Alabama

Alabama
bandera d'Alabama	escudu d'armes d'Alabama
Alministración
País	Estaos Xuníos d'América
ISO 3166-2	US-AL
Tipu d'entidá	Estaos d'Estaos Xuníos
Capital	Montgomery, Cahaba (es) y Tuscaloosa
Gobernadora d'Alabama	Kay Ivey
Nome llocal	State of Alabama (en)
Llingües oficiales	inglés
División	ver condáu d'Autauga, condáu de Baldwin, condáu de Barbour, condáu de Bibb, condáu de Blount, condáu de Bullock, condáu de Butler, condáu de Calhoun, condáu de Chambers, condáu de Cherokee, condáu de Chilton, condáu de Choctaw, condáu de Clarke, condáu de Clay, condáu de Cleburne, condáu de Coffee, condáu de Colbert, condáu de Conecuh, condáu de Coosa, condáu de Covington, condáu de Crenshaw, condáu de Cullman, condáu de Dale, condáu de Dallas, condáu de DeKalb, condáu d'Elmore, condáu d'Escambia, condáu d'Etowah, condáu de Fayette, condáu de Franklin, condáu de Geneva, condáu de Greene, condáu de Hale, condáu de Henry, condáu de Houston, condáu de Jackson, condáu de Jefferson, condáu de Lamar, condáu de Lauderdale, condáu de Lawrence, condáu de Lee, condáu de Limestone, condáu de Lowndes, condáu de Macon, condáu de Madison, condáu de Marengo, condáu de Marion, condáu de Marshall, condáu de Mobile, condáu de Monroe, condáu de Montgomery, condáu de Morgan, condáu de Perry, condáu de Pickens, condáu de Pike, condáu de Randolph, condáu de Russell, condáu de St. Clair, condáu de Shelby, condáu de Sumter, condáu de Talladega, condáu de Tallapoosa, condáu de Tuscaloosa, condáu de Walker, condáu de Washington, condáu de Wilcox y condáu de Winston;
Xeografía
Coordenaes	32°42′N 86°42′W / 32.7°N 86.7°O
Superficie	135765 km²
Llenda con	Florida, Georgia, Tennessee y Mississippi
Puntu más altu	Cheaha Mountain (en)
Puntu más baxu	golfu de Méxicu
Altitú media	152 m
Demografía
Población	5 024 279 hab. (1r abril 2020)
Densidá	37,01 hab/km²
Viviendes	1 888 504 (31 avientu 2020)
Más información
Estaya horaria	UTC−06:00, Hora Estándar Central y América/Chicago
Fundación	14 avientu 1819
	alabama.gov

Alabama ye un estáu del Sureste de los Estaos Xuníos. Llenda al norte con Tennessee, al este con Georgia, al sur con Florida y el golfu de Méxicu y con Mississippi al oeste. Ye, con 135.765 km² d'estensión, el 30ᵘ mayor del país, y tamién el 24ᵘ más pobláu,con 5.039.977 habitantes^[1]. La so capital ye la ciudá de Montgomery, y la más poblada ye Huntsville^[2]. La so ciudá más antigua ye Mobile, fundada por colonos franceses en 1702 pa que fora la capital de la Luisiana francesa^[3]. L'área metropolitana de Birmingham ye la mayor concentración de población del estáu, y tamién el so centru económicu^[4].

El territoriu d'Alabama, nel qu'había munches tribus natives estremaes primero de la llegada de los europeos, foi territoriu español de magar el sieglu XVI hasta que Francia lu mercó a entamos del sieglu XVIII. Los británicos ganaron el territoriu en 1763, y foi de so hasta la guerra d'independencia. Mobile, pela so banda, siguió siendo española, como parte de la provincia de Florida Occidental, hasta 1813. Alabama foi reconocíu como estáu n'avientu de 1819, y nes décades que siguieron hasta la guerra de Secesión vieron al estáu convertise nún gran productor d'algodón, a costa del trabayu d'esclavos d'orixe africanu. En 1861 l'estáu separtose de la Xunión pa pasar a integrase nos Estaos Confederaos d'América, que tuvieron en Montgomery la so primera capital. En 1868, tres de la guerra civil, l'estáu pasó décades somorguiáu nel atrasu económicu, en parte pol so calter agrícola. Nesos años siguieron aprobándose lleis discriminatories escontra los afroamericanos y escontra la población creole de Mobile y la so rodiada; dalgunes caltuviéronse vixentes hasta la década de 1960.

A primeros del sieglu XX, pese a la medría de la población urbana y la instalación d'industries de diferentes sectores, los intereses de la población rural blanca siguieron siendo los que dominaron l'actuación del gobiernu estatal, en perxuiciu de los intereses de les ciudaes y de los afroamericanos. Nesti tiempu, socesos como la marcha de Selma a Montgomery ficieron del estáu unos de los principales puntos calientes del movimientu polos derechos civiles de les décades de 1950 y 1960. Demientres la Segunda Guerra Mundial la economía del estáu diversificose. La instalación del Centru Marshall de Vuelos Espaciales de la NASA en Huntsville favoreció'l crecimientu económicu del estáu, neto pol beneficiu deriváu de la propia instalación como porque facilitó'l desarrollu de la industria aeroespacial. La economía d'Alabama nel sieglu XXI tien una base perdiversificada: hai industria de l'automoción, financiera, turística, aeroespacial, d'estracción de minerales, sanitaria, educativa y tecnolóxica^[5].

La xeografía del estáu ye variada. El norte ta domináu pol Valle del Tennessee, montañosu, mentantu que'l sur xira alredor de la badea de Mobile, un puertu históricamente importante. No políticu Alabama ye predominantemente conservador.

Historia

El territoriu que güei ocupa l'estáu d'Alabama tuvo habitáu polos amerindios de les tribus cherokee, creek, choctaw y chickasaw. Tres la llegada de Juan Ponce de León y Alvar Núñez Cabeza de Vaca tol actual sureste de los Estaos Xuníos foi llamáu La Florida (incluyendo los actuales estaos de Florida, Georgia, Carolina del Sur, Carolina del Norte, Mississippi y Alabama). La primer espedición que s'afincó n'Alabama foi la española d'Hernando de Soto, en 1540, que s'enfrentó a los nativos dirixíos por Tascalusa na batalla de Maubila. En diches hostilidaes, según les cróniques, matáronse a 2.500 nativos americanos. Guido de los Bazares esploró la mariña en 1558, pero foi Tristán de Luna'l qu'intentó crear el primer asentamientu permanente na badea de Mobile. Dichu establecimientu fracasó, en siendo destruyíu por un furacán.

Más d'un sieglu dempués, en 1701, fueron los franceses los que s'enfusaron nel territoriu pa crear Fort Louis de la Mobile. A esti asentamientu siguiéronlu otros fuertes cerca de les corrientes fluviales. Francia consolidó'l centru de la colonia de Luisiana en Mobile, hasta que la capital de dicha colonia treslladóse en 1722 a Nueva Orleans. El puertu estratéxicu de Mobile, y les tierres del interior d'Alabama, foi acobiciáu por franceses, españoles ya ingleses. Por ello, en 1763 los ingleses llograron llograr pol tratáu de París (que dio por rematada la Guerra de los Siete Años) les tierres d'Alabama, como parte de la Florida Occidental, una de les dos provincies en quedó estremada l'antigua colonia española de Florida.

Revolución d'Estaos Xuníos

Mientres la Revolución d'Estaos Xuníos, España con un exércitu al mandu de Bernardo de Gálvez recuperó pa España les Florida Occidental y Florida Oriental . En 1798 el territoriu al norte del paralelu 32°N formó parte del llamáu Territoriu de Mississippi, alministráu pol Congresu de los Estaos Xuníos. En 1813 los indíxenes creek y los mixogénicos seminoles (bien hispanizaos nesa dómina) remontáronse, pero fueron ganaos por Andrew Jackson na Batalla de Horseshoe Bend; esti trunfu dio a Jackson prestíu na so carrera escontra la presidencia de los Estaos Xuníos.

El 3 de marzu de 1817, el Territoriu de Mississippi foi estremáu, y la parte este convirtióse nel Territoriu d'Alabama. N'agostu de 1819 cuando yá España a raigañu del Tratado Onís-Adams dexó tol territoriu a Estaos Xuníos, Alabama adoptó una constitución pa convertise n'estáu y el 14 d'avientu d'esi añu foi almitíu como'l vigesimosegundo estáu de la Unión. La capital d'Alabama afitóse en Huntsville, pero en 1820 treslladóse a Cahaba, anque en 1826 camudóse a Tuscaloosa pa evitar los frecuentes enllenes. La economía d'esta dómina basábase na agricultura (algodón) y la ganadería, sicasí fueron frecuentes les disputes polítiques ente los pequeños granxeros de les llombes (que vivíen del cultivu del maíz, verdures, sorgu y del ganáu vacuno y porcino), y los propietarios del plantíos d'algodón del sur, que llograren aprovechar les ventayes de les fértiles tierres del valle (zona conocida como cintu negru, o Black Belt), y de les comunicaciones fluviales. Anque namái'l 1% de los colonos blancos teníen grandes plantíos, controlaben la política del estáu. Por ello, el 11 de xineru de 1861 Alabama declaróse parte de la Confederación, y convidó a otros estaos del Sur a unviar delegáu a una convención en Montgomery. L'8 de febreru de 1861 creáronse los Estaos Confederaos d'América, con capital en Montgomery, anque en mayu de 1861 treslladóse a Richmond, Virxinia.

Guerra civil

La mayor batalla que se llibró n'Alabama mientres la Guerra de Secesión foi en 1864, cuando l'almirante David G. Farragut atacó la badea de Mobile. Un añu más tarde, les tropes federales afararon Tuscaloosa, Selma y Montgomery. Tres la guerra, Alabama se reintegró a la Unión el 25 de xunu de 1868. El periodu de Reconstrucción tres la guerra duró ocho años, mientres los que la política d'Alabama siguió controlada por exconfederaos Sicasí, el fin de la guerra supunxo'l cayente de les ciudaes del sur (Mobile, Montgomery, Huntsville y Tuscaloosa) y la puxanza de les nueves poblaciones del norte, gracies a les riqueces mineres de Jones Valley y la construcción del ferrocarril. Yá a finales del sieglu XIX, Birmingham, que surdió tres la guerra, convirtióse na ciudá más importante del estáu y en 1920 na tercer ciudá más industrializada del sur de los Estaos Xuníos.

Guerres mundiales

Racismu

Tres la Segunda Guerra Mundial, en 1946 foi escoyíu gobernador Jim Folsom, el que trató de llevar a cabu una política populista progresista cola alianza de los sectores más desfavorecios tanto blancos como negros. Años más tarde, en 1960 mientres la campaña pa gobernador de George C. Wallace, ésti prometía que la segregación siguiría, a pesar de la fuerte presión que se taba realizando nel restu del país pa llevar a cabu la reforma de los derechos civiles. Ante esta posición, Martin Luther King encabezó en 1963 la protesta de boicó al sistema de tresporte públicu de Montgomery, que caltenía un sistema d'asientos segregaos pa blancos y negros. L'encarcelamientu de Martin Luther King y les imáxenes que la televisión tresmitió de la brutal represión en Birmingham llevada a cabu pol xefe de policía "Bull" Connor, aceleraron en 1965 el discutiniu de la Llei de Derechos Civiles qu'habría de terminar cola segregación llegal nos Estaos Xuníos.

En 1982, Oscar Adams foi escoyíu como xuez de la Corte Suprema del Estáu d'Alabama, colo que se convertía nel primer negru que llograba ocupar un cargu de dicha categoría a en dichu estáu. A partir de los años 80, numberosos negros fueron escoyíos sheriffs, representantes nel Congresu y alcaldes nes ciudaes más importantes d'Alabama, incluyida Birmingham.

Los últimos gobernadores del estáu fueron James E. Folsom Cullman (1993-95), que tomó'l poder tres la destitución de Guy Hunt por violación del códigu éticu, Forrest "Fob" James Lee (1995-99), y Don Siegelman, del Partíu Demócrata, escoyíu pal cargu hasta l'añu 2003.

Xeografía

Alabama alcuéntrase nel sureste d'Estaos Xuníos. El so accesu al mar acútase a 84 km de mariña, onde s'asitia'l so únicu puertu, na badea de Mobile. L'altor mediu del estáu ye de 150 m y el puntu más alto asítiase nel monte Cheaha, de 734 m, nos montes Apalaches, al nordeste del estáu.

Con una superficie equivalente a una cuarta parte de la Península Ibérica aproximao, n'Alabama estrémense delles rexones naturales: les estribaciones orientales de los montes Apalaches, que forma'l Gran Valle y qu'ocupa gran parte d'Alabama; la franxa de tierra magriza y bien fértil, denominada Black Belt (cintu Negru), que s'estiende a lo llargo de la parte central y escontra l'oeste del estáu; el llanu costeru del Golfu de Méxicu, formáu de depósitos aluviales; el pandu de Piedmont, al norte, con valles fértiles d'arenisca y piedra caliar, y el pandu Cumberland, que forma parte de la rexón del valle del ríu Tennessee.

Alabama cunta con una estensa rede hidrográfica, en gran parte navegable. Los sistemes principales son el Warrior-Tombidge y el formáu pelos ríos Coosa-Tallapoosa-Alabama-Mobile. Per tierres d'Alabama tamién escurren el ríu Tennessee y el ríu Chatahoochee. Con esceición del ríu Tennessee y tributarios, toles corrientes fluviales desagüen nel Golfu de Méxicu. L'estáu nun tien llagos naturales d'importancia, pero sí preses construyíes mientres los años 30 mientres el New Deal pola Tennessee Valley Authority y pola Alabama Power Company. Ente estos llagos artificiales, destaquen los construyíos nel Tennessee (Guntersville, Wheeler y Wilson) y los qu'utilizaron les agües de los ríos Coosa (Llagu Weiss) y Chattahoochee (Reserva Walter F. George).

El 65% del estáu ta cubiertu por montes (3% d'esti territoriu ta protexíu pol gobiernu) onde crecen sobremanera carbayos, pinos, magnolios, cipreses y nozales. Esta enorme riqueza forestal convirtió a esti recursu nunes de les pilastres de la economía del estáu.

Los recursos mineros nesti estáu alcuéntrense fundamentalmente na zona central y norte, especialmente nel área de Birmingham, onde se topen xacimientos de carbón y mineral de fierro. Les mayores mines de carbón esplótense en Warrior, Cahaba y Coosa. Coles mesmes, esisten formaciones de mármol (nos condaos de Talladega y Coosa), y depósitos de petroleu, esplotaos comercialmente, nel condáu de Choctaw, nel sureste. Alabama tamién ye ricu en bauxita, manganesu, mica, grafitu y magre.

L'estáu esfruta d'un clima templáu, con temperatures medies de 26 °C en xunetu (magar n'ocasiones algama los 38 °C), y 7 °C en xineru. La temperatura medio añal ye de 18 °C, anque nos condaos montascosos del norte la temperatura medio añal ye más baxa que na zona costera. La precipitación media añal ye de 1.420 mm, dándose la mayor parte de les agües na zona del Golfu, y sobremanera nos meses de branu (1650 mm). Nel norte y centru del estáu, les precipitaciones prodúcense en primavera ya iviernu, y namái dacuando en forma de nieve na zona más septentrional. Mientres setiembre, ochobre y payares, les agües arralecen en tou l'estáu. Dada la so situación xeográfica, Alabama ta espuesta a l'acción de furacanes mientres los meses de branu.

Condaos

L'estáu d'Alabama consta de sesenta y siete condaos. El más antiguu ye'l condáu de Washington, creáu'l 4 de xunu de 1800, ente que'l más recién ye'l condáu de Houston, creáu'l 9 de febreru de 1903. El de mayor superficie ye'l Condáu de Baldwin 4.135 km² y el de mayor población el Condáu de Jefferson 662.047 hab.

Economía y población

Servicios, comerciu, industria y alministraciones públiques son los sectores que, por esti orde, ocupen a un mayor porcentaxe de la fuercia llaboral d'Alabama. En términos de Productu Interior Brutu (PIB), esti estáu esperimenta una crecedera del 4,6% añal (1995-96). La mayor medría nel PIB prodúxose nel sector servicios (8,3%), mientres el sector menos dinámicu foi'l de producción de bienes non duraderos (3,8%).

Los xacimientos de carbón, petroleu, y gas natural, lo mesmo que de mineral de fierro, dexaron mientres el sieglu XX el desarrollu d'una importante industria siderúrxica en redol a la ciudá de Birmingham, magar a partir de los años ochenta la producción de fierro enllancóse por cuenta de la competencia de los altos fornos estranxeros. Les inversiones nel sector industrial empobináronse escontra les empreses químiques, papeleres y textiles, qu'abondaron mientres les últimes década

La tercer parte de la tierra d'Alabama dedícase a actividaes agrícoles y ganaderes, anque casi'l 70% de los ingresos d'estes granxes vienen de la ganadería y los sos derivaos. Los productos más importantes d'estes esplotaciones (con un tamañu mediu de 85 hectárees) son el ganáu vacunu, les aves de corrolada, los güevos, y el cacagüés. Los recursos forestales son, como s'indicó, básicos na economía del estáu yá qu'Alabama ye unu de los diez estaos con mayor producción maderera (sobremanera de maderes blandes) de los Estaos Xuníos. Anque tan solo cunta con 84 km de mariña, los sos recursos pesqueros son relevantes. Per otru llau, el gobiernu estatal ta potenciando'l turismu gracies a los sos impresionantes recursos naturales.

Rede de comunicaciones

Alabama dispón d'una estensa rede de comunicaciones terrestres y fluviales, con más de 7.000 km d'autopistes. Coles mesmes, dispón de 121 aeropuertos públicos, cinco d'ellos abiertos a vuelos comerciales. L'únicu puertu marítimu d'Alabama ye'l de Mobile, con capacidá p'allugar a 35 buques coles mesmes.

Población

Demografía Histórica
Censo Añu	Población

1900	1.828.697
1910	2.138.093
1920	2.348.174
1930	2.646.248
1940	2.832.961
1950	3.061.743
1960	3.266.740
1970	3.444.165
1980	3.893.888
1990	4.040.587
2000	4.447.100

Acordies colos datos de la Oficina del Censu de los Estaos Xuníos, la población total del estáu ye de 4,4 millones, con una tasa de crecedera añal de 0,4%. El 24,9% de los residentes d'Alabama son menores de 18 años, y el 13,1% cumplieron los 65 años. L'índiz de mortalidá infantil ye de 1,05%, bien percima del índiz de los Estaos Xuníos, lo que-y convierte nel segundu Estáu con peores cifres nesti aspeutu.

La población urbana d'esti estáu cífrase nel 67,7% (1996), per debaxo del nivel nacional (79,9%). El procesu d'urbanización d'Alabama aceleróse a partir de los años 60, cuando empezó a emigrar la población de les zones rurales (sobremanera del Black Belt) escontra los estaos del norte y los centros industriales. La población tendió a concentrase en 10 de los 67 condaos del estáu, dada la crecedera progresiva de les ciudaes y suburbios de Birmingham, Mobile, Gadsden, Florence, Montgomery y Huntsville.

Con una fuercia llaboral de 2,17 millones de persones, el so nivel de paru ye baxu una y bones Alabama tien una tasa de desemplegu de 4,8% (1999). Los ingresos medios añales per cápita asítiense en 19.026 dólares (1998), y por unidá familiar en 36.266 dólares, unos 2.500 dólares per debaxo de la media nacional. L'índiz de población que vive per debaxo del índiz de probeza ye d'un 14,5%, lo que-y convierte nel decimotercer estáu menos favorecíu nesti aspeutu, magar la situación ameyora pos en 1990 ocupaba yá'l quintu puestu.

Dende'l puntu de vista racial, Alabama compónse d'un 73% de blancos; 26% negros; el 0,3% indios d'Estaos Xuníos, y 0,6% d'orixe asiáticu o del Pacíficu. La población clasificada como hispana ye de 42.562, esto ye, el 1% de la población. Nesti grupu, los hispanos d'orixe mexicanu y portorricanu son la mayoría.

Arte y cultura

El sistema públicu d'escueles foi creáu en 1854, y permaneció segregáu pa blancos y negros hasta 1954, cuando la Corte Suprema de los Estaos Xuníos resolvió'l so insconstitucionalidad, magar la desegregación llevóse a cabu con gran lentitú. La institución d'enseñanza superior más importante son la Universidá d'Alabama (con campus en Tuscaloosa, Birmingham y Huntsville), la Universidá de Auburn, en Montgomery, y la Universidá Sur d'Alabama.

La Biblioteca del Tribunal Supremu del Estáu creóse en 1828, y en 1901 Alabama fundó los Alabama Archives, los primeros archivos estatales d'Estaos Xuníos financiaos con dineru público. Les biblioteques de les universidaes d'Alabama, Sandford, y Auburn, según la Biblioteca Pública de Birmingham, alluguen numberosos y perimportantes documentos sobre la historia del estáu. La Biblioteca del Institutu Tuskegee destaca polos sos fondos sobre historia de la población negra.

Los museos más importantes d'Alabama son el Muséu d'Arte de Birmingham, el Muséu de Belles Artes del Sur, en Mobile, el Muséu de Belles Artes de Montgomery, y la Casa Kennedy-Douglass, en Florence. Coles mesmes, tán abiertes al públicu numberoses cases-museos históriques, en Mobile, Tuscaloosa, Montgomery y nel Black Belt.

Antropólogos, folcloristes y llingüistes interesáronse poles manifestaciones culturales de los habitantes de la zona montascosa del norte del estáu, onde se desenvolvieron y pervivíu patrones únicos de llinguaxe y un vocabulariu únicu, según numberoses lleendes, mitos, supersticiones, cantares, y hestories locales.

Escritores nativos d'Alabama son Joseph G. Baldwin, Johnson Jones Hooper, Sydney Lanier, Mary Johnson, Hellen Keller, T. S. Stribling y Harper Lee.

Alabama cunta con ventitrés llagos públicos, venticuatro parques estatales y cuatro bosque estatales. Otros llugares d'interés pa los turistes son el Muséu de Florence, el Muséu de Cohetes y del Espaciu d'Alabama, les Sequoyah Caverns, DeSoto Falls, Little River Canyon, la Primer Casa Blanca de la Confederación y los zoolóxicos de Birmingham y Montgomery. Mientres los branos celebra'l Alabama Shakespeare Festival en Anniston.

Los deportes más populares n'Alabama son el béisbol, el baloncestu y el "fútbol americanu". Deportista naturales d'Alabama son el boxeador Joe Louis, y los atletes Jesse Owens y Percy Beard. Y ta llenu de "Rednecks" o paletos clasicos yankies.

Referencies

↑ Bureau, US Census (26 d'abril de 2021). "2020 Census Apportionment Results" (PDF). The United States Census Bureau. Consultáu'l 25 de mayu de 2022.
↑ «Huntsville rockets past Birmingham in Census, now Alabama's largest city» (inglés) (2021-08-12). Consultáu'l August 12, 2021.
↑ Thomason, Michael (2001). University of Alabama Press: Mobile: The New History of Alabama's First City. ISBN 978-0-8173-1065-3.
↑ «Alabama's largest county looks to continue economic development momentum» (31 d'agostu de 2018). Consultáu'l September 21, 2020.
↑ «Alabama Occupational Projections 2008–2018». State of Alabama. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-01-17. Consultáu'l September 22, 2012.