Adam Adamandy Kochański

Ten artykuł dotyczy polskiego matematyka i mechanika. Zobacz też: inne osoby o tym nazwisku.
o. Adam Adamandy Kochański SJ
Data i miejsce urodzenia

5 sierpnia 1631
ziemia dobrzyńska

Data i miejsce śmierci

17 maja 1700
Cieplice (Czechy)

Zawód, zajęcie

kapłan, bibliotekarz i naukowiec: matematyk, fizyk, astronom, zegarmistrz, filozof

Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Adamandy Kochański herbu Lubicz, inna forma imienia: Adam Adamandus Kochański[a], (ur. 5 sierpnia 1631 w ziemi dobrzyńskiej, zm. 17 maja 1700 w Cieplicach w Czechach[1]) – polski uczony i duchowny katolicki; matematyk, fizyk, astronom, inżynier-mechanik, filozof i bibliotekarz; członek zakonu jezuitów. Wieloletni wykładowca kolegium jezuitów w Warszawie oraz dworzanin króla Jana Sobieskiego[1].

Jako matematyk zasłużył się geometrii płaskiej (planimetrii), zwłaszcza problematyce konstrukcji klasycznych. Jego przybliżona metoda rektyfikacji okręgu jest równoważna przybliżeniu liczby pi (π) za pomocą pewnego pierwiastnika[2]. Zajmował się też kwadratami magicznymi[1], co można klasyfikować jako przyczynek do algebry. W technice zajmował się głównie zegarmistrzostwem, zarówno słonecznym, jak i mechanicznym. Jako astronom bronił heliocentryzmu[1][3].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Początkowo uczył się w szkole średniej w Toruniu, a 24 sierpnia 1652 wstąpił do nowicjatu jezuitów w Wilnie, gdzie na tamtejszej akademii ukończył filozofię. Studiował również matematykę, fizykę i teologię.

Studiowane przez siebie przedmioty wykładał następnie w wielu ośrodkach naukowych ówczesnej Europy: Florencji, Pradze, Ołomuńcu, Wrocławiu, Moguncji, Würzburgu i Wilnie. W roku 1655 uciekł przed Rosjanami z Wilna i przez Węgry, Austrię dotarł do Würzburga. Następnie udał się do Moguncji, gdzie w latach 1657-1660 wykładał matematykę, a w latach 1661-1664 kontynuował studia teologiczne. W roku 1665 został wykładowcą matematyki w kolegium jezuickim we Florencji. W latach 1673–1676 wykładał w Pradze i Ołomuńcu, potem zaś przez pewien czas przebywał we Wrocławiu. W roku 1678 na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego wrócił do Warszawy i tu uczył królewicza Jakuba (a nieco później jego braci Aleksandra i Konstantego) oraz objął stanowisko kapelana, nadwornego matematyka, zegarmistrza i bibliotekarza królewskiego. Wraz z Heweliuszem skonstruował w rezydencji królewskiej w Wilanowie zegar słoneczny. Od roku 1698 do śmierci przebywał na kuracji w czeskich Cieplicach.

Kiedy zmarł 16 lub 17 maja 1700 roku, został pochowany najprawdopodobniej w miejscowym, przypałacowym kościele lub też w kościele jezuickim w pobliskim Chomutovie[4].

Działalność naukowa

[edytuj | edytuj kod]
Wzorowana na oryginalnym rysunku Kochańskiego z Acta Eruditorum ilustracja jego przybliżonej rektyfikacji okręgu
Współcześnie znana wersja konstrukcji Kochańskiego

Kochański pozostawił po sobie wiele prac naukowych, głównie z matematyki i mechaniki, ale także z fizyki, astronomii i filozofii.

Matematyka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Konstrukcja Kochańskiego.

Do najbardziej znanych należy publikacji Kochańskiego należy ta z 1685 roku, ogłoszona w czasopiśmie Acta Eruditorum[b]. Wykłada w niej przybliżony sposób rektyfikacji okręgu, czyli wyznaczenia odcinka o długości równej obwodowi okręgu. Wprowadził do matematyki nową metodę obliczeniową tzw. konstrukcję Kochańskiego.

Współpracował i prowadził szeroką korespondencję z wieloma uczonymi, między innymi z Heweliuszem i Leibnizem (ponad 40 listów) – znakomicie orientował się w odkrytej w późniejszych latach teorii rachunku różniczkowego i całkowego.

Inżynieria

[edytuj | edytuj kod]

Jako mechanik był znanym konstruktorem zegarów:

  • w 1659 zaproponował zastąpienie wahadła zegarowego sprężyną regulującą i zestandaryzowanie liczby wahnięć wahadła na godzinę (wyprzedzając tym wynalazek balansu ze spiralą Huygensa z 1675);
  • w 1667 roku zbudował zegarek z wahadłem magnetycznym[1].

Pracował też nad perpetuum mobile – pod koniec życia, mieszkając w Czechach[potrzebny przypis].

Ważniejsze dzieła

[edytuj | edytuj kod]
  • Analecta mathematica, wyd. przy: K. Schott Cursus mathematicus, Würzburg 1661; wyd. następne: Frankfurt 1674, Bamberg 1677
  • Mirabilia chronometrica, wyd. jako IX księga dzieła K. Schotta Technica curiosa sive Mirabilia artis, Moguncja 1687
  • Rozprawy matematyczno-fizyczne i astronomiczne (Solutio theorematum...; Consideratio speciminis Libri de momentis gravium authore J. F. V. Lucensi; Considerationes et observationes physico-mathematicae circa diurnam telluris vertiginem...; Grammicae rationes cyclometricae ad usus mechanicos; Novum genus perpendiculi pro horologii rotatis...; Considerationes quaedam circa quadrata et cubos magicos, nec non aliquos problemata...; Mensurae universales magnitudinum ac temporum; Mercurii in sole anno 1690... visi observationes), wyd. Acta Eruditorum, Lipsk 1681-1696
  • Opuscula, cz. 1-3, opracował Bogdan Lisiak SJ, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003

Listy

[edytuj | edytuj kod]
  • 36 listów łacińskich do i od G. W. Leibniza z lat 1670-1698, ogł. S. Dickstein "Korespondencja Kochańskiego i Leibniza", Prace Matematyczno-Fizyczne, t. 12 (1901) – t. 13 (1902); list do G. W. Leibniza, Warszawa, 9 listopada 1691; i od G. W. Leibniza, Hannower, grudzień 1691, ogł. uprzednio wraz z przekł. polskim S. Dickstein "Wyjątek z korespondencji...", Przegląd Filozoficzny 1897, t. 1; list od G. W. Leibniza, 26 marca 1696, ogł. uprzednio L. Stein Leibniz und Spinoza. Ein Beitrag zur Entwickelungsgeschichte der Leibnizischen Philosophie, Lipsk 1890
  • 2 listy do J. J. Volkhammera, dat. Gdańsk w 1686, wiad. podał L. Birkenmajer "Wiadomość o postępie prac...", Waidomości matematyczne, t. 1 (1897), s. 182
  • Od Jana III Sobieskiego, Jaworów, 4 września 1682, ogł. M. Baliński "Król Jan III Sobieski jako geograf", Wieniec, pismo zbiorowe ofiarowane S. Jachewiczowi..., t. 2, Warszawa 1858
  • List generała zakonu Jana Pawła Oliwy, z końca lipca 1678, dot. A. A. Kochańskiego (jako odpowiedź na list Jana III Sobieskiego, dat. we Lwowie 25 czerwca 1678) – kopia w rękopisie Biblioteki Czartoryskich nr 42; przekł. polski ogł. S. Załęski Jezuici w Polsce, t. 3, cz. 1, Lwów 1902, s. 209
  • Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego SJ (1657–1699), opracował Bogdan Lisiak SJ przy współpracy Ludwika Grzebienia SJ, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Adamandus stanowi zlatynizowaną formę nazwiska (od ad amo "kochać, pokochać") którą Kochański zawsze się posługiwał. Ludwik Zajdler "Dzieje zegara" Warszawa 1977, wyd. 2, str. 251
  2. ↑ Publikacja periodyczna Acta Eruditorum ukazywała się w Lipsku w latach 1681-1696. Adam Kochański był jednym z jej stałych współpracowników.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Kochański Adam Adamandy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-25].
  2. ↑ Eric W. Weisstein, Kochanski's Approximation, [w:] MathWorld, Wolfram Research (ang.). [dostęp 2022-02-13].
  3. ↑ Zajdler 1977, s. 252
  4. ↑ Monika Szabłowska−Zaremba, Matematyk i konstruktor zegarów "Forum Akademickie"

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]