Dywizjon 301

301 Dywizjon Bombowy
Ziemi Pomorskiej
im. Obrońców Warszawy

No. 301 Polish Bomber Squadron

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	22 lipca 1940 7 listopada 1944
Rozformowanie	31 marca 1943 18 grudnia 1946
Tradycje
Święto	14 września
Działania zbrojne
Ataki na niemiecką flotę inwazyjną, Operacja „Milliennium”, Operacja Specjalna „Intonacja”, Operacja Specjalna „Riposta”, Operacja Specjalna „Odwet”, Minowanie akwenów morskich, Zrzuty nad terenami okupowanymi
Organizacja
Numer	GR
Rodzaj sił zbrojnych	Polskie Siły Powietrzne
Formacja	Royal Air Force
Rodzaj wojsk	Wojska lotnicze
Podległość	1 Grupa RAF
Skład	Fairey Battle, Vickers Wellington, Handley Page Halifax, Consolidated B-24 Liberator, Vickers Warwick
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

301 Dywizjon Bombowy „Ziemi Pomorskiej im. Obrońców Warszawy” (ang. No.301 Polish Bomber Squadron) – eskadra lotnictwa bombowego i transportowego Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, istniejąca w latach 1940–1943 i 1944–1946. W kwietniu 1943 została zredukowana do polskiej Eskadry Specjalnego Przeznaczenia w brytyjskim 138. Dywizjonie RAF, następnie wyodrębniona w 1586 Eskadrę Specjalnego Przeznaczenia. W listopadzie 1944 ponownie przekształcona w 301 Dywizjon Bombowy.

Historia

Formowanie Dywizjonu

Dywizjon został sformowany 24 lipca 1940 w bazie RAF Bramcote. Pierwszymi używanymi przez dywizjon samolotami było 16 lekkich bombowców Fairey Battle, personel latający liczył 24 załogi po trzech lotników, a personel naziemny – ok. 180 osób. W dniu 1 sierpnia 1940 wydany został pierwszy rozkaz dzienny dywizjonu, a 20 sierpnia 1940 był on wizytowany przez króla Jerzego VI z małżonką^[1]. W dniu 23 sierpnia 1940 dywizjon został przeniesiony na lotnisko w RAF Swinderby i włączony w skład Grupy Dowództwa Bombardowania nr 1 (RAF Bomber Command), razem z Dywizjonem 300.

W Grupie Bombardowania

We wrześniu 1940, w okresie bitwy o Anglię, eskadra osiągnęła gotowość operacyjną i weszła do działań nad okupowaną Europą. Pierwszy lot bojowy w nocy 14 września 1940 odbyły trzy załogi, bombardując niemieckie jednostki desantowe przygotowane do inwazji na Anglię w porcie Boulogne^[2] . Data ta następnie stała się świętem dywizjonu. Podczas kolejnych nocy bombardowano jednostki desantowe także w Calais i Ostendzie. Od 20 października 1940 dywizjon rozpoczął przezbrajanie i przeszkolenie na bombowcach dalekiego zasięgu Vickers Wellington z sześcioosobowymi załogami^[3] . Od 22 grudnia 1940 roku dywizjon wszedł do akcji na samolotach Wellington – trzy załogi wzięły udział w nalocie na rafinerię ropy naftowej w Antwerpii, ponowionym 28 grudnia.

Od 1941 roku dywizjon rozpoczął działania nad Niemcami, nalotem na Bremę w nocy z 1 na 2 stycznia. Podczas powrotu z zadania trzy samoloty rozbiły się przy lądowaniu w trudnych warunkach i zginęło 11 lotników^[3] . Dywizjon ponownie wizytowany był przez króla Jerzego VI 27 stycznia 1941. Na wiosnę rozpoczęto działania na terenie Niemiec, bombardując miasta: Hamburg, Kolonię, Mannheim, Düsseldorf, Frankfurt nad Menem, Duisburg, Essen, Osnabrück, Bielefeld, Norymberga i cele niemieckie we francuskim porcie Brest. W nocy 23/24 marca i 17 kwietnia 1941 dywizjon 301 bombardował Berlin. Od 18 lipca 1941 dywizjon został przeniesiony na lotnisko w RAF Hemswell, ponownie z Dywizjonem 300^[3] .

W 1942 roku dywizjon kontynuował nocne naloty na Niemcy. Między innymi, wziął udział w pierwszym, wykonanym przez tysiąc bombowców, nalocie w nocy 30 maja na Kolonię (operacja Millenium). W nalocie na Essen 5 czerwca po zestrzeleniu dostał się do niewoli dowódca dywizjonu mjr pil. Stanisław Krzystyniak. W kolejnym nalocie na Bremę 26 czerwca uczestniczyło aż 15 samolotów dywizjonu, ale też po zestrzeleniu dostał się do niewoli kolejny dowódca dywizjonu mjr pil. Maksymilian Brzozowski^[4]. W drugiej połowie 1942 dywizjon wykonywał też zadania minowania niemieckich baz morskich, jak St. Nazaire, Lorient, Brest oraz wód przybrzeżnych w rejonie Wysp Fryzyjskich, ujścia Elby, Helgolandu i wybrzeży Holandii. W tym okresie bombardowano Mediolan i Turyn. Z uwagi na spore straty (pod koniec lipca było jedynie 6 pełnych załóg), od listopada dywizjon wykonywał mniej ryzykowne loty minowania akwenów^[4].

W Grupie Specjalnego Przeznaczenia

 Osobny artykuł: 1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia.

Dywizjon, z uwagi na duże straty i trudności w uzupełnieniu stanów załóg, 31 marca 1943 został rozwiązany. Z 7 załóg sformowano 1 kwietnia 1943 Eskadrę „C” w składzie brytyjskiego 138 Dywizjonu Specjalnego Przeznaczenia RAF. Pozostali lotnicy zostali przeniesieni do innych polskich dywizjonów bombowych, głównie Dywizjonu 300^[5].

Zadaniem Eskadry „C” było przewożenie osób oraz wyposażenia wojskowego dla ruchu oporu w okupowanych krajach, w tym w Polsce. Nocne loty do Polski wykonywano z Anglii nad Morzem Północnym i Danią, a po wzmocnieniu niemieckiej obrony przeciwlotniczej w Danii, nad Szwecją i trwały one do 16 godzin^[5].

Polska Eskadra „C” 4 listopada 1943 została usamodzielniona oraz przemianowana na Eskadrę Specjalnego Przeznaczenia. W pismach służbowych polskich władz eskadra ta nadal była określana była jako Dywizjon 301^[5]. Eskadrę najpierw przebazowano na lotnisko Sidi Amor w Tunezji, a od 22 grudnia 1943 na lotnisko Campo Cassale pod Brindisi we Włoszech. Etat eskadry wzrósł do 10 załóg, przy 6 samolotach (3 Halifaxy i 3 Liberatory), a do czerwca 1944 do 12 załóg i samolotów (9 Halifaxów i 3 Liberatory)^[5].

W Grupie Transportowej

W dniu 7 listopada 1944 Eskadrę 1586, wraz ze zwiększeniem etatu, przekształcono najpierw w Dywizjon 319, a następnie z powrotem w Dywizjon 301, utrzymując dotychczasowy charakter jednostki specjalnego przeznaczenia. Ostatni lot do Polski wykonano 28 grudnia 1944 (zob. Radatice). Od 28 lutego 1945, w związku z zanikiem potrzeb zaopatrywania ruchów oporu, dywizjon wycofany został ze składu lotnictwa do zadań specjalnych i przekazany do lotnictwa transportowego (RAF Transport Command). Od 15 marca 1945 dywizjon przebazowano z Włoch do Anglii, na lotnisko RAF Blackbushe. Od 4 kwietnia 1945 dywizjon został zreorganizowany w dywizjon transportowy oraz wyposażony w samoloty Vickers Warwick. Rozformowanie dywizjonu nastąpiło 18 grudnia 1946 w bazie RAF Chedburgh.

Odznaka

Odznakę Dywizjonu Naczelny Wódz zatwierdził 15 czerwca 1945^[6]. Odznaka jednoczęściowa o wymiarach 30 × 30 mm wykonana ze srebrzonego tombaku posiada kształt okręgu z nasadzonym po lewej stronie półksiężycem. W środku odznaki ukoronowany orzeł, na tle którego w dolnej części umieszczono dwie tarcze herbowe. Po lewej stronie wizerunek warszawskiej Syreny, po prawej Gryfa Pomorskiego. Poniżej tarcz herbowych, na półksiężycu, numer dywizjonu 301. Odznaka bita z kontrmatrycą była wykonana we Włoszech^[7]

Personel

Dowódcy Dywizjonu 301
Stopień RAF	Stopień PSP	Imię i nazwisko	Od dnia	Informacje
Doradca brytyjski[1]
S/Ldr		C. G. Skinner	22 lipca 1940
Dowódcy polscy[8]
W/Cdr	ppłk pil.	Roman Rudkowski	22 lipca 1940	od września 1941 zaprzysiężony jako Cichociemny
W/Cdr	mjr pil.	Witold Jacek Piotrowski	17 lipca 1941
S/Ldr	mjr pil.	Stanisław Krzystyniak	1 kwietnia 1942	potem W/Cdr, po zestrzeleniu 26 czerwca 1942 w niewoli[9]
S/Ldr	mjr pil.	Maksymilian Brzozowski	26 kwietnia 1942	potem W/Cdr, po zestrzeleniu 3 lipca 1942 w niewoli
F/Lt	kpt. pil.	Stanisław Doliński	3–16 lipca 1942	pełniący obowiązki Dowódcy
S/Ldr	kpt. pil.	Henryk Kołodziejek	3 sierpnia 1942	potem mjr pil., W/Cdr
S/Ldr	mjr pil.	Adam Dąbrowa	23 września 1942	potem W/Cdr, do przeformowania dywizjonu 31 marca 1943
okres przeformowania Dywizjonu 301 w Eskadrę „C” oraz 1586
W/Cdr	mjr naw.	Eugeniusz Arciuszkiewicz	7 listopada 1944	od ponownego sformowania dywizjonu
W/Cdr	mjr pil.	Teofil Pożyczka	6 maja 1945	do rozformowania 18 grudnia 1946

Personel dywizjonu

W wykazie figurują oficerowie i podoficerowie Dywizjonu 301, których biogramy są zamieszczone w Wikipedii.

• Józef Bielicki
• Tadeusz Bojakowski
• Henryk Bolcewicz
• Leon Stanisław Bonk
• Bolesław Chwaściński
• Józef Czerwonka
• Krzysztof Grabowski
• Józef Gryglewicz
• Stanisław Jensen
• Stanisław Kłosowski
• Stanisław Krzystyniak
• Leopold Mielecki
• Zbigniew Neugebauer
• Leszek Owsiany
• Stanisław Patalan
• Teofil Pożyczka
• Stanisław Przelaskowski
• Roman Rudkowski
• Wincenty Rutkowski
• Franciszek Sobkowiak
• Mieczysław Stachiewicz
• Zbigniew Szostak
• Józef Witek
• Józef Wójcik

Lotniska

Zdjęcie lotnicze bazy RAF Swinderby z kwietnia 1941, zajmowanej przez polskie dywizjony 300 i 301

Bazy lotnicze Dywizjonu 301
Baza lotnicza	Użytkowana od
RAF Bramcote	22 lipca 1940
RAF Swinderby	25 sierpnia 1940
RAF Hemswell	18 lipca 1941
od 1 kwietnia 1943 bazy Eskadr „C” i 1586
RAF Campo Casale Brindisi	7 listopada 1944
RAF Blackbushe	4 kwietnia 1945
RAF North Weald	2 lipca 1945
RAF Chedburgh	4 września 1945

Samoloty na uzbrojeniu

Samoloty na wyposażeniu Dywizjonu 301
Typ samolotu[i]	Użytkowane od
Fairey Battle I[ii]	26 lipca 1940
Vickers Wellington IC[iii]	16 listopada 1940
Vickers Wellington IV[iv]	26 października 1941
okres Eskadry „C” oraz 1586
Handley Page Halifax[v] Consolidated B-24 Liberator[vi]	7 listopada 1944
Vickers Warwick C I, C III[vii]	maj 1945
Handley Page Halifax C VIII[viii]	styczeń 1946

1. Oznaczenia samolotów.
2. M.in.: L5316-L, L5351-N, L5392-M, L5421-F, L5445-R, L5535-Q, L5536-S, L5549-J, L5551-B, L5555-H, L5556-G, L5575-A, P6567-E, P6569-D.
3. M.in. w okresie początkowym: L7819-P, L7874-S, R1006-H, R1026-R, R1047-T, R1227-M, R1349-O, R1349-N, R1365-D, R1366-L, T2517-A, T2518-K, T2576-G, T2625-B;
   w połowie 1941 m.in.: R1064-A, W5690-W, X9616-T.
4. M.in. w okresie początkowym: R1390-K, R1520-L, R1525-E, R1535-A, R1585-M, R1590-H, R1615-G, Z1252-T, Z1253-B, Z1255-D, Z1257-J, Z1258-F, Z1259-O, Z1263-P, Z1285-S, Z1317-U, Z1386;
   w połowie 1942: R1390-E, R1490-F, R1535-J, R1585-R, R1615-G, R1650-T, Z1273-T, Z1329-Z, Z1331-C, Z1337-O, Z1375-R, Z1460-I, Z1467-L, Z1472-H;
   na początku 1943: R1490-F, R1535-G, Z1263-P, Z1284-K, Z1322-U, Z1336-J, Z1340-C, Z1423-M, Z1459-S, Z1474-B.
5. M.in. pierwszych 7 sztuk: BB440-G, JP136-D, JP242-E, LL118-C, LL187-H, Ll367-P, LL534-M.
6. Pierwsze 4 sztuki: BZ965-V, KG834-U, KG994-R, KH151-S.
7. M.in. Warwick C I: BV244-H, BV245-Z, BV248, BV252-V;
   Warwick C III: HG225-N, HG226-D, HG236-R, HG242, HG248, HG275-S, HG289-A, HG293-O, HG294-F, HG295-D, HG296-F, HG298-M, HG299-J, HG322-H, HG323-P, HG327-H, HG339-T.
8. M.in.: PP219-F, PP221-K, PP223-B, PP225-W, PP229-L, PP231-K, PP232-D, PP233-X, PP234-V, PP236-T, PP314-C, PP324-V, PP327-H, PP328-C, PP330-O, PP335-G, PP337-S, PP339-H.

Podsumowanie wysiłku bojowego dywizjonu

W okresie 19 lipca 1940 – 8 maja 1945.

	Operacje bojowe w Bomber Command
Rok	1940	1941	1942	1943	1944	1945	Razem
samolotozadań	42	418	706	94	–	–	1260
godzin	155,5	2285,5	4066	661	–	–	7168

	Zadania specjalne nad Polską
Rok	1940	1941	1942	1943	1944	1945	Razem
samolotozadania operacyjne	–	2	21	64	339	–	426
godziny lotu	–	22	259	714	2894	–	3889
zrzucony tonaż	–	0,9	11,5	42,2	237,6	–	282,2
zrzuceni skoczkowie	–	9	77	105	141	–	332
straty w załogach[i]	–	1	1	3	19 1/8	–	24 1/8
	Zadanie specjalne nad innymi krajami
samolotozadania operacyjne	–	–	83	127	604	95	909
godziny lotu	–	–	576	859	3887	716	6038
zrzucony tonaż	–	–	58,5	121	1010,8	94,3	1284,6
zrzuceni skoczkowie	–	–	60	88	193	19	360
straty w załogach	–	–	2	6	1	3/8	9 3/8
	Łącznie zadania specjalne dywizjonu 301
Rok	1940	1941	1942	1943	1944	1945	Razem
samolotozadania operacyjne	–	2	104	191	943	95	1335
godziny lotu	–	22	835	1573	6781	716	9927
zrzucony tonaż	–	0,9	70	163,2	1248,4	94,3	1576,8
zrzuceni skoczkowie	–	9	137	193	334	19	692
straty w załogach	–	1	3	9	20 1/8	3/8	33 1/2

1. Straty w załogach odnoszą się do całych załóg, liczących od 6 do 8 lotników każda.

Straty w personelu i sprzęcie

	Łączne straty lotników i samolotów Dywizjonu 301 oraz Eskadry „C” i 1586
Rok	1940	1941	1942	1943	1944	1945	Razem
polegli w akcji	5	44	115	22	109	7	302
w niewoli, internowani	–	24	37	7	23		91
utracone maszyny	2	13	29	20	21	2	87

• Dane ustalone na podstawie^{[10] [11] [12]}

Uhonorowanie

Dnia 11 listopada 1966 nadano dywizjonowi Order Virtuti Militari^[13][14]

Przypisy

1. Król 1982 ↓, s. 104.
2. Mroczkowski i Olejko 2011 ↓.
3. Król 1982 ↓.
4. Król 1982 ↓, s. 107–111.
5. Król 1982 ↓, s. 107.
6. Dziennik Rozkazów Naczelnego Wodza z 1945 r., Nr 40, poz. 40.
7. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 528.
8. Król 1982 ↓, s. 116–117.
9. ppłk. pil. Stanisław Krzystyniak.
10. Bieniecki 2005 ↓.
11. Bieniecki 2007 ↓.
12. Polskie Wciech Zmyśłony, Siły Powietrzne w II Wojnie Światowej.
13. Krząstek i Żak 1997 ↓, s. 168.
14. Lista jednostek odznaczonych Orderem VIRTUTI MILITARI [online] [dostęp 2008-12-22] .

Bibliografia

• Izydor Koliński: Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06745-7.
• Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007.
• OlgierdO. Cumft OlgierdO., Hubert KazimierzH.K. Kujawa Hubert KazimierzH.K., Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989, ISBN 83-11-07329-5 .
• KajetanK. Bieniecki KajetanK., Lotnicze wsparcie AK, Bellona, 2005 .
• KajetanK. Bieniecki KajetanK., Polskie załogi nad Europą 1941–1945. Polacy w operacjach specjalnych, Bellona, 2007, ISBN 978-83-11-10235-4 .
• KrzysztofK. Mroczkowski KrzysztofK., AndrzejA. Olejko AndrzejA., Nocnych Lotów Świadectwa, Acta Aeronautica, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, 2011, ISBN 978-83-931259-1-3 .
• PiotrP. Hodyra PiotrP., 301 Dywizjon Bombowy 1940–1943, Almapress, Warszawa, 2016, ISBN 978-83-7020-664-2 .

Linki zewnętrzne

• Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940–1947
• 301 Dywizjon Bombowy „Ziemi Pomorskiej”
• pamięci załogi HP Halifax NF-T (BB309). pilot138raf.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-22)].