Adís Abeba

Adís Abeba
Alministración
País	Etiopía
Tipu d'entidá	Rexones d'Etiopía
Cabezaleru/a del gobiernu	Adanech Abebe
Nome oficial	አዲስ አበባ (am)
Nome llocal	አዲስ አበባ (am); Finfinne (om); Tungga (<abbr title="Llingua non definida na plantía {{obtener idioma}}.">wal)
Xeografía
Coordenaes	9°01′38″N 38°44′13″E / 9.0272°N 38.7369°E
	Adís Abeba Adís Abeba (Etiopía)
Superficie	526.99 km²
Altitú	2355 m
Llenda con	Región de Oromía (es)
Demografía
Población	5 228 000 hab. (2022)
Porcentaxe	4.98% de Etiopía
Densidá	9920,49 hab/km²
Más información
Fundación	1886
Prefixu telefónicu	11
Estaya horaria	UTC+03:00 ; Estaya horaria d'África Oriental
Llocalidaes hermaniaes	Leipzig, Beixín, Chuncheon (es) , conceyu d'Estocolmu, Ḥartum, Beerseba, Netanya, Tel Aviv, Johannesburgu, Washington DC, San Francisco, Chongqing, Kaunas, Gay (llocalidá) y San Petersburgu
	cityaddisababa.gov.et…

Adís Abeba^[2] (del amáricu አዲስ አበባ, Ädisə Äbäba, «Flor Nueva») ye la capital y ciudá más poblada d'Etiopía con una población de 3 384 569 habitantes, según el censu de 2008.^[3] Ye, tamién, capital de la Xunión Africana y de la so predecesora, la Organización pa la Unidá Africana.^[4]

Designada ciudá y estáu coles mesmes según la organización territorial etíope, en Adís Abeba conviven más de 80 nacionalidaes y llingües, amás de cristianos, musulmanes y xudíos. Nella asítiase la Universidá d'Adís Abeba.

Adís Abeba atopar a una altitú de 2.300 metros sobre una pradería de pacionales al llau del Monte Entoto. Dende'l so puntu más baxu, cerca del Aeropuertu Internacional Bole, a 2.326 metros sobre'l nivel del mar na periferia sur, la ciudá alzar a más de 3.000 metros nos Montes Entoto escontra'l norte. Ye la ciudá más alta d'África.

Historia

El llugar onde s'alluga foi escoyíu pola emperatriz Taitu Betul, y foi fundada en 1887 por Menelik II, rei de la rexón Shewa o Shoa. Antes de la fundación de la ciudá puramente dicha yá había pequeñes colonies de nativos que moraben na zona. Dos años más tarde convirtióse na capital d'Etiopía. Paez ser que la emperatriz escoyó esti llugar por cuenta de la esistencia d'agües termales, orixe d'una especie de balneariu, onde los nobles de la corte esfrutaben de baños relaxantes a los que la ciudá debía'l so nome que más tarde, cuando se convirtió en capital d'Etiopía camudar pol actual. La ciudá foi creciendo a pasos axigantaos y una de les aportaciones del fundador (inda visible anguaño) foi la de dotar a les sos cais con ocalitos.^[5]

La invasión y ocupación italiana del país en 1936 convirtió a Adís Abeba na capital de la llamada África Oriental Italiana ente que l'exércitu etíope aguantaba colos líderes militares en Gondar, la capital tradicional. Mientres esta guerra los italianos mataron a más d'un millón d'etíopes rociándolos con gas mostaza y llograron la victoria sobre les tropes etíopes. En 1941, l'exércitu británicu xunir col etíope mientres la campaña del este d'África y xuntos llograron espulsar a los italianos, cinco años dempués del entamu de la ocupación. Una vegada terminada esta ocupación l'emperador Haile Selassie tornó a la ciudá y empezó de momentu'l trabayu de restauración de la capital.

L'emperador Haile Selassie ayudó na creación de la Organización pa la Unidá Africana y convidó a que la so sede tuviera na ciudá, cuando esta foi reemplazada en 2002 pola Xunión Africana, esta tamién tien la so sede na ciudá.

Etiopía y por tanto tamién la so capital foi considerada dende va dalgún tiempu como'l trubiecu de la humanidá debíu al descubrimientu de dellos restos humanoides como l'Australopithecus.^[6]

Xeografía

La ciudá ta asitiada a los pies del monte Entoto (antigua capital d'Etiopía, nel centru del país) nun pandu d'ente 2.300 y 2.600 metros sobre'l nivel del mar. La so situación a unos 2.500 metros d'altor convertir na ciudá más elevada d'África y la Ciudaes más altes del mundu cuarta capital nel mundu. El so altor varia dende los 2.326 metros del puntu más baxu, onde s'atopa l'aeropuertu, hasta los más de 3.000 metros de los montes Entoto nel norte, onde se concentren les barriaes más probes.

Clima

La ciudá según la Clasificación climática de Köppen tien un amiestu climático ente un clima Subtropical de tierres altes y un Clima de monte. Amás por cuenta de la diferencia d'altitú y al vientu que presenta llega a haber inclusive una diferencia de 10 °C ente les sos zones. Presenta temperatures bien homoxénees y nidies a lo llargo de tol añu.^[7]

Parámetros climáticos permediu d'Addis Ababa
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	23.5	24.5	25.4	24.8	25.2	23.4	20.7	20.7	21.7	22.7	23.0	22.9	23.2
Temperatura media (°C)	15.4	16.6	17.9	17.9	18.0	17.0	15.9	15.8	16.2	15.7	14.8	14.9	16.3
Temperatura mínima media (°C)	7.4	8.7	10.5	11.1	10.8	10.6	11.1	11.0	10.7	8.7	6.7	7.0	9.5
Temperatura mínima absoluta (°C)	1	1	3	6	6	1	0	6	4	2	0	0	0
Lluvia (mm)	13	30	58	82	84	138	280	290	149	27	7	7	1165
Díes de lluvia (≥ 1 mm)	3	5	7	10	10	20	27	26	18	4	1	1	132
Humedá relativa (%)	47	51.5	47.5	54.5	53	67.5	79.5	79	71.5	47.5	48	45.5	57.7
Fonte nº1: World Meteorological Organisation (UN),^[8] Climate-Data.org
Fonte nº2: Voodoo Skies, BBC Weather,^[9] National Meteorological Agency^[10]

Estructura

Adís Abeba estremar en 10 distritos y 99 Kebeles. Los noventa y nueve Kebeles dependen de la estructura alministrativa de los diez distritos. De siguío amuésense los distritos de la ciudá:

Arada Akaki Kality Keranyo Kolfe Gullele Cherkos	Nefassillk Lafto Lideta Bole Addis Ketema Yeka	División de los distritos.

Demografía

Según los resultaos llograes nel censu poblacional preliminar lleváu a cabu nel añu 2007, la ciudá tien una población de 2.738.248 habitantes de los cualos 1.304.518 son homes y 1.433.730 muyeres.^[3] La ciudá ye dafechu urbana una y bones la población rural nun entra dientro de les llendes alministratives de la mesma. Na ciudá mora un 22,9% de la población total d'Etiopía.^[3] Con una superficie envalorada de 530,14 quilómetros cuadraos la densidá media d'esta llocalidá ye de 5.165,1 habitantes per quilómetru cuadráu.

Según esi mesmu censu esistíen na ciudá un total de 662.728 llares de los que 628.984 atopábense ocupaos, lo que da un permediu de 4,1 persones per llar. Anque tolos grupos étnicos d'Etiopía atopábense representaos en Adís Abeba, el grupu más numberosu resultó ser l'amhara con un 47,04% del total, siguíu de los oromo y los gurage que con un 19,51% y un 16,34% respeutivamente componen les principales minoríes de la ciudá. Otros grupos étnicos son los tigray con un 6,18%, los silt'y con un 2,94% y los gamo con un 1,68% del total. L'idioma principal faláu pola población llocal yera l'amháricu, llingua nacional d'Etiopía y falada pol 71,0% de la población. Otros idiomes con representación yeren l'oromo con un 10,7%, el gurage con un 8,37%, el tigriña com un 3,60%, o'l silt'y con un 1,82% del total.

El 74,6% de la población declárase ortodoxu, un 16,2% musulmanes, un 7,8% protestantes, un 0,5% católicos y el 0,8% restante son siguidores d'otres relixones (hindús, xudíos, agnósticos, etc.).^[3]

Nel censu anterior, realizáu en 1994, la población de la ciudá yera de 2.112.737 habitantes, de los cualos 1.023.452 yeren homes y 1.089.285 muyeres. Nesi momentu non tola población taba compuesta por habitantes urbanos, y namái 2.084.588 o'l 98,7% del total ser. Había 404.783 llares con 376.568 viviendes habitaes, lo que daba un permediu de 5,2 persones per llar. El principal grupu étnicu yeren los amhara con un 48,3% del total, siguíos de los oromo y los gurage que con un 19,2% y un 13,5% respeutivamente yeren les principales minoríes étniques. L'idioma principal yera l'amháricu, con un 72,6% del total. Otros idiomes con representación yeren l'oromo con un 10,0%, el gurage con un 6,54%, el tigriña con un 5,41%, o'l silt'y con un 2,29% del total. En 1994, la relixón predominante yera tamién la ortodoxa oriental con un 82,0% de la población, ente que'l 12,7% yeren musulmanes, el 3,87% yeren protestantes y el 0,78% yeren católicos.^[11]

Acordies col censu nacional de 2007, el 98,64% de les viviendes d'Adís Abeba tenía accesu a agua potable, ente que'l 14,9% teníen retretes, el 70,7% letrinas (ventilados y ensin ventilación), y 14,3% nun teníen bañu.^[12] Otros valores reportaos pa indicadores comunes del nivel de vida de la ciudá dende 2005 yeren los siguientes: el 0,1% de los habitantes estremar nel quintil más baxu de riqueza, l'alfabetización de los adultos algama'l 93,6% nos homes y el 79,95% nes muyeres, la tasa más alta de la nación pa dambos sexos, la tasa de mortalidá infantil ye de 45 muertes por cada 1.000 nacíos vivos, lo cual ye menor que'l permediu nacional de 77, siquier la metá d'estes muertes producir nel primer mes de vida de los ñácaros.^[13]

Economía

La ciudá ye'l centru económicu y financieru del país, tres el final de la Guerra ente Etiopía y Eritrea amontó la so crecedera debida al ingente númberu d'inmigrantes que recibe, fundamentalmente dende la zona sur. El centru económicu de la ciudá ye'l Merkato, que tien la reputación de ser el mayor mercáu de toa África. La principal actividá económica de la ciudá ye la ganadería. Ye una ciudá llimpio y seguro (en comparanza con otres ciudaes africanes). Por cuenta de un aumentu nel fluxu de persones provenientes del campu les cais de la ciudá viéronse invadíes de méndigos, por ello'l gobiernu de la ciudá impulsó una campaña pa educar ya intentar emplegar a esta población, esta campaña ta teniendo bastante ésitu yá que'l númberu de méndigos menguó considerablemente. La ciudá ye amás sede d'Ethiopian Airlines (l'aereollinia más activa d'África) y del bancu nacional d'Etiopía.^[14]^[15]

Política

Na actualidá Adís Abeba ye la sede del gobiernu d'Etiopía, de la Xunión Africana, de la Comisión de les Naciones Xuníes pa África y del Institutu Internacional d'Investigación Ganadera, anque tamién foi la sede de l'antigua Organización de la Unidá Africana, sustituyida en 2002 pola actual Xunión Africana. L'alcalde de la ciudá ye Kuma Demeksa quien sustituyó al que fuera nomáu "meyor alcalde d'África" Arkebe Oqubay nes eleiciones celebraes el 30 d'ochobre de 2008.

Monumentos

Adís Abeba ye la sede de la Comisión Económica de les Naciones Xuníes pa África y la Xunión Africana. La cadarma fosilizada, y un retruque de yelsu de los primeros homínidos de Lucy (conocíes n'Etiopía como Dinkinesh) caltener nel Muséu Nacional d'Etiopía en Adís Abeba. Meskel Square ye una de les places de la ciudá y ye'l sitiu pal festival añal de Meskel a finales de setiembre de cada añu, cuando miles axuntar na celebración.

La ciudá ye sede de la Biblioteca Nacional d'Etiopía, el Muséu Etnolóxicu d'Etiopía (antiguu palaciu de Guenete Leul), el Muséu d'Adís Abeba, el Muséu d'Historia Natural d'Etiopía, el Muséu del Ferrocarril d'Etiopía y el Muséu Postal Nacional.

Otros edificios notables son la Catedral de San Jorge (fundada en 1896 y que tamién alluga un muséu), la Catedral de la Santísima Trinidá (antes la mayor catedral ortodoxa d'Etiopía y l'allugamientu de la tumba de Sylvia Pankhurst), según el llugar d'enterramientu del emperador Haile Selassie y la familia imperial y los que llucharon contra los italianos mientres la guerra. Esiste tamién el palaciu imperial d'Adís Abeba, que sigue siendo la sede oficial del gobiernu, y el Muséu Nacional, antes conocida como'l Palaciu del Xubiléu (construyíu con motivu del Xubiléu de plata del emperador Haile Selassie en 1955) que ye la residencia del Presidente d'Etiopía.

El teatru Hager Fikir ye'l teatru más antiguu d'Etiopía, y ta allugáu nel distritu de Piazza. L'Africa Hall ta asitiáu na avenida Menelik II y ye onde les Naciones Xuníes, Comisión Económica pa África tien la so sede central según la mayoría de les oficines de les Naciones Xuníes n'Etiopía. Tamién ye'l sitiu de la fundación de la Organización pa la Unidá Africana (OUA), que finalmente se convirtió na Unión Africana.

Cerca de la Catedral de la Santísima Trinidá ta l'edificiu del Parllamentu, construyíu mientres el reináu del emperador Haile Selassie, cola so torre del reló. Sigue sirviendo como la sede del Parllamentu güei. Frente al Parllamentu Européu ta la Sala Shengo, construyida pol réxime Derg de Mengistu Haile Mariam, como la so sala del nuevu parllamentu. El Salón de Shengo foi l'edificiu prefabricáu más grande del mundu, que foi construyíu en Finlandia antes de ser montáu en Adís Abeba. Utilizar pa grandes xuntes y convenciones.

Nel distritu de Merkato, que ye'l mercáu al campu grande d'África, ta la impresionante Mezquita Anwar, la mezquita más grande d'Etiopía. A pocos metros al suroeste de la Mezquita de Anwar ta la Ilesia Raquel. La catedral católica de la Sagrada Familia ta tamién nel distritu de Merkato. Cerca del Aeropuertu Internacional de Bole ta'l nuevu Alem Medhane (Salvador del Mundu), la Catedral, que ye'l segundu templu más grande d'África.

Otres carauterístiques de la ciudá inclúin el mercáu de Merkato grande, la tierra Jan Meda Carrera de carreres, Bihere Tsige Centro de Recreación y una llinia de ferrocarril a Xibuti. Les instalaciones deportives inclúin l'estadiu d'Adís Abeba y el de Nyala. El Campeonatu Africanu d'Atletismu de 2008 celebrar en Adís Abeba. Los montes de Entoto empiecen ente los suburbios del norte. Los suburbios de la ciudá inclúin Shiro Meda y Entoto nel norte, Urael y Bole (sede del Aeropuertu Internacional de Bole) nel este, Nifas de la Seda nel sureste, Mekanisa nel sur, y Keraniyo y Kolfe nel oeste.

La ciudá acueye'l centru de We Are the Future, un centru de cuidu infantil qu'ufierta a los neños un mayor nivel de vida. El centru xestionar so la direición de la oficina del alcalde, y la ONG internacional Glocal Forum actúa como recaldador de fondos y Planificación del programa y coordinador pal centru infantil WAF en cada ciudá. Cada ciudá WAF ta venceyada a delles ciudaes y socios públicos y privaos, pa crear una coalición internacional única. Llanzáu en 2004, el programa ye'l resultáu d'una alianza estratéxica ente'l Glocal Forum, la Quincy Jones Listen Up Foundation y el Sr. Hani Masri, col sofitu del Bancu Mundial, los organismos de les Naciones Xuníu y grande empreses.

Tresporte

Tresporte públicu

El tresporte públicu d'Adís Abeba cunta con una empresa privada qu'empresta los servicios d'autobús y que ye complementada colos taxis de color mariellu. Amás la ciudá cunta colos carauterísticos taxis coleutivos azules y blancos que suelen ser minibuses con una capacidá máxima de dolce persones, tienen una ruta preestablecida y son el mediu de tresporte más económicu. De normal hai dos persones que s'encarguen de cada taxi, el conductor y un weyala que ye l'encargáu de recoyer les tarifes y anunciar el destín del taxi.

Hai dos estaciones d'autobuses na ciudá. Terra, na zona del Merkato que ye la más importante y de la que salen autobuses escontra tolos puntos del país. La segunda estación, que nun tien un nome oficial, ta asitiada na avenida Ras Mekonin, cerca de la estación de ferrocarril, y xune la capital coles ciudaes d'Adama, tamién conocida como Nazret, y Debre Zeit. El serviciu interurbanu del autobús ye apurríu pola Compañía Share Selam Bus Line.

Tresporte per carretera

En 1998 empecipióse la construcción de la carretera de circunvalación de Addis Abeba pa implementar el plan maestru de la ciudá y ameyorar asina'l desarrollu periféricu. La carretera de circunvalación estremar en tres fases principales que conecten los cinco puertes principales d'entrada y salida de Addis Abeba con toles demás capitales rexonales. Pa esti proyeutu, China Road and Bridge Corporation (CRBC) foi'l sociu de Addis Ababa City Roads Authority (AACRA).^[16] Tala carretera de circunvalación ayudó enforma a desconxestionar y solliviar el tráficu urbanu coche.

Ferrocarril

La ciudá dispón d'una estación principal de ferrocarril, que cuntaba con dos llinies escontra l'este, una construyida polos franceses hasta Harrar, en Harari (Etiopía), y la otra hasta Xibuti, nesta última llinia cuntaba con una pintoresca estación ferroviaria d'estilu francés. Sicasí'l ferrocarril yá nun s'atopa operativu n'espera de la construcción d'una nueva llinia ferroviaria moderna nun futuru próximu.

Amás hai previstu un sistema de tren llixeru pa la ciudá y en setiembre de 2010, Etiopía Corp ferrocarril llegó a un alcuerdu de financiamientu col Bancu d'Esportación ya Importación de China. Los planes inclúin una rede de 30 km con dos llinies en sentíu esti oeste, una d'elles dende Ayat a la carretera de circunvalación Torhailoch, y la otra dende la plaza Menelik a la estación d'autobuses del Merkato, la plaza de Meskel y Akaki.^[17]

Tresporte aereu

La ciudá ye sirvida pol Aeropuertu Internacional de Bole, nel que s'inauguró una nueva terminal en 2003. L'antiguu aeropuertu de Lideta, asitiáu nel distritu oeste de "Old Airport" ye utilizáu principalmente por pequeñu aeronaves particulares, aviones militares y helicópteros.

Educación

La ciudá ye la sede de la Universidá d'Adís Abeba, enantes conocida como Universidá Haile Selassie I n'honor al antiguu emperador d'Etiopía, quien donó'l so palaciu pal allugamientu del campus principal en 1961. Esta universidá tien allugaes seis de los sos siete sedes en Adís Abeba, una y bones la otra atópase en Debre Zeyit, asitiada a unos 45 quilómetros de distancia. Amás de la universidá y centros escolares públicos la ciudá tamién tien diverses universidaes y centros privaos.

Salú

Dende l'establecimientu de la oficina de salú Dr Hassen Mohammud en 1985, na ciudá ameyoróse progresivamente l'estáu de salú de la población. Tres la descentralización de l'alministración, dende 1995 creáronse cinco hospitales y un centru de formación pa enfermeros clínicos, anguaño hai 10 departamentos de salú en Adís Abeba (unu por distritu). Aun así agora'l gobiernu ta tomando midíes p'ameyorar la estructuración del sistema de salú, yá qu'a día de güei sigue siendo deficiente.^[18]

Deporte

El deporte más popular na ciudá, al igual que nel restu del país, ye l'atletismu, nel qu'a nivel profesional Adís Abeba destacar por haber vistu nacer a dalgunos de los principales corredores de fondu del mundu, que-y dieron a Etiopía delles medayes olímpiques.

Otru deporte bien popular ye'l fútbol qu'al igual que nel restu d'África ye llargamente practicáu polos neños y nuevos y qu'a nivel profesional cuenta anguaño con siete de los catorce equipos qu'apuesten la Lliga etíope de fútbol. Na ciudá alcuéntrase amás l'Estadiu d'Adís Abeba, el de mayor capacidá del país y nel qu'apuesta los sos partíos la Seleición de fútbol d'Etiopía.