Cadreita | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Alministración | |||||
País | España | ||||
Comunidá foral | Navarra | ||||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcaldesa de Cadreita (es) | Berta Pejenaute Prat | ||||
Nome oficial | Cadreita (es)[1] | ||||
Nome llocal |
Cadreita (es)[2] Gaderitea, Kadereita (eu)[2] | ||||
Códigu postal |
31515 | ||||
Xeografía | |||||
Coordenaes | 42°13′29″N 1°41′07″W / 42.22467071°N 1.6851702°O | ||||
Superficie | 27.2 km² | ||||
Altitú | 289 m | ||||
Llenda con |
| ||||
Demografía | |||||
Población |
2186 hab. (2023) - 1008 homes (2019) - 956 muyeres (2019) | ||||
Porcentaxe | 0.33% de Navarra | ||||
Densidá | 80,37 hab/km² | ||||
Más información | |||||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
cadreita.es… | |||||
Cadreita ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Tudela, na contorna de la Ribera Arga-Aragón y a 75,5 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 2186 habitantes (2023)[3][4].
Cadreita ta asitiada na parte sur de la Comunidá Foral de Navarra dientro de la rexón xeográfica de la Ribera de Navarra. El so términu municipal tien una superficie de 27,20 km² y llenda al norte con Villafranca, al este con Valtierra, al oeste con Milagru y al sur con Alfaro na comunidá autónoma de La Rioxa.
El clima de la zona ye Mediterraneu Continental. Carauterizar por estaciones entemedies (primavera y seronda) son nidies, ente que'l restu (branu ya iviernu) son estremes. Les temperatures medies bazcuyen ente los 35 °C de máxima y los -5 °C de mínima.
Los vientos más presentes na zona son el cerciu, de componente norte y fríu y la chorna, de componente sur y calorosu.
Dientro de Cadreita pueden estremase 2 tipos distintos de flora, la esteparia pola cercanía del desiertu de les Bardenas Reales y la del Sotu.
Dientro de la vexetación esteparia destaquen los tamarices, les ontines, el romeru, el tomillu y l'espartu xunto con otres especies. Nel Sotu podemos ver chopos, fresnos, omeros, sauces, álamos, carrizos, xuncos y blimes amás d'otres especies.
La fauna de Cadreita ye variada pola proximidá de delles reserves naturales. De siguío se listan les especies animales más destacaes qu'esisten nel conceyu clasificaes por categoría:
Tamién dientro de la fauna, esiste una especie de bivalvu de ríu que se creía escastáu, pero que nesta zona entá se caltenía. Ye una especie de moxón xigante d'unos 25 cm de llongura de color negru bien similar a los moxones de mar.
Ye unu de los nucleos que'l rei Sancho Ramírez reconquista a los musulmanes nel añu 1084, y que dona darréu al monesteriu de San Ponce de Tomeras en 1093, xunto col castiellu qu'esti pobláu tenía. Nos primeros documentos en qu'apaez el so nome suel trescribise Quadreita o Cadereyta.
Según refier la Crónica de San Juan de la Peña, entós que'l rei d'Aragón Ramiro'l Monxu y el rei García Ramírez el Restaurador de Pamplona (1134-1150) hubieron orelláu les sos diferencies col conveniu de Vadoluengo, pidió'l rei navarru como fíu (adoptivu, entiéndese) al rei Ramiro'l Monxu, que-y donara daqué en que pudiera hereda-y y el rei Ramiro, concedió-y los llugares de Siresa, Roncal, Cadreita y Valtierra pol tiempu que viviera'l donatario, pero so condición de qu'a la so muerte habríen de volver al rei d'Aragón. Y depués fíxose emprestar por ello l'homenaxe correspondiente. Pero figura nos fueros de Tudela del añu 1117 como suxetu a la so xurisdicción.
Pelos años 1218, teníen el señoríu de Cadreita Juan y Gil de Bidaurre padre y fíu, quien lo dieron sicasí, al rei Sancho VII el Fuerte, polos pueblos de Subiza, Biurrun, Arre y Arruazu. En 1221, el conceyu de Caderita fixo hermandá colos d'Arguedas y Valtierra, contra los sos enemigos y sobre los regadíos. En 1235 tenía los señoríu de Cadreita y el so castiellu, Don Rodrigo arzobispu de Toledo, quien emprestó homenaxe al rei de Navarra de faer la guerra a quien lu mandar; expresábase que dichu señoríu yera a vida y que al morrer l'arzobispu, tenía de volver al rei. Los alcaides del castiellu de Cadreita tópense conseñaos nos llibros de Comptos del Archivu de Navarra. En 1335 foi destruyida la población pol exércitu de Castiella al mandu de Pedro Manrique. Unos años dempués abláyase (1348) una gran epidemia de peste mientres la cual perecen cuasi tolos vecinos de la llocalidá. Permanecen abandonaos los campos y les cases que quedaben dempués de la guerra colos castellanos.
En 1372 reinar doña Juana, muyer de Carlos II el Malu, llibertó a perpetuu, de toles pechas, a los habitantes cristianos y moros de Cadreita, cola obligación de que, de les 200 cahizadas de tierra que tenía los rei, semaren pa él, en cada añu, les 100 cahizadas, abarbechando les otres 100. El rei adquirió dempués en Cadreita delles cases, pieces, viñes y otros bienes y vecindaes, que fueron de Machín de Uriz, sicasí d'otros que-y dio'l rei na merindad de Pamplona. El rei Carlos III el Noble donó'l castiellu y villa de Cadreita al so nietu'l Príncipe de Viana.
En 1446 el rei vendió los bienes que mercara procedentes de Machín de Uriz a Jaime Díaz de Aux, escuderu y caballerizo del Príncipe de Viana, al qu'esti príncipe nomara capitán y alcaide de la villa y castiellu de Corella en 1427. El 30 de marzu del mesmu añu 1446, el príncipe apurrió la xurisdicción alta y media, más el señoríu de la villa al so escuderu y caballerizo, en cuenta de la villa de la Tabierna del ducáu de Gandia y los 3.000 florinos que-y debía.
Los Aux (señores de Cadreita), quixeron institucionalizar más el señoríu y en 1503 fundaron el mayoralgu de Cadreita a Milagru (al qu'allabaron y regalaron enforma dineru y tierres por ser cimera al) coles heredaes que teníen nesta villa y en Tudela, Valtierra, Milagru y otres llocalidaes. Jaime Díaz de Aux, casóse con Graciana de Armendáriz, del llinaxe bajonavarro d'esti nome que sería alzáu en baronía en 1634. En 1504 yera señor de Cadreita Jaime Díaz de Armendáriz, que tenía los sos fíos al serviciu del rei d'Aragón.
El marquesáu de Cadreita foi creáu en 1617, un sieglu dempués de la incorporación del Reinu de Navarra a la Corona de Castiella. Felipe III dio esti títulu a Lope Díez de Aux de Armendáriz, virréi de Nueva España, caballeru de Santiago, xeneral de l'Armada Real de guardar de les Indies, pariente del espedicionariu, Pedro de Ursúa. En 1617 la heredera del marquesáu casóse con Francisco IV Fernández de la Cueva y Enríquez de Cabrera, octavu duque de Alburqueque, marqués de Cuéllar, d'Alcañices y Balbases, conde de Huelma y de Ledesma. El so señoríu pertenecía nel añu 1745 al duque de Alburqueque, marqués de Cadreita, a quien el rei dio la xurisdicción criminal d'aquél con facultá de nomar alcalde mayor, teniente, rexidores y otros ministros.
El duque de Alburqueque, como marqués de los Balbases, señor de la villa, tenía en Cadreita un palaciu y cerca d'él, un castiellu fuerte, arruináu yá nel sieglu XIX. El blasón de les sos armes ver nun sellu de cera pendiente d'una escritura en pergamín del añu 1307, que taba nel archivu del gran prioratu de la orde de San Juan en Navarra, legajo de Cadreita.
Mientres la Guerra de la Independencia, a mediaos de setiembre de 1810, el segundu batallón de la partida de guerrilleros de Francisco Espoz y Mina, mandáu por Gregorio Cruchaga, tres 24 penoses hores de marcha, llegó a la redoma de Cadreita, col enfotu de abellugase en Castiella. Los guerrilleros pasaron el ríu Ebro con agua hasta los costazos a la vista de los franceses, ensin qu'éstos osaren prosiguir la persecución.
Na transición vivió una llucha pola propiedá de les tierres ente los arredatarios y los Duques de Alburquerque los cualos fueron los propietarios de tol términu municipal de Cadreita nos postreros 3 sieglos. Esto provocó qu'una candidatura independiente col sofitu de dellos partíos como'l PNV, PTE-ORT y HB consiguiera 5 de los 9 conceyales del consistoriu nes primeres Eleiciones municipales democrátiques de 1979.[5]
Dempués de solucionase'l conflictu, la fuercia mayoritario nel restu d'eleiciones municipales foi'l PSN-PSOE, hasta les últimes eleiciones de 2011, onde UPN facer cola mayoría.[ensin referencies]
Númberu d'habitantes según los padrones municipales de 1897 a 2009 que l'Institutu Nacional d'Estadística (INE) publica cada 10 años. La población referida antes de 2001 ye la población de derechu.
1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2017 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
666 | 693 | 844 | 1.060 | 1.299 | 1.404 | 1.635 | 1.803 | 1.903 | 1.891 | 1.867 | 1.962 | 2028 |
Partíu políticu | 2015[7] | 2011[8] | 2007[9] | 2003[10] | 1999[11] | 1995[12] | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Unión del Pueblu Navarro (UPN) | 55,43% | 6 | 53,21% | 6 | 42,67% | 5 | 48,08% | 5 | 28,41% | 3 | 41,53% | 4 |
Partíu Socialista de Navarra-PSOE (PSN-PSOE) | 42,00% | 5 | 44,52% | 5 | 56,04% | 6 | 49,11% | 6 | 45,67% | 5 | 28,24% | 3 |
Independientes de Cadreita (IC) | - | - | - | - | - | - | - | - | 10,22% | 1 | - | - |
Independientes de Navarra (IN) | - | - | - | - | - | - | - | - | 7,66% | 0 | 19,15% | 2 |
Izquierda-Ezkerra (I-Em) | - | - | - | - | - | - | - | - | 6,27% | 0 | - | - |
Unidá Popular de Kabreita (UPK) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 8,15% | 0 |
Estos son los últimos alcaldes de Cadreita:
Mandatu | Nome del alcalde | Partíu políticu |
---|---|---|
2003-2007 | Alfonso Carlos Montori Prat | PSN-PSOE |
2007-2011 | Alfonso Carlos Montori Prat | PSN-PSOE |
2011- | Berta Pejenaute Prat | UPN |
La so economía ta basada principalmente na agricultura onde destaquen los cultivos d'espárragos, alcachofes, tomates, etc. Les fábriques de conserves vexetales son otra pilastra de la economía llocal. Al respective de la ganadería, hai alredor de: