Dorota Kędzierzawska

Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”.
Weź udział w dyskusji na ten temat.
Dorota Kędzierzawska
Ilustracja
Dorota Kędzierzawska (2012)
Data i miejsce urodzenia

1 czerwca 1957
Łódź

Zawód

reżyserka
scenarzystka
montażystka
producent filmowy

Lata aktywności

od 1988

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Dorota Kędzierzawska (ur. 1 czerwca 1957 w Łodzi) – polska reżyserka, scenarzystka i montażystka, dama Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

Znana z filmów podejmujących tematy wykluczenia społecznego, takich jak Wrony (1994), Nic (1998), Jestem (2005) oraz Pora umierać (2007) oraz Jutro będzie lepiej (2011). Ważną rolę w jej fabułach odgrywają dzieci, nierzadko dojrzalsze emocjonalnie niż ekranowi dorośli. Twórczość Kędzierzawskiej była interpretowana pod względem inspiracji kinem radzieckim, impresjonizmem i symbolizmem malarskim, slow cinema.

Jej filmy były wielokrotnie nagradzane nie tylko w Polsce, ale i na czołowych międzynarodowych festiwalach filmowych: w Cannes (Wrony), w Berlinie (Jestem, Jutro będzie lepiej), w San Francisco (Pora umierać). Kędzierzawska jest też laureatką dwóch nagród FIPRESCI: za film telewizyjny Koniec świata (w 1989) oraz za poświęcony tematyce aborcyjnej film fabularny Nic (w 1999). Kędzierzawska bywa nazywana jedną z czołowych reżyserek kina polskiego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość i wykształcenie

[edytuj | edytuj kod]

Przyszła na świat 1 czerwca 1957 roku w Łodzi, jako córka reżyserki Jadwigi Kędzierzawskiej, realizatorki filmów dla dzieci i młodzieży[1]. Jej ojciec wykonywał zawód inżyniera[2]. W młodości Dorota Kędzierzawska przeżyła fascynację filmami takimi jak Czerwony balonik Alberta Lamorisse'a(inne języki) i zdecydowała się podążyć drogą matki[3].

W latach 1976–1978 studiowała kulturoznawstwo na Uniwersytecie Łódzkim. Studiowała także na Wydziale Reżyserii WGIK w Moskwie, a w 1981 roku ukończyła studia na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi na Wydziale Reżyserii[4]. Opowiadała o niechęci, z jaką spotykała się jako kobieta w obu szkołach filmowych:

Na pierwszym roku byłam nieustającym obiektem żartów. Podczas kiedy Chucyjew dobrotliwie się śmiał, że kiedy mówię dzień dobry, dygam nóżką i się kłaniam, dziekan Kluba całkiem poważnie krzyczał, że prawdziwy reżyser nie czerwieni się, mówi głośno i wyraźnie i nie zawiązuje butów, kiedy odpowiada na pytanie[5].

Kędzierzawska z trudem przystosowywała się do warunków łódzkiej filmówki. Wspominała: „Przegrywałam we wszystkich rozmowach i dyskusjach o sztuce, czerwieniłam się, czasem bałam, mówiłam zbyt cicho”[6]. Szczególną niechęcią spośród wykładowców darzył ją Henryk Kluba, który nazywał Kędzierzawską „nieudanym zrzutem z Moskwy”[7].

Na pierwszym roku studiów w łódzkiej szkole filmowej zrealizowała Agnieszkę (1981) o dziewczynce przedstawiającej żyjących w nędzy członków rodziny[6], a jej kolejny film Jajko (1982) traktował o rodzeństwie żyjącym bez rodziców; Jajko zostało nominowane do studenckiego Oscara w Los Angeles[6]. Kędzierzawska na studiach nakręciła również Początek (1983) o pracownikach łódzkich zakładów włókienniczych i Gucia (1985) o zabawie dwojga siedmiolatków[8]. Poza szkołą filmową reżyserka sfilmowała telewizyjny Koniec świata (1988) o parze starszych osób żyjących rutyną[9].

Kariera filmowa

[edytuj | edytuj kod]
Danuta Szaflarska (na zdjęciu z 2013) była wielokrotnie obsadzana przez Kędzierzawską, między innymi w filmie Pora umierać

Jej pierwszym pełnometrażowym filmem były Diabły, diabły (1991). Opowieść o konflikcie między podgórską polską wsią a przybyłym do niej taborem Romów w latach 60. XX wieku zwracała uwagę ograniczoną do minimum liczbą dialogów oraz sympatią wobec prześladowanej mniejszości[10]. Kędzierzawska na planie filmu mierzyła się z szykanami niektórych członków ekipy filmowej, którzy twierdzili, że „jestem młoda, smarkata i jako reżyserka nie dam sobie rady”[3].

Najsłynniejszym dziełem Kędzierzawskiej okazały się Wrony (1994). Bohaterka Wron, uboga dziewczynka upokorzona przez nauczycielkę wychowania fizycznego, próbuje odreagować brak akceptacji, porywając trzyletnie dziecko[11]. Wrony odniosły olbrzymi sukces festiwalowy, zdobywając między innymi Nagrodę Specjalną Jury, Nagrodę Publiczności oraz Nagrodę Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych i nagrodę Coup de Coeur au Festival na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes[11].

Dorota Kędzierzawska (pierwsza z lewej) na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Goa, 2010

Spore kontrowersje wywołał z kolei film Nic (1998), poświęcony autentycznej sprawie kobiety wykorzystywanej przez męża, która wychowywała troje dzieci i w akcie desperacji zdecydowała się zabić swoje czwarte dziecko. Nic wpisało się w debatę feministyczną poświęconą aborcji, która de facto została zakazana w Polsce w 1993 roku[12]. Kędzierzawska zajęła jednak wobec tej debaty postawę asekuracyjną[13], twierdząc, że „nie ma niczego wspólnego z feminizmem”[12]. Nic również zostało wielokrotnie uhonorowane w Gdyni, a autorka otrzymała też między innymi Paszport „Polityki” oraz Nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Soczi[14].

Jestem (2005) Kędzierzawska natomiast poświęciła innej autentycznej sprawie chłopca, który uciekł z domu dziecka i zaprzyjaźnił się z dziewczynką z dobrego domu[15]. Jestem był odczytywany jako wariant Wron – tym razem z punktu widzenia chłopca[11]. Za Jestem Kędzierzawska otrzymała między innymi Nagrodę Specjalną Jury w sekcji Kinderfest Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie[15]. Spory sukces odniósł również film Pora umierać (2007) z udziałem Danuty Szaflarskiej, która odegrała rolę sędziwej pani żyjącej wraz z suczką w opustoszałej warszawskiej willi. Pora umierać była ceniona za grę Szaflarskiej[16][17] oraz subtelne ujęcie umierania, stosunku do śmierci, współistnienia z organizmami nieludzkimi[18].

W 2010 roku Kędzierzawska ukończyła Jutro będzie lepiej, opowieść o trójce bezdomnych rosyjskich chłopców, którzy usiłują przedostać się do Polski. Inspiracją dla reżyserki była zasłyszana w radiu audycja o słuszności decyzji w sprawie deportacji dzieci[4]. Janusz Wróblewski z „Polityki” charakteryzował Jutro będzie lepiej jako „brutalną opowieść o smutku życia, w którym wszystko, co okrutne, zostaje przefiltrowane przez łagodne spojrzenie reżyserki, pragnącej wbrew logice ocalić swoich bohaterów”[19].

W dokumencie Inny świat (2012), poświęconym w całości Szaflarskiej, Kędzierzawska zapisała wspomnienia pełnej erudycji aktorki z całego swojego życia. Inny świat został dobrze przyjęty przez krytyków; Paweł T. Felis z „Gazety Wyborczej” pisał: „Niebywałe, jak wiele detali z tamtego czasu Danuta Szaflarska pamięta, jak wiele anegdot zapisanych ma w swojej pamięci”[20].

Dorota Kędzierzawska na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych (2017)

Następnie Kędzierzawska wszczęła przygotowania do filmu Żużel(inne języki) (2020), z udziałem zarówno zawodowych aktorów, jak i autentycznych żużlowców. Film został jednak bardzo negatywnie przyjęty zarówno przez publiczność, jak i przez krytyków. Gabriel Krawczyk z portalu Filmweb pisał: „O zasadach rządzących zawodami dowiadujemy się niewiele; o stawce oglądanych właśnie wyścigów nie wiemy nic. Żużel zamienia się w wypełniającą fabularne przerwy watę”[21]. Podobnie źle przyjęty został kolejny projekt Kędzierzawskiej, Sny pełne dymu (2023) o dwojgu nieznajomych: niedoszłej samobójczyni (Żaneta Łabudzka) i chorowitego starca (Krzysztof Globisz), który zamyka ją we własnym domu. Michał Piepiórka kwitował film jako paradoksalnie „irytująco męską fantazję o ratowaniu kobiet z opresji – nawet jeśli one sobie tego nie życzą”, wyrażając zdziwienie tym, że film nakręciła kobieta[22].

Działalność okołofilmowa

[edytuj | edytuj kod]

W 2011 roku Kędzierzawska wraz z Arturem Reinhartem zapoczątkowała roczną inicjatywę „Polska Światłoczuła”. W ramach tego projektu oboje przemierzali Polskę z kinem objazdowym, wizytując wsie i małe miejscowości oraz wyświetlając wyselekcjonowane filmy z projektora cyfrowego[23].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jej pierwszym mężem był operator Piotr Mikucki, z którym miała jedną córkę Anielę Mikucką, śpiewaczkę i tancerkę flamenco[24].

Styl filmowy

[edytuj | edytuj kod]

Marcin Radomski umieszcza twórczość Doroty Kędzierzawskiej w obrębie osobnego kina autorskiego[25]. Na jej styl filmowy znacząco wpłynęło kino radzieckie, szczególnie twórczość Andrieja Tarkowskiego, Wasilija Szukszyna, Nikity Michałkowa, Kiry Muratowej i Łarisy Szepitko[26]. W centrum zainteresowań Doroty Kędzierzawskiej znajdują się problemy społeczne (poruszane jeszcze w jej etiudach studenckich)[27]: wykluczenie (mniejszość romska w Diabłach), samotność niechcianych lub zaniedbanych dzieci (Wrony, Jestem), aborcja (Nic), starość (Pora umierać) i przymusowa emigracja (Jutro będzie lepiej)[28]. Zdaniem Janiny Falkowskiej „bohaterowie filmów Kędzierzawskiej to bezsilne ofiary, które nie potrafią wyrazić swojego gniewu. Ich dosłowne i symboliczne milczenie świadczy o bezradności Polaków w czasach współczesnych”[29]. Iwona Grodź i Robert Stefanowski twierdzą, że głównym tematem filmów Kędzierzawskiej jest dzieciństwo albo po prostu dziecko:

Dorośli są równoprawnymi lub pierwszoplanowymi bohaterami zasadniczo tylko w nielicznych filmach tej reżyserki. Są to albo ludzie dojrzali, którzy występują w roli rodziców lub opiekunów, np. Wrony, Nic, Jestem itp., albo chodzi o starzejącą się kobietę, która decyduje przepisać swój dom sierotom, np. Pora umierać[30].

To jednak dzieci i młodzież w filmach Kędzierzawskiej okazują się dojrzalsi emocjonalnie aniżeli dorośli, którzy albo zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie (Jestem), albo wręcz nieprzemyślanymi decyzjami pozostawiają swoich podopiecznych na pastwę losu (Nic)[31]. Ponadto reżyserka, tworząc swoje filmy, unika emocjonalnego przywiązania do swojej płci: „Pracując nad filmem, nigdy nie myślę o tym, że jestem kobietą”[32]. Kędzierzawska przypominała, że „specyfikę twórczości dyktuje psychologia, fizjologia, natura […]. Fakt, że jestem kobietą, z pewnością wpływa na moje odczucia i emocje, nigdy natomiast taki punkt wyjścia nie determinował mojego myślenia o filmie”[33]. Ewa Mazierska podejrzewała, że niechęć Kędzierzawskiej do przyznawania sobie kategorii „feministki” wynikała ze złych skojarzeń, jakie w Polsce powszechnie budzi myśl feministyczna[34].

Zdaniem Eweliny Wejbert-Wąsiewicz kino Kędzierzawskiej jest „konglomeratem realizmu i poetyki baśni”, a sama reżyserka – jedną z najważniejszych osobowości polskiego kina kobiecego[35]. Radomski podkreśla, że twórczość Kędzierzawskiej opiera się na poetyce elips czasowych i zawieszenia, z powolnym kadrowaniem głównych postaci w scenach początkowych[36]. Kino Kędzierzawskiej jest stylistycznie skromne; reżyserka „zdecydowanie odrzuca krzykliwość, bardziej ufa wrażliwości bliskiej symbolistom i impresjonistom”, w związku z tym Radomski porównuje jej twórczość do slow cinema[37]. Sama zainteresowana twierdziła, że uważa „za niedopuszczalne wszelkie działania pod publiczność […]. Nie mogłabym robić filmu wbrew sobie, myśląc wyłącznie o pieniądzach. Chyba najważniejsze jest to, by mówić prawdziwie”[37].

Od czasu produkcji Wron stałym współpracownikiem Kędzierzawskiej był operator filmowy Artur Reinhart. Ewa Nawój z Culture.pl podkreślała, że „specyficzny styl filmów Kędzierzawskiej, która podejmując tematy charakterystyczne dla kina społecznie zaangażowanego, sięga po język bliski materii poetyckiej i daleki od realizmu, jest w dużej mierze zasługą operatora”[38]. Filmy Kędzierzawskiej we współpracy z Reinhartem są oparte na minimalizmie treści i estetyzacji obrazu – głównego przekaźnika treści dzieł reżyserki[38].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło[39]
Rok Tytuł Reżyserka Scenarzystka Producentka Montażystka Uwagi
1982 Agnieszka T T etiuda szkolna
1982 Jajko T T etiuda szkolna
1985 Gucia T T etiuda szkolna
1988 Koniec świata T T film telewizyjny
1991 Diabły, diabły T T film fabularny
1994 Wrony T T T film fabularny
1998 Nic T T T T film fabularny
2005 Jestem T T T film fabularny
2007 Pora umierać T T T film fabularny
2010 Jutro będzie lepiej T T T film fabularny
2012 Inny świat T T T film dokumentalny
2020 Żużel(inne języki) T T T film fabularny; odpowiedzialna także za kostiumy i casting
2023 Sny pełne dymu T T T film fabularny

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
Źródło[39]
Rok Film Festiwal Wyróżnienie
1982 Agnieszka Festiwal Etiud Studenckich w Łodzi nagroda TPŁ
1983 Jajko I nagroda
1984 Konfrontacje Etiud PWSFTviT i WRiTv UŚ wyróżnienie w kategorii filmów fabularnych
1986 Towarzystwo Filmu Socjologicznego i Etnograficznego II Nagroda
Początek II Nagroda
1989 Koniec świata Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim Złoty Dukat
wyróżnienie Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych
nagroda FIPRESCI
1991 Diabły, diabły Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Dzieci i Młodzieży w Bellinzonie Grand Prix Miasta Bellizona
Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Młodzieży w Cannes wyróżnienie Jury Młodzieżowego
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Jury
1994 Wrony Nagroda Specjalna Jury
Nagroda Publiczności
Nagroda Dziennikarzy
Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes Coup de Coeur
Międzynarodowy Festiwal Filmów Komediowych w Vevey Charlie Chaplin
1995 Lubuskie Lato Filmowe Dyplom Stowarzyszenia Filmowców Polskich
1996 Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!” Złote Koziołki
Poznańskie Koziołki za reżyserię
Poznańskie Koziołki dla najlepszego filmu aktorskiego
Nagroda CIFEJ
1998 Nic Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Specjalna Jury
Nagroda Dziennikarzy
1999 Festiwal Filmowy w Denver Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
Lubuskie Lato Filmowe Brązowe Grono
Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszą reżyserię
Tygodnik „Polityka” Paszport „Polityki”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Soczi nagroda specjalna jury
nagroda FIPRESCI
Tarnowska Nagroda Filmowa Grand Prix
2005 Jestem Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Publiczności
Klubu Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska
2006 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Nagroda Specjalna Jury w sekcji „Kinderfilmfest”
2007 Festiwal Filmowy „Free Zone” w Belgradzie Nagroda Publiczności
Pora umierać Festiwal Filmów Optymistycznych „Multimedia Happy End” Grand Prix „Złota Ryba”
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złoty Klakier
Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
Nagroda Dziennikarzy
2008 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Leeds Nagroda Publiczności
The New York Polish Film Festival Nagroda Specjalna
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Francisco Nagroda Chrisa Holtera
Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy Nagroda im. Wojciecha Jerzego Hasa
Tarnowska Nagroda Filmowa Grand Prix
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Trieście Wyróżnienie Specjalne
Nagroda Publiczności
Jestem Międzynarodowy Festiwal Dziecięcych Filmów i Programów Telewizyjnych w Tajwanie Nagroda dla Najlepszego Pełnometrażowego Filmu Fabularnego
2009 Pora umierać International Female Film Festival w Malmö Nagroda Główna
Nagroda Publiczności
2011 Jutro będzie lepiej Międzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży „Olimpia” Nagroda Jury Dziecięcego dla najlepszego filmu fabularnego
Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Nagroda Peace Film
Nagroda dla najlepszego filmu w sekcji „Grand Prix Deutsches Kinderhilfswerk”
Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!” Wyróżnienie Jury
Specjalne Wyróżnienie Jury
Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy Nagroda Specjalna
2012 Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie Nagroda Publiczności
2014 Inny świat Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy film dokumentalny

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 24.
  2. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 26.
  3. ↑ a b Radomski 2023 ↓, s. 25.
  4. ↑ a b Ewa Nawój, Dorota Kędzierzawska | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, październik 2003 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  5. ↑ Talarczyk-Gubała 2011 ↓, s. 79.
  6. ↑ a b c Radomski 2023 ↓, s. 31.
  7. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 34.
  8. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 32-33.
  9. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 35.
  10. ↑ Mazierska 2001 ↓, s. 497–501.
  11. ↑ a b c Ewa Nawój, Wrony [online], Culture.pl, lipiec 2011 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  12. ↑ a b Mazierska 2001 ↓, s. 497, 505–506.
  13. ↑ Podsiadło 2018 ↓, s. 102.
  14. ↑ Nic w bazie filmpolski.pl
  15. ↑ a b Jestem w bazie filmpolski.pl
  16. ↑ Hollender 2007 ↓.
  17. ↑ Pietrasik 2007 ↓.
  18. ↑ Radkiewicz 2020 ↓, s. 65.
  19. ↑ Wróblewski 2011 ↓.
  20. ↑ Felis 2013 ↓.
  21. ↑ Krawczyk 2020 ↓.
  22. ↑ Michał Piepiórka, Festiwal Polskich Filmów Fabularnych 2023 #1 – Wolność, sny i dusze [online], Bliżej Ekranu, 19 września 2023 [dostęp 2024-09-24].
  23. ↑ Objazdowe kino Kędzierzawskiej i Reinharta [online], Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 15 września 2011 [dostęp 2024-09-24].
  24. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 43.
  25. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 64.
  26. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 27.
  27. ↑ Dzieniszewska 2017 ↓, s. 201.
  28. ↑ Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 25–26.
  29. ↑ Falkowska 2003 ↓, s. 177.
  30. ↑ Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 28.
  31. ↑ Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 31.
  32. ↑ Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 32.
  33. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 51.
  34. ↑ Mazierska 2001 ↓, s. 497.
  35. ↑ Wejbert-Wąsiewicz 2015 ↓, s. 50.
  36. ↑ Radomski 2023 ↓, s. 65-66.
  37. ↑ a b Radomski 2023 ↓, s. 69.
  38. ↑ a b Ewa Nawój, Artur Reinhart [online], Culture.pl, luty 2016 [dostęp 2024-09-24].
  39. ↑ a b Dorota Kędzierzawska w bazie filmpolski.pl
  40. ↑ Prezydent: To dobre lata dla polskiej kultury. prezydent.pl, 2014-05-26. [dostęp 2014-05-26].
  41. ↑ Największe gwiazdy polskiego kina na przyznaniu medali „Zasłużony Kulturze”. afterparty.pl. [dostęp 2014-04-11]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Filmy w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej
1980-99
2000-19
2020-29
Polskie Nagrody Filmowe za najlepszą reżyserię
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029