Karl Popper

Karl Popper
Karl Popper ca. 1980's
Geboortenaam Karl Raimund Popper
Gebore 28 Julie 1902
Wene, Oostenryk-Hongarye
Oorlede 17 September 1994 (op 92)
Londen, Engeland
Nasionaliteit Vlag van Oostenryk Oostenryk
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk
Vakgebied epistemologie, rasionaliteit, Filosofie van die wetenskap, logika, Sosiale en politieke filosofie, metafisika, Filosofie van die gees, Oorsprong van die lewe, Interpretasie van kwantummeganika
Beïnvloed deur Sokrates, Lycophron, Aristoteles, Descartes, Kant, Schopenhauer, Hegel, Kierkegaard, Einstein, Wene-sirkel, Hayek, Alfred Tarski, Selz, Russell, Campbell, Burke, Mill, Hume, Wächtershäuser
Invloed op Feitlik al die filosofie van die wetenskap sedert die 1930's
Hayek, Friedman, Lakatos, Feyerabend, Soros, Miller, Agassi, Bartley, Gombrich, Jarvie, Dahrendorf, Levinson, Gellner, Munz, Magee, Lorenz, Shearmur, Medawar, Dimitrakos, Albert, Gellner, Dirk Verhofstadt, Nassim Nicholas Taleb, Deutsch, Eccles, Penrose

Karl Raimund Popper (Wene, 28 Julie 1902 – Londen, 17 September 1994) was 'n Oostenryks-Britse filosoof wat veral bekend is vir sy wetenskaplike metode-teorie, sy kritiek op die historiese determinisme en steun vir die 'oop samelewing'.

Hy was 'n belangrike sosiale en politieke filosoof, 'n vurige ondersteuner van die liberale demokrasie, die beginsels van sosiale kritiek waarop dit gegrond is, en 'n onwrikbare teenstander van outoritarisme. Hy het ook bekend geword vir sy weerlegging van die klassieke denkmodel van wetenskap as 'n proses van waarneming en induksie en sy pleidooi vir "weerlegbaarheid" as kriterium om wetenskap van nie-wetenskap te onderskei.

Kort biografie

[wysig | wysig bron]

Karl Popper is in 1902 in Wene, Oostenryk gebore in 'n Joodse gesin. Sy ouers het egter hul Joodse geloof prysgegee en hy het grootgeword as 'n gesekulariseerde Oostenryker. Op 16 jarige leeftyd verlaat hy sy ouerhuis in 'n bui van opstandige, jeugdige verset. Hy doen eers handearbeid, maar skryf hom ook in aan die Universiteit van Wene, waar hy in die fisika, wiskunde, sielkunde en filosofie studeer. In Unended Quest (sy "intellektuele biografie") vertel hy hoe sy kort flankeerdery met die Kommunisme geëindig het by die aanskoue van hoe ongewapende jong sosialiste in 1919 buite 'n polisiekantoor doodgeskiet is in 'n betoging wat deur kommuniste gereël is.

Hy promoveer in 1928 onder Karl Bühler in die filosofie, en hou skool in 'n middelbare skool van 1930 tot 1936. In 1937 emigreer hy na Nieu-Seeland as gevolg van die opkomende Nazisme in Duitsland en Oostenryk. Daar word hy lektor in die filosofie aan die Canterbury University College in Christchurch. In 1946 verhuis hy na Engeland om lektor te word in die logika en die wetenskaplike metode aan die London School of Economics, waar hy in 1949 tot professor bevorder word. Hy word tot Britse Ridder geslaan deur Koningin Elizabeth II in 1965.

Popper word in 1976 tot 'Fellow' van die Royal Society gekies. Hy ontrek homself uit die akademie in 1969, hoewel hy intellektueel aktief bly tot sy dood in London in 1994.

Filosofie van Wetenskap

[wysig | wysig bron]

Popper gebruik self die term 'kritiese rasionalisme' om sy filosofie te omskryf. Hierdie benaming is van belang omdat dit sy verwerping van die klassieke empirisme en van die waarneming-induksiemodel wat daaruit ontwikkel het, aandui. Popper was 'n aktiewe teenstander van dié model. Popper het geargumenteer dat wetenskaplike teorieë universeel van aard is en alleen indirek getoets kan word deur na hul implikasies te verwys.

Die probleem van die onderskeid tussen wetenskaplike en nie-wetenskaplike (d.i. metafisiese) teorieë het heelwat van sy aandag in beslag geneem. Hy noem dit die "demarkasieprobleem" en probeer dit skerp onderskei van die probleem wat die filosofiese denkers veral die sg. Weense Sirkel destyds in Wene geboei het. Vir hulle was die vraag: Wat maak taalgebruik betekenisvol? Popper ag dit 'n onbelangrike probleem, en vra liewer: Wat maak 'n teorie wetenskaplik?

Popper het mettertyd 'n eie, unieke wetenskapsfilosofie ontwikkel wat hy in Duits in 1934 op 32-jarige ouderdom gepubliseer het as Die Logik der Forschung (Die Logika van Navorsing). Dié werk is in 1948 in Engels vertaal as The Logic of Scientific Discovery en word deur baie filosowe gereken as die invloedrykste teks in die wetenskapsfilosofie wat in Engels sedert die Tweede Wêreldoorlog verskyn het. Popper se wetenskapsfilosofie het bekend geraak as "vervalsbaarheid".

Volgens Popper kan logiesgewys geen hoeveelheid positiewe uitkomste op die vlak van eksperimentele toetsing enige wetenskaplike teorie waar bewys nie, maar 'n enkele eksperimentele weerspreking is logieserwys bepalend: dit wys die teorie, waarvan die implikasie verkry is, is vals.

Popper se beskrywing van die logiese asimmetrie tussen verifiëring en falsifiëring vorm die kern van die filosofie van die wetenskap. Dit inspireer hom ook om die valsbewysbaarheid te gebruik as kriteruim om onderskeid te maak tussen dit wat wetenskaplik is en nie-wetenskaplik is nie. Volgens Popper kan kennis alleen as wetenskaplik erken word indien dit die strengste moontlike toetse kan weerstaan om dit vals te bewys. Hy het die aansprake op wetenskaplikheid van beide die psigoanalise en die marxisme verwerp, aangesien die teorieë waarop beide strominge gegrond word nie as vals bewys kon word nie.

Alle wetenskaplike kennis is vir Popper ook bloot voorlopig en niks is vas en seker nie. Daar is geen uiteindelike fondament van kennis nie. Sodanige kennis word gegenereer deur die kreatiewe verbeelding met die doel om probleme op te los wat ontstaan het in 'n spesifieke historiese-kulturele omgewing. Uit hierdie veronderstelling vloei sy ander bekende boek oor die wetenskapfilosofie voort, naamlik Conjectures and Refutations. Die naam dui daarop dat wetenskaplike kennis ontwikkel op die grondslag dat wetenskaplikes voorlopige veronderstellings (conjectures) maak, wat dan aan valsbewysbare toetse (refutation) onderwerp moet word. Slaag die veronderstelling die toets, word dit voorlopig aanvaar as 'n getoetse wetenskaplike wet totdat nuwe getuienis dit kan weerlê, waarna die siklus weer voortgaan.

Politieke Wetenskap

[wysig | wysig bron]

Nóú verwant aan Popper se wetenskapfilosofie, is sy filosofie van die oop samelewing (Open Society). Sy boek The Open Society and its enemies het gevolg op sy vrywillige bannelingskap uit Nazi-Oostenryk in 1936 na Nieu-Seeland. Hy het The Open Society geskryf aan die Universiteit van Christchurch, waar hy gedurende die Tweede Wêreldoorlog gedoseer het. Dit is 'n hartstogtelike aanval op die filosofiese vyande van vryheid, gelykheid en rasionaliteit. Veral Plato, Hegel en Marx het onder skoot gekom. Vir Popper was gemelde filosowe die intellektuele oorsprong van outoritarisme en totalitarisme wat veral die tydperk ná die Eerste Wêreldoorlog gekenmerk het. Die gruwelikste voorbeelde daarvan is volgens hom Stalin en Hitler.

Die oop samelewing sluit aan by Popper se wetenskapfilosofie. Popper beskou enige samelewing as geslote wanneer dit op die grondslag van mites, mistisisme en politieke ideologieë soos Marxisme, Nazisme of apartheid gegrond is. 'n Samelewing kan volgens Popper alleen as oop, demokraties en vry beskou word indien dit georganiseer word op die grondslag dat politieke kennis altyd voorlopig is en aan kritiek onderwerp kan word. Vryheid vlieg byvoorbeeld by die deur uit die oomblik wanneer mense 'n obsessie begin ontwikkel oor die vrae: Wat is reg? Wie weet die beste? Wie behoort te regeer? Volgens Popper kry die mens dan die waansin van "fantasieë oor filosoofkonings, Pruisiese vorste en die diktatuur van die proletariaat".

Die vraag mag nooit wees "Wie moet regeer?" nie. Die vraag is eerder: "Hoe beskerm ons ons teen swak regering?" Politieke beleid het dieselfde status as wetenskaplike teorieë; dis voorstelle wat slegs standhou tot tyd en wyl kritiek hulle weerlê het en hulle vervang is deur ander, hopelik beter, maar steeds kritiseerbare voorstelle.

Meer nog, hy verwerp revolusie as vorm van politieke handeling, omdat dit onderlê word deur 'n veronderstelling van utopiese sosiale ingenierswese wat hemel op aarde beloof en wat ontken dat die mens self besluite oor die toekoms kan maak en uitvoer. Utopiese sosiale ingenieurs soos Marx veronderstel volgens Popper, dat die geskiedenis onafwendbaar sy gang moet gaan. Die oop samelewing, vir Popper, word gekenmerk deur stuksgewyse sosiale verandering omdat die mens net gedeeltelike en voorlopige kennis oor samelewingstoestande kan hê. Dus moet stapsgewyse veranderinge aangebring word en deur ervaring geleer word voordat volgende beleidsrigtings oorweeg word. Die oop samelewing is dus een waarin politieke idees in die openbaar getoets en gekritiseer kan word en individue persoonlike verantwoordelikheid vir hulle eie morele besluite neem. In die oop samelewing word leiers deur die stembus van hulle mag ontneem.

Vryheid en individuele regte is vir Popper die uitstaande kenmerke van die oop samelewing. 'n Demokrasie is 'n samelewing waarin kritiek geinstitusionaliseer is. Daarom is demokrasie nie in die eerste instansie regering deur die meerderheid nie, want die meerderheid kan altyd, soos die minderheid, tiranniek regeer.

'n Demokrasie is 'n samelewing waarin instellings verskans is wat kritiek op die regering van die dag moontlik maak; instellings soos 'n vrye pers, 'n veelparty- parlementêre stelsel en 'n onafhanklike regbank.

Kritiek op Popper se werk

[wysig | wysig bron]

Popper se werk het ook kritiek uitgelok. Aan die een kant is daar diegene wat die stellings van die historisisme of holisme as intellektueel gerespekteerde teorieë erken wil sien, terwyl ander die marxisme of die psigoanalise as wetenskaplike teorieë beskou.

Volgens die Quine-Duhem-tese is dit onmoontlik om 'n enkele hipotese op sy eie te toets, aangesien elke enkele een deel vorm van 'n groep teorieë. Dus kan slegs gesê word dat 'n hele pakket van relevante teorieë kollektief vals bewys word, maar daar kan nie oortuigend gesê word watter element van die pakket moet vervang word nie.

Thomas Kuhn se invloedryke boek The Structure of Scientific Revolutions argumenteer dat wetenskaplikes werk volgens 'n reeks paradigmas, en hy vind weinig bewys dat wetenskaplikes werklik die metodologie van falsifisering gebruik. Popper se student Imre Lakatos het gepoog om Kuhn se werk met "falsifikasionisme" te verbind deur te argumenteer dat wetenskap vorder deur die vals bewys van navorsingsprogramme eerder as deur die spesifieke universele stellings van naïewe "falsifikasionisme". Nog 'n student van Popper, Paul Feyerabend, het uiteindelik alle voorskriflike metodologie verwerp en geargumenteer dat die enigste universele metode wat wetenskaplike vooruitgang kenmerk is dat enigiets kan werk (anything goes).

Charles Margrave Taylor beskuldig Popper daarvan dat hy sy wêreldberoemdheid as 'n epistemoloog misbruik om die belangrikheid van die kontinentale tradisionele filosowe van die 20ste eeu te onderspeel/verkleineer. Volgens Taylor is Popper se kritiek ongegrond, maar word ontvang met aandag en respek wat Popper se "intrinsieke waarde nouliks verdien".

Aan die begin van die 21ste eeu beweer Michel ter Hark dat Popper aspekte van sy idees nie self uitgedink het nie, maar van een van sy leermeesters, die Duitse jood Otto Selz, oorgeneem het. Selz het nooit self gepubliseer nie, deels ondat hy in 1933 agv druk deur die Nazi's sy werk moes staak, en omdat daar 'n verbod was op verwysings na Selz se werk in die tyd. Ter Hark skryf hieroor in die boek Popper, Otto Selz and the rise of evolutionary epistemology.

Hierdie kritiek doen nie fundamenteel afbreuk aan die invloed en belang van Popper as een van die mees vooraanstaande denkers oor die teorie van wetenskaplike metode en as prominente kritikus van die outoritarisme in die twintigste eeu nie. Volgens Anton van Niekerk het die geskiedenis Popper reg bewys: samelewings wat gebou word op totalitêre anneksasie van die idees van reg en orde (soos apartheid Suid-Afrika en kommunistiese Oos-Europa) het uiteindelik voete van klei.

Bronne

[wysig | wysig bron]

Saamgestel en vertaal uit Engelse en Nederlandse Wikipedia met bywerkings vanuit:

  • Albert Venter, "Die intellektuele wêreld is beslis armer sonder Popper", Beeld, 22 September 1994.
  • Anton van Niekerk, "Suid-Afrika kan leer uit Popper se idee van demokrasie", Die Burger, 3 Oktober 1994.
  • Karl Popper in die Stanford Encyclopedia of Philosophy

Literatuur

[wysig | wysig bron]
  • Feyerabend, P. Against Method. London: New Left Books, 1975. Boek van 'n voormalige kollega van Popper, met sterk kritiek op Popper se rasionalistiese uitkyk op die wetenskap.
  • Kuhn, T. S. The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1962. 'n Kernpunt van die hedendaagse filosofie is die debat tussen die volgelinge van Kuhn en Popper oor die aard van wetenskaplike ondersoek. Dit is die boek waarin die gesigspunte van die eersgenoemde op klassieke wyse uiteengesit word.
  • Magee, B. Popper. London: Fontana, 1977. 'n Goeie inleiding, uiters leesbaar maar onkrities oor Popper.
  • O'Hear, A. Karl Popper. London: Routledge, 1980. 'n Kritiese uiteensetting van Popper se denke, beskou vanuit die hedendaagse analitiese filosofie.
  • Schilpp, P. A., ed. The Philosophy of Karl Popper, 2 vols. La Salle, IL: Open Court Press, 1974. Een van die beter bydraes tot die reeks 'Library of Living Philosophers'. Bevat Popper's intellektuele autobiografie, 'n uitgebreide reeks kritiese essays en Popper se antwoorde daarop.
  • Stokes, G. Popper: Philosophy, Politics and Scientific Method. Cambridge: Polity Press, 1998. 'n Uitgebreide, ewenwigtige studie wat veral ingaan op die sosiale en politieke aspekte van die denke van Popper.
  • Ter Hark, M. Popper, Otto Selz and the rise of evolutionary epistemology.

Belangrikste werke

[wysig | wysig bron]
  • Logik der Forschung. Wene: Julius Springer Verlag, 1935.
  • The Open Society and Its Enemies. 2 dln. Londen: Routledge, 1945.
  • The Poverty of Historicism. 2e ed. Londen: Routledge, 1961.
  • Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge. Londen: Routledge, 1963.
  • Objective Knowledge: An Evolutionary Approach. Oxford: Clarendon Press, 1972.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]