Thuần hóa

Thuần hóa là cách thức mà nhờ đó một số lượng động vật hoặc thực vật qua sự chọn lọc nhân tạo, trở thành lương thực dự trữ và chịu sự điều khiển của con người. Thực vật được thuần hóa chủ yếu để phục vụ nhu cầu thẩm mỹ trong và xung quanh nhà thường được gọi là cây cảnh, trong khi những loài được loài người thuần hóa để sản xuất thực phẩm với quy mô lớn thường được gọi là cây trồng.

Những giống-loài thuần hóa (Domesticated species) đã được làm quen thích ứng với con người qua nhiều thế hệ, nhằm phục vụ một mục đích nào đó của con người. Việc thuần hoá các loài động thực vật hoang dã của con người đã có từ rất lâu trên Trái Đất và có một tác động quan trọng đến môi trường, cả hướng tích cực lẫn tiêu cực.

Tổng quan

Hiện đang tồn tại cuộc tranh luận trong cộng đồng khoa học nhằm giải thích quá trình thuần hóa diễn ra như thế nào. Một số nhà nghiên cứu cung cấp bằng chứng cho rằng chọn lọc tự nhiên, nơi đột biến ngoài tầm kiểm soát của con người khiến một số cá thể của một loài tương thích hơn hay đồng hành với cuộc sống của con người. Những người khác chỉ ra rằng việc lựa chọn giống có kiểm soát có vai trò lớn trong việc thay đổi loài kết hợp với thuần hóa. Các loại này không loại trừ lẫn nhau và có khả năng là chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo đều đóng một vai trò trong quá trình thuần hoá trong suốt lịch sử^[1]. Dù bằng cách nào, một quá trình thuần hóa đều kết hợp nhiều yếu tố. Việc thuần hóa lúa mì là một ví dụ về điều này. Lúa mì hoang tự gieo hạt rơi xuống mặt đất khi đã chín, nhưng lúa mì đã thuần hóa vẫn còn hạt trên thân khi chín. Có bằng chứng rằng sự thay đổi quan trọng này là một kết quả của đột biến ngẫu nhiên. Hạt của cây lúa mì với đột biến này chỉ được thu hoạch và trở thành hạt giống cho vụ tiếp theo. Lúa mì này đem lại nhiều hữu ích hơn cho nông dân và trở thành cơ sở cho các chủng khác nhau của lúa mì thuần hóa.^[2]

Xấp xỉ thời gian và địa điểm thuần hóa

Bằng chứng khảo cổ gần đây ở Síp cho thấy việc thuần hóa loài mèo có lẽ từ 9500 TCN.^[3]^[4]^[5]

Loài	Thời gian	Địa điểm
Chó (Canis lupus familiaris)	15000 TCN^[6]	Đông Á và châu Phi
Cừu (Ovis orientalis aries)	giữa 9-11000 TCN^[7]^[8]	Tây Nam Á
Dê (Capra aegagrus hircus)	10000 TCN ^[9]	Iran
Lợn (Sus scrofa domestica)	9000 TCN^[10]	Cận Đông, Trung Quốc
Bò (Bos primigenius taurus)	8000 TCN^[11]^[12]	Ấn Độ, Trung Đông, và Châu Phi hạ Sahara
Mèo (Felis catus)	7500 TCN ^[3]^[4]^[5]^[13]	Síp và Cận Đông
Gà (Gallus gallus domesticus)	6000 TCN^[14]	Ấn Độ và Đông Nam Á
Guinea pig (Cavia porcellus)	5000 TCN^[15]	Peru
Lừa (Equus africanus asinus)	5000 TCN^[16]^[17]	Ai Cập
Vịt (Anas platyrhynchos domesticus)	4000 TCN	Trung Quốc
Trâu (Bubalus bubalis)	4000 TCN	Ấn Độ, Trung Quốc
Ngựa (Equus ferus caballus)	4000 TCN^[18]	Thảo nguyên Á-Âu
Lạc đà một bướu (Camelus dromedarius)	4000 TCN	Bán đảo Ả Rập
Lạc đà không bướu (Lama glama)	3500 TCN	Peru
Tằm/Ngài (Bombyx mori)	3000 TCN	Trung Quốc
Tuần lộc (Rangifer tarandus)	3000 TCN^[19]	Nga
Bồ câu (Columba livia)	3000 TCN	Khu vực Địa Trung Hải
Ngỗng (Anser anser domesticus)	3000 TCN^[20]	Ai Cập
Lạc đà hai bướu (Camelus bactrianus)	2500 TCN	Trung Á
Bò Tây Tạng (Bos grunniens)	2500 TCN	Tây Tạng
Bò banteng (Bos javanicus)	Chưa xác định	Đông Nam Á, Đảo Java
Gayal (Bos gaurus frontalis)	Chưa xác định	Đông Nam Á
Alpaca (Vicugna pacos)	1500 TCN	Peru
Chồn sương (Mustela putorius furo)	1500 TCN-	Châu Âu
Ngan bướu mũi/Vịt xiêm (Cairina momelanotus)	Chưa xác định	Nam Mỹ
Gà Phi	Chưa xác định	Châu Phi
Cá chép	Chưa xác định	Đông Á
Gà tây	500 TCN	México
Cá vàng	Chưa xác định	Trung Quốc
Thỏ châu Âu	1600 TCN	Châu Âu

Tham khảo

^ Diamond, Jared (1999). Guns, Germs, and Steel. New York: Norton Press. ISBN 0-393-31755-2.
^ Zohary, D. & Hopf, M. (2000). Domestication of Plants in the Old World Oxford: Oxford Univ. Press.
^ ^a ^b “Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus”. National Geographic News. ngày 8 tháng 4 năm 2004. Truy cập ngày 6 tháng 3 năm 2007.
^ ^a ^b Muir, Hazel (ngày 8 tháng 4 năm 2004). “Ancient remains could be oldest pet cat”. New Scientist. Truy cập ngày 23 tháng 11 năm 2007.
^ ^a ^b Walton, Marsha (ngày 9 tháng 4 năm 2004). “Ancient burial looks like human and pet cat”. CNN. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 23 tháng 11 năm 2007.
^ See Origin of the domestic dog
^ Krebs, Robert E. & Carolyn A. (2003). Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions & Discoveries of the Ancient World. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-31342-3.
^ Paula Simmons & Carol Ekarius (2001). Storey's Guide to Raising Sheep. North Adams, MA: Storey Publishing LLC. ISBN 978-1-58017-262-2.Quản lý CS1: sử dụng tham số tác giả (liên kết)
^ Melinda A. Zeder, Goat busters track domestication Lưu trữ 2012-02-04 tại Wayback Machine (Physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal), April 2000, (tiếng Anh).
^ Giuffra E, Kijas JM, Amarger V, Carlborg O, Jeon JT, Andersson L. The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression., April 2000, (tiếng Anh).
^ “Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa (Sahara), southwestern Egypt”. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 10 năm 2010. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2010.
^ Source: Laboratoire de Préhistoire et Protohistoire de l'Ouest de la France [1] Lưu trữ 2009-06-26 tại Wayback Machine, (tiếng Pháp).
^ [2], domestication of the cat on Cyprus, National Geographic.
^ West B. and Zhou, B-X., Did chickens go north? New evidence for domestication, World’s Poultry Science Journal, 45, 205-218, 1989, quotationPDF (26.3 KiB), 8 p. (tiếng Anh).
^ History of the Guinea Pig (Cavia porcellus) in South America, a summary of the current state of knowledge
^ Beja-Pereira, Albano et al., African Origins of the Domestic Donkey, Science 304:1781, ngày 18 tháng 6 năm 2004, cited in New Scientist, (tiếng Anh).
^ Roger Blench, The history and spread of donkeys in AfricaPDF (235 KiB) (tiếng Anh).
^ The Domestication of the Horse; see also Domestication of the horse
^ “Domestication of Reindeer”. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 2 năm 2014. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2010.
^ Geese: the underestimated species