Sirča
| Sirča | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Raški |
| Grad | Kraljevo |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 1347 |
| Geografija | |
| Koordinate | 43°44′26″N 20°43′05″E / 43.7405°N 20.718166°E |
| Nadmorska visina | 177 m |
  Sirča Sirča na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 36208 |
| Pozivni broj | 036 |
| Registarska oznaka | KV |
Koordinate: 43° 44′ 26" SGŠ, 20° 43′ 05" IGD
Sirča je naseljeno mesto grada Kraljeva u Raškom okrugu. Prema popisu stanovništva iz 2002. u Sirči je živjelo 1347 stanovnika, dok je prema popisu iz 1991. bilo 1479 stanovnika. Zapadna Morava deli Sirču i Kraljevo, no kraljevački aerodrom i fabrika Magnohrom se nalaze na teritoriji katastarske opštine Sirča.
Naravno, prvo našta nas asocira je SIR, pa i to da je po njemu nazvano SIRČA. Međutim pošto je u srednjem veku u raznim popisima upisivano kao SJERČA ili SIJERČA, ima mišljenja da je ime nastalo od imena biljke SIJERAK, koji kao korov raste u dolini Zapadne Morave. Moguće je i jedno i drugo, ali uzevši u obzir da je selo starije od žičke Povelje, najverovatnije datira još iz vremena stare Grčke ili Vizantije. Grčki ςειριαςις - (sunčani udar), persijski siraga i turski siraca - (belilo za lice), podsećaju na geografski položaj Sirče. Naslonjena na južne obronke Kotlenika, obasjana je suncem tokom čitavog dana.
Naselje se nalazi na granici Šumadije, jer se Kraljevo već nalazi u Starom Vlahu. Proteže se duž Zapadne Morave, od Kamidžore, odnosno mosta i puta ka Kragujevcu do Petrinog potoka koji je odvaja od Oplanića. Jedno je od većih sela u opčtini Kraljevo. Svojom severnom polovinom leži na južnim obroncima Kotlenika, dok se druga polovina nalazi u zapadnomoravskoj udolini. Sa šest zaseoka — Bakčani, Bačevište, Ravna, Gajčani, Kamidžora i Borča obuhvata teritoriju površine od oko 2000 hektara, od čega je gotovo polovina pod šumom, prvenstveno na obrnocima Kotlenika. Na jugoistočnom kraju naselja, kod Kamidžore, selo presecaju magistralni put Kraljevo—Kragujevac i pruga Kraljevo—Lapovo.
U dolini Zapadne Morave leži plodna Kulagića ada. Zapadna Morava u dužini od oko 5 km protiče kroz Kulagića adu, te zatim kroz Bačevište, da bi se, prošavši ispod brda Kamidžora, na tromeđi sela Šumarice, Ratina i Sirča, sastala sa Ibrom. Pri obilnim kišama, kada se u Zapadnu Moravu sliva velika količina vode iz njenih pritoka, česte su poplave, koje uništavaju useve, no posle povlačenja vode ostaju nanosi plodnog mulja.
Na vodomernoj stanici Magnohrom, srednje vrednost protoka za period 1956—1965. godine, iznosila je 42,3 m³/sek, dok je pri niskom vodostaju najmanji protok iznosio 4,06 m³/sek, a pri visokom 508 m³/sek.[1] U istom peridou, prosečno je godišnje Zapadnom Moravom proticalo 1.334 miliona kubnih metara vode. Najveći vodostaj javljao se u maju (128 cm), a najniži u septembru (18 cm). Najviši vodostaj registrovan je 14. maja 1965. godine i iznosio je 650 cm. Velike poplave su se osim 1965. godine događale i juna 1926 — Vidovdanska poplava, jesen 1896, 1864, proleće 1832.[2] U prošlosti korito Zapadne Morave je bilo dublje nego danas, pa je i bila plovna za manja plovila. Još su je Rimljani i Vizantijci koristili za plovidbu. Plovilo se i u srednjem veku, a prema nekim podacima i do početka 20. veka. Gradnjok vodenica, radi kojih su se gradili naperi, Morava prestaje da bude plovna. Naperi su tako postali prepreka za plovila, a doprineli su da se na njih vršio nanos, pa se i korito poplitilo, a tok iskrivudao.
Prvi pisani dokument koji svedoči o postojanju Sirče potiče iz 1220. godine. To je darovna Povelja Stefana Prvovenčanog manastiru Žiči, koja je ispisana u prolazu zvonare. U toj povelji selo se pominje pod imenom Serča. Tada je ona bila jedno od 24 sela ili zaseoka u Žičkom eparhijskom vlastelinstvu, srednjovekovne župe Ibar. U istoj darovnici pominje se i izvesno selo Črnave, za koje se veruje da je bilo u blizini Sirče, ili čak jedno od njenih zaseoka. Najverovatnije, pojam sela u srednjem veku nije istovetan sa današnjim shvatanjima veličine sela. Okolna sela se prvi put pominju u više stotina godina kasnije, a Trgovište je dobilo status sela tek Zakonom o teritorijalnoj podeli Srbije iz 1893. godine. Moguće je da se teritorija Sirče, u srednjem veku rasprostirala od Tavnika (Črnave iz Povelje) do Kamidžore.
Sledeći pisani dokument je iz 1476. godine, kada je Sirča imala 21 kuću u kojima je pored domaćina bilo još toliko odraslih muških glava. Pripadala je Ostravičkom kadiluku u kneževini kneza Šobata, sa seoskim primićurom Radišom Jovanišovim. Pedesetak godina kasnije, 1528. godine, u Sirči su popisane 23 hrišćanske kuće sa 67 odraslih muških glava, jedna muslimanska i jedna ratajska kuća. Već 1530. u selu je bilo svega 13 rajinskih kuća, što govori da je u prethodne dve godine bilo velikih previranja. Odreći se statusa vlaha — stočara i izjasniti se kao raja, moglo se desiti samo pod velikom prinudom.
Svoj pravi ekonomski i kulturni razvoj selo doživljava u 19. veku. Godine 1820. Sirča je postala opštinsko mesto. U seoskoj crkvi posvećenoj Svetom proroku Iliji iz 1875. se nalazi ikonostas koji je bio u Žiči, a u porti je spomenik sa zvonikom iz 1925. godine podignut u spomen izginulim Sirčanima u balkanskim ratovima i prvom svetskom. Prvi paroh u novosagrađenoj Crkvi bio je Mihailo Protić, sveštenik Crkve u Cvetkama. Škola postoji od 1893. godine.
„Mesna zadruga za poljoprivredni kredit“ je osnovana 1910. godine, a njen Dom je izgrađen 1925. godine. Iste godine, kada je izgrađen Dom mesne zadruge, osnovana je i „Poljopriveredna zadruga“. Godine 1921. otvorena je seoska čitaonica i osnovano društvo za unapređenje poljopriverede „Napredna misao“, dok je godinu dana kasnije osnovano pevačko društvo. Krajem decenije, tačnije 1928. osnovan je fudbalski klub „Morava“, te je izgrađen put kroz selo iz pravca Kamidžore, a sagrađeno je i nekoliko mostova na rečicama koje presecaju put. Takođe je izgrađen veliki most sa metalnom konstrukcijom preko Zapadne Morave kod današnjeg Magnohroma. Nova zgrada osnovne škole je sagrađena 1942. godine. Posle Drugog svetskog rata, tačnije 1949. godine izvršena je elektrifikacija sela, te je obnovljen rad Poljoprivredne zadruge. Godine 1968. meštani Sirče su dobili autobusnu liniju do Kraljeva, a četiri godine posle asfaltiran je put kroz selo. Zgrada pošte je izgrađena 1979. godine, kada je u većinu domaćinstava uveden i telefon.
Godine 1935. sagrađena je topionica olova, prva livnica na okolnim prostorima, dok je 1949. godine otvoren kamenolom na Kamidžori.
U naselju Sirča živi 1129 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,6 godina (41,9 kod muškaraca i 45,2 kod žena). U naselju ima 465 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,90. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika. Većina kuća, njih oko 400, se nalazi u zaseocima Bakčani, Bačevište i Ravna. Ostala tri zaseoka su u brdskom području i imaju manji broj stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 1331 | 98.81% | ||
| Makedonci | 3 | 0.22% | ||
| Crnogorci | 2 | 0.14% | ||
| Hrvati | 1 | 0.07% | ||
| Ukrajinci | 1 | 0.07% | ||
| Rusi | 1 | 0.07% | ||
| nepoznato | 7 | 0.51% | ||
| m | ž | |||
| ? | 15 | 13 | ||
| 80+ | 18 | 25 | ||
| 75-79 | 20 | 33 | ||
| 70-74 | 51 | 45 | ||
| 65-69 | 42 | 46 | ||
| 60-64 | 39 | 54 | ||
| 55-59 | 36 | 34 | ||
| 50-54 | 56 | 54 | ||
| 45-49 | 56 | 54 | ||
| 40-44 | 32 | 49 | ||
| 35-39 | 49 | 37 | ||
| 30-34 | 41 | 38 | ||
| 25-29 | 47 | 33 | ||
| 20-24 | 39 | 34 | ||
| 15-19 | 42 | 44 | ||
| 10-14 | 34 | 36 | ||
| 5-9 | 34 | 22 | ||
| 0-4 | 28 | 17 | ||
| prosek | 41.9 | 45.2 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 292 | 22 | - | - | 164 | 5 | 9 | 14 | 3 | 34 |
| Ženski | 152 | 23 | - | - | 55 | 1 | 4 | 20 | 5 | 4 |
| Oba | 444 | 45 | - | - | 219 | 6 | 13 | 34 | 8 | 38 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 1 | 3 | 18 | 3 | 6 | 2 | - | - | 8 | |
| Ženski | 2 | 2 | 3 | 7 | 20 | 4 | - | - | 2 | |
| Oba | 3 | 5 | 21 | 10 | 26 | 6 | - | - | 10 |
- ↑ Dragomir Milanović: „Kraljevo i njegovo uže gravitaciono područje“
- ↑ Vladimir Tošić: „Mrčajevci i okolina“
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Sirča — Monografija, Marko Đurović, rukopis
