Cervus canadensis

Cervus canadensis uapití
Rangu temporal: 2,5 Ma-0 Ma Prec Ca O S D C P T J K Pg N ↓
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Mammalia
Orde:	Artiodactyla
Suborde:	Ruminantia
Familia:	Cervidae
Subfamilia:	Cervinae
Xéneru:	Cervus
Especie:	C. canadensis (Erxleben, 1777)[1]
Distribución
Área de distribución de Cervus canadensis
Subespecies
C. canadensis canadensis † C. canadensis manatobensis C. canadensis merriami † C. canadensis nelsoni C. canadensis nannodes C. canadensis roosevelti C. canadensis sibiricus C. canadensis songaricus C. canadensis xanthopygus † C. canadensis alashanicus †
Consultes
[editar datos en Wikidata]

El uapití^[2] (Cervus canadensis) ye una especie de mamíferu artiodáctilu de la familia de los cérvidos que vive n'América del Norte, Asia central y oriental. Presenta delles carauterístiques propies que-y estremen de los sos parientes eurasiáticos: ye de gran tamañu (solo superáu ente los cérvidos pol alce); amás, los machos presenten una melena» más o menos entiesta nel pescuezu y tienen una tonalidá más clara nel cuerpu que nes pates, la cabeza y el pescuezu.

Mientres un tiempu consideróse-yos una subespecie de Cervus elaphus, pero güei considérase-yos una especie estreme.^[3]Constaba d'un total de diez subespecies, cuatro d'elles estinguíes en tiempos recién por cuenta de la presión humana, anque recién estudios d'ADN suxeren que nun hai más de trés o cuatro subespecies de uapití y dalgunes de les formes descrites enantes como subespecies nun son más que races.

En delles cultures natives de Norteamérica considerar al uapití una fuercia espiritual. Na medicina tradicional china usen el so estiles y el so «terciopelu» cobertor como remediu pa delles enfermedaes. El wapiti amás ye consideráu una especie cinexética, siendo la so carne más baxo en grases y más alta en proteínes que la de vaca o la del pollu.^[4]

Denominación y etimoloxía

Los primeros esploradores europeos de Norteamérica que nun taben familiarizaos con esta especie confundir colos alces pol so gran tamañu, lo qu'anició ciertu tracamundiu col nome d'esta especie, porque los norteamericanos amás de wapiti siguen llamándolo elk, que n'inglés británicu significa alce, y de la mesma llamen al alce moose, polo que de cutiu se faen traducciones incorreutes.

La pallabra «wapití» vien de la llingua shawnee y significa «nalgues blanques», en referencia a los color del escudo añal d'estos animales.^[5] El so nome científicu Cervus canadensis significa en llatín venáu canadiense, y fai referencia a onde fueron reparaos per primer vegada polos colonu europeos.

Les subespecies asiátiques, que viven en Siberia, Mongolia y norte de China, denominar tamién marales, anque esti nome crea tracamundiu col venáu común oriental (Cervus elaphus maral). La subespecie de uapití (Cervus canadensis sibiricus) estendida principalmente por Mongolia denominar pa estremalo como maral d'Altai, uapiti de Altai o wapiti siberianu.

Descripción

Machu nun monte quemáu nel que s'aprecia'l so escudu añal blancu y les melenes escures del so pescuezu.

Los uapitís carauterizar pol so gran tamañu, con un altor hasta la cruz de 0,75 a 1,5 metros y un pesu d'ente 230 y 450 kg, ye'l segundu cérvidu más grande del mundu, solo superáu pol alce. La so cabeza, pescuezu y pates son de color pardu escuru ente que'l so cuerpu presenta tonos más claros, y con un escudu añal ablancazáu, ensin llinies negres arrodiándolo. Extrañamente pa un animal que estacionalmente suel vivir na nieve, la so pelame ye más escuru pel iviernu que pel branu.^[6] Amás tienen un par de molares extra so la zona ocular.

	Bramíu d'un uapití
¿Problemes al reproducir esti ficheru?

La especie presenta un marcáu dimorfismu sexual. Los machos son de mayor tamañu, un 25 % más grandes que les femes al llegar al maduror, pesen una media de 320 kg, con un altor hasta la cruz de 1,5 m y un llargor de 2,5 m.,^[7] la pelame d'alredor del so pescuezu ye llargu formando una melena colgante. Les femes de los uapitíes pesen unos 225 kg de media, miden unos 1.3 m hasta la cruz y unos 2 m de ñariz a cola.

Solo los machu tienen cornamenta, como na mayoría de los cérvidos, que tien una ramificación principal escontra tras y una más pequeña escontra alantre. Los cuernos cayen tolos años tres la estación de cría, empezando a crecer de nuevu en primavera. Los cuernos van faciéndose más grandes y con más puntes cuanto más vieyu ye l'exemplar, la cuerna más llargues pueden ser de 1.2 m y 18 kg de pesu.^[8] Los cuernos tán formaos por güesu y pueden llegar crecer a una media de 2,5 cm al día. Mientres los cuernos tán creciendo tán protexíos por una cubierta proteutora de piel con un finu vellu y que ta fuertemente vascularizada, denomada terciopelu. Esta piel esprender pel branu cuano les cuernes desenvolviéronse por completu. Los cuernos pueden tener ocho puntes o más, dependiendo del maduror del individuu. La formación y la cayida de la cuerna ta rexida pola testosterona.^[9] Tres la estación de cría a la fin de la seronda, los niveles de feromones lliberaes pol celu de les femes mengua lo que produz una baxada nos niveles de testosterona nos machos. Esta cayida de la testosterona anicia la cayida de les cuernes, que xeneralmente se produz pel iviernu.

Machos en primavera a los que-yos tán creciendo los cuernos.

El uapití ye un gran artiodactiodáctilo, ye dicir tien un númberu par de deos, como los camellos, les cabres y les vaques. Y como ellos ye rumiante, tien un estómagu de cuatro cámares y aliméntase de yerba, fueyes y corteces. Mientres el branu ta cuasi constantemente comiendo, consumiendo ente 4 y 7 kg de materia vexetal diariamente.^[10]

El uapití pesa más del doble qu'un venáu mular y la so pelame ye más acoloratáu y llargu, el so escudu añal ye de color beige o marfileño, ente que el del venáu mular ye blancu níveo y más grande siendo la cola d'esti postreru tamién más grande. Los alces sicasí son más grandes y más escuros que los uapitíes, y los sos machos estrémense claramente polos sos enormes cuernos con superficies planes, amás los alces son solitarios y nunca van en fataos como los uapitíes.

Taxonomía

Hasta 2004 el venáu común y el wapiti yeren consideraos una sola especie, Cervus elaphus, basándose en que los híbridos ente dambos que se producíen en cautividá yeren fértiles. Pero los estudios d'ADN que se realizaron con cientos de muestres tantu de les subespecies de venáu común como de wapiti y les demás especies del xéneru Cervus concluyeron que'l wapiti yera abondo distintu xenéticamente como pa considerase una especie separada, C. canadensis.^[3] Incluyéndose nella una docena de subespecies qu'antes se clasificaben como C. elaphus, englobándose en seis subespecies vives de C. canadensis. Les pruebes d'ADN non yá concluyeron que'l wapiti yera una especie distinta sinón amás que taba más cercanamente emparentáu col venáu de Thorold y el venáu sica que col venáu común européu.^[3] Anque'l wapiti y el venáu común produz descendencia fértil en cautividá, la separación xeográfica qu'esiste ente dambes especies y les diferencies na conducta d'apareyamientu faen que la hibridación sería improbable nel mediu selvaxe. Anque dambes especies que fueron introducíes en Nueva Zelanda y conviven nel parque nacional Fiordland National Park hibriden llibremente, polo que los exemplares híbridos fueron estremaos de los wapitís de pura raza de la zona.^[11]

Historia natural

Femes coles sos críes en Parque nacional Yellowstone.

Los primeros ancestros del xéneru Cervus del wapiti apaecen nel rexistru fósil 12 millones d'años, mientres el Pliocenu en Eurasia, pero nun apaecieron en Norteamérica hasta les glaciaciones de finales del Pleistocenu, cuando pudieron cruciar la ponte de Beringia.^[12] La primer llegada d'estos venaos al actual territoriu d'Alaska fechar nunos 120 000 años. Darréu espandiéronse escontra'l sur y este, colonizando cuasi toa América del Norte. Hai unos 70 000 años yá s'estremaren siquier tres linaje distintos: unu aniciáu na zona d'Alaska y el Yukón, otru nes costes del océanu Pacíficu, dende Washington a California y el terceru y postreru, posesor de la mayor área de dispersión, dende Méxicu y la Sierra Nevada d'Estaos Xuníos hasta l'océanu Atlánticu. Hai unos 11 000 años sumió la ponte de tierra de Beringia quedando aisllaes les poblaciones asiátiques y americanes.^[13] Al términu de la postrera glaciación, fai 10 000 años, les poblaciones de la Columbia Británica y California quedaron aisllaes, dando llugar a les sos propies subespecies; otru tantu asocedió col bloque oriental, que s'estremó d'alcuerdu a la diferenciación de nuevos hábitats: la subespecie merriami en Méxicu y el sur d'Estaos Xuníos, la manatobensis nes grandes llanures norteamericanes, la canadensis nos montes caducifolios de la Mariña Este y la nelsoni nos de coníferes del norte.

Acordies con Valerius Geist, especialista en cérvidos, les diferencies ente caúna de les subespecies surdieron de forma bien rápida por cuenta de les distintes presiones que l'ambiente de cada zona exercía sobre les primeres poblaciones de Cervus canadensis en Norteamérica. A resultes d'ello, les diferencies xenétiques ente caúna de les subespecies de uapitíes son mínimes, a pesar de lo que paeza indicar el so aspeutu esternu.

Los indios americanos cazaron uapitíes dende antiguu, llegando a convertise nun poderosu tótem pa munches tribus. Sicasí, la presión aniciada poles captures de los indios sobre los animales foi siempres mínima, cosa que nun asocedería a la llegada de los primeros colonos europeos.

Subespecies

Describiéronse numberoses subespecies de uapiti, seis pa Norteamérica y cuatro p'Asia, anque dalgunos taxonomistas considereran a dellos pixinos ecotipos o raza, ye dicir adautaciones al mediu ambiente local por aciu cambeos menores d'apariencia o comportamientu). Les poblaciones varien nel tamañu y la forma de los cuernos, coloración y comportamientos de cortexu. Los estudios d'ADN de les subespecies euroasiátiques revelen que les variaciones fenotípicas nes cuernes, melenes y l'escudu añal tán más rellacionaes con factores ambientales que colos xenes.^[14]

Machu y fema del uapití occidental (Cervus canadensis canadensis), pintaos pol naturalista John James Audubon en 1847.

De les seis subespecies de uapiti conocíes que vivíen en Norteamérica en tiempos históricos, queden cuatro: el upapití de Roosevelt (C. canadensis roosevelti), el uapití de Tule o California (C. canadensis nannodes), el uapití de Manitova (C. canadensis manitobensis) y el uapití de les Predreses (C. canadensis nelsoni).^[15] El uapití oriental (C. canadensis canadensis) y el de Merriam (C. canadensis merriami) escastar a finales del sieglu XIX.^[16][17] La clasificación de les cuatro poblaciones sobrevivientes como subespecies caltiénse, en parte, por razones polítiques pa poder individualizar les midíes de proteición necesaries pa caltener cada población sobreviviente.^[18]

Les cuatro subespecies descritan n'Asia sobreviven dos: el uapití de Altai (C. canadensis sibiricus) y el uapiti de Tianshan (C. canadensis songaricus). Les dos subespecies estinguíes atópase en China y Corea: el uapiti de Manchuria (C. canadensis xanthopygus) y el uapiti ce Alashan (C. canadensis alashanicus). El uapiti de Manchuria yera más escuru y con una coloración más acoloratada que'l restu de poblaciones. El uapiti de Alashan, de la China central, yera'l menor de les subespecies, tenía una coloración más clara y foi'l menos estudiáu.^[11]

Valerius Geist, un especialista en cérvidu de tol mundu, afirma que solo hubo tres subespecies de uapitís. Geist caltién la clasificación de los uapitís de Manchuria y Alashan pero asitia al restu dientro de la subespecie C. canadensis canadensis.^[18] Los recién estudios d'ADN suxeren que nun hai más de trés o cuatro subespecies de uapití. Toles forma americanes paecen pertenecer a la mesma subespecie (Cervus canadensis canadensis). Inclusive'l uapití siberianu (Cervus canadensis sibiricus) ye cuasi idénticu a les formes americanes, y polo tanto tendría de pertenecer a la mesma especie. Sicasí'l uapití de Manchuria (Cervus canadensis xanthopygus) ye claramente una forma distinta al siberianu, anque indistinguible del uapití de Alashan. Les poblaciones de venaos chinos conocíes como venáu de Sichuan, venáu de Kansu y venáu tibetanu tamién son formes de uapití, que nun son estremables unes d'otres por estudios d'ADN mitocondrial.^[3]

Fema de C. c. nelsoni col so cervatu.

Mientres la seronda a los uapitís crez-yos una capa de pelo más trupa, lo que los va ayudar a caltener el so calor duranate l'iviernu. Entós tanto a los machos, como a les femes y cervatos de los uapitíes siberianos y norteamericanos crécen-yos melenes nel pescuezu, ente que a les femes y los mozos de los uapitís de Manchuria y Alashan nun-yos crecer.^[18] A la fin del branu'l pesáu abrigu ivernizu cáise-yos, y estréguense contra los árboles y roques pa liverarse d'esti pelo. Amás los uapitíes siberianos y norteamericanos tienen cuernes más grandes que los uapitís de Altai.^[11] Tolos uapitís tienen un claru y definíu escudo añal y coles curties. La distinta coloración de los individuos va depender de la estación y de los tipos de hábitats, col gris y les coloraciones clares predominando mientres l'iviernu y tonos más escuros y acolorataos mientres el branu. Les subespecies que viven en climes grebos tienden a tener capes de color más claru que les que viven en montes.^[19] La mayoría d'estes tienen mientres el branu capes de colores ocres oldeando col pardu escuru de cabeces, pescuezos y pates. Les poblaciones afeches a los montes de Manchuria y Alashan wapitis tienen capes veraniegues con colores pardu acolorataos qu'oldeen bien pocu col restu del cuerpu.^[11] Los cervatos nacen con una capa motuda, como la mayoría de les especies de venaos, y van perder esta capa motuda a la fin del branu. Los adultos ente los uapitís de Manchuria caltienen unos pocos llixos anaranxaos hasta que son mayores. Esta carauterística tamién se reparó nes poblaciones de venáu européu afeches a los montes.^[11]

Uapití de Yellowstone

Machu de C. c. nelsoni en Wyoming.

El uapití de Yellowstone o de los Montes Rocosos (C. c. nelsoni) habita en delles zones del sur de la Columbia Británica, Alberta, Idaho, Montana, esti de Washington y Oregón, nordeste de Nevada, Utah, Arizona, Nuevu Méxicu, Coloriáu, Wyoming y l'oeste de los dos Dakotas, xeneralmente en hábitats montascosos. Asina mesmu, introduciéronse delles poblaciones en zones d'antiguo habitaes pol upití oriental, como Nebraska, Minnesota y Michigan. La población actual ye d'unes 800 000 cabeces, siendo la mayor población de elles la que s'atopa nel Parque nacional de Yellowstone, que cunta con cerca de 30 000 exemplares estremaos en 7 menaes.

Esta subespecie ye notable pol so tamañu. Los machos algamen un pesu máximu de 370 kg, 1.5 metros d'altor hasta la cruz y 2.4 de llargor. El pelo ye marrón escuru en pates, pescuezu, cabeza y banduyu, ente que'l cuerpu ye más pálidu. En cautividá consiguiéronse individuos platiaos ya inclusive blancos. Los individuos adultos pueden desenvolver cuernos d'hasta 1.5 m de llargu, dixebraos por 120 centímetros nes sos puntes.

Les femes son de color más escuru y uniforme. Ronden los 200-250 kg.

Uapití de Manitoba

El uapití de Manitoba (C. c. manatobensis) atópase en Manitoba central, esti de Saskatchewan y Dakota del Norte. La mayoría de los individuos d'esta especie atópense recluyíos en reserves naturales como'l Parque nacional Riding Mountain, el Parque nacional Prince Albert y el Parque Provincial Duck Mountain. La población total envalorar nunos 10 000 individuos.

Ye una subespecie bien similar a la de los Montes Rocosos, de la que s'estrema pol so menor estatura (anque'l pesu ye prácticamente'l mesmu, yá que ye proporcionalmente más robezu) y la so pelame más escura.

Uapití de Roosevelt

venáu de Roosevelt (C. c. roosevelti) nun parque nacional de California.

El venáu de Roosevelt (C. c. roosevelti) ye la subespecie de mayor tamañu, llegando a pesar los machos más grandes unos 600 kg.^[20] Foi nomáu por Clinton Hart Merriam en 1898 n'honor del presidente, Theodore Roosevelt, cazador y naturalista aficionáu. Bien paecíu al venáu de los Montes Rocosos, el uapití de Roosevelt estremar d'ésti pol so mayor tamañu (los machos suelen rondar los 450 kg) y pelame más escura. Los estiles tienen numberoses puntes y los sos estremos pueden apaecer llixeramente palmotiaos.

Trátase d'una subespecie con una área de distribución moderada, amenorgada a la mariña oeste norteamericana dende la badea de San Francisco al suroeste de la Columbia Británica, incluyida la islla de Vancouver. Esisten poblaciones introducíes n'otres árees de Columbia y nes islles Afognak d'Alaska; tamién se reintrodució esta subespecie en zones de los estaos d'Oregón y Washington, onde fuera estermináu primeramente. Envalórase qu'esisten ente 20000 y 30000 exemplares na actualidá.

Uapití de California

La subespecie californiana, nannodes, suel presentar pelame curtia y amarellentada (pero escuru en pescuezu y pates) y un tamañu bastante menor al del restu de venaos norteamericanos, debíu al hábitat más secu y probe qu'ocupa. Sicasí, cuando los venaos criar en cautividá y reciben una alimentación abondoso, algamen ensin problemes el tamañu y la corpulencia típicos de races mayores, como les de los Montes Rocosos.

D'antiguo podíen atopase grandes menaes nes praderíes, montes y chaparrales de los grandes valles californianos, pero la destrucción del mediu y la caza escesiva llevó a la subespecie en cantu de la estinción. Na década de 1870, el ganaderu Henry Miller estableció una pequeña reserva particular nel sur del Valle central de California col fin d'evitar la desapaición d'estos animales.

En 1932, la menada sobreviviente foi treslladada a una área de 3.8 km² nel centru del Valle, qu'adquirió proteición oficial convirtiéndose na Tule Elk State Reserve. Los animales multiplicáronse hasta sumar anguaño unes 2000 cabeces, tantu na reserva como en terrenes axacentes. Asina mesmu, los venaos de California criar en delles granxes privaes, onde en tiempos recién volvió dexase una pequeña cuota de caza al añu.

En 1978 reintroducióse la subespecie nel condáu de Marin, al norte de San Francisco, onde na actualidá viven 500 animales estremaos en dos esquitaes distintos. Otra menada más s'atopa nel condáu d'Alamea, xunto a la badea de San Francisco.

Subespecies americanes estinguíes

Les dos subespecies esterminaes direutamente pola aición de los colonizadores europeos son dos: el Cervus canadensis canadensis qu'habitaba ente los Montes Apalaches y el valle del Mississippi, y el Cervus elaphus merriami qu'habitaba no qu'agora ye Nuevu Méxicu y zones estremeres. Les razón principal d'estes desapaiciones foi la caza masiva pa llograr carne y pieles o a cencielles por deporte, anque tamién influyeron baltar de montes y la so sustitución per árees de cultivu o camperes pal ganáu y la consecuente meyora de la desertización nel Mediu Oeste americanu.

Nel casu de la subespecie C. c. canadensis, paez que yá sumiera d'Alabama, Mississippi y les costes del Atlánticu antes del sieglu XVIII. Un sieglu dempués yá nun la atopaba na bona parte de los Apalaches y para 1870 namái quedaben poblaciones relictas pela redolada de los Grandes Llagos, al oeste del ríu Mississippi y posiblemente en Virxinia Occidental. El postreru avistamiento producir en Missouri en 1898; sicasí, la fecha d'estinción nel sur d'Ontario (Canadá), onde tamién habitaba esti animal, ye desconocida, polo que podríen quedar dellos animales ellí en feches posteriores a la so estinción n'Estaos Xuníos.

Per otra parte, l'últimu venáu de la subespecie local presente en Nuevu Méxicu foi columbráu en 1909, magar el C. c. merriami sobrevivió en Arizona hasta 1923. En 1911 introducir en Nuevu Méxicu la subespecie C. c. nelsoni, qu'antaño poblara tamién la franxa norte del estáu, y espandióse col tiempu hasta formar l'actual población de 11000 cabeces qu'habita en bona parte de la primitiva área de distribución del estinguíu uapití neomexicano.

Bioloxía

Comportamientu

Espectrograma del bramíu d'un uapití americanu,
— Soníu (formatu OGG, 25kB).,
— Soníu (formatu wav).

Los uapitís adultos xeneralmente viven en fataos separaos por sexos la mayor parte del añu. Los uapitís son polígamos, mientres la dómina de celu los machos traten de llamar l'atención de les femes p'axuntar un harén nel so territoriu que van defender de los demás machos. Los machos desafían a los sos oponentes bramando, emitiendo soníos agudos paecencies a los d'una trompeta, y cuando s'enfrenten poner en paralelu y empiecen a caminar alantre y tras exhibiendo les sos cuernes. Esto dexa a los potenciales combatientes midir la fuercia y el tamañu de los sos oponentes. Si nengunu de los dos échase tras va empezar la engarradiella topetando y emburriándose coles cuernes. Delles vegaes dalgunu de los contendentes puede resultar gravemente mancáu. Amás los machos márquense olorosamente escavando nel suelu, mexando sobre la tierra y valtar na folla producida. Asina la orina papa la so pelame dándo-y un fuerte golor qu'atrai a les femes.^[21]

Forgo ente dos machos.

Los machos dominantes caltienen harénes de femes mientres tol periodu de celu, dende agostu hasta principios del iviernu. Un machu va defender un harén d'unes 20 femes o más de los sos competidores y los depredadores.^[22] Namái los grandes machos adultos tienen grandes harénes pa poder reproducise, siendo la so edá óptima los ocho años d'edá. Los machos ente dos y cuatro años o de más d'once años raramente son capaces de caltener un harén, y caltiénense la mayoría del tiempu del celu na periferia de los grandes harénes. Los mozos y los vieyos pueden llegar a consiguir un harén pero namái dempués que los machos dominantes, a la fin de la dómina de cría. Los machos con harén escasamente aliméntense y pueden llegar a perder más del 20 % del so pesu corporal. Los machos que lleguen al celu en probes condiciones físiques ye menos probable qu'aguanten al periodu onde se producen la mayoría de les concepciones o que caltengan abondes fuercies p'aguantar los rigores del iviernu viniente.^[21]

Fatáu de femes con un machu.

Los machos emiten bramíos con gran volume, pudiéndose oyer a dellos quilómetros. Los bramíos de cutiu son consideraos una adautación a los ambientes abiertos, como praderíes, pandoriales y sabanes, onde'l soníu puede viaxar a gran distancia. Les femes siéntense atraíes escontra'l machu qu'emite bramíos con más frecuencia y más altu.^[23] Los bramíos emítense más de cutiu de primeres y a la fin del día y son unu de los soníos más carauterísticos de les llanures americanes xunto a les aullíes del llobu.

Reproducción y ciclu vital

Fema dando de mamar a la so cervato.

Les femes de uapití tienen un celu bien curtiu, de solo un día o dos y l'apareyamientu xeneralmente entiende una docena o más de cubriciones. Les femes algamen el maduror sexual na seronda del so segundu añu de vida, cuando han alcalzado los 200 kg.^[24] Xeneralmente tienen un cervato, bien raramente dos. La xestación dura de 240 a 262 díes, y los naciellos pesen ente 15 y 16 kg. Cuando les femes tán cercanes al partu tienden a aisllase del restu del fatáu, y van permanecer soles hasta que'l cervato seya lo suficientemente grande pa ser capaz de correr y escapar de los depredadores.^[25] Los cervatos naciellos son motudos, como ye común ente los cérvidos, y van perder estos llixos a la fin del branu, anque los uapitís de Manchuria caltienen unos pocos llixos anaranxaos nel so llombu hasta que son vieyos. Dempués de dos selmanes los cervatos tán llistos pa xunise al fatáu y van ser tresllechaos a los dos meses d'edá.^[26] Los cervatos de uapití algamen el pesu d'un venáu de cola blanca adultu a los seis meses d'edá.^[27] Los cervatos van permanecer xunto a les sos madres mientres el restu del añu dixebrándose d'ella tres la siguiente dómina de cría cuando naza'l nuevu cervatu.^[23] El tiempu de xestación ye'l mesmu en toles subespecies.

Los uapitís viven más de 20 años en cautividá, pero la media de llonxevidá na naturaleza ta ente los 10 y 13 años. En delles poblaciones selvaxes que sufren menos presión de los depredadores la media puede xubir hasta los 15 años.^[28]

Defenses de los depredadores

Los machos de uapití caltienen les sos cuernes mientres más de mediu añu y ye menos probable que s'arrexunten con otros mientres tengan los estiles. Los machos usen los cuernos como mediu de defensa, amás de les pataes que dan coles pates delanteres que solmenen dambos sexos en cuanto provócase-yos. En cuanto cáyense-yos los cuernos los machos xunir al grupu de solteros nel que'l númberu apúrre-yos proteición frente a los depredadores. Los fataos suelen caltener unu o más vigías mientres los demás miembros del grupu comen o fuelguen.^[23]

Los machos solitarios son vulnerables frente a los llobos.

Tres el celu les femes formen rebañaos, de más de 50 individuos. Caltienen cerca a los naciellos per mediu d'una serie de vocalizaciones. Les grandes guarderíes seme tán vixilaes mientres el día. Cuando dalgún depredador avérase les femes más grandes y robustes suelen interponese y van patiscar a los atacantes, y van intentar disuadir a los depredadores emitiendo soníos guturales. Les menaes de llobos, los coyotes y los pumes son los sos depredadores más frecuentes, anque los osos pardos y negros tamién depredan sobre ellos.^[23] Los grupos de coyotes ataquen principalmente a los cervatos, anque tamién pueden matar a dalgún adultu debilitáu pel iviernu.^[29] Nel ecosistema del Gran Yellowstone, nel que s'inclúi'l parque nacional Yellowstone, los osos son el principal depredador de los cervatos.^[30] Ente los principales depredadores n'Asia inclúyense los llobos, los cuones, los osos pardos, los tigres siberianos, los lleopardos de Amur, los lleopardos de les nieves. Los Llobos cervales boreales y los xabalinos pueden matar delles vegaes a los cervatos de uapitís asiáticos.^[11] Históricamente los tigres cazaben uapitíes de Manchuria na rexón del Baikal y siguen faciéndolo na rexón de Amur.^[31]

Migración

Como la mayoría de cérvidos, especialmente los qu'habiten rexones montascoses, los uapitís emigren a les zones altes en primavera, siguiendo a les nieves que se retiren y en direición contraria na seronda. La presión de los cazadores tamién inflúin nes migraciones y los sos movimientos.^[32] Mientres l'iviernu prefieren les zones montiegues y los valles abrigaos pa protexese del vientu y alimentase de la corteza de los árboles. Los uapitís de Roosevelt elk xeneralmente nun migren por cuenta de que los recursos alimenticios de que disponen nes árees onde viven son menos estacionales.^[23]

Dieta

Escrementos de uapití.

Los uapitís son rumiantes y polo tanto tienen un estómagu con cuatro cavidad. Al contrariu que los venaos de cola blanca y los alces que son principalmente esgamotadores, los uapitís principalmente pastien yerba como les vaques, anque como los demás venaos tamién pueden esgamotar fueyes.^[33][34] Los uapitís tienen enclín a alimentase principalmente peles mañanes y les tardes, buscando abellugu en zones abellugaes ente comíes pa faer la dixestión. La so dieta depende de la estación, siendo la base principal les yerbes natives mientres tol añu, siendo suplementada coles corteces de los árboles pel iviernu y con flores y biltos de fueyes pel branu. El uapití consume una media de 9 kg de materia vexetal mientres un día.^[35] Gústen-yos especialmente los retueyos d'álamu que crecen en primavera, lo que causó ciertu impautu nos montes d'álamos nes rexones onde hai uapitís.^[36]

Pa estudiar la distribución y la clase de recursos qu'utilicen les poblaciones de uapitíes los investigadores analicen los escrementos que dexen estos. ^[37][38]

Salú

Identificáronse siquier 53 especies de protistes y parásitos nel uapití.^[39] Salvu contaes esceiciones estos parásitos escasamente producen una mortalidá significativa ente los uapitís selvaxes o en cautividá.

El viérbene cerebral o viérbene de les meninxes, Parelaphostrongylus tenuis, ye un nematodo parásitu qu'afecta a los texíos del migollu espinal y el celebru del uapití y otres especies, provocando la so muerte.^[40] El so güéspede definitivu ye'l venáu de cola blanca, en que'l so organismu nun causa nenguna enfermedá. Los cascoxos y los llimiagos son los güéspedes entemedios que producen la infeición del uapití mientres pastia.^[41]

Uapitís afechándose nel parque nacional de Yellowstone.

La enfermedá de gastadura crónica ta causada por un prion qu'afecta tamién el texíu cerebral de los venaos, y detectóse na so zona de distribución Norteamericana de uapití. La primer vegada que se rexistró foi a finales de los años 1960 nel venáu mular. La enfermedá afecta a los uapitís tantu nes granxes de cría en cautividá como a los xabaces de numberoses rexones. Los individuos que contraen la enfermedá empiecen amosando perda de pesu, más necesidá d'agua, desorientación y apatía, y nos estaos más avanzaos de la enfermedá produz la muerte. La enfermedá ye similar a la Enfermedá de les vaques lloques anque causada por otru prion distintu, y nun esiste riesgu documentáu d'infeición pa los humanos o'l ganáu doméstico.^[42] En 2002 Corea del Sur prohibió la importación del terciopelu de los cuernos de uapití por cuenta de la esmolición pola andada de la enfermedá de gastadura crónica.^[43]

La Brucelosis dacuando afecta a los uapitís nel ecosistema del Gran Yellowstone, l'únicu llugar de los EE. UU. onde esta enfermedá inda persiste. Nel ganáu doméstico la brucelosis causa infertilidad, albuertos y amenorgamientu de la producción de lleche. Tresmitir a los humanos causando síntomes paecíos al gripe que pueden durar años. Anque l'andada al traviés de los bisontes rexistráronse tresmisiones de la brucelosis de los uapitís a caballos en Wyoming y a vaques en Idaho. Los investigadores tán intentando erradicar la enfermedá ente los uapitís per mediu de vacunaciones y midíes de control de les menaes, que s'espera tengan ésitu.^[44]

Un estudiu recién basáu n'autopsies de uapitís en cautividá determinó que la causa de muerte de 33 individuos de 65 producióse por causa de parásitos intestinales (21 casos, principalmente por Eimeria sp. y Ostertagia sp.) o infeiciones bacterianes (12 casos, na so mayoría por pneumonía).^[45]

Dellos parásitos como Fascioloides magna o Dictyocaulus viviparus atópense comúnmente nos uapitís, anque estos apenes causen trestornos na especie.^[46] La infeición de cualesquier d'estos parásitos ye frecuentemente fatal pal ganáu doméstico,^[47] polo que la presencia de fataos de uapitís nel mesmu área que los fataos domésticos puede suponer un riesgu pal ganáu.

Referencies culturales

Uapití allanzáu ente los petroglifos de la Newspaper Rock n'Utah.

Los uapitís desempeñaron un papel importante na historia cultural de munchos pueblos. pictogrames y petroglifos sobre uapitís apaecen en cantiles grabaos polos anasazi mientres miles d'años. Delles tribus norteamericanes incluyíen a los uapitís ente los sos motivos decorativos y les sos pieles en cobertores y vistimientes como los kootenai, cree, blackfeet, ojibwa y pawnee. El uapití yera de particular importancia yeren pa la cultura lakota, en que la so sociedá desempeñaba un papel espiritual.^[48] Al nacer a los varones lakota dáse-yos un diente de uapití pa favorece-yos una llarga vida, por ser la última parte del cadabre d'un uapití que sume. Considerar al uapití un prototipu de potencia sexual y si un los mozu lakota suaña con uapitís na so capa nupcial considérase un auspicio de potencia sexual. Los lakota creen que los uapitís místicos o espirituales, non los físicos, son los maestros de los homes y que la personificación de la fuercia, la potencia sexual y la valentía.^[49]

Petroglifos asiáticos del neolíticu representen femes ensin cuernos de uapití, que s'interpretaron como renacencies simbóliques y sustentu. Al empiezu de la edá del bronce el uapití apaez con menos frecuencia nel arte rupestre, coincidiendo col tresformamientu cultural na que s'abandonaba la caza como fonte principal de llogru d'alimentu.^[50]

El uapití de los montes rocosos ye l'animal oficial del estáu d'Utah, y na bandera de Michigan apaecen un uapití y un alce representaos.

La fraternidá de los Benevolent and Protective Order of Elks (benevolente y proteutora orde de los uapitis, B.P.O.Y.) escoyó a esti animal pal so nome y emblema por representar estereotípicamente dellos atributos que los miembros tienen de cultivar y ser un animal típicu americanu.^[51] Munchos miembros d'esta fraternidá tienen xoyes enllastraes cola so imaxe o los sos dientes engarzados,^[52] qu'en munchos casos en realidá son de marfil.^[53]

Usos comerciales

Anque les cifres pa les especies cinexétiques nun tán disponibles dende 2006 na encuesta nacional del serviciu de caza y pesca de los EE. UU., la caza de los uapitís selvaxes ye probablemente la so principal esplotación comercial.^[54]

Chuletes de uapití a la parrilla.

Los uapitís criar en cautividá pa ser utilizaos na caza, pa la producción de carne y pa la esplotación del terciopelu de los sos cuernos. Sábese que s'utilicen pa les conocíes como caces enllataes nes que se suelta animales en cortiles amenorgaes p'asegurar que los cazadores que paguen puedan asegurase disparar a un uapití. Xeneralmente nun los cría pa la producción de carne a gran escala, anque dellos restoranes ufierten la so carne como especialidá, y tamién se viende en tiendes especializaes. La so carne tien un sabor entemedio ente la de vaca y la de venado y tien un conteníu mayor de proteínes y más baxu en grases que la de vaca y pollu.^[55] La carne de uapití tamién ye una bona fonte de fierro, fósforu y cinc, anque ye alta en colesterol.^[56]

Un machu de uapití puede producir de 10 a 11 kg de terciopelu de cuernu añalmente, y dellos ranchos de EE. UU., Canadá y Nueva Zelanda dedicar a recoyer pa los mercaos d'Asia oriental, onde s'usa na medicina tradicional. Amás esti terciopelu considerar en delles cultures como un afrodisiacu.^[43] Anque'l consumu del cuernu de los uapitíes norteamericanos contién el prion que causa la enfermedá de gastadura crónica que podría aniciar una variante de la enfermedá de Creutzfeldt-Jakob n'humanos.^[57]

Les cuernes tamién son usaes n'artesanía. muebles y otros artículos de regalu. Toles subespecies asiátiques xunto coles d'otros venaos, son criaos pal usu de los sos cuernos polos chinos han, pueblos túrquicos, tunguses, mongoles y coreanos. Les granxes de uapitís tamién son relativamente comunes n'América del norte y Nueva Zelanda.^[58]

Les pieles de uapití fueron usada mientres miles d'años pa fabricar tipis, cobertores, ropa y calzáu. Anguaño úsense mayoritariamente como decoración, anque los zapatos, guantes y petrines de piel de uapití nun son raros.^[7]

Ver tamién

• Especies de Artiodactyla

Referencies

1. Erxleben, J.C.P. (1777) Anfangsgründe der Naturlehre and Systema regni animalis.
2. URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.
3. Ludt, Christian J.; Wolf Schroeder, Oswald Rottmann, and Ralph Kuehn. «Mitochondrial DNA phylogeography of red deer (Cervus elaphus)». Molecular Phylogenetics and Evolution 31 (2004) 1064–1083. Elsevier. Consultáu'l 18 de febreru de 2010.
4. Robb, Bob; Gerald Bethge (2001). The Ultimate Guide to Elk Hunting. The Lyons Press. ISBN 1585741809.
5. «Wildlife - Wapiti (Elk)». U.S. Forest Service (21 de xunu de 2006). Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
6. Geist, Valerius (1990). «Even-Toed Ungulates», Gould, Y. y McKay, G.: Encyclopedia of Animals: Mammals, 2ª (n'inglés), Nueva York, EE. XX.: Gallery Books, páx. 201. ISBN 9780831727888.
7. «Fast Facts». Rocky Mountain Elk Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 2011-11-23. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
8. «What Are Elk?». Rocky Mountain Elk Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-08-20. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
9. «Friends of the Prairie Learning Center». U.S. Fish and Wildlife Service. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de mayu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
10. «Elk Habitat». Rocky Mountain Elk Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-09-08. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
11. Geist, Valerius (1998). Deer of the World: Their Evolution, Behavior, and Ecology. Mechanicsburg, Pa: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0496-0.
12. «Ecosystem and Climate History of Alaska». U.S. Geological Survey (14 de febreru de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 10 de marzu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
13. «Bering Land Bridge Was Open Until After 11,000 Years Ago - Scrub Tundra Grew in Lowland Beringia, Not 'Mammoth Steppe', por Don Alan Hall, 1997». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-02-08.
14. Groves, Colin (11 de payares de 2005). «The genus Cervus in eastern Eurasia». European Journal of Wildlife Research (Springer Berlin / Heidelberg) 52 (1):  páxs. 14-22. doi:10.1007/s10344-005-0011-5. Archivado del original el 2019-03-29. https://web.archive.org/web/20190329224744/https://link.springer.com/article/10.1007/s10344-005-0011-5. Consultáu'l 4 de xunu de 2007. 
15. Keck, Stu. «Elk (Cervus canadensis)». Bowhunting.net. Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunetu de 2010. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
16. Gerhart, Dorothy C.. «Skull and Antlers of Extinct Eastern Elk Unearthed at Iroquois National Wildlife Refuge in Northwestern N.Y.». U.S. Fish and Wildlife Service. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
17. Allen, Craig. «Elk Reintroductions». U.S. Geological Survey. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2006. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
18. Geist, Valerius (June de 1993). Elk Country. Minneapolis: Northword Press. ISBN 978-1559712088.
19. Pisarowicz, Jim. «American Elk - Cervus elephus». National Park Service. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de xunu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
20. Eide, Sterling. «Roosevelt Elk». Alaska Department of Fish and Game. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
21. Walker, Mark. «The Red Deer». World Deer Website. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de febreru de 2008. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
22. «Elk (Cervus elaphus)». South Dakota Department of Game, Fish and Parks. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
23. Thomas, Jack Ward; Dale Toweill (2002). Elk of North America, Ecology and Management. New York: HarperCollins. ISBN 1-58834-018-X.
24. Sell, Randy. «Elk». Alternative Agriculture Series. North Dakota State University. Archiváu dende l'orixinal, el 10 de mayu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
25. «Elk». Living with Wildlife. Washington Department of Fish and Wildlife. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-07-02. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
26. «Cervus elaphus». Animal Diversity Web. University of Michigan, Museum of Zoology. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
27. «Elk Biology and interesting facts». History of Elk in Wisconsin. The Wisconsin Elk Reintroduction Project. Archiváu dende l'orixinal, el 8 de xunu de 2011. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
28. «Elk». Great Smoky Mountains. National Park Service. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
29. «Yellowstone National Park - Coyotes (U.S. National Park Service)». Nps.gov (7 d'agostu de 2006). Consultáu'l 29 de mayu de 2009.
30. Barber, Shannon; L. David Mech, and P.J. White (Summer 2005). «Elk Calf Mortality Post–Wolf Restoration Bears Remain Top Summer Predators». Yellowstone Science (National Park Service) 13 (3):  páxs. 37-44. http://www.nps.gov/yell/planyourvisit/upload/YS13(3).pdf. Consultáu'l 4 de xunu de 2007. 
31. Heptner, V. G. & A. A. Sludskii (1992). Mammals of the Soviet Union, Volume II, Part 2. Leiden o.a.: Brill. ISBN 9004088768.
32. Jenkins, Kurt (31 de mayu de 2001). «Ecology Of Elk Inhabiting Crater Lake National Park And Vicinity». National Park Service. Archiváu dende l'orixinal, el 14 de xunu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
33. «Feeding Elk Cows». Manitoba Agriculture, Food and Rural Initiatives. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunetu de 2008. Consultáu'l 25 de xineru de 2009.
34. Pond, Wilson; Alan Bell (16 de payares de 2005). Encyclopedia of Animal Science. Marcel Dekker, páx. 280. ISBN 0824754964. Consultáu'l 24 de xunetu de 2009.
35. «Elk biology». U.S. Fish and Wildlife Service (July 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2009. Consultáu'l 25 de xineru de 2009.
36. «The wolf has a story to tell in Banff National Park». Nature. Envirozine (31 de mayu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de xunu de 2007. Consultáu'l 25 de xineru de 2009.
37. Burt R. McConnell and Justin G. Smith (1970). «Frequency distributions of deer and elk pellet groups». The Journal of Wildlife Management 34 (1 (Jan., 1970)):  páxs. 29–36. doi:10.2307/3799488. http://www.jstor.org/stable/3799488. 
38. William J. Ripple, Eric J. Larsen, Roy A. Renkin and Douglas W. Smith (2001). «Trophic cascades among wolves, elk and aspen on Yellowstone National Park's northern range». Biological Conservation 102 (3 (December 2001)):  páxs. 227-234. doi:10.1016/S0006-3207(01)00107-0. 
39. Thorne, Y. T., Y. S. Williams, W. M. Samuel y T. P. Kistner (2002). «Diseases and parasites.» En: D. Y. Toweill y J. W. Thomas (eds) North American Elk: Ecology and Management. Smithsonian Institution Press: Washington, DC, páxs. 351-387 (Table 62, p. 368).
40. McIntosh, T., R. Rosatte, D. Campbell, K. Welch, D. Fournier, M. Spinato y O. Ogunremi (2007) Evidence of Parelaphostrongylus tenuis infections in free-ranging elk (Cervus elaphus) in southern Ontario. Canadian Veterinary Journal 48(11):1146-1151. [1]
41. Fergus, Chuck. «Elk». Pennsylvania Game Commission. Archiváu dende l'orixinal, el 2006-09-25. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
42. «Chronic Wasting Disease». Rocky Mountain Elk Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'agostu de 2006. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
43. Hansen, Ray. «Elk Profile». Agricultural Marketing Resource Center. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
44. «Brucellosis and Yellowstone Bison». Animal and Plant Health Inspection Services, USDA. Archiváu dende l'orixinal, el 10 de febreru de 2008. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
45. Hattel, A. L., D. P. Shaw, J. S. Fisher, J. W. Brooks, B. C. Love, T. R. Drake y D. C. Wagner (2007) «Mortality in Pennsylvania captive elk (Cervus elaphus): 1998-2006.» Journal of Veterinary Diagnostic Investigation 19(3):334-337. [2]
46. Bildfell, R. J., C. M. Whipps, C. M. Gillin y M. L. Kent (2007). «DNA-based identification of a hepatic trematode in an elk calf. »Journal of Wildlife Diseases 43(4):762-769. [3]
47. Fascioloides magna#.283.29 Aberrant hosts
48. «Elk In History». Rocky Mountain Elk Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-08-30. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
49. Halder, Bornali. «Lakota Siux Animal Symbolism I». Lakota Archives. Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'agostu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
50. Jacobson, Esther (1993). The Deer Goddess of Ancient Siberia: A Study in the Ecology of Belief. Leiden, The Netherlands: Brill Academic Publishers. ISBN 978-9004096288.
51. url = http://www.chea-elks.org/name.html Archiváu 2010-03-09 en Wayback Machine
52. url = http://www.phoenixmasonry.org/masonicmuseum/fraternalism/elks.htm
53. «DanShelley Jewelers -Elk Ivory: Story». Danshelley.com. Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'ochobre de 2008. Consultáu'l 3 de payares de 2008.
54. «2006 National Survey of Fishing, Hunting, and Wildlife-Associated Recreation». United States Fish and Wildlife Service. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-12-06. Consultáu'l 16 de setiembre de 2008.
55. «Elk Meat Nutritional Information». Wapiti.net. Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2010. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
56. «Nutritional Summary for Game meat, elk, raw». Condé Nast Publications. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.
57. «Chronic Wasting Disease Prions in Elk Antler Velvet» (n'inglés). Emerging Infectious Diseases 15 (5):  páxs. 696-703. mayu de 2009. doi:10.3201/eid1505.081458. http://www.cdc.gov/eid/content/15/5/pdfs/08-1458.pdf. 
58. «Deer farming in New Zealand». Deer Farmer (29 de payares de 2003). Archiváu dende l'orixinal, el 16 de xunu de 2007. Consultáu'l 4 de xunu de 2007.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cervus canadensis.

Wikispecies tien un artículu sobre Cervus canadensis.