Męczennicy wczesnochrześcijańscy

XVI-wieczny tryptyk flamandzki przedstawiający św. Szczepana, Bartłomieja Apostoła i Pawła z Tarsu

Męczennicy wczesnochrześcijańscy – święci i błogosławieni Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy ponieśli męczeńską śmierć jako wyznawcy chrześcijaństwa.

Poniższy wykaz obejmuje postacie męczenników do czasu schizmy w 1054 roku. Dokładna ich liczba nie jest znana[1][2], stąd spis ten może być niekompletny, tym bardziej, iż obecnie wiarygodność wielu przekazów hagiograficznych wzbudza wątpliwości[3].

Kontekst historyczny

[edytuj | edytuj kod]

W czasach cesarzy rzymskich chrześcijaństwo było religią rozwijającą się. Ze względu jednak na monoteistyczny charakter tej religii, jej dynamiczną ekspansję oraz odcinanie się od oficjalnych obrzędów[1], niektórzy z cesarzy, zwłaszcza ci upatrujący w rzymskiej mitologii uniwersalny rdzeń jedności państwa, wydawali edykty uderzające w chrześcijan. Tak stanowione prawo spowodowało powstanie kilku okresów prześladowań, nazywanych zwyczajowo od imion cesarzy wówczas panujących. Między głównymi okresami prześladowań chrześcijanie sporadycznie ponosili śmierć na podstawie praw ustanowionych wcześniej[1]. W czasach prześladowań rzymskich niektórzy wcześni chrześcijanie uważali za niewłaściwe ukrywanie się przed zagrożeniem; uważali, że właśnie należy ujawnić się prześladowcom[4].

Henryk Pietras wymienia następujące powody prześladowań chrześcijan w pierwszych wiekach:

  • nieskładanie ofiar bogom Cesarstwa – anarchiczna postawa chrześcijan
  • chrześcijanie zmieniali obyczaje, co było niezrozumiałe dla pogan
  • podejrzenia o kazirodztwo, dzieciobójstwo, itp.
  • język Ewangelii wydawał się być prymitywny i obcy
  • zdaniem Rzymian można się modlić jedynie wyuczonymi formułami, gdyż improwizacja ściągała gniew bogów
  • idea Boga, który daje się zabić nie mieściła się w klasycznym kanonie nieśmiertelności bogów
  • chrześcijanie uchodzili za żydowską sektę[5]

W 313 wydany został Edykt mediolański, który gwarantował w Cesarstwie tolerancję religijną, w tym dla chrześcijan. Od tej pory, z wyjątkiem czasów panowania Licyniusza (od czasu konfliktu z Konstantynem w latach 320–324) i Juliana Apostaty (361–363), męczeństwa zdarzały się przede wszystkim w działalności misyjnej.

Męczennicy czasów apostolskich

[edytuj | edytuj kod]
Męczeństwo św. Andrzeja (mal. Peter Paul Rubens, 1638)

Wg chrześcijańskiej tradycji wszyscy apostołowie (oprócz Jana Ewangelisty) i niektórzy ich bezpośredni uczniowie zginęli śmiercią męczeńską.

Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Szczepan 34 Jerozolima ukamienowanie
Jakub Większy Apostoł ok. 44 Jerozolima ścięcie mieczem
Mateusz Ewangelista ok. 69 ścięcie mieczem
Jakub Mniejszy Apostoł ok. 62 ukrzyżowanie
Jakub, brat Pański ok. 62 ukamienowanie
Andrzej Apostoł ok. 62-70 ukrzyżowanie na krzyżu w kształcie litery X
Tomasz Apostoł ok. 67-72 Indie przebicie włócznią
Marek Ewangelista ok. 68 pobicie
Archip Apostoł ok. 70 zabicie nożami
Bartłomiej Apostoł ok. 70 Armenia obdarcie ze skóry, ukrzyżowanie lub ścięcie
Filemon i Appia ok. 70
Juda Tadeusz Apostoł ok. 80 pobicie pałkami
Maciej Apostoł ok. 80 ukamienowanie i ścięcie
Szymon Apostoł ok. 80 Persja ukrzyżowanie lub rozcięcie piłą
Filip Apostoł ok. 81 Hierapolis ukrzyżowanie
Karp z Berei I w.
Nikodem I w.

Okres prześladowań rzymskich

[edytuj | edytuj kod]
Pochodnie Nerona (mal. Henryk Siemiradzki, 1882)

Za panowania Nerona (54–68)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Piotr Apostoł 64 lub 67 Rzym ukrzyżowany głową w dół
Paweł z Tarsu 29 czerwca 67 Rzym ścięcie mieczem
Paulin z Lukki ok. 67 Lukka
Torpes z Pizy 68 Piza ścięcie
Antypas z Pergamonu za Nerona lub Domicjana (81–96) Pergamon spalony w kotle
Gerwazy i Protazy za Nerona lub Dioklecjana (284–305) Mediolan
Perpetua, żona św. Piotra
Waleria z Mediolanu za Nerona lub Dioklecjana Mediolan

Za panowania Domicjana (81–96)

[edytuj | edytuj kod]
Ostatnia modlitwa męczenników (mal. Jean-Léon Gérôme, 1883)
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Dionizy Areopagita 96 Ateny ścięcie
Eugeniusz 96 Toledo?
Sebastiana z Heraklei Heraklea Pontyjska
Zenaida z Tarsu Tars ukamienowanie, wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną

Za panowania Trajana (98–117)

[edytuj | edytuj kod]
Na pożarcie lwom (mal. Gustave Surand, XIX w.)
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Ignacy Antiocheński 107 Rzym pożarcie przez dzikie zwierzęta
Ewaryst, papież 109 Rzym nieznany, wg jednej z wersji ścięty

Za panowania Hadriana (117–138)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Marcjan z Tortony 117–120 Tortona
Faustyn i Jowita 118–134 Brescia ścięcie
Oliwia z Brescii 119 Brescia
Serapia 126 Rzym ścięcie lub zachłostanie
Sabina 126 Rzym
Kwiryn z Neuss ≈130 Rzym ścięcie
Balbina Rzymska ≈130 Rzym wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną
Zofia z córkami Rzym

Za panowania Antonina Piusa (138–161)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Hygin, papież 142 Rzym nieznany, wg tradycji zmarł w więzieniu
Felicyta z Rzymu 160–165? Rzym ścięta, legenda wzorowana na śmierci braci machabejskich

Za panowania Marka Aureliusza (161–180)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Wiktor z Damaszku 161–180? Damaszek ścięcie mieczem
Justyn Męczennik 165 Rzym ścięcie mieczem
Karp z Tiatyry 165 lub 251 ścięcie
Męczennicy z Lyonu 177 Lugdunum zgładzeni na arenie (część), część zmarła w więzieniu
Symforian z Autun 178/180 Augustodunum ścięcie

Za panowania Septymiusza Sewera (193–211)

[edytuj | edytuj kod]
Męczennicy w Koloseum (mal. Konstantin Fławicki, 1862)
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Ireneusz z Lyonu 202 Lugdunum nieznany, męczennik wg tradycji
Felicyta z Kartaginy 7 marca 203 Tunis zabita na arenie
Perpetua z Kartaginy 7 marca 203 Tunis zabita na arenie

Za panowania Aleksandra Sewera (222–235)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Kalikst I, papież 222 Rzym najprawdopodobniej zginął w zamieszkach, a nie śmiercią męczeńską
Tacjana z Rzymu 30 stycznia 226? Rzym ścięcie
Martyna z Rzymu 30 stycznia 226? Rzym ścięcie; autentyczność postaci wątpliwa[3]
Cecylia z Rzymu 230? Rzym ścięcie
Walerian 230? Rzym ścięcie

Za panowania Decjusza (249–251)

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Prześladowanie chrześcijan za panowania Decjusza.
Męczennicy w katakumbach (mal. J.E. Lenepveu, 1855)
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Apolonia z Aleksandrii 249 Aleksandria zabita przez pogański tłum
Saturnin z Tuluzy 249–251 Tuluza
Lucjan i Marcjan 250–251 Nikomedia spalenie na stosie
Donacjan i Rogacjan 250 Nantes
Konon z Magydas 250
Merkury z Cezarei 250 Cezarea Kapadocka ścięcie
Miron z Kizyku 250
Pioniusz 250 Smyrna
Tryfon z Kampsady 250 Nicea ścięcie
Wiktoria z Sabiny 250 lub ≈303 Trebula w Italii
Agata Sycylijska 0251-02-05 5 lutego 251(dts) Katania rzucona na rozżarzone węgle
Krzysztof nieznany; autentyczność postaci wątpliwa[3]

Za panowania Waleriana (253–260)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Rufina i Sekunda 257 Rzym
Poncjusz z Cimiez 0258-05-14 14 maja 258(dts) Cimiez ścięcie
Sykstus II, papież 0258-08-06 6 sierpnia 258(dts) Rzym ścięcie
Wawrzyniec z Rzymu 0258-08-10 10 sierpnia 258(dts) Rzym spalony na żelaznym ruszcie
Cyprian z Kartaginy 0258-09-14 14 września 258(dts) Kartagina ścięcie mieczem
Halina z Koryntu 258 Korynt
Kwadrat, Dionizy, Cyprian, Anekt, Paweł i Krescencjusz 258 Korynt
Polieukt 0259-01-10 10 stycznia 259(dts) Melitene ścięcie
Marian i Jakub z Numidii 0259-05-06 6 maja 259(dts) Lambæsis ścięcie
Kwadrat z Utyki 0259-08-21 21 sierpnia 259(dts) Utyka
Eugenia Rzymska ok. 262 Rzym ścięcie
Agrypina

Za panowania Klaudiusza II Gockiego (268–270)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Ptolomeusz z Nepi Nepi ścięcie
Roman z Nepi Nepi ścięcie
Walenty z Terni 14 lutego 269 Rzym ścięcie

Za panowania Aureliana (270–275)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Beata z Sens 273 lub 277 Sens
Agapit z Palestriny 18 sierpnia 274 Praeneste ścięcie
Benigny z Dijon

Za panowania Probusa (276–282)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Trofim, Dorymedon i Sabacjusz 276–282 Antiochia Pizydyjska

Za panowania Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Maksymilian z Celei 284 Celje
Maurycy i Legia Tebańska ok. 286 lub 290-304 Agaunum ścięcie
Kryspin i Kryspinian ok. 286
Teofryd z Saluzzo ok. 286 Crissolo
Defendente z Teb ok. 286 Agaunum lub Marsylia ścięcie
Kasjusz i Florencjusz oraz towarzysze po 286 ścięcie mieczem
Konstancjusz i towarzysze po 286
Sawin z Hermopolis 287 Nil utopionie
Wiktor z Agaunum ok. 287 ścięcie
Sebastian ok. 288
Rufina i Justa ok. 287 lub 305 Sewilla ścięcie
Krystyna z Bolseny ok. 287–303 Bolsena przebicie strzałami
Wiktor z Marsylii 21 lipca 287, 288 lub 290 Marsylia
Adaukt i Feliks 287 lub 303
Dorota z Cezarei ok. 288–300 ścięcie mieczem; autentyczność postaci wątpliwa[3]
Krystyna i Kalista ok. 288–300 Cezarea Kapadocka spalenie w beczce ze smołą
Sergiusz ok. 290–303 Syria ścięcie
Bakchus ok. 290–303 Barbalissus nad Eufratem
Bonifacy z Tarsu 14 maja 290 ścięcie mieczem
Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy ok. 291 koło Trewiru ścięcie
Zuzanna Rzymska ok. 295 ścięcie; autentyczność postaci wątpliwa[3]
Oktawiusz i Adwentor ok. 297 Turyn ścięcie
Salwator ok. 297 Ivrei ścięcie
Marceli z Tangeru 298 Tanger ścięcie
Marcelin i Piotr ok. 299 Rzym ścięcie
Katarzyna Aleksandryjska ok. 300 ścięcie mieczem
Fakund i Prymityw ok. 300–304 ścięcie mieczem
Feliks i Regula ok. 300 Zurych ścięcie
Witalis i Agrykola ok. 300 Bolonia
Aleksandra z Galacji ok. 300 lub 310 koło Ankyry utopienie w grzęzawiskach
Antonina z Nicei 302 spalenie lub utopienie
Julian i Bazylissa ok. 302 lub 313 ścięcie mieczem
Kelsos i Marcjanilla ok. 302 lub 311 ścięcie mieczem
Anastazy i Antoni ok. 302 lub 313 ścięcie mieczem
Filomena ok. 302 ścięcie toporem
Męczennicy z Nikomedii ok. 302
Antym z Nikomedii 0302-06-03 3 czerwca 302(dts)
lub 0303-09-03 3 września 303(dts) 		Nikomedia ścięcie
Achacy z Kapadocji 303 ścięcie
Jerzy 0303-04-23 23 kwietnia 303(dts) Lidda ścięcie
Antym 303 ścięcie
Aleksander 0303-08-26 26 sierpnia 303(dts) Bergamo ścięcie
Zofia i towarzysze ok. 303 Rzym
Nabor i Feliks ok. 303 Laus Pompeia (Lodi Vecchio) ścięcie
Wiktor (Afrykańczyk) ok. 303 Mediolan ścięcie
Erazm z Formii (Elmo) ok. 303
Fortunata ok. 303
Antonin z Piacenzy ok. 303 Travo ścięcie
Małgorzata Antiocheńska ok. 303–305 ścięcie
Chryzogon ok. 303 Akwileja ścięcie
Sabin ok. 303 Spoleto
Cyrus i Jan 303 lub 311 Kanopos ścięcie
Afra z Augsburga ok. 304 spalenie
Kosma i Damian ok. 304 ścięcie
Kwadrat z Anatolii ok. 304
Kryspina z Numidii 0304-12-05 5 grudnia 304(dts) ścięcie
Eufemia z Chalcedonu 0304-09-16 16 września 304(dts) pożarcie przez dzikie zwierzęta
Wincenty z Saragossy ok. 304 ukrzyżowanie i pieczenie na ruszcie
Anastazja z Dalmacji ok. 304 spalenie
Florian 0304-05-04 4 maja 304(dts) Enns utopienie
Justyna z Padwy ok. 304 ścięcie
Eulalia z Méridy ok. 304 Mérida spalenie w piecu
Gereon z Kolonii ok. 304 lub II poł. IV w. Kolonia
Alban 22 czerwca ok. 304 Verulamium ścięcie
Pankracy ok. 304 ścięcie mieczem
Agnieszka Rzymianka ok. 304 ścięcie mieczem
Feliks z Sewilli ok. 304
Prokop 0303-07-08 8 lipca 303(dts) ścięcie
Wiktoryn z Patawii 304
Kasjan 304 Imola zamordowanie rylcem przez uczniów
Męczennicy z Abiteny 304 Karthago zmarli z powodu odniesionych ran i głodu
Ulpian z Tyru 304 lub 306 utopienie
Eupliusz 0304-08-12 12 sierpnia 304(dts) ścięcie
Łucja z Syrakuz 0304-12-13 13 grudnia 304(dts) ścięcie mieczem
January, Faust i Marcjalis 304
Urszula z Kolonii i towarzyszki ok. 304 lub 451
Barbara ok. 305 ścięcie mieczem
Cyriak Rzymianin ok. 305 ścięcie
Julian z Tarsu ok. 305 utopienie
Arkadiusz z Mauretanii 12 stycznia ok. 305 ukrzyżowanie
January z Benewentu 0305-09-19 19 września 305(dts) Benewent
Trofim i Talus przed 308 Laodycea ukrzyżowanie
Trofim i Teofil
Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian IV w. Panonia
Tyburcjusz IV w. Rzym
Kukufas Barcelona ścięcie
Adrian i towarzysze III lub IV w. spalenie

Za panowania Galeriusza (305–311) i Maksymina Dai (305–313)

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Edezjusz z Aleksandrii 306 utopienie
Apphianos 306 utopienie
Teodozja (Teodora) z Cezarei ok. 307 utopienie
Eutropiusz i Kleonik 3 marca ok. 308 ukrzyżowanie
Bazyliszek 22 maja ok. 308 ścięcie mieczem
Pamfil i towarzysze z Cezarei ok. 310 ścięcie
Zenobiusz z Sydonu ok. 310
Metody z Olimpu ok. 311 ścięcie mieczem
Piotr Balsamos-Apselamos ok. 311 ukrzyżowanie
Piotr I Aleksandryjski 25 listopada 311 zabicie mieczem
Hezychiusz 25 listopada 311 Aleksandria zabicie mieczem
Pachomiusz 25 listopada 311 Aleksandria zabicie mieczem
Teodor 25 listopada 311 Aleksandria zabicie mieczem
Lucjan z Antiochii 312 Nikomedia zagłodzenie lub ścięcie
Klemens, biskup Ankary ok. 312 ścięcie mieczem
Patrycja z Nikomedii IV w.

Po edykcie mediolańskim

[edytuj | edytuj kod]
Osoba(y) Data śmierci Miejsce Sposób śmierci
Błażej z Sebasty ok. 316 ścięcie mieczem
Czterdziestu męczenników z Sebasty 10 marca 320 Sebasta zamarznięcie
Hipacy z Paflagonii ok. 325 lub ok. 340-345
Grzegorz Oświeciciel ok. 326 prawdopodobnie zmarł śmiercią naturalną
Usthazades 341 Persja
Gordian 362 ścięcie mieczem
Eupsychiusz z Cezarei 362
Ewazjusz i Projektus koło Casale Monferrato ścięcie
Jan i Paweł 26 czerwca 362
Niketas Got (Nikita) 372 spalenie żywcem
Saba Got 372 utopienie
Euzebiusz z Samosaty ok. 379
Wigiliusz z Trydentu (biskup) 405
Nikazy z Reims 407 ścięcie
Justyna z Moguncji i Aureus ok. 407 lub 451
Julia z Korsyki 440 lub 618
Woluzjan z Tours ok. 498 ścięcie
Jan I, papież 526 śmierć w więzieniu
Krystyna z Persji 13 marca 559 Persja
Abibos z Nekresi lata 60. VI w. ukamienowanie
Hermenegild 586 ścięcie mieczem lub zabicie siekierą
Trudpert z Münstertalu 607 zabicie toporem
Anastazy Pers 628 powieszenie
Edwin 632 lub 633 bitwa pod Hatfield Chase
Liwin z Gent ok. 650 Alost ścięcie
Kilian z Würzburga i towarzysze ok. 689 Würzburg
Lambert z Maastricht ok. 700 Liège
Bonifacy-Winfrid 754
Alodia i Nunilo 851
Flora i Maria 851 Kordoba
Emil 852 Kordoba ścięcie
Eulogiusz z Kordoby 859 ścięcie
Oliwa z Palermo IX lub X w.
Ludmiła Czeska 921 Tetín uduszenie
Edward Męczennik 18 marca 978
Wojciech Sławnikowic 997 Prusy zadźganie włóczniami
Pięciu Braci Męczenników 10/11 listopada 1003 koło Międzyrzecza
Gerard Sagredo 1046 Dunaj utopienie

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Męczennicy wczesnochrześcijańscy.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29] (ang.).
  2. ↑ Waldemar Kulbat, Pierwsi świadkowie wiary, „Niedziela” (29), 2013, s. 8.
  3. ↑ a b c d e Mateusz Witczak, Święci, którzy… zostali usunięci z kalendarza liturgicznego [online], TwojaHistoria, 1 listopada 2019.
  4. ↑ Menologion – Lipiec [online], Mariański Dom Studiów, Cytat: Trzeba pamiętać, że wtedy w czasach prześladowań niektórzy chrześcijanie uważali za zdrożne przewinienie stosowanie wszelkich środków ostrożności, mających zapewnić bezpieczeństwo; uważali, że właśnie należy pragnąć prześladowań. I w świetle tej uwagi należy oceniać tak zdeterminowaną postawę wielu męczenników tamtego okresu.
  5. ↑ H. Pietras, Początki teologii Kościoła, Kraków 2007, s. 30-31.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]