Bác ái Học viện

Trường Trung học Pháp – Hoa trên một tấm bưu thiếp thời Pháp thuộc

Bác ái Học viện (tiếng Trung: 博愛學院, tiếng Pháp: Collège Fraternité), còn được gọi là trường Bác ái, là một trường tư thục với ba cấp học mẫu giáo, tiểu học và trung học tại Sài Gòn trước năm 1975. Trường tọa lạc tại địa chỉ số 4 đường Nguyễn Trãi, Quận 5,^[1] hiện là cơ sở của Trường Đại học Sài Gòn.^[2][3]

Lịch sử

Tiền thân của Bác ái Học viện là Trường Trung học Pháp – Hoa (tiếng Trung: 中法學堂, tiếng Pháp: Lycée Franco-Chinois), trường trung học đầu tiên của người Hoa tại Sài Gòn – Chợ Lớn,^[4] được thành lập vào tháng 2 năm 1908. Ông Tạ Mã Điền, thương nhân buôn gạo đồng thời là trưởng bang Phúc Kiến, đã vận động quyên góp được 100.000 đồng Đông Dương và hiến đất để xây dựng trường.^[5][6][7] Cơ sở của trường nằm trên một khuôn viên rộng hơn 50.000 m² bên đường cái quan lúc bấy giờ, chính thức đi vào hoạt động từ tháng 3 năm 1912. Trường do người Hoa và người Pháp cùng điều hành, chỉ dành cho con em người Hoa theo học.^[8][9] Việc thành lập trường Pháp – Hoa tại Chợ Lớn rất được Toàn quyền Đông Dương Jean Baptiste Paul Beau ủng hộ vì ông cho rằng điều này sẽ giúp ngăn chặn làn sóng các gia đình người Hoa giàu có cho con cái đi du học tại Trung Quốc hay Nhật Bản.^[10][11]

Ngoài nguồn thu từ tiền học phí, Trường Trung học Pháp – Hoa còn được cơ quan văn hóa Pháp hỗ trợ 1 triệu franc mỗi năm, ngoài ra còn có tiền thuế do thương nhân người Hoa tại Việt Nam đóng.^[12] Bên cạnh tiếng Trung và tiếng Pháp, học sinh còn học các môn toán, vật lý, hóa học. Học sinh sẽ phải trải qua kỳ thi vào năm cuối để được cấp chứng chỉ tốt nghiệp.^[13] Sau khi tốt nghiệp, học sinh trường có thể chọn về Trung Quốc học đại học, sang Pháp du học hoặc ở lại Việt Nam làm kinh doanh và các công việc khác.^[8][9] Cựu học sinh trường Pháp – Hoa nhờ thông thạo cả ba thứ tiếng Pháp, Trung, Việt nên sau này trở thành các nhà mại bản rất có địa vị trong xã hội, nổi tiếng khắp Nam Kỳ và thường được gọi với cái tên là "mái chín". Một số tác phẩm của Hồ Biểu Chánh và Bình Nguyên Lộc có nhắc đến các nhân vật này.^[3][11][14] Đến năm 1949, trường có 19 lớp với 1.114 học sinh.^[8][9]

Thời Đệ Nhất Cộng hòa, chính quyền tổng thống Ngô Đình Diệm ban hành chính sách Hoa kiều, theo đó hầu hết các trường trung học của người Hoa bị buộc đóng cửa và chuyển đổi thành trường Việt.^[15] Trường Trung học Pháp – Hoa là một trong số ít các trường được duy trì nhưng phải đổi tên thành Bác ái Học viện vào năm 1957,^[6] trở thành trường liên cấp gồm mẫu giáo, tiểu học và trung học. Giai đoạn 1961–1975, trường xây dựng thêm 4 tòa nhà với tổng cộng 82 lớp học, 11 phòng thí nghiệm: 3 phòng thí nghiệm vật lý, 3 phòng thí nghiệm hóa học và 5 phòng thí nghiệm khoa học tự nhiên.^[13][16]

Sau Sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, trường Bác ái giải thể.^[13][17] Một năm sau, nơi đây trở thành cơ sở của Trường Cao đẳng Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh (tiền thân là Trường Sư phạm cấp II miền Nam Việt Nam thành lập năm 1972 tại Chiến khu C, Tây Ninh) và từ năm 2007 là Trường Đại học Sài Gòn.^[18]

Chú thích

1. Điện-thoại niên-giám 1961–62: Nam phần và Cao-nguyên Trung-phần. Bưu-điện Việt-Nam. 1961. tr. 474. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 31 tháng 1 năm 2023.
2. Thành Nguyễn (23 tháng 5 năm 2017). “Trường đại học có kiến trúc Á- Âu giữa Sài Gòn”. Báo điện tử VnExpress. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
3. ^ Đức Nam, Hữu Nhật (16 tháng 7 năm 2015). “ĐH Sài Gòn - vẻ quyến rũ dịu dàng của ngôi trường trăm tuổi”. Báo điện tử Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
4. Trần Hồng Liên (2007). Văn hóa người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh. Nhà xuất bản Khoa học xã hội. tr. 18. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 2 tháng 2 năm 2023.
5. 厦门華僑志. 鷺江出版社. 1991. tr. 86. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
6. ^ 福建省志·华侨志. 福建人民出版社. 1992. tr. 119. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
7. Nguyễn Đức Hiệp (19 tháng 8 năm 2016). “Chuyện ít biết về Sài Gòn xưa: 3 đại gia khu Chợ Lớn”. Báo Thanh Niên. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
8. ^ 张兴汉，刘汉标 (1996). 世界华侨华人概况亚洲、大洋洲、非洲卷. 暨南大学出版社. tr. 55–56. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
9. ^ 教育大辞典．第4卷. 上海敎育出版社. 1990. tr. 386.
10. “Un Lycée franco-chinois”. La Politique Coloniale. 1 tháng 4 năm 1908. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
11. ^ “Chợ Lớn Lịch sử địa lý, kinh tế và văn hóa: Phần 2”. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. 7 tháng 3 năm 2011. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
12. 周勝皋 (1961). 越南華僑教育. 華僑出版社. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
13. ^ Michel BRUN (12 tháng 2 năm 2009). “Le Lycée Franco-Chinois & Le Collège Fraternité”. Chim Việt Cành Nam. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
14. An Chi (17 tháng 11 năm 2019). “Lắt léo chữ nghĩa: Má chín là người nào?”. Báo Thanh Niên. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
15. Phan An (2005). Người Hoa ở Nam Bộ. Nhà xuất bản Khoa học xã hội. tr. 91–92. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 12 năm 2022. Truy cập ngày 2 tháng 2 năm 2023.
16. “Historique”. Association Fraternité Saigon - Cholon (Bác Ái). Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 3 năm 2019. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.
17. 歐清河 (1978). 西貢淪亡記. 時報文化出版事業有限公司. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2023.
18. Lê Quân (10 tháng 12 năm 2015). “Trường đại học cổ kính ở Sài Gòn”. Tạp chí điện tử Tri thức trực tuyến. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2023.