ordura arte uste zena baino zaharragoak zirela. Lanak arrakasta izan zuen beste adituen artean eta Archaeological Institute of America (‘Ameriketako Arkeologia Institututa’) erakundean onartua izan zen eta "American Philosophical Society" (’Ameriketako Filosofia Elkartea’)n goratua. Era berean, Frederic Ward Putnam, Harvardeko Peabody Museum museoko kontserbadoreak, laguntzaile berezi izendatu zuen mexikar arkeologia gaietarako, 47 urtez izan zuen ohorezko postua izan zena.[5][7]

Frederic Putnam-ek eta Franz Boas antropologoak ikusi zuten herrialde desberdinetako amerikanisten arteko lotura egiteko pertsona egokia zela Nuttall, zekizkien hizkuntzengatik (nahuatl hizkuntza barne), zeukan jakituriari esker eta zituen harreman pertsonalei esker (Mexikon zeukan familia harremanei esker, besteak beste). Horregatik goratu zuen Putnamek Nuttall museoaren 1886ko urteko memorian. Garrantzitsua izan zen nazioarteko kooperazioa bultzatzen zuen erakundea sortzerakoan: "International School of American Archeology and Ethnology in Mexico" (‘Ameriketako Arkeologia eta Etnologiarako Nazioarteko Eskola Mexikon’).[8]

Buruko jantzia, Vienako Etnografia Museoan dagoena[9]

1886an bere anaiarekin joan zen Dresdenera (Alemania) bizitzera Zelia Nuttall eta hurrengo hamabi urteak Europa osoko liburutegi eta museoetako bildumak aztertzen aritu zen, Mexikoko historiaren informazioaren bila. Bere aurkikuntza garrantzitsuenetako bat prekolonbiar dokumentu bat izan zen, mixteken idazkera piktografikoan idatzia eta "Nuttall kodizea" ("Codex Nuttall") izenarekin ezaguna dena. Zouche baroiaren liburutegi pribatuan aurkitu zuen (Ingalaterran). Ezin izan zuen erosi, baina artista bat kontratatu zuen kopia oso zehatza egiteko eta Harvardeko Peabody Museoak argitaratu zuen 1902an. Egin zuen beste aurkikuntza garrantzitsu bat "Codex Magliabechiano" edo ‘Magliabecchiano kodizea’ izan zen, 1903an argitaratu zuena The Book of the Life of the Ancient Mexicans (‘Antzinako mexikarren bizitzaren liburua’) izenburuarekin eta berak egindako sarrera, itzulpen eta iruzkinekin. Badirudi, aurretik beste ikerlari batek topatu zuela, baina Zelia Nuttall izan zen argitaratu eta zabaldu zuena.[5][10]

1901an, Nuttallek bere lan akademiko luzeena argitaratu zuen: The Fundamental Principles of New and Old World Civilizations (‘Mundu Berriko eta Zaharreko zibilizazioen oinarriko printzipioak’). Garaian oso ondo hartua izan zen, nahiz bere teoria batzuk okerrak direla ikusi den aurrerago. Nutallek uste zuen feniziarrak iritsi zirela itsasoz Ameriketara eta horren ondorioz, Mesoameriketako zibilizazioak, Egipto eta Ekialde Hurbilekoen paraleloan bilakatu zirela, gaur egun ez dena onartzen.[10]

Kaliforniara egindako bidaia batean Phoebe Hearst filantropo aberatsa ezagutu zuen eta Zelia Nuttallen lagun eta babesle bihurtu zen eta haren karreran eragina izan zuen. Hearsten dirulaguntzaz, Errusiara joan zen ikerketa bidaia batean Nuttall, Pensylvaniako Unibertsitateak antolatutakoa zena eta haien museorako objektu etnografikoak jasotzera joateko helburua zuena. 1901an Hearstek diruz lagundu zuen Kaliforniako Berkeley Unibertsitatean antropologia saila eta museoa sortzen eta Nuttall antolaketa batzordean aritu zen.[11]

1902an Nuttall Mexikora itzuli zen, Berkeleyko antropologia sail berriaren babespean lan egitera. Hearstek Mexiko hiritik gertu espainiar kolonial garaiko etxe handi bat erosi zuen Casa de Alvarado izenekoa, Nutallen etxe eta arkeologiarako lantokia bihurtu zena (laborategia zen bai eta ikerlari eta intelektualentzat biltoki).[8][11] Bertan ostatu hartu zutenetako bat D. H. Lawrence izan zen eta bere The Plumed Serpent (‘Lumadun sugea’) lanean ageri den Mrs. Norris pertsonaia Nuttallengan onarriturik dago.[5] Casa de Alvaradon bizi zen bitartean, lorazaintzan ere aritu zen Nuttal. Mexikoko lorazaintza ikasi zuen: sendabelarrak hazi zituen eta antzinako mexikar elikagaien landareen haziak jaso zituen, Estatu Batuetara eramateko asmoz. Era berean, taroa Orizaba aldean sartu zuen landatzeko.[2]

1908an, Mexikoko Artxibo Nazionaletan ikerketa egiten ari zen bitartean, Zelia Nuttallek ezagutzen ez zen eskuizkribu bat topatu zuen Francis Draken munduari emandako biraz. Ondorioz, artxiboak aztertzen aritu zen Drake eta John Hawkins itsas armadako komandanteari buruzko dokumentu argitaragabeak bilatzen, New Yorken, Espainian, Italian, Frantzian, Bodleian liburutegian, British Museumean eta Public Record Office (Ingalaterrako artxibo nagusian) Londresen. 65 dokumentu berri argitaragabe aurkitu zituen eta New Light on Drake: A Collection of Documents Relating to his Voyage of Circumnavigation, 1577-1580 itzuli eta argitaratu zituen (1914).[2][11] Bere ustez, uste zena baino iparralderago jarraitu zuen Drakek Ipar Ameriketako kostaldea eta "The Northern Limits of Drake's Voyage in the Pacific" izeneko hitzaldian ezagutzera eman zuen, Panama-Pazifikoko Historia Kongresuan, 1915ean. Gainera, 1916an Juan de Fuca itsasartera bidaiatu zuen, Vancouver irla eta Washingtongo estatuaren artean dagoena Draken bidaiaz xehetasunak jakiteko.[11]

Zelia Nuttallek Mexikon arkeologian lan ugari egin zituen. Proiektu handi bat lortu zuen Isla de Sacrificiosen (Sakrifizioen irla), baina indusketa martxan jarri ostean (hasierako ikerketak eginda eta Mexikoko gobernuaren dirua lortuta), Leopoldo Batresek, Mexikoko monumentuen inspektoreak, kendu egin zion. Zelia Nuttallek guztia kontatu zuen American Anthropologist aldizkarian 1910ean.[5]

1933ko apirilak 12an hil zen, Mexiko hiri ondoko bere Casa de Alvarado etxean. Berak horrela aginduta, bere paper guztiak suntsituak izan ziren. Mexikar gobernua geratu zen etxearekin, ordaindu beharreko zergen truke eta bere liburutegi handia zorrak ordaintzeko saldu zuten.[2][12]

Lana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mesoameriketako kulturen alde egindako lana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelia Nuttallek Mexikoren iragana ikertu zuen. Lan gehienak doan egin zituen.

1897an Ancient Mexican Superstitions (‘Antzinako mexikar siniskeriak’) artikulua argitaratu zuen The Journal of American Folklore aldizkarian.[13] Artikulu horretan kritikatu egiten zuen antzinako mexikarrez zegoen irudia (basati odolzaleak zirela eta giza zibilizaziotik urrun), zibilizazio haren benetako izaera eta ezaugarriak ezkutatzen zituena eta bere lanaren bidez agerian laga nahi zuena.

Antropologia eta arkeologia lanez gain, Zelia Nuttallek eta Phoebe Hearstek hezkuntza eta mexikarren ondarea babesteko lan egin zuten. Bere ikasleetako bat izan zen Manuel Gamio, Mexikoko arkeologo famatuenetako bat bihurtuko zena.

Espainiarrek suntsitutako mexikar ohiturak berreskuratzearen alde izan zen Nuttall: 1928an, bertako urte berriaren ospakizuna berregin nahi izan zuen (Mesoamerikar kulturetan urtean bi aldiz ospatzen zena). Horrela, urte hartan, Mexiko hirian Urte Berri azteka ospatu zuten, 1519tik lehen aldiz.[10]

Penn Museoaren ikerketa bidaia Errusiara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zelia Nuttallen bildumatutako litografia, Nikolas II.a eta Alexandra zarren koroatzearena, han izan baitzen gonbidatu gisa. Gaur egun, litografiak Penn Museoaren artxiboan daude.

Zelia Nuttall Errusiara bidaiatu zen 1894an, Pennsylvaniako Unibertsiatearen Arkeologia eta Antropologia Penn Museoaren izenean, ordezkari gisa, errusiar museoekin elkarlana egiteko eta indusketetan dirua ipintzeko, egindako aurkikuntzen zati baten truke. Sara Yorke Stevensonek, Penn Museoko (arduradunetako bat zen eta Egitoar ataleko kontserbadorea) aukeratu zuen, Nuttallek errusiera zekielako. Gainera, Nikola Iia eta Alexandra Fedorovanaren koroatzean izan zen, Phoebe Hearst ezin izan zenean joan eta Penn Museoaren ordezkariari utzi zionean gonbidapena eta bidaia gastuentzako eta bildumak erosteko dirua.[14]

Hainbat elkartruke egin zituen Errusiako museoekin eta 1896ko Errusia Osoko Erakusketa ikusten izan zen Nizhny Novgoroden, non toki ugaritako objektuak ikusi zituen (batzuek oso urruikoak, Siberiakoak adibidez) eta 400 baino objektu gehiago erosi zituen: Errusiakoak, Finlandialoak, Poloniakoak eta Turkestan errusiarrekoak: erlijiozkoak, instrumentu musikalak, zeramika, 1894ko koroatzeko litografiak, etab., baita argazki bat kyrgyz herritarren ohiturez, Tashkent eta Samarkanda eremukoak.[14]

Ohoreak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nuttall hainbat erakundetako kidea izan zen: Harvardeko Peabody Arkeologia eta Etnologia Museoa; Mexikoko Antropologia Museo Nazionala; 1895ean, American Philosophical Society (‘Ameriketako Filosofia’) elkarteko kide hautatu zuten.[15]

Argitalpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako eskuizkribuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zouche-Nuttall kodizearen 75. orria. Hiru jaun kanoetan, irla batean zegoen hiria konkistatzera.
  • Zapoteken eskuizkribua aurkitu zuen, Codex Zouche-Nuttall izenarekin ezagutzen dena, Zouche of Haryngworth baroiaren liburutegi pribatuan. Peabody Museumak 1902an faksimil bat argitaratu zuen Zelia Nutallen sarrerarekin.[16]
  • 1890an, Florentziako Liburutegi Nagusi Zentralean Codex Magliabecchiano izenekoa aurkitu zuen, 1903an argitaratu zuen Kaliforniako Unibertsitatean The Book of the Life of the Ancient Mexicans izenburuarekin.[17] Orduan, konfliktoa izan zuen Loubat dukearekin, 1904an argitaratu zuen Louobatek Nuttallen aurkikuntza aipatu gabe.[18]
  • Espainiako Biblioteka Nazionalean 1600–1601ean aurkitu zuen izurriaren prebentzio eta sendatzeari buruzko liburua. 1912an ingeleseko itzulpena argitaratu zuen.[21]
  • Mexikoko Artxibo Nazionaletan, New Yorken, Espainian, Italian, Frantzian eta Ingalaterran (Bodleian Library, British Museum eta Londresko Artxibategi publikoa) zeuden Francis Drake eta John Hawkins itsas komandantearen eskuizkribuak bildu zituen. 1914an argitaratu zituen bildumaturik Londresko Hakluyt elkartearen bidez A New Light on Drake izenburuarekin (‘Argi berria Drakeri buruz’). Lan hori osatzeko 1916an Juan de Fuca itsasrtera bidaiatu zuen, Vancouver irla eta Washington Estatuaren artean, Draken bidaien xehetasunak zehazteko.

Sortutako lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Nuttall, Zelia (1886). "The Terracotta Heads of Teotihuacan". American Journal of Archaeology 2: 318–330. OCLC 25124813.
  • Nuttall, Zelia (1888). Standard or head-dress? An historical essay on a relic of ancient Mexico. Cambridge, Mass.: Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology. OCLC 313707016.
  • Nuttall, Zelia (1891). The atlatl or spear-thrower of the ancient Mexicans. Cambridge, Massachusetts: Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology. OCLC 3536622.
  • Nuttall, Zelia (1892). On ancient Mexican shields: an essay. Leiden: P.W.M. Trap. OCLC 458945327.
  • Nuttall, Zelia (1901). The fundamental principles of Old and New World civilizations: a comparative research based on a study of the Ancient Mexican religious, sociological and calendrical systems. Cambridge, Massachusetts: Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology. OCLC 219742748.
  • Nuttall, Zelia (1983) [1903]. The book of the life of the ancient Mexicans : containing an account of their rites and superstitions : an anonymous Hispano-Mexican manuscript preserved at the Biblioteca nazionale centrale, Florence, Italy. Berkeley: University of California Press. OCLC 10719260.
  • Nuttall, Zelia (1904). A Penitential Rite of the Ancient Mexicans. Archaeological and Ethnological Papers of the Peabody Museum. Vol. 1. Cambridge, Massachusetts: The Museum. OCLC 2991502.
  • Nuttall, Zelia (1906). "The astronomical methods of the ancient Mexicans". In Laufer, Berthold (ed.). Boas Anniversary Volume. Anthropological papers written in honor of Franz Boas, Professor of Anthropology in Columbia University. New York: G.E. Stechert & Co. pp. 290–298.
  • Nuttall, Zelia (1910). "The island of Sacrificios". American Anthropologist 12 (2): 257–295. doi:10.1525/aa.1910.12.2.02a00070. OCLC 29606682.
  • Nuttall, Zelia; Pedro Sarmiento de Gamboa; Nuno da Silva (1914). New Light on Drake: Documents Relating to his Voyage of Circumnavigation 1577-1580. London: Hakluyt Society. OCLC 2018572.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Grindle, Merilee (2023). In the Shadow of Quetzalcoatl: Zelia Nuttall and the Search for Mexico’s Ancient Civilizations. Harvard University Press. doi:10.2307/jj.7941378. ISBN 978-0-674-27835-6.
  2. ↑ a b c d Tozzer, Alfred M. (July–September 1933). "Zelia Nuttall". American Anthropologist. New Series. 35 (3). Arlington, VA: American Anthropological Association and affiliated societies: 475–482. doi:10.1525/aa.1933.35.3.02a00070. OCLC 1479294.
  3. ↑ Adams, Amanda (2010). Ladies of the Field: early women archaeologists and their search for adventure. Greystone Books. 65–87. ISBN 9781553654339.
  4. ↑ Parmenter, Ross (1966). "Glimpses of a Friendship". In Helm, June (ed.). Pioneers of American Anthropology. University of Washington Press. 83–148.
  5. ↑ a b c d e Chiñas, Beverly Newbold (1999). "Nuttall, Zelia Maria Magdalena". American National Biography. Oxford University Press. doi:10.1093/anb/9780198606697.article.1400791.
  6. ↑ James, Edward T.; James, Janet Wilson; Boyer, Paul S. (eds.) (1971). Notable American Women, 1607–1950: A Biographical Dictionary, Volume 2. Cambridge, MA: Harvard University Press: 640. ISBN 9780674627345.
  7. ↑ Zelia Maria Magdalena Nuttall | American archaeologist. Encyclopedia Britannica.
  8. ↑ a b Ruiz Martinez, Apen (2006). "Zelia Nuttall e Isabel Ramírez: las distintas formas de practicar y escribir sobre arqueología en el México de inícios del siglo XX". Cadernos Pagu 27.
  9. ↑ Nuttall, Zelia (1895). Ancient Mexican feather work at the Columbian historical exposition at Madrid. Washington, DC: US Government Printing Office.
  10. ↑ a b c McNeill, Leila (2018). "The Archaeologist Who Helped Mexico Find Glory in Its Indigenous Past". Smithsonian Magazine.
  11. ↑ a b c d Darby, Melissa (2019). Thunder Go North. Salt Lake City: University of Utah Press. 79–106.
  12. ↑ Darby, Melissa (2019). Thunder Go North. Salt Lake City: University of Utah Press. 259. or. 9. oharra
  13. ↑ Nuttall, Zelia (1897). "Ancient Mexican Superstitions". The Journal of American Folklore 10 (39): 265–281.  doi:10.2307/533278. ISSN 0021-8715..
  14. ↑ a b Pezzati, Alex (2000). "A Crowning Achievement: Zelia Nuttall in Czarist Russia". Expedition. 42: 8.
  15. ↑ APS Member History. search.amphilsoc.org. 2021-04-28.
  16. ↑ Nuttall, Zelia (1902). Codex Nuttall; facsimile of an ancient Mexican codex belonging to Lord Zouche of Harynworth, England. Cambridge, Massachusetts: Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology.
  17. ↑ Nuttall, Zelia (1903). The book of the life of the ancient Mexicans : containing an account of their rites and superstitions: an anonymous Hispano-Mexican manuscript preserved at the Biblioteca nazionale centrale, Florence, Italy. Berkeley, California: University of California Press.
  18. ↑ "Codex Magliabecchiano (Loubat 1904)". Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies. Archived from the original on 2011-02-17. Kontsultatua: 2019-03-08.
  19. ↑ Nuttall, Zelia (1913). Certain manuscripts relating to the history of Mexico and the missing text of the Magliabecchi manuscript in the National Gallery, Madrid. Eighteenth International Congress of Americanists Held at London, 1912: 449–454.
  20. ↑ Francisco, Cervantes de Salazar (1914). Magallón, M. (ed.). Crónica de la Nueva España [Chronicle of New Spain]. Madrid: Hispanic Society of America. OCLC .1042916880.
  21. ↑ Nuttall, Zelia (1912). "An Historical Document relating to the Prevention and Cure of Plague in Spain in 1600-1601". The Journal of Hygiene 12 (1): 46–48.  doi:10.1017/S0022172400017010. PMID 20474482..

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]