Thiên văn nghiệp dư là một sở thích của những người đam mê quan sát bầu trời, họ có thể quan sát các thiên thể bằng mắt thường, ống nhòm hoặc kính thiên văn. Dù việc nghiên cứu khoa học không phải mục đích chính của họ, nhiều nhà thiên văn đã có những đóng góp cho thiên văn bằng việc quan sát các sao biến quang, theo dõi các thiên thạch và khám phá các vật thế thoáng xuất hiện như sao chổi hoặc tân tinh.
Nhà thiên văn nghiệp dư điển hình không phụ thuộc vào lĩnh vực thiên văn như là nguồn thu nhập chính hoặc hỗ trợ cho họ. Họ không có trình độ chuyên nghiệp hay không được đào tạo toàn diện về lĩnh vực thiên văn học. Nhiều nhà thiên văn nghiệp dư chỉ là những người mới bắt đầu hay người có sở thích, trong khi số khác có nhiều kinh nghiệm về thiên văn và thường hỗ trợ, cộng tác với các nhà thiên văn chuyên nghiệp.
Thiên văn học nghiệp dư thường là công việc ngắm trên bầu trời đêm khi hầu hết các thiên thể và các sự kiện có thể nhìn thấy, nhưng đôi khi các nhà thiên văn nghiệp dư cũng hoạt động ban ngày với các sự kiện như vết đen mặt trời và nhật thực. Nhiều nhà thiên văn học nghiệp dư thường quan sát bầu trời mà không sử dụng thêm gì ngoài đôi mắt của họ, nhưng các công cụ phổ biến cho thiên văn học nghiệp dư bao gồm các kính thiên văn và ống nhòm cầm tay.
Con người đã nghiên cứu bầu trời trong suốt lịch sử bắt đầu từ khuôn khổ nghiệp dư mà không có bất kỳ quỹ tài trợ chính thức nào cả. Tuy nhiên, chỉ trong vòng khoảng một thế kỷ qua, thiên văn học nghiệp dư đã trở thành một hoạt động phân biệt rõ ràng với thiên văn học chuyên nghiệp, và các hoạt động liên quan khác.
Nói chung, các nhà thiên văn nghiệp dư quan sát nhiều loại thiên thể và hiện tượng trong vũ trụ. Đối tượng quan sát chung của các nhà thiên văn nghiệp dư gồm có Mặt trăng, các hành tinh, ngôi sao, sao chổi, mưa sao băng, và một loạt các thiên thể nằm sâu trong vũ trụ như cụm sao, các thiên hà và tinh vân. Nhiều người nghiệp dư muốn chuyên quan sát các đối tượng cụ thể, các nhóm đối tượng, hoặc các loại sự kiện mà họ quan tâm. Một nhánh của thiên văn học nghiệp dư, nhiếp ảnh thiên văn nghiệp dư (astrophotography amateur), liên quan đến việc chụp ảnh bầu trời đêm. Nhiếp ảnh thiên văn đã trở nên phổ biến hơn với sự ra đời của các thiết bị dễ dàng sử dụng hơn với chất lượng tốt nhưng không quá đắt đỏ như máy ảnh kỹ thuật số, máy ảnh DSLR và máy ảnh CCD chất lượng cao được sử dụng với mục đích tương đối phức tạp.
Hầu hết các nhà thiên văn học nghiệp dư làm việc ở bước sóng nhìn thấy được, nhưng vẫn có một số ít thí nghiệm với các bước sóng bên ngoài quang phổ nhìn thấy được. Một người tiên phong trong lĩnh vực thiên văn vô tuyến là Grote Reber, một nhà thiên văn học nghiệp dư người đã xây dựng các kính thiên văn vô tuyến đầu tiên vào cuối thập niên 1930 và mở đường cho nhà vật lý Karl Jansky phát hiện ra sóng vô tuyến phát từ không gian vũ trụ. Thiên văn học nghiệp dư quan sát các vật thể nằm ngoài miền nhìn thấy được bao gồm việc sử dụng các bộ lọc hồng ngoại trên kính thiên văn thông thường, và cả việc sử dụng kính thiên văn vô tuyến. Một số nhà thiên văn học nghiệp dư sử dụng kính thiên văn vô tuyến tự làm, trong khi những người khác sử dụng kính thiên văn vô tuyến mà ban đầu được xây dựng để nghiên cứu thiên văn học nhưng sau đó công chúng đã được phép sử dụng chúng. Kính thiên văn One-Mile là một ví dụ như thế.
Có một số lượng lớn các cộng đồng thiên văn nghiệp dư trên khắp thế giới phục vụ cho sự giao lưu, gặp gỡ giữa những người quan tâm đến thiên văn nghiệp dư hay là thích quan sát bầu trời.
Tại Việt Nam trong những năm gần đây giới trẻ cũng rất quan tâm đến thiên văn học, do đó đã có nhiều tổ chức, cộng đồng, câu lạc bộ thiên văn ra đời. Trong đó có một số cái tên nổi bật như:
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Thiên văn học nghiệp dư. |