Tiếng Chamorro

Tiếng Chamorro
Fino'Chamorro
Sử dụng tại	Guam  Quần đảo Bắc Mariana
Khu vực	Tây Thái Bình Dương
Tổng số người nói	Ngôn ngữ thứ nhất: trên 60.000 người
Dân tộc	người Chamorro
Phân loại	Nam Đảo Mã Lai-Đa Đảo (MP) Hạt nhân MP Sunda–Sulawesi MP ? Tiếng Chamorro
Hệ chữ viết	Latinh (biến thể tiếng Chamorro)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Guam  Quần đảo Bắc Mariana
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	ch
ISO 639-2	cha
ISO 639-3	cha
ELP	Chamorro

Chamorro (tiếng Chamorro: Finuʼ Chamorro hay đơn giản là Chamoru) là một ngôn ngữ Mã Lai-Đa Đảo được nói trên quần đảo Mariana (Guam, Rota, Tinian, và Saipan) với khoảng 47.000 người (khoảng 35.000 người tại Guam và khoảng 12.000 tại Bắc Mariana).^[1]

Số người sử dụng tiếng Chamorro đã suy giảm trong những năm gần đây, và thế hệ trẻ ít có khả năng biết ngôn ngữ này. Sự ảnh hưởng của tiếng Anh đã khiến cho ngôn ngữ này có nguy cơ tuyệt chủng. Trên đảo Guam, số người nói tiếng Chamorro đã thu hẹp lại trong các thập kỷ gần đây trong khi tại quần đảo Bắc Mariana, giới trẻ Chamorros vẫn nói ngôn ngữ này thành thạo. Việc này được cho là do chính phủ Hoa Kỳ thúc đẩy sử dụng tiếng Anh.

Phân loại

Không giống như các ngôn ngữ láng giềng, tiếng Chamorro không thuộc nhóm Micronesia hay nhóm Polynesia mà giống như Tiếng Palau, nó có thể tạo thành một nhánh độc lập của ngữ tộc Mã Lai-Đa Đảo. Nguồn gốc của cư dân bản địa do vậy cũng không rõ ràng. Một phân tích của Austronesian Basic Vocabulary Database^[2] đưa ra giả thuyết với độ tin cậy 85% rằng tiếng Chamorro gần gũi nhất với Nhóm ngôn ngữ Trung-Đông Mã Lai-Đa Đảo.

Tiếng Chamorro chịu nhiều ảnh hưởng của tiếng Tây Ban Nha do kết quả của việc ba thế kỷ là thuộc địa của đế quốc Tây Ban Nha. Nhiều danh từ, tính từ, giới từ, số đếm và động từ có nguồn gốc Tây Ban Nha. Đứng dưới một góc nhìn lịch sử, có thể coi đây là một ngôn ngữ pha trộn, ngay cả khi tiếng Chamorro hiện là một ngôn ngữ độc lập và đơn nhất.^[3] Khi Guam trở thành thuộc địa của Hoa Kỳ, tiếng Chamorro trong giai đoạn đầu từng được coi là một ngôn ngữ creole trên cơ sở tiếng Tây Ban Nha.

Một số cụm từ cơ bản tiếng Chamorro

Håfa Adai	Xin chào. [thân mật]
Memorias [gốc TBN]	Chúc mừng
Kao mamaolek ha' hao?	Bạn có khỏe không? [thân mật]
Håfa tatatmånu hao?	Bạn thế nào?[trang trọng]
Håyi nå'ån-mu?	Tên bạn là gì?
Nå'ån-hu si Chris	Tên tôi là Chris.
Ñålang yo'	Tôi đói.
Må'o yo'	Tôi khát.
Påt Esta	Tạm biệt
Asta agupa'	Cho đến ngày mai
Si Yu'us ma'åsi'	Cảm ơn

Số

Chamorro hiện thời chỉ sử dụng các từ số có nguồn gốc của Tiếng Tây Ban Nha: unu, dos, tres..., Chamorro cũ sử dụng các từ số khác nhau dựa trên các loại: "Số cơ bản" (ngày, giờ, vv), "vật", và "đồ vật dài ".

1	Unu hoặc Una
2	Dos
3	Tres
4	Kuåttro'
5	Singko'
6	Sais
7	Sietti
8	Ocho
9	Nuebi
10	Dies
100	Siento

Số 10 và số nhân của nó lên đến 90 là các giá trị: dies (10), benti (20), trenta (30), kuårenta (40), sinkuenta (50), sisenta (60), sitenta (70), ochenta (80), nubenta (90).

Các thuật ngữ của tiếng Tây Ban Nha: diez (10), veinte (20), treinta (30), cuarenta (40), cincuenta (50), sesenta (60), setenta (70), ochenta (80), noventa (90).

Tháng

Trước đó là 12 tháng của Tiếng Tây Ban Nha trở nên nổi bật, lịch âm 13 Tháng của Tiếng Chamoru thường được sử dụng. Tháng đầu tiên trong cột bên trái bên dưới tương ứng với tháng Giêng. Bên phải là những tháng ở Tiếng Tây Ban Nha.

Tháng 1	Ineru
Tháng 2	Fibreru
Tháng 3	Måtsu
Tháng 4	Abrit
Tháng 5	Måyu
Tháng 6	Huño
Tháng 7	Hulio
Tháng 8	Agosto
Tháng 9	Septembre
Tháng 10	Oktubri
Tháng 11	Nubembre
Tháng 12	Disembre

Chú thích

1. Chung, Sandra. 1998. The design of agreement: Evidence from Chamorro. University of Chicago Press: Chicago.
2. Austronesian Basic Vocabulary Database
3. Rafael Rodríguez-Ponga, Del español al chamorro: Lenguas en contacto en el Pacífico. Madrid, Ediciones Gondo, 2009, www.edicionesgondo.com

Tham khảo chung

• Blust, Robert (2000). Chamorro Historical Phonology. University of Hawaii Press.
• Chung, Sandra (1983). Transderivational Relationships in Chamorro Phonology. San Diego: University of California.
• Chung, Sandra (1998). The Design of Agreement: Evidence from Chamorro. Chicago: University of Chicago Press.
• Rodríguez-Ponga, Rafael (2003). El elemento español en la lengua chamorra. Madrid: Servicio de Publicaciones, Universidad Complutense (Complutense University of Madrid).
• Rodríguez-Ponga, Rafael (2009). Del español al chamorro. Lenguas en contacto en el Pacífico. Madrid: Ediciones Gondo.
• Topping, Donald M. (1973). Chamorro reference grammar. Honolulu: University of Hawaii Press.
• Topping, Donald M., Pedro M. Ogo, and Bernadita C. Dungca (1975). Chamorro-English dictionary. Honolulu: University of Hawaii Press.
• Topping, Donald M. (1980). Spoken Chamorro: with grammatical notes and glossary . Honolulu: University of Hawaii Press.

Liên kết ngoài

• Ethnologue: Languages of the World . SIL International.^{[Bản mẫu này đã lỗi thời và phải được thay bằng bản mẫu chỉ đến ấn bản Ethnologue tương ứng]}
• Chamorro-English Online Dictionary Lưu trữ 2011-07-21 tại Wayback Machine
• http://ns.gov.gu/language.html
• http://www.offisland.com/thelanguage.html
• http://www.chamorro.com/fino/fino.html Lưu trữ 2003-11-19 tại Wayback Machine
• Chamorro-English dictionary, partially available at Google Books.
• A Chamorro Reference Grammar, partially available at Google Books.
• http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Chamorro-english/
• Chamorro Wordlist at the Austronesian Basic Vocabulary Database Lưu trữ 2007-12-12 tại Wayback Machine
• http://www.sous-le-soleil-de-guam.com Lưu trữ 2008-12-10 tại Wayback Machine
• http://www.fb10.uni-bremen.de/chin/ Lưu trữ 2011-07-16 tại Wayback Machine Chamorro Linguistics International Network (CHIN).