Lịch sử hành chính Trung Quốc (1912–1949)

Lịch sử hành chính Trung Quốc (1912–1949) đề cập đến các đơn vị hành chính của chính phủ Trung Hoa Dân Quốc trong thời kỳ cai trị Đại lục.

Khái quát

Trung Hoa Dân Quốc (THDQ) được thành lập vào năm 1912, chính phủ Quốc dân tiếp tục sử dụng phân cấp hành chính của nhà Thanh, đồng thời chia Nội Mông làm bốn tỉnh và thành lập một số đô thị nằm dưới quyền kiểm soát của trung ương (gọi là trực hạt thị). Sau Thế chiến thứ hai, vùng Mãn Châu được tái sáp nhập vào THDQ, và được chia làm chín tỉnh. Đài Loan và Bành Hồ cũng được trả cho THDQ và tổ chức thành tỉnh Đài Loan. Cho đến thời điểm này, toàn quốc có 35 tỉnh, 12 trực hạt thị, một khu hành chính đặc biệt và 2 địa phương (Mông Cổ và Tây Tạng). Sau khi chính phủ Quốc dân triệt thoái khỏi Đại lục trong Nội chiến Trung Quốc, quyền tài phán của THDQ chỉ giới hạn đến đảo Hải Nam, Đài Loan, Bành Hồ cùng với một số đảo ngoài khơi của Phúc Kiến và Chiết Giang. Hải Nam, Chiết Giang lần lượt rơi vào tay của chính phủ Cộng sản vào các năm 1950 và 1955. Khu vực còn lại được gọi là Khu vực tự do của Trung Hoa Dân Quốc, đề cập trong Hiến pháp. Thông thường, thuật ngữ Khu vực Đài Loan được sử dụng thay cho "Khu vực tự do", trong khi Cộng hòa Nhân dân Trung hoa được gọi là Đại lục.

Chính phủ Bắc Dương

Bài chi tiết: Chính phủ Bắc Dương

Tỉnh và các khu vực của THDQ năm 1912.

Bản đồ THDQ năm 1926.

Chính phủ Bắc Dương (CPBD) sắp xếp lại hệ thống hành chính thời nhà Thanh với 3 cấp:

• Tỉnh (省, shěng)
• Đạo (道, dào)
• Huyện (縣, xiàn)

CPBD tiếp tục chia thêm 4 tỉnh ngoài Nội Mông và các khu vực lân cận (Sát Cáp Nhĩ, Nhiệt Hà, Ninh Hạ, Tuy Viễn). Thành lập thêm hai tỉnh ngoài Tây Tạng (Xuyên Biên (sau đổi thành Tây Khang) được tách từ Kham, Thanh Hải được tách từ Amdo, Ü-Tsang nằm dưới quyền của Đạt-lai Lạt-ma vào thời điểm này và không phải là một phần của bất kỳ tỉnh nào), nâng tổng số tỉnh lên 28.

Hành chính Trung Hoa Dân Quốc (1912–1928)

Tên đơn vị hành chính			Giản xưng			Thủ phủ			Ghi chú
Âm Hán Việt	Hán ngữ	Bính âm	Âm Hán Việt	Hán ngữ	Bính âm	Âm Hán Việt	Hán ngữ	Bính âm
Tỉnh (省 Shěng)
An Huy	安徽	Ānhuī	Hoản	皖	Wǎn	An Khánh	安慶	Ānqìng
Chiết Giang	浙江	Zhèjiāng	Chiết	浙	Zhè	Hàng Châu	杭州	Hángzhōu
Trực Lệ	直隸	Zhílì	Trực	直	Zhí	Thiên Tân	天津	Tiānjīn	Vào năm 1914, các khu vực xung quanh Bắc Bình (Bắc Kinh) tách thành Thuận Thiên
Phụng Thiên	奉天	Fèngtiān	Phụng	奉	Fèng	Thẩm Dương	瀋陽	Shěnyáng
Phúc Kiến	福建	Fújiàn	Mân	閩	Mǐn	Phúc Châu	福州	Fúzhōu
Hắc Long Giang	黑龍江	Hēilóngjiāng	Hắc	黑	Hēi	Tề Tề Cáp Nhĩ	齊齊哈爾	Qíqíhār	Năm 1914, khu vực Hulunbuir được tách ra, đến năm 1920 thì sáp nhập trở lại.
Hà Nam	河南	Hénán	Dự	豫	Yù	Khai Phong	開封	Kāifēng
Hồ Nam	湖南	Húnán	Tương	湘	Xiāng	Trường Sa	長沙	Chángshā
Hồ Bắc	湖北	Húběi	Ngạc	鄂	È	Vũ Xương	武昌	Wǔchāng
Cam Túc	甘肅	Gānsù	Cam/Lũng	甘/隴	Gān/Lǒng	Lan Châu	蘭州	Lánzhōu
Giang Tây	江西	Jiāngxī	Cám	贛	Gàn	Nam Xương	南昌	Nánchāng
Giang Tô	江蘇	Jiāngsū	Tô	蘇	Sū	Nam Kinh	南京	Nánjīng	Vào năm 1912, cách khu vực xung quang Nam Kinh được tách thành một tỉnh
Cát Lâm	吉林	Jílín	Cát	吉	Jí	Thành phố Cát Lâm	吉林	Jílín
Quảng Tây	廣西	Guǎngxī	Quế	桂	Guì	Nam Ninh	南寧	Nánníng
Quảng Đông	廣東	Guǎngdōng	Việt	粵	Yuè	Quảng Châu	廣州	Guǎngzhōu
Quý Châu	貴州	Guìzhōu	Kiềm/Quý	黔/贵	Qián/Guì	Quý Dương	貴陽	Guìyáng
Sơn Tây	山西	Shānxī	Tấn	晉	Jìn	Thái Nguyên	太原	Tàiyuán
Sơn Đông	山東	Shāndōng	Lỗ	魯	Lǔ	Tế Nam	濟南	Jǐnán
Thiểm Tây	陝西	Shǎnxī	Thiếm	陝	Shǎn	Tây An	西安	Xī'ān
Tân Cương	新疆	Xīnjiāng	Tân	新	Xīn	Địch Hoa	迪化	Díhuà	Sau năm 1949, Địch Hoa đổi thành Ürümqi (烏魯木齊)
Tứ Xuyên	四川	Sìchuān	Thục/Xuyên	蜀/川	Shǔ/Chuān	Thành Đô	成都	Chéngdū
Vân Nam	雲南	Yúnnán	Điền	滇	Diān	Côn Minh	昆明	Kūnmíng
Địa phương (地方 Dìfāng)
Kinh Triệu	京兆	Jīngzhào	Kinh	京	Jīng				Nay là Bắc Kinh
Nội Mông Cổ	內蒙古	Nèiménggǔ	Nội Mông	內蒙	Nèiméng				Nội Mông được chia làm các minh và kỳ. Không rõ thủ phủ chính thức. Vào năm 1913-14, tách ra thành các tỉnh Sát Cáp Nhĩ, Nhiệt Hà, Tuy Viễn.
Ngoại Mông Cổ	外蒙古	Wàiménggǔ	Ngoại Mông	外蒙	Wàiméng	Khố Luân	庫倫	Kùlún	Khố Luân là tên của thành phố Ulaanbaatar trước khi Mông Cổ dành độc lập
Tây Tạng	西藏	Xīzàng	Tạng	藏	Zàng	Lạp Tát (Lhasa)	拉薩	Lāsà
Thanh Hải	青海	Qīnghǎi	Thanh	青	Qīng	Tây Ninh	西寧	Xïníng
Địa khu (區域 Qūyù)
A Lặc Thái (Altay)	阿爾泰	Ā'ěrtài				Thừa Hóa Tự (Altay)	承化寺	Chénghuàsì	Bị bãi bỏ và sáp nhập vào Tân Cương năm 1920. Hán ngữ của thủ phủ 承化寺 được đổi thành Ālètài (阿勒泰) sau năm 1949.
Hô Luân Bối Nhĩ (Hulunbuir)	呼倫貝爾	Hūlúnbèi'ěr				Hải Lạp Nhĩ (Hailar)	海拉爾	Hǎilā'ěr	Thành lập năm 1915, bị giải thể và sáp nhập vào Hắc Long Giang năm 1920
Tháp Nhĩ Ba Cáp Thai (Tarbaghatay)	塔爾巴哈臺	Tǎ'ěrbāhātái	Tháp Thành	塔城	Tǎchéng	Tháp Thành	塔城	Tǎchéng	Thành lập năm 1912, bị giải thể và sáp nhập vào Tân Cương năm 1916
Phủ (府 Fǔ)
Nam Kinh	南京	Nánjīng		寧	Níng				Thành lập vào tháng 1 năm 1912, bị bãi bỏ và sáp nhập vào Giang Tô tháng 2 năm 1912
Thuận Thiên	順天	Shùntiān		京	Jīng				Tách từ Trực Lệ vào tháng 5 năm 1914, đổi tên thành Kinh Triệu vào tháng 10 cùng năm
Đặc biệt hành chính khu (特別區 Tèbiéqū)
Sát Cáp Nhĩ	察哈爾	Cháhāěr	Sát	察	Chá	Trương Viên	張垣	Zhāngyuán	Tách từ Nội Mông vào năm 1914 Trương Viên được đổi tên thành Trương Gia Khẩu (張家口) sau năm 1949.
Xuyên Biên [fr; zh]	川邊	Chuānbiān				Khang Định	康定	Kāngdìng	Đổi tên thành Tây Khang vào năm 1925
Nhiệt Hà	熱河	Rèhé	Nhiệt	熱	Rè	Thừa Đức	承德	Chéngdé	Tách từ Nội Mông vào năm 1914
Tây Khang	西康	Xīkāng	Khang	康	Kāng	Khang Định	康定	Kāngdìng	Đổi tên từ Xuyên Biên vào năm 1925
Tuy Viễn	綏遠	Suīyuǎn	Tuy	綏	Suī	Quy Tuy	歸綏	Gūisūi	Tách từ Nội Mông vào năm 1913 Quy Tuy được đổi tên thành Hohhot (呼和浩特) sau năm 1949
Đông Sảnh	東省	Dōngshěng				Cáp Nhĩ Tân	哈爾濱	Hā'ěrbīn	Vùng đất dọc theo Đường sắt Đông Trung Quốc, kéo dài từ Mãn Châu Lý, đi qua Cáp Nhĩ Tân, cho đến Tuy Phân Hà.
Commercial Region (商埠 Shāngbù)
Giao Áo	膠澳	Jiāo'ào	Giao	膠	Jiāo	Thanh Đảo	青島	Qīngdǎo	Trước đây là nhượng địa của Nhật Bản và Đức. Bãi bỏ và sáp nhập vào Sơn Đông năm 1925
Tùng Hỗ	淞滬	Sōnghù	Hỗ	滬	Hù	Thượng Hải	上海	Shànghǎi	Lãnh thổ tranh chấp. Được thành lập bởi thủ lĩnh Trực hệ Tôn Truyền Phương, không được chính quyền trung ương công nhận.

Chinh phủ Quốc Dân

Hành chính Chính phủ quốc dân Trung Hoa Dân Quốc (1928–1949)

Tên đơn vị hành chính			Viết tắt		Thủ phủ			Ghi chú
Âm Hán Việt	Chữ Hán	Bính Âm	Âm Hán Việt	Bính Âm	Âm Hán Việt	Chữ Hán	Bính Âm
Tỉnh (省 Shěng)
An Đông	安東	Āndōng	安	Ān	Thông Hóa	通化	Tōnghuà	1947 created from Manchukuo (originally part of Liaoning)
An Huy	安徽	Ānhuī	皖	Wǎn	Cáp Phì	合肥	Héféi
Sát Cáp Nhĩ	察哈爾	Cháhāěr	察	Chá	Trương Viên (Kalgan)	張垣	Zhāngyuán	1928 reformed from a special administrative region Kalgan was renamed Zhangjiakou (張家口) after 1949.
Chiết Giang	浙江	Zhèjiāng	浙	Zhè	Hàng Châu	杭州	Hángzhōu
Phúc Kiến	福建	Fújiàn	閩	Mǐn	Phúc Châu	福州	Fúzhōu
Hắc Long Giang	黑龍江	Hēilóngjiāng	黑	Hēi	Bắc An	北安	Běi'ān	1945 recreated from Manchukuo
Hợp Giang	合江	Héjiāng	合	Hé	Giai Mộc Tư	佳木斯	Jiāmùsī	1947 created from Manchukuo (originally part of Kirin)
Hà Nam	河南	Hénán	豫	Yù	Khai Phong	開封	Kāifēng
Hà Bắc	河北	Héběi	冀	Jì	Thanh Uyển	清苑	Qīngyuàn	1928 renamed from Chihli Tsingyuan was renamed to Baoding (保定) after 1949
Hồ Nam	湖南	Húnán	湘	Xiāng	Trường Sa	長沙	Chángshā
Hồ Bắc	湖北	Húběi	鄂	È	Wu Xương	武昌	Wǔchāng
Hưng An	興安	Xīng'ān	興	Xīng	Hải Lạp Nhĩ (HaiLar)	海拉爾	Hǎilā'ěr	1947 created from Manchukuo (originally part of Heilungkiang) Hailar was renamed to Hulunbuir (呼倫貝爾) after 1949
Nhiệt Hà	熱河	Rèhé	熱	Rè	Thừa Đức	承德	Chéngdé	1928 reformed from a special administrative region, 1945 recreated from Manchukuo
Cam Túc	甘肅	Gānsù	隴	Lǒng	Lan Châu	蘭州	Lánzhōu
Giang Tây	江西	Jiāngxī	贛	Gàn	Nam Xương	南昌	Nánchāng
Giang Tô	江蘇	Jiāngsū	蘇	Sū	Trấn Giang	鎮江	Zhènjiāng
Cát Lâm	吉林	Jílín	吉	Jí	Cát Lâm	吉林	Jílín	1945 recreated from Manchukuo
Quảng Tây	廣西	Guǎngxī	桂	Guì	Quế Lâm	桂林	Guìlín
Quảng Đông	廣東	Guǎngdōng	粵	Yuè	Quảng Đông	廣州	Guǎngzhōu
Quý Châu	貴州	Guìzhōu	黔	Qián	Quý Dương	貴陽	Guìyáng
Liêu Ninh	遼寧	Liáoníng	遼	Liáo	Thẩm Dương	瀋陽	Shěnyáng	1929 renamed from Fengtien, 1945 recreated from Manchukuo
Liêu Bắc	遼北	Liáoběi	洮	Táo	Liêu Nguyên	遼源	Liáoyuán	1947 created from Manchukuo (originally part of Liaoning)
Ninh Hạ	寧夏	Níngxià	寧	Níng	Ngân Xuyên	銀川	Yínchuān	1928 created from Kansu
Nộn Giang	嫩江	Nènjiāng	嫩	Nèn	Tề Tề Cáp Nhĩ	齊齊哈爾	Qíqíhā'ěr	1947 created from Manchukuo (originally part of Heilungkiang)
Sơn Tây	山西	Shānxī	晉	Jìn	Thái Nguyên	太原	Tàiyuán
Sơn Đông	山東	Shāndōng	魯	Lǔ	Tế Nam	濟南	Jǐnán
Thiểm Tây	陝西	Shǎnxī	陝	Shǎn	Tây An	西安	Xī'ān
Tây Khang	西康	Xīkāng	康	Kāng	Khang Định	康定	Kāngdìng	1928 reformed from a special administrative region
Tân Cương	新疆	Xīnjiāng	新	Xīn	Địch Hóa (Urumqi)	迪化	Díhuà	Tihwa was renamed Ürümqi (烏魯木齊) after 1949
Tuy Viễn	綏遠	Suīyuǎn	綏	Suī	Quy Tuy	歸綏	Gūisūi	1928 reformed from a special administrative region Kweisui was renamed Hohhot (呼和浩特) after 1949
Tùng Giang	松江	Sōngjiāng	松	Sōng	Mẫu Đơn Giang	牡丹江	Mǔdānjiāng	1947 created from Manchukuo (originally part of Kirin)
Tứ Xuyên	四川	Sìchuān	蜀	Shǔ	Chengtu	成都	Chéngdū
Đài Loan	臺灣	Táiwān	臺	Tái	Taipei	臺北	Táiběi	1945 annexed from Nhật Bản
Thanh Hải	青海	Qīnghǎi	青	Qīng	Sining	西寧	Xīníng	1928 reformed from an area
Vân Nam	雲南	Yúnnán	滇	Diān	Kunming	昆明	Kūnmíng
Đặc biệt hành chình khu (特別行政區 Tèbiéxíngzhèngqū)
Hải Nam	海南	Hǎinán	瓊	Qióng	Hải Khẩu	海口	Hǎikǒu	1931 Kiung-ai (瓊崖) was planned to create, 1949 created from Kwangtung
Đông Tỉnh	東省	Dōngshěng			Harbin	哈爾濱	Hā'ěrbīn	1932 abolished by Manchukuo
Uy Haỉ	威海	Wēihāi			Weihai	威海	Wēihāi	1930 acquired from the United Kingdom, 1945 abolished → Shantung
Địa phương (地方 Dìfāng)
Mông Cổ	蒙古	Ménggǔ	蒙	Méng	Khố Luân (Ulaanbaatar)	庫倫	Kùlún	Khuree was renamed Ulaan Bator after the independence of Mongolia
Tây Tạng	西藏	Xīzàng	藏	Zàng	Lhasa	拉薩	Lāsà
Special municipalities (直轄市 Zhíxiáshì)
Quảng Châu	廣州	Guǎngzhōu	穗	Suì	Jan 1930 created from Kwangtung, Jun merged back. 1947 recreated
Trùng Khánh	重慶	Chóngqìng	渝	Yú	1927 created from Szechwan
Đại Liên	大連	Dàlián	連	Lián	1947 created from Manchukuo (originally part of Liaoning)
Hán Khẩu	漢口	Hànkǒu	漢	Hàn	1927 created Wuhan from Hupeh, 1929 renamed to Hankow, 1931 merged back, 1947 recreated
Harbin	哈爾濱	Hā'ěrbīn	哈	Hā	1947 created from Manchukuo (originally part of Heilungkiang)
Thẩm Dương	瀋陽	Shěnyáng	瀋	Shěn	1947 created from Manchukuo (originally part of Liaoning)
Nam Kinh	南京	Nánjīng	京	Jīng	1927 created from Kiangsu
Bắc Bình	北平	Běipíng	平	Píng	1928 created from Hopeh, Jun 1930 merged back, Dec 1930 recreated. 1949 renamed back to Peking (北京)
Thượng Hải	上海	Shànghǎi	滬	Hù	1927 reform Sunghu commercial region to a municipality, created from Kiangsu
Tây An	西安	Xī'ān	安	Ān	1933 planned to create Siking (西京), 1947 created from Shensi
Thiên Tân	天津	Tiānjīn	津	Jīn	1928 created from Hopeh, 1930 merged back. 1935 recreated
Thanh Đảo	青島	Qīngdǎo	青	Qīng	1929 created from Shantung.

Tham khảo