Gà Tiên Yên

Gà Tiên Yên hay còn gọi là gà đồi hay gà râu là một giống gà nội địa của Việt Nam, có nguồn gốc ở huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh. Giống gà Tiên Yên được Nhà nước Việt Nam công nhận là một giống vật nuôi được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam^[1][2][3]. Gà Tiên Yên vẫn được biết đến là đặc sản trứ danh của Quảng Ninh, với câu ngạn ngữ: "Lợn Móng Cái- Gái Đầm Hà- Gà Tiên Yên"^[4], chúng đã được khẳng định thương hiệu khi được bầu chọn là một trong những món ngon tiêu biểu Việt Nam do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam tổ chức^[5].

Nguồn gốc

Gà Tiên Yên là một trong những sản phẩm vật nuôi nổi tiếng của Miền Đông tỉnh Quảng Ninh từ những năm 70 của thế kỷ XX. Giống gà Tiên Yên vốn nổi tiếng từ nhiều năm, nhưng để tìm được con gà đúng gốc Tiên Yên thì phải xuống tận các thôn, bản. Chỉ có ở những thôn bản vùng sâu, vùng xa thuộc các xã như Phong Dụ, Hà Lâu, Yên Than mới có những con gà giống bố, mẹ được chăn thả theo hướng tự nhiên, sức đề kháng cao, dễ nuôi, thức ăn phong phú, dễ kiếm, chủ yếu từ phụ phẩm nông nghiệp, ngô, khoai, sắn, rau, cỏ^[6].

Gọi là gà đồi là bởi giống gà địa phương ở đây truyền đời được nuôi thả rong, hàng ngày chúng đi bộ lang thang trên các triền đồi để tự đắc kiếm ăn từ các loại trùng, dế, kiến, mối. Chiều xuống, về vườn, lũ gà này lại có lề thói bay lên ngủ trên các cành cây. Vì những cuộc đi bộ và bay nhảy liên tục như vậy và nhờ những thứ thực phẩm thiên nhiên mà thịt gà Tiên Yên ngọt thơm, săn chắc mà vẫn giòn, không dai, béo mà không ngậy. Người các nơi còn gọi giống món ăn gà này là "gà râu", vì dưới mỏ con gà mái lại có túm lông dài^[4] Bây giờ người ta còn quảng cáo gà Tiên Yên là gà "đồi", chữ "đồi" là thừa, chỉ cần "gà Tiên Yên" là đủ^[7].

Đặc điểm

Mô tả

Chúng là giống gà chân thấp, cả trống và mái mình tròn, dáng đi lịch bịch. Thân gà hình tròn, gọn, cổ ngắn, chân thấp, nhỏ màu vàng. Trọng lượng lúc 6 tháng tuổi thì gà mái từ 1,5 - 1,7 kg/con còn gà trống từ 2,2 - 2,7 kg/con. Gà Tiên Yên sau 6 tháng nuôi, gà mái đạt trọng lượng từ 1,5 đến 1,7 kg, và gà trống từ 2,2 đến 2,7 kg^[5] Là giống gà ở cuống mỏ, cả hai phía, có chùm lông chĩa ra trông như túm râu, 100% số gà trống được chọn có râu đầu hoặc lông hàm; gà mái có mào phát triển, đỏ tươi, mỏ gà chắc và ngắn^[7][8].

Con mái thường có màu lông vàng xám. Con trống sáng màu hơn đôi chút. Do phương thức nuôi chăn thả tự nhiên và phân tán trong nhân dân từ lâu đời, nên giống gà Tiên Yên đã phân ly thành những dòng với nhiều màu lông khác nhau như: Hoa mơ, nâu, tía, xám, tro, vàng. Đặc điểm nổi bật là dưới mỏ con gà mái thường có một túm lông dài nên gọi là "gà râu", phần lớn gà Tiên Yên có chùm lông đầu và "râu" hàm^[9] Gà giống bố, mẹ phải có những đặc điểm như mình tròn, chân ngắn, da vàng, long đầu, râu hàm thì mới đúng là giống gà gốc Tiên Yên.

Thịt gà

Gà thương phẩm chất lượng cao, có đặc tính như thịt thơm ngon, da dầy và giòn, được đông đảo người tiêu dùng ưa chuộng^[6] Thịt gà Tiên Yên khi luộc, da có màu vàng ươm như thoa nghệ và bóng nhẫy như vừa nhúng mỡ, thịt thơm ngon, ngậy, ngọt săn chắc, thịt ăn mềm và giòn. Thịt gà Tiên Yên ngọt thơm một cách đặc biệt, săn chắc mà vẫn giòn, không dai, béo mà không ngậy^[5].

Gà Tiên Yên là giống gà đồi, suốt ngày leo dốc, tìm sâu nên da vàng, thịt thơm, nước ngọt. Gà Tiên Yên sau khi luộc da vàng ươm như có thoa nghệ và bóng nhẫy như vừa nhúng mỡ. Da gà Tiên Yên không chỉ vàng mọng mà còn rất dày, có thể ngậy vì chất béo, nhưng khi cắn mới thấy giòn và ngọt^[7] với đĩa thịt gà luộc da vàng, thịt trắng, ăn mềm và ngọt thịt, thịt thơm, mềm và mát^[7].

Sinh trưởng

Gà Tiên Yên có đặc điểm nuôi con khéo, chịu được kham khổ, ít dịch bệnh so với các giống gà nhập nội khác như gà Tam hoàng, gà Lương Phượng, chúng là vật nuôi có sức đề kháng cao và mắn đẻ. Gà mái đẻ lúc 6 tháng tuổi thường đẻ từ 13-15 trứng/lứa (90 - 100 trứng/năm). Tỷ lệ ấp nở tự nhiên đạt từ 80 - 90% tuỳ theo mùa. Gà mái mắn đẻ và sai con, một đàn gà con thường lít nhít phải 14-15 con. Đây là giống gà chịu khó bươi móc kiếm mồi, gà nơi đây được nuôi thả tự nhiên, chúng tự kiếm ăn cả ngày, tối mới về chuồng^[7].

Bảo tồn

Trong thời gian qua, gà Tiên Yên được nuôi giữ quỹ gen và chăn nuôi ở các nông hộ theo phương thức chăn thả tự nhiên nhỏ lẻ không nâng cao được năng suất, chất lượng và số lượng mà còn có nguy cơ mai một mất giống^[9] Giống gà Tiên Yên qua thời gian đã bị lai tạp khá nhiều. Để đảm bảo chất lượng gà thịt khi xuất ra thị trường, cũng như không làm thay đổi tập tính của giống gà Tiên Yên thuần chủng, thì có chủ trương bảo tồn và thực hiện việc chăn thả theo phương pháp bán tự nhiên^[5][5]

Có mô hình trang trại nuôi gà Tiên Yên theo hình thức chăn thả, khu nuôi gà sau đó cung cấp gà giống cho các hộ chăn nuôi ở địa phương mà còn bán ra các địa phương khác^[6], mua con giống gà Tiên Yên mang về nuôi xen lẫn với gia cầm khác, ban đầu là một ít để chúng quen chuồng không đánh nhau^[10] hay áp dụng công nghệp ấp nhân tạo, phương pháp thụ tinh nhân tạo sẽ bảo tồn được giống gà Tiên Yên, tạo ra bộ giống với các đặc điểm di truyền ổn định và có đặc điểm nhận dạng đặc trưng.^[11] mẻ trứng thụ tinh nhân tạo đầu tiên được ấp bằng máy đã cho ra đời trên 1.300 con gà Tiên Yên, tỷ lệ thành công đạt 88,5%, thụ tinh nhân tạo cho gà và cho ấp trứng bằng máy.

Mẻ đầu tiên đưa 1480 quả trứng vào máy ấp, sau 21 ngày, trứng gà thụ tinh bằng phương pháp nhân tạo đã cho ra đời 1.310 con gà Tiên Yên, đạt 88,5% số trứng cho vào ấp. Trên 1.300 con gà Tiên Yên được tiêm vắc xin phòng bệnh, Đến hết tháng 5 năm 2015, toàn bộ 1.000 con gà giống với trọng lượng trung bình 1,2 kg/con (gồm 950 gà mái và 50 con gà trống), mang các đặc điểm đặc trưng của gà Tiên Yên Với 1.000 con gà sinh sản, hàng năm có thể cung cấp 75.000 gà giống bằng phương pháp nhân tạo^[8].

Chú thích

1. Thông tư 25/2015/TT-BNNPTNT ngày 01/7/2015 về Danh mục giống vật nuôi được sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam
2. “Các giống vật nuôi được sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam”. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.^{[liên kết hỏng]}
3. “Cổng thông tin điện tử tỉnh Sóc Trăng”. Bản gốc lưu trữ ngày 18 tháng 10 năm 2016. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
4. ^ “Bản sao đã lưu trữ”. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 5 năm 2015. Truy cập ngày 1 tháng 11 năm 2015.
5. ^ “Phát triển kinh tế nhờ gà Tiên Yên”. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 12 năm 2015. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
6. ^ “Người góp công khôi phục giống gà Tiên Yên”. Báo Quảng Ninh. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 9 năm 2014. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
7. ^ “Gà Tiên Yên”. Người Lao động. 16 tháng 9 năm 2012. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
8. ^ “Gặp 'Vua gà Tiên Yên'”. infonet.vn. 25 tháng 9 năm 2015. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
9. ^ “Quyết tâm gìn giữ, bảo tồn giống gà Tiên Yên”. QTV. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 7 năm 2014. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.
10. “Hiệu quả mô hình HTX chăn nuôi và tiêu thụ gà Tiên Yên (Quảng Ninh)”. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.^{[liên kết hỏng]}
11. “Ấp nở thành công trên 1300 con gà Tiên Yên từ phương pháp thụ tinh nhân tạo”. QTV. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 3 năm 2016. Truy cập 9 tháng 11 năm 2015.

Tham khảo

• Dữ liệu liên quan tới Gà Tiên Yên tại Wikispecies