Chi Bông phấn

Chi Bông phấn
Mirabilis jalapa
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
Bộ (ordo)	Caryophyllales
Họ (familia)	Nyctaginaceae
Tông (tribus)	Nyctagineae
Chi (genus)	Mirabilis L., 1753[1]
Loài điển hình
Mirabilis jalapa L., 1753
Các loài
Khoảng 60. Xem bài.
Danh pháp đồng nghĩa
Danh sách Jalapa Mill., 1754 Nyctago Juss., 1789 Admirabilis Nieuwl., 1914 Calyxhymenia Ortega, 1797 Oxybaphus L'Hér. ex Willd., 1797 Quamoclidion Choisy, 1849 Hermidium S.Watson, 1871 Allioniella Rydb., 1902 Hesperonia Standl., 1909

Chi Bông phấn (danh pháp khoa học: Mirabilis) là một chi thực vật có hoa trong họ Nyctaginaceae, được biết đến như là bông phấn, với các tên gọi trong tiếng Anh là four-o'clocks (bốn giờ) hay umbrellaworts (cỏ dù).^[2] Loài được biết đến nhiều nhất có lẽ là Mirabilis jalapa, được trồng tại Việt Nam với tên gọi bông phấn.

Chi này chứa các loài cây thân thảo, chủ yếu được tìm thấy tại châu Mỹ. Một số loài tạo thành các rễ củ cho phép chúng sống lâu năm qua các mùa khô và lạnh. Chúng có hoa nhỏ với họng sâu, thường rất thơm.

Mặc dù được biết đến như là các loại cây cảnh, nhưng ít nhất 1 loài là mauka (M. expansa) được trồng làm thực phẩm dưới dạng rau ăn củ.

Phân loại

Chi Mirabilis được Carl Linnaeus thiết lập năm 1753 trong Species Plantarum, quyển 1, trang 177. Loài điển hình là Mirabilis jalapa.^[3] Tên chi Mirabilis bắt nguồn từ tiếng Latinh mirabilis có nghĩa là diệu kì.^[4]

Chi Mirabilis thuộc về tông Nyctagineae của họ Nyctaginaceae.^[1]

Năm 1934 Anton Heimerl chia chi Mirabilis làm 6 tổ:^[4]

• Tổ Mirabilis: Chứa khoảng 10 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới Mexico và bắc Trung Mỹ.^[5]
• Tổ Mirabilopsis Heimerl: Chỉ chứa 1 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.^[6]
• Tổ Oxybaphoides A.Gray: Chứa khoảng 17 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico, tại Nam Mỹ và Nam Á.^[7]
• Tổ Oxybaphus (L'Heritier ex Willdenow) Heimerl: Chứa khoảng 25 loài từ tây nam Hoa Kỳ qua Mexico và Trung Mỹ tới Nam Mỹ.^[8]
• Tổ Paramirabilis Heimerl
• Tổ Quamoclidion (Choisy) A.Gray: Chứa khoảng 6 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.^[9]

Các loài

• Mirabilis aggregata (Ortega) Cav.
• Mirabilis albida (Walter) Heimerl
• Mirabilis alipes (S.Watson) Pilz
• Mirabilis austrotexana B.L. Turner
• Mirabilis bigelovii A. Gray
• Mirabilis californica A. Gray
• Mirabilis campanulata Heimerl
• Mirabilis ciliatifolia (Weath.) Standl.
• Mirabilis coccinea (Torr.) Benth. & Hook.f.
• Mirabilis collina Shinners
• Mirabilis comata (Small) Standl.
• Mirabilis decipiens (Standl.) Standl.
• Mirabilis donahooiana Le Duc
• Mirabilis dumetorum Shinners
• Mirabilis elegans (Choisy) Heimerl
• Mirabilis expansa (Ruiz & Pav.) Standl.
• Mirabilis gigantea (Standl.) Shinners
• Mirabilis glabra (S. Watson) Standl.
• Mirabilis glabrifolia (Ortega) I.M. Johnst.
• Mirabilis glandulosa (Standl.) W.A. Weber
• Mirabilis gracilis (Standl.) Le Duc
• Mirabilis grandiflora (Standl.) Standl.
• Mirabilis greenei S.Watson
• Mirabilis himalaica (Edgew.) Heimerl. Loài này là duy nhất thuộc chi Mirabilis nằm ngoài khu vực châu Mỹ và không có quan hệ họ hàng gần với các tổ Oxybaphoides và Oxybaphus như gợi ý trước đây mà dường như tạo thành nhánh quan hệ gần với tổ Quamoclidion nghĩa hẹp.^[10]
• Mirabilis hintoniorum Le Duc
• Mirabilis hirsuta (Nutt.) MacMill.
• Mirabilis intercedens Heimerl
• Mirabilis jalapa L. - Bông phấn.
• Mirabilis laevis (Benth.) Curran
• Mirabilis latifolia (A. Gray) Diggs, Lipscomb & O'Kennon
• Mirabilis linearis (Pursh) Heimerl
• Mirabilis longiflora L.
• Mirabilis longipes (Standl.) Standl.
• Mirabilis macfarlanei Constance & Rollins
• Mirabilis melanotricha (Standl.) Spellenb.
• Mirabilis microchlamydea (Standl.) Standl.
• Mirabilis multiflora (Torr.) A.Gray
• Mirabilis nesomii B.L. Turner
• Mirabilis oaxacae Heimerl
• Mirabilis oblongifolia (A. Gray) Heimerl
• Mirabilis odorata L.
• Mirabilis oligantha (Standl.) Standl.
• Mirabilis ovata (Ruiz & Pav.) Meigen
• Mirabilis oxybaphoides (A.Gray) A.Gray
• Mirabilis polonii Le Duc
• Mirabilis polyphylla (Standl.) Standl.
• Mirabilis pringlei Weath.
• Mirabilis prostrata (Ruiz & Pav.) Heimerl
• Mirabilis pudica Barneby
• Mirabilis pulchella Standl. & Steyerm.
• Mirabilis pumila (Standl.) Standl.
• Mirabilis rotundifolia (Greene) Standl.
• Mirabilis russellii Le Duc
• Mirabilis sanguinea Heimerl
• Mirabilis suffruticosa (Standl.) Standl.
• Mirabilis tenuiloba S. Watson
• Mirabilis texensis (J.M. Coult.) B.L. Turner
• Mirabilis triflora Benth.
• Mirabilis urbani Heimerl
• Mirabilis violacea (L.) Heimerl
• Mirabilis viscosa Cav.^[11]
• Mirabilis watsoniana Heimerl
• Mirabilis weberbaueri Heimerl
• Mirabilis wrightiana A. Gray ex Britton & Kearney

Tham khảo

1. ^ “Genus: Mirabilis L”. Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. ngày 7 tháng 7 năm 2010. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 1 năm 2009. Truy cập ngày 28 tháng 11 năm 2012.
2. Yatskievych, George (2013). Steyermark's Flora of Missouri: Volume 3. St. Louis: Missouri Botanical Garden Press. tr. 482. ISBN 978-0-915279-13-5.
3. “Genus: Mirabilis L”. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. ngày 19 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
4. ^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus. Tr. 40 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
5. Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Mirabilis. Tr. 42 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
6. Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Mirabilopsis Heimerl. Tr. 49 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
7. Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Oxybaphoides A. Gray. Tr. 46 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
8. Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Oxybaphus (L’Heritier ex Willdenow) Heimerl Tr. 50 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
9. Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Quamoclidion (Choisy) A. Gray Tr. 44 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
10. Shu-Li Wang; Lang Li; Xiu-Qin Ci; John G. Conran; Jie Li (2018). “Taxonomic status and distribution of Mirabilis himalaica (Nyctaginaceae)”. J. Syst. Evol. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2019. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
11. “GRIN Species Records of Mirabilis”. Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 12 năm 2000. Truy cập ngày 28 tháng 11 năm 2012.

Liên kết ngoài

• Tư liệu liên quan tới Mirabilis tại Wikimedia Commons
• Dữ liệu liên quan tới Mirabilis tại Wikispecies