Chinguiz Torekúlovich Aitmátov (kirguís: Чынгыз Айтматов; rusu: Чингиз Торекулович Айтматов; 12 d'avientu de 1928, Sheker (es) – 10 de xunu de 2008, Nürnberg) foi un escritor de fama mundial, tantu en rusu como kirguís, y yera la figura más conocida de la lliteratura de Kirguistán.
Los padre de Aitmátov yeren funcionarios en Sheker. El nome de Chinguiz ye'l mesmu nome de pila del conocíu n'occidente como Gengis Kan. Na so mocedá tuvo una vida nómada cola so familia, como yera la manera de vida de Kirguistán nesa dómina. En 1937 el so padre foi acusáu de «burgues nacionalista» en Moscú, siendo deteníu y executáu na Gran Purga de Stalin.
Aimátov vivió na dómina na que Kirguistán taba tresformándose de ser un territoriu remota nel Imperiu rusu a una república de la XRSS. El futuru autor estudió nuna escuela soviética de Sheker. Tamién trabayó dende temprana edá. Con catorce años foi l'ayudante del Secretariu del Soviet local. Depués desempeñó trabayos de recaldador d'impuestos, de cargador, d'ayudante d'inxenieru y siguió con munchos otros tipos de trabayu. En 1946 empecipió los sos estudios na División de Ganadería del Institutu Agrícola Kirguís de Frunze.
Fíu d'un "Enemigu del Pueblu", solo pudo ingresar dempués de la muerte de Stalin al Institutu Máximu Gorki en Moscú,[9] pa cursar estudios cimeros de lliteratura, ciudá onde vivió de 1956 a 1958. Nos siguientes ocho años, trabayó nel diariu Pravda. Los sos primeres dos publicaciones apaecieron en 1952 en rusu: «Dziuio, el neñu del periódicu» y «Ashim». El so primer trabayu publicáu en Kirguís foi Ak Ğaan (agua blanco) en 1954, y el so más conocíu trabayu, »Dzhamilia» («Джамиля») foi publicáu en 1958. En 1980 publicó la so primer novela, «Más d'un sieglu dura'l día». La so siguiente novela destacada foi «El patíbulu», publicada en 1988. «Más d'un sieglu dura'l día» y otres obres fueron traducíos a 150 idiomes.[9]
El 16 de mayu de 2008 sufrió un fallu renal y foi ingresáu nel hospital de Nuremberg, onde fina a los 80 años d'edá.[9]
Chinguiz Aimátov pertenez a la xeneración d'escritores de la posguerra. Les sos publicaciones anteriores a Dzhamilia[10] nun son importantes, unes cuantes curties hestories y una novela curtia llamaes “De frente” («Лицом к лицу»). Pero ye con “Dzhamila” cuando ye reconocíu como escritos.[10] L'escritor francés Louis Aragon describe esta curtia novela como la más bella hestoria d'amor, alzándose inclusive percima de la novela d'escritor británicu Rudyard Kipling col so “Mas Bella Historia d'Amor del Mundu”. Los trabayos representativos de Aimátov inclúin noveles curties como “Adiós, Gulsari”,[11] “El barcu blancu” , “Más d'un sieglu dura'l día” («И дольше века длится день» - 1980, renombrada darréu como “Estación Buranni” - «Буранный полустанок»)[12] y “El Patíbulu” («Плаха» -1986).
Aimátov foi gallardoniáu en 1963 col Premiu Lenin por Dzhamillia, y depués col Premiu Estatal de la URSS por Adiós, Gulsary”.[11] La calidá de Aitmátov foi ensanzada polos sos almiradores,[13] ya inclusive los sos críticos menten la gran calidá de les sos noveles.[14]
Los trabayos de Aitmátov tienen unos elementos que lu faen únicu nel so procesu creativu. Ta mui cerca de la mitoloxía, non nel sentíu antiguu d'ella, sinón, qu'intenta recrear y sintetizar la mitoloxía dientro del ámbitu de la vida contemporánea. Ye una constante nel so trabayu: en toa hestoria fai referencia a un mitu, a una lleenda, o a un cuentu popular. «Más d'un sieglu dura'l día» ye una lleenda poética sobre un nuevu cautivu convertíu nun «Mankurt» que sirge d'alegoría tráxica y conviértese en significativos símbolos de la espresión filosófica de la novela.
La segunda carauterística de les obres de Aimátov ye la so cercanía final a los nuesos hermanos pequeños», los animales, y que les sos vides y les nueses tán íntima y inseperablemente coneutaes. Los dos protagonistes centrales de «Adiós, Gulsari» son un home y el so semental. Un camellu tien un papel destacáu en «Más d'un sieglu dura'l día»; una de les carauterístiques de la novela que define'l calter del principal protagonista, ye narráu per mediu de la hestoria de les peripecies d'un camellu. «El patíbulu» empecípiase y termina cola hestoria d'una menada de lobor y la gran llobu-madre Akbara y el so cachorru; les vides humanes entren na narrativa pero enxareyada cola vida de los llobos.
Ente otres obres traducíes al castellán, atópense: Dzhamilá, publicada en 1958, El primer maestru, El perru pintu cuerre xunto al mar, El campu maternal, etc.[9] Delles obres sos fueron llevaes al cine, y precisamente na adautación de la película "Más d'un sieglu dura'l día" tuvo que ser hospitalizáu, nun recuperándose hasta'l so fallecimientu.[9]
Participó na vida política de la URSS, y aportó a diputáu nel Sóviet Supremu de la URSS, y con Mikhaíl Gorbachov foi miembru del Conseyu Presidencial.[9]
Amás del so trabayu lliterariu, Chinguiz Aimátov foi l'embaxador de Kirguistán na Xunión Europea, na OTAN, la Unesco y nos países del Benelux (1990-1994). Foi tamién el padre del ex-ministru d'asuntos esteriores de Kirguistán, Askar Aitmátov.