Scolopendra

Scolopendra
	Khoảng thời gian tồn tại: Eocene–Recent TiềnЄ Є O S D C P T J K Pg N
Phân loại khoa học
Vực:	Eukaryota
Giới:	Animalia
Ngành:	Arthropoda
Lớp:	Chilopoda
Bộ:	Scolopendromorpha
Họ:	Scolopendridae
Chi:	Scolopendra; Linnaeus, 1758
Loài điển hình
	Scolopendra morsitans ; Linnaeus, 1758

Scolopendra (tiếng Latinh bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp σκολόπενδρα, skoˈlo.pen.ðɾa) là một chi rết nhiệt đới kích thước lớn thuộc họ Ngô công.

Mô tả

Chi Scolopendra chứa nhiều loài rết được tìm thấy trên khắp các vùng nhiệt đới và ôn đới ấm trên thế giới. Các loài thuộc chi này có những khác biệt đáng kể về màu sắc lẫn kích thước. Các loài thuộc chi Scolopendra hầu hết đều có kích thước lớn. Các loài có kích thước lớn nhất được tìm thấy ở vùng khí hậu nhiệt đới có thể dài hơn 30 cm (12 in) và là những loài rết lớn nhất còn tồn tại trên thế giới.^[2] Tất cả các loài thuộc chi Scolopendra có thể gây đau đớn bởi vết cắn của chúng. Chúng truyền nọc độc thông qua các forcipule,^{[chú giải 1]} không phải là răng nanh hoặc các bộ phận miệng khác.

Sinh thái học

Các loài thuộc chi Scolopendra là các loài săn mồi chủ động, thức ăn chủ yếu của chúng là côn trùng và các động vật không xương sống khác. Các tiêu bản lớn của các loài này thể hiện đối tượng mà chúng săn bao gồm cả ếch, tarantula, thằn lằn, chim, rắn, động vật gặm nhấm và thậm chí cả dơi.^[3] Hai loài có nguồn gốc châu Á, S. cataracta và S. paradoxa, cũng như S. alcyona có nguồn gốc từ Quần đảo Nansei, được ghi nhận là những loài lưỡng cư, vì những loài này có thể di chuyển dưới nước bằng cách bơi hoặc đi bộ.^[4]^[5]^[6]

Nọc độc

Nọc độc của hầu hết các loài thuộc chi này không có ý nghĩa đối với y tế; Tuy nhiên, vết cắn từ một số loài có thể gây đau và sưng dữ dội và kéo dài. Nọc độc của các loài có kích thước lớn có nguồn gốc từ các vùng thuộc châu Á - Thái Bình Dương, chẳng hạn như rết Việt Nam và rết khổng lồ Việt Nam, được ghi nhận là đặc biệt mạnh, và đã gây ra một trường hợp tử vong.^[7] Năm 2014, một trường hợp tử vong được ghi nhận do vết cắn của Scolopendra gigantea.^[8] Nọc độc của một số loài Scolopendra đã được tìm thấy có chứa các hợp chất như serotonin, phospholipase tan huyết, protein ngộ độc tim, và tiêu tế bào tố.^[9]

Lịch sử phân loại

Scolopendra được Carl Linnaeus tạo nên vào năm 1758, được ghi nhận trong Ấn bản thứ 10 của Systema Naturae, được xem là khởi đầu cho danh pháp động vật học. Chỉ có hai loài ban đầu được xếp vào chi này hiện vẫn còn được xếp trong đây là Scolopendra gigantea và S. morsitans. Scolopendra morsitans sau này được chọn làm loài điển hình của chi theo Opinion 454 of the Ủy ban Quốc tế về Danh mục Động vật học,^[2] thay thế cho loài Scolopendra forficata (danh pháp hiện nay là Lithobius forficatus) từng được Pierre André Latreille chỉ định làm loài điển hình.^[10]

Loài

Chi Scolopendra chứa các loài sau:^[1]^[11]

Scolopendra abnormis Lewis & Daszak, 1996
Scolopendra afer (Meinert, 1886)
Scolopendra alcyona Tsukamoto & Shimano, 2021
Scolopendra algerina Newport, 1845
Scolopendra alternans Leach, 1813
Scolopendra andhrensis Jangi & Dass, 1984
Scolopendra angulata Newport, 1844
Scolopendra angusticollis Murray, 1887
Scolopendra anomia Newport, 1844
Scolopendra appendiculata Daday, 1891
Scolopendra arenicola (Lawrence, 1975)
Scolopendra arthrorhabdoides Ribaut, 1912
Scolopendra attemsi Lewis, Minelli & Shelley, 2006
Scolopendra aztecorum Verhoeff, 1934
Scolopendra calcarata Porat, 1876
Scolopendra canidens Newport, 1844
Scolopendra cataracta Siriwut, Edgecombe & Panha, 2016^[11]
Scolopendra childreni Newport, 1844
Scolopendra chlora Chamberlin, 1942
Scolopendra chlorotes C. L. Koch, 1856
Scolopendra cingulata Latreille, 1829
Scolopendra clavipes C. L. Koch, 1847
Scolopendra concolor Newport, 1845
Scolopendra crassa Templeton, 1846
Scolopendra cretica Attems, 1902
Scolopendra cribrifera Gervais, 1847
Scolopendra crudelis C. L. Koch, 1847
Scolopendra dalmatica C. L. Koch, 1847
Scolopendra dawydoffi Kronmüller, 2012
Scolopendra dehaani Brandt, 1840
Scolopendra ellorensis Jangi & Dass, 1984
Scolopendra fissispina L. Koch, 1865
Scolopendra foveolata Verhoeff, 1937
Scolopendra galapagoensis Bollman, 1889
Scolopendra gigantea Linnaeus, 1758
Scolopendra gracillima Attems, 1898
Scolopendra hainanum Kronmüller, 2012
Scolopendra hardwickei Newport, 1844
Scolopendra hermosa Chamberlin, 1941
Scolopendra heros Girard, 1853
Scolopendra horrida C. L. Koch, 1847
Scolopendra inaequidens Gervais, 1847
Scolopendra indiae (Chamberlin, 1914)
Scolopendra indica Meinert, 1886
Scolopendra inermipes C. L. Koch, 1847
Scolopendra inermis Newport, 1845
Scolopendra jangii Khanna & Yadav, 1997
Scolopendra japonica Koch, 1878
Scolopendra koreana (Verhoeff, 1934)
Scolopendra labiata C. L. Koch, 1863
Scolopendra laeta Haase, 1887
Scolopendra langi (Chamberlin, 1927)
Scolopendra latro Meinert, 1886
Scolopendra leki (Waldock & Edgecombe 2012)
Scolopendra limicolor Wood, 1861
Scolopendra lucasii Gervais, 1847
Scolopendra lufengia S. Kang et al., 2017^[12]
Scolopendra lutea (Attems, 1928)
Scolopendra madagascariensis Attems, 1910
Scolopendra malkini Chamberlin, 1955
Scolopendra mazbii Gravely, 1912
Scolopendra media (Muralewicz, 1926)
Scolopendra melionii Lucas, 1853
Scolopendra metuenda Pocock, 1895
Scolopendra michoacana Chamberlin, 1941
Scolopendra mima Chamberlin, 1942
Scolopendra mirabilis (Porat, 1876)
Scolopendra monticola (Lawrence, 1975)
Scolopendra morsitans Linnaeus, 1758
Scolopendra multidens Newport, 1844
Scolopendra negrocapitis Zhang & Wang, 1999
Scolopendra nuda (Jangi & Dass, 1980)
Scolopendra occidentalis F. Meinert, 1886
Scolopendra octodentata Verhoeff, 1934
Scolopendra oraniensis Lucas, 1846
Scolopendra paradoxa Doménech, 2018
Scolopendra pachygnatha Pocock, 1895
Scolopendra paranuda (Khanna & Tripathi, 1987)
Scolopendra pentagramma Motschoulsky, 1886
Scolopendra pinguis Pocock, 1891
Scolopendra polymorpha Wood, 1861
Scolopendra pomacea C. L. Koch, 1847
Scolopendra puncticeps Wood, 1861
Scolopendra punensis Jangi & Dass, 1984
Scolopendra robusta Kraepelin, 1903
Scolopendra sanatillae Bollman, 1893
Scolopendra silhetensis Newport, 1845
Scolopendra spinipriva Bücherl, 1946
Scolopendra spinosissima Kraepelin, 1903
Scolopendra subspinipes Leach, 1816
Scolopendra sumichrasti Saussure, 1860
Scolopendra tenuitarsis Pocock, 1895
Scolopendra teretipes (Porat,1893)
Scolopendra valida Lucas, 1840
Scolopendra violacea Fabricius, 1798
Scolopendra viridicornis Newport, 1844
Scolopendra viridipes Dufour, 1820
Scolopendra viridis Say, 1821
Scolopendra zuluana (Lawrence, 1958)

Loài hóa thạch †Scolopendra proavita được tìm thấy trong trầm tích hổ phách Baltic thuộc thế Eocen ở Ba Lan.^[13] Dấu tích hóa thạch của một loài được cho là S. morsitans (= S. (cf) morsitans) cũng được tìm thấy trong những phiến đá thuộc thế Pliocen ở Makapansgat, Nam Phi.^[14]