Czarnowęsy

Czarnowęsy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	białogardzki
Gmina	Białogard
Wysokość	47 m n.p.m.
Liczba ludności (2007)	325
Strefa numeracyjna	94
Kod pocztowy	78-200[2]
Tablice rejestracyjne	ZBI
SIMC	0302787
Położenie na mapie Polski Czarnowęsy
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Czarnowęsy
Położenie na mapie powiatu białogardzkiego Czarnowęsy
Położenie na mapie gminy wiejskiej Białogard Czarnowęsy
53°56′12″N 16°00′15″E/53,936667 16,004167[1]

Czarnowęsy (niem. Zarnefanz) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie białogardzkim, w gminie Białogard, W latach 1975–1998 wieś należała do województwa koszalińskiego. W roku 2007 wieś liczyła 325 mieszkańców.

Osada wchodząca w skład sołectwa: Tarpnowo jedna z najmniejszych w gminie.

Geografia

Wieś leży ok. 12 km na południe od Białogardu pomiędzy Stanominem i miejscowością Byszyno, nad rzeką Mogilicą, przy linii kolejowej nr 202 Gdańsk – Stargard, z przystankiem Czarnowęsy Pomorskie. Teren w najbliższym sąsiedztwie jest lekko pofałdowany, w parku, za pałacem znajduje się pagórek kemowy Góra Płaskosz (83 m n.p.m.).

Toponimika nazwy

Nazwa wsi wskazuje na pochodzenie z łużyckiego i oznacza "czarny wąż". Jest to również związane z faktem, że przed wiekami na zachodnim brzegu Mogilicy znajdowało się bagno zarośnięte olchami, które ciągnęło się kilometrami jak wąż.

Historia

Czarnowęsy są źródłowo poświadczonym lennem rodu Hechthausen. W XVIII wieku majątek znajdował się we władaniu rodziny von Münchow. Następni właściciele to von Uckermannowie, a od 1817 r. rodzina von Lühe, którzy przebywali w Czarnowęsach do 1910 roku. W 1870 r. przy Mogilicy wybudowano młyn z magazynem. W 1929 r. majątek był współwłasnością rodzin von Mulle i von Rhoeden. W roku 1939 miejscowość liczyła 265 mieszkańców^[3].

Zabytki i ciekawe miejsca

• duży park pałacowy o powierzchni 23,38 ha położony nad rzeką Mogilicą, na jej południowym brzegu, znajduje się w miejscowości. W parku o wyraźnym romantycznym charakterze rośnie wiele starych i o potężnych rozmiarach drzew. Dominują w nim buki i dęby szypułkowe. Rosną tam również drzewiaste cisy i buk odmiany czerwonolistnej (przy pałacu), w głębi jodła pospolita i daglezja zielona. W runie występują gatunki typowe dla ubogiej buczyny i nadbrzeżnych olsów w tym, przytulia wonna, paprotka zwyczajna oraz bluszcz. W parku znajduje się również cmentarz – grobowiec rodzinny przedwojennych właścicieli wsi.
• kamień o obwodzie około 400-500 cm, w którym wykuto kamienną ławkę z oparciem, tzw. „ławkę diabła", znajduje się przy szczycie doliny Mogilicy. Na oparciu widoczne jest wgłębienie przypominające ludzką dłoń. Miejscowa legenda głosi, że jest to odcisk dłoni diabła, a ławka to był jego tron. Kiedyś za ławką były grobowce, na których były odciski kopyta i laski diabła. Kilka osób widziało nawet diabła jak w kapeluszu i z laską szedł w kierunku Nawina. Diabłem był szlachcic opętany przez diabelskie moce, ostatni właściciel pałacu w Czarnowęsach.
• w Czarnowęsach istnieją dwa cmentarze założone w XIX wieku:
  • rodowy, ewangelicki na skarpie nad rzeką Mogilicą o pow. 0,16 ha, w runie z bluszczem, marzanką a w otoczeniu park ze starodrzewiem.
  • nieczynny o pow. 0,40 ha, w południowo-zachodniej części wsi przy drodze do Gruszewa z wysoką zielenią, z zachowanym układem przestrzennym – aleja 22 lip o obw. 175 – 278 cm (pomnik przyrody), w runie rośnie bluszcz, śnieżyczka przebiśnieg.

Gospodarka

W miejscowości działa mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków (rów cyrkulacyjny) wybudowana w 1990 r. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Mogilica.

Funkcjonuje tutaj również kotłownia osiedlowa, wolnostojąca na paliwo stałe. Oba zakłady zarządzane są przez Spółdzielnię Mieszkaniową "Tęcza".

Na Mogilicy działa hodowla pstrąga.

Przyroda

We wsi i okolicy można spotkać następujące aleje:

• pomnik przyrody – 22 lipy o obw. 175 – 278 cm wys. 25 – 35 m na nieczynnym cmentarzu przy drodze do Gruszewa
• po obu stronach drogi Czarnowęsy-Byszyno na długości 2950 m – jesion wyniosły, klon zwyczajny i lipa drobnolistna o obw. 184 – 250 cm
• po obu stronach śródpolnej drogi Rzyszczewo – Czarnowęsy o długości 2100 m – lipa drobnolistna, buk zwyczajny, grab zwyczajny i klon zwyczajny o obw. 199 – 331 cm
• z Nawina do stacji kolejowej o długości 1750 m – dąb czerwony, lipa drobnolistna, klon zwyczajny o obw. 215 – 348 cm
• z wioski do mostu na Mogilicy o długości 1100 m – lipa drobnolistna, jesion wyniosły oraz klon zwyczajny
• do Czarnowęsów fermy o długości 1000 m – lipa drobnolistna i kasztanowiec zwyczajny o obw. 187 – 337 cm

Na polach i łąkach w okolicy spotkać można żurawie. Ok. 1 km na północny wschód od wsi znajduje się torfowisko wysokie uznawane za użytek ekologiczny.

Na rzece Mogilicy znajduje się most kamienny łukowy oraz jaz młyński przy młynie, który jest nieużywany i zniszczony.

Turystyka

Przez wieś prowadzi lokalny, nieoznaczony turystyczny szlak motorowy: Szlakiem parków, dworów i pałaców.

Kultura i sport

We wsi znajduje się boisko sportowe, świetlica wiejska.

Działa tutaj również najstarszy w gminie Ludowy Zespół Sportowy założony w 1966 roku "Tęcza" Czarnowęsy, należący do Gminnego Zrzeszenia LZS.

Komunikacja

Przez Czarnowęsy przebiega linia kolejowa nr 202. Jest tutaj stacja kolejowa oraz przystanek komunikacji autobusowej.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19324
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 175 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. „Starostwo Powiatowe”. Białogard. brak numeru strony

Bibliografia

• Andrzej Świrko, Przewodnik turystyczno-krajoznawczy po Ziemi Białogardzkiej, Koszalin, Rondo, 2000
• Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Białogard na lata 2005-2013, Białogard, UG, 2005