Minnesota
| Deelstaat Minnesota | |||||
| |||||
| Bynaam(e): North Star State, Land of 10,000 Lakes, The Gopher State | |||||
 | |||||
| Amptelike taal(e) | Geen | ||||
| Gesproke taal(e) | Engels; klein minderhede Frans- en Spaanssprekendes | ||||
| Hoofstad | Saint Paul | ||||
| Grootste stad | Minneapolis | ||||
| Area | 12ste in die V.S. | ||||
| - Totaal | 225 365 km2 | ||||
| - Wydte | 400 km | ||||
| - Lengte | 645 km | ||||
| - Water | 8 04 km2 | ||||
| - % water | 8,4 % | ||||
| - Breedtegraad | 43° 30′ N tot 49° 23′ N | ||||
| - Lengtegraad | 89° 29′ W tot 97° 14′ W | ||||
| Bevolking | 21ste in die V.S. | ||||
| - Totaal | 5 303 925 | ||||
| - Digtheid | 23,53/km2 31ste in die V.S. | ||||
| Hoogte | |||||
| - Hoogste punt | 701 m | ||||
| - Gemiddeld | 365 m | ||||
| - Laagste punt | Bowemeer seevlak | ||||
| Toetrede tot die Unie | 11 Mei 1858 (32ste) | ||||
| Goewerneur | Tim Walz (DFL) | ||||
| Luitenant-Goewerneur | Peggy Flanagan (DFL) | ||||
| Wetgewer | Minnesota Wetgewer | ||||
| - Hoërhuis | Senaat | ||||
| - Laerhuis | Huis van Verteenwoordigers | ||||
| V.S. Senatore | Amy Klobuchar (DFL) Tina Smith (DFL) | ||||
| Tydsone | UTC -6 / Somertyd -5 | ||||
| Afkortings | MN US-MN | ||||
| Webblad | www.state.mn.us | ||||
.svg)
Minnesota (Engels: State of Minnesota) is 'n deelstaat in die Middelweste van die Verenigde State van Amerika. Die staat staan bekend as die «Land van 10 000 mere» - meer as 11 000 mere met 'n oppervlakte van tien of meer akkers word hier aangetref. Die administratiewe setel is Saint Paul en die grootste stedelike nedersetting Minneapolis.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Minnesota het 'n bevolking van sowat 5,3 miljoen en 'n oppervlakte van 225 365 vierkante kilometer. Dit word in die noorde deur Kanada (provinsies: Manitoba en Ontario), in die ooste deur Wisconsin en die Bowemeer, in die suide deur Iowa, en in die weste deur Noord-Dakota en Suid-Dakota begrens. Omtrent sestig persent van die staat se totale bevolking is in die metropolitaanse gebied van die Twin Cities of «Tweelingstede» Minneapolis/Saint Paul saamgetrek.
Reeds duisende jare voor die aankoms van die eerste Europese setlaars is die gebied van die latere deelstaat deur 'n verskeidenheid inheemse volke bewoon. Franse ontdekkingsreisigers, sendelinge en pelshandelaars het, toe hulle die gebied in die 17de eeu verken het, in aanraking gekom met die Dakota en Ojibwe/Anishinaabe-stamme. Vervolgens het groot dele van die huidige Minnesota deel uitgemaak van die Franse besitting Louisiana wat in 1803 deur die Verenigde State gekoop is. Die deelstaat se leuse – L'Etoile du Nord (Frans: Die Ster van die Noorde) – herinner aan sy Franse verlede.
Ná 'n aantal gebiedsveranderinge is Minnesota in sy huidige vorm op 11 Mei 1858 as die 32ste deelstaat tot die Unie toegelaat. Net soos ander deelstate in die Amerikaanse Middel-Weste was dit aanvanklik yl bevolk, met die houtbedryf en landbou as ekonomiese basis. Gedurende die 19de en 20ste eeu het groot getalle Europese immigrante, hoofsaaklik afkomstig uit Skandinawië en Duitssprekende gebiede, hulle hier kom vestig. Minnesota is ook vandag 'n sentrum van Skandinawies-Amerikaanse en Duits-Amerikaanse kultuur. As gevolg van politieke gebeure in die 20ste en 21ste eeu het nuwe aankomelinge soos Hmong uit Suidoos-Asië en Somali's uit die ooste van Afrika hulle in die deelstaat kom vestig.
Tientalle nasionale parke en natuurreservate – soos die Nasionale Voyageurs-park langs die grens met Kanada – maak van Minnesota 'n eersterangse bestemming vir natuurliefhebbers. Die Mississippirivier ontspring by die Intascameer in die deelstaat.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Minnesota is een van 28 Amerikaanse deelstate waarvan die naam uit inheemse Indiaanse tale oorgeneem is. Vir Minnesota was die gelyknamige rivier die naamgewer – Mni is 'n woord uit die Dakota-taal wat "water" beteken. Die tweede bestanddeel, sota, word op twee verskillende maniere geïnterpreteer – dit verwys òf na die hemelkleur òf dit beteken "bewolk". Volgens die Minnesota Historical Society het Dakota-vroue die betekenis van die naam ("wolkerige water") aan setlaars verduidelik deur melk met water te vermeng. Klei, wat langs die Minnesota-rivier aangetref word, het 'n effens blouerige kleur; vandaar die definisie as hemelkleur.
Volgens Gwen Westerman, die skryweres van Mni Sota Makoce: The Land of the Dakota, kan die deelstaatnaam regstreeks vertaal word as "die land waar die water so skoon is dat dit die hemel weerspieël". Volgens haar is hierdie vertaling in die Verdrag van 1851 gebruik wat met die Dakota gesluit is.[1]
Geografie
[wysig | wysig bron]Moeder van Drie Seë
[wysig | wysig bron]Die geografiese ligging van Minnesota in die sentrum van die Noord-Amerikaanse vasteland, as die noordelike poort tot die Amerikaanse Weste, en aan die boloop van die Mississippi of Groot Rivier is nou verweef met sy geskiedenis. Die deelstaat strek oor die hoogland van die Bowemeer, 'n deel van die noordelike Groot Vlaktes of Prêrie en die noordelike Mississippivallei.
Water en waterweë is Minnesota se bepalende elemente. Van die deelstaat se totale oppervlakte van 84 068 vierkante myl word 4 059 vk myl deur water beslaan – die grootste wateraandeel van alle deelstate.[2] In 'n sekere opsig word Minnesota die "Moeder van Drie Seë" genoem – sy riviere mond in groot drie stelsels in die noorde, ooste en suide uit.
Hudsonbaai, met sy twee groot sytakke Red- en Nelsonrivier, dreineer sowat 34 persent van die deelstaatgebied. Nege persent van sy water vloei in die Groot Mere en die Sint Laurensstelsel uit, terwyl die Mississippi met sy groot verskeidenheid vertakkinge, wat sy oorsprong in Minnesota se Itaskameer het, 57 persent van Minnesota dreineer. Die lyne van die deelstaat se waterskeidings loop tot die Hudsonbaai en die Arktiese gebied, tot die noordelike Atlantiese Oseaan, en tot die Golf van Meksiko in die suide.
Waterweë
[wysig | wysig bron]
Maar as waterweë, wat miljoene jare gelede deur geologiese kragte gevorm is, gaan hierdie lyne nie net uit van Minnesota nie. Hulle vorm 'n uitgestrekte netwerk van waterweë – vanuit die Bowemeer neem die grand portage die reisiger tot die Pigeon-rivier en die waterroetes van die Boundary Waters, 'n wildernisstreek langs die Amerikaans-Kanadese grens in die weste. Die St. Louis-rivier bied met sy stelsel van portages (bootvervoerroetes op land wat twee waterweë met mekaar verbind het en waarlangs kano's en bote gedra moes word; afgelei van die Franse porter "dra") en mere toegang tot die boloop van die Mississippi. Die Brule vorm 'n waterpad tot die St. Croix en Mississippi. Die laasgenoemde vloei deur die hartland van Minnesota, met belangrike takriviere soos die Minnesota-rivier wat eers in suidelike vloei en daarna in westelike rigting swenk en deur middel van portages en mere met die Red River verbind word wat noordwaarts loop.
Ontdekkingsreisigers, pelshandelaars, voyageurs, sendelinge en vroeë setlaars was vertroud met die stelsel van waterroetes waarop voorrade in- en velle en pelse op kano's, vragskuite en stoombote uitgevoer is. Minnesota se waterweë het gemeenskappe met mekaar en verder af geleë streke, die nasie en die wêreld verbind. Op hulle is boomstompe na die florerende houtbedryf se saagmeule vervoer; toegang tot hulle het die plekke bepaal waar nedersettings gevestig en landbougrond ontsluit is. Watervalle en stroomversnellings kon vinnig ontwikkelende nywerhede van krag voorsien.
So is Minneapolis as Minnesota se grootste stedelike nedersetting langs die oewer van die Mississippi en naby 'n waterval, die Falls of St. Anthony, gevestig, terwyl St. Paul as administratiewe setel by die beginpunt van stoomboot-navigasie op die Groot Rivier ontstaan het.
Grense
[wysig | wysig bron]Waterweë het uiteindelik ook 'n beslissende rol gespeel toe die deelstaat se grense getrek is. Die historiese kanoroete, wat die Bowemeer met die Lake of the Woods verbind het, vorm die grootste deel van die noordelike grens met Kanada. In die noordooste en ooste vorm die Bowemeer saam met die St. Louis-, St. Croix- en Mississippirivier belangrike grenslyne. Die deelstaatgrens in die weste volg die strategiese roete langs die Red River en twee mere, die Traverse en Big Stone.
Net op enkele plekke moes landopmeters reguit grenslyne trek – so in die suide waar die 43° 30'-breedtelyn die grens met Iowa vorm. 'n Lyn, wat suidwaarts vanaf Big Stone Lake tot dieselfde breedtegraad loop, skei Minnesota van Suid-Dakota. Ander grenslyne, wat kunsmatig getrek is, sluit die 49ste breedtegraad, wat in westelike rigting reguit en net suid van die noordwestelike punt van die Lake of the Woods loop, in; net soos 'n grenslyn wat vanuit die St. Louis- tot die St.Croix-rivier loop.[3]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Toelating tot die Unie
[wysig | wysig bron]
.jpg)
Lede van die Republikeinse en Demokratiese Party, wat tot die konstitusionele vergadering van Minnesota verkies is, het – teen die agtergrond van die politieke spanninge in die tydperk kort voor die Amerikaanse Burgeroorlog – gedurende die somer van 1857 in St. Paul lewendige debatte gevoer oor die voorgestelde bewoordings van die grondwet. Uiteindelik het die afgevaardigdes uitmekaar gegaan en twee ontwerpe vir 'n grondwet uitgevaardig. Die finale ontwerpe was identies. Slawerny is verbied en die federale grondwet se fokus op individuele vryheid ook in Minnesota se grondwet vasgeskryf.[5]
Op 11 Mei 1858 het Minnesota die 32ste deelstaat van die Verenigde State geword. Die bevolking van Europese afkoms is op daardie tydstip op 150 000 beraam. In die volgende dekades het groot getalle Duitse en Skandinawiese immigrante hulle in Minnesota gevestig en hier 'n bestaan gemaak deur boerdery of as werkers in die florerende houtbedryf. Hulle het saag- en koringmeule langs die deelstaat se riviere opgerig en later ook bygedra tot die vestiging van Minnesota se mynboubedryf nadat ryk ysterertsafsettings in die noordooste ontdek is. Omstreeks 1900 was daar sowat in eenhonderd myne in bedryf.
Amerikaanse Burger- en Dakota-oorlog
[wysig | wysig bron]Die dappere rol, wat soldate uit Minnesota slegs drie jaar ná die deelstaat se aansluiting by die Unie gedurende die Amerikaanse Burgeroorlog in die geledere van Unietroepe op die slagvelde van die Amerikaanse Suide sou speel, is noukeurig beskryf in historiese werke. Maar slegs sewe jaar later was Minnesota die oorlogstoneel van 'n bloedige, minder gedokumenteerde konflik tussen die Dakota, een van die Eerste Nasies, en Amerikaanse magte wat met die deportasie van Indiane na Suid-Dakota sou eindig. Die Amerikaanse kolonisasie van die noordelike Mississippi-vallei, wat deur Dakota-Sioux bewoon is, is tussen 1825 en 1851 in drie ooreenkomste gereël.
Die Eerste Nasies het die grootste deel van hul land aan die federale regering afgestaan in ruil vir annuïteite (bedrae geld wat jaarliks betaal moes word), goud en voedsel wat aan hulle deur agente namens die regering voorsien sou word. Maar baie kere het hierdie middelmanne verwarring geskep. So is geld nie uitbetaal nie en voedselvoorrade, wat vir die Eerste Nasies bestem was, aan setlaars verkoop. In die bloedige konflik, wat hieruit voortgespruit het, is honderde Indiane, setlaars en soldate dood.
Literatuur
[wysig | wysig bron]Volksverhale
[wysig | wysig bron]Die mees onlangse bydrae tot volksverhale is deur setlaars saamgebring wat hul mites, legendes, bygelowe, spreekwoorde en kulturele tradisies bewus of onbewus na Minnesota oorgeplant het. Swede, Finne, Nore en Duitsers het grootliks bygedra tot die deelstaat se kulturele erfenis, terwyl die heterogene gemeenskappe, wat in Minnesota se Iron Range (die mynboudistrikte langs die Bowemeer) aangetref word, 'n boeiende versmelting van verskillende Europese tradisies voortgebring het.[6]
Emigranteverhale
[wysig | wysig bron]In sy romanreeks Romanen om utvandrarna, ook bekend as Utvandrarserien, wat in Engels as The Emigrant Suite gepubliseer is, dokumenteer die Sweedse skrywer en joernalis Vilhelm Moberg (1898−1973), 'n boorling van Småland in Suid-Swede, die lewe van 'n groep emigrante uit Småland wat hulle in die 1850's in Minnesota kom vestig. Die vier romans in die reeks – The Emigrants (1949), Unto a Good Land (1952), The Settlers (1956) en The Last Letter Home (1959) – is gebaseer op die skrywer se eie noukeurige navorsing.
Geskiedskrywing
[wysig | wysig bron]Die skryweres en kampvegter vir vroueregte Meridel Le Sueur (1900−1996) se North Star Country, wat in 1945 gepubliseer is, is 'n onkonvensionele historiese werk, saamgestel uit dagbladknipsels, privaat briewe, dagboeke en die lirieke van gewilde liedjies, wat as huldeblyk aan die bewoners van Amerika se noordelike Middelweste en hul alledaagse lewe geskryf is. Die outeur laat gewone mense, wat in country stores en op county fairs aangetref word, vir hulself spreek, net soos boeregesinne, lede van vakbonde en vragwabestuurders op stowwerige paaie.[7]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ CBS Minnesota, 11 Mei 2015: Good Question: How Did Minnesota Get Its Name? Besoek op 9 Mei 2020
- ↑ Theodore C. Blegen: Minnesota. A History of the State. Second edition. Minneapolis | London: University of Minnesota Press 1997, bl. 6
- ↑ Blegen (1997), bl. 7
- ↑ Minnesota State Fair – Attendance. Besoek op 10 Mei 2020
- ↑ Mary Jane Morrison: The Minnesota State Constitution. A Reference Guide. Westport CT • London: Greenwood Press 2002, bl. xvii
- ↑ John T. Flanagan: Folklore in Minnesota Literature. In: Minnesota History, September 1958, bl. 78-79
- ↑ University of Minnesota Press: North Star Country. Besoek op 10 Mei 2020
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Minnesota. |
- Amptelike webtuistes
- Geskiedenis
- Ensiklopediese inligting
- Toerisme
|
Verenigde State van Amerika | .svg){kind=small}
|
||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||
