Jérica | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Alministración | |||||
País | España | ||||
Autonomía | Comunidá Valenciana | ||||
Provincia | Castelló | ||||
Comarques | Alto Palancia (es) | ||||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Jérica | Amadeo Edo Salvador | ||||
Nome oficial | Jérica (es)[1] | ||||
Nome llocal | Jérica (an) | ||||
Códigu postal |
12450 | ||||
Xeografía | |||||
Coordenaes | 39°54′42″N 0°34′19″W / 39.9117°N 0.5719°O | ||||
Superficie | 78.3 km² | ||||
Altitú | 523 m | ||||
Llenda con | |||||
Demografía | |||||
Población |
1794 hab. (2023) - 798 homes (2019) - 750 muyeres (2019) | ||||
Porcentaxe | 100% de Alto Palancia (es) | ||||
Densidá | 22,91 hab/km² | ||||
Más información | |||||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
jerica.es | |||||
Jérica[2][3] (en valencianu Xèrica) ye un conceyu de la Comunidá Valenciana, España. Asitiáu nel interior de la provincia de Castellón, na comarca del Alto Palancia. Cuenta con 1.590 habitantes (INE 2006).
El topónimu deriva del árabe شارقة (šāriqa), «falda oriental [d'un monte]».[4] En documentos árabes apaez mentada tamién como قلعة الاشراق (qalʿa aš-šdirāq), «castiellu de los jerifes».[4]
Jérica ta asitiada nel camín natural que xune Aragón cola Comunidá Valenciana al sur de la provincia de Castellón.
La manera más senciella de llegar ye al traviés de l'autopista A-23 de Sagunto a Zaragoza, pola salida 42 Jérica- Caudiel, o pola N-234. El pueblu atopar a 67 km de Valencia, 74 km de Castellón de la Plana, 40 km de Sagunto y 78 km de Teruel.
Tamién ye posible aportar en tren yá que esiste una estación (Jérica-Viver) na parte norte de la llocalidá integrada na llinia C-5 del nucleu de cercaníes de Valencia Valencia-Caudiel que la conecten con Valencia y Castellón de la Plana.
Ta constatada la presencia humana dende'l periodu neolíticu gracies a los restos atopaos na cueva de los Ferreros. Del periodu ibéricu esisten dellos asentamientos coincidiendo unu d'ellos dientro de la cortil del castiellu.
Los restos del periodu romanu son los más numberosos de tola contorna, destacando la gran cantidá de llábanes atopaes, con especial relevancia de la conocida como Quintia Prova por cuenta de que ye la única de tola antigua Hispania na que se cita'l costu d'un arcu romanu con dos estatues.
Les primeres referencies al nucleu actual de Jérica producir mientres la dominación musulmana, siendo incluyida na Taifa de Valencia tres la desintegración del Califatu de Córdoba en 1027; en 1098 foi conquistada pol Cid. D'esta dómina entá perdura'l primer cuerpu de la torre de campanes y les zones más antigües del castiellu.
El 5 de febreru de 1235 foi conquistada poles tropes cristianes al mandu del sacristán de Girona Guillem de Montgriu, anque la población musulmana nun foi espulsada.
Nel añu 1249 producióse'l otorgamiento de Carta Puebla pa poblar los llugares de Jérica, yá que el despoblamientu yera yá evidente. En 1255 el rei Xaime I donó la villa de Jérica y los sos términos a Dª Teresa Gil de Vidaure, según tamién donó a Dª Teresa Gil, la villa d'Alcublas nel añu 1257.
El 29 de payares de 1255 el rei Xaime I dio en Calatayud el privilexu por que'l Camín Real que baxa d'Aragón a Valencia pasara por Jérica, abandonando asina l'antigua vía que nun s'atopaba cercana a la población. Los reales privilexos asocediéronse y el Rei concedió potru nel añu 1261 pol que s'amplió'l términu del castiellu y villa de Jérica. En 1272 Xaime I fixo donación en testamentu, al so fíu Jaime, del castiellu y villa de Jérica. Xaime II de Jérica aportó al señoríu nel añu 1284 y dos años dempués, en 1286, el rei Alfonso confirmó'l privilexu de franqueza de la villa. El gobiernu d'esti señor duró hasta l'añu 1321, que fizo herederu al so fíu Jaime. Siendo señor de la villa Xaime III de Jérica y por provisión del rei Alfonsu IV d'Aragón, mandóse la fortificación de la villa per mediu de la muralla de media villa, señalándose una y bones esta muralla esistía enantes.
Don Pedru II de Jérica testó nel añu 1361 a favor de los sos fíos Juan y Pedro, quedando como herederu del señoríu Juan Alfonso. Nestos momentos cuando la guerra ente los reis d'Aragón y Castiella enfoscóse, y nel añu 1363 l'exércitu castellanu entró na villa faciéndose fuerte nel castiellu y la ilesia que se taba llabrando nél.
En 1369 morrió Juan Alfonso de Jérica, últimu señor de la villa y col que s'escastó la casa de Jérica al nun dexar herederos varones. Jérica foi entós devuelta a Pedru IV el Ceremoniosu como bien real. El Rei decidió nel añu 1372 faer condáu y dar invistidura d'él al infante don Martín, en feudu y baxu pactu de volver a la Corona, al casar ésti con María de Lluna, señora de Segorbe.
La incorporación de Jérica a la Corona Real duró poco tiempu: en 1417 siendo rei Alfonsu V donar en señoríu al so hermanu, l'infante Don Juan.
El señoríu de nuevu duró pocos años y en 1431 l'infante don Juan vender de manera illegal a Francisco Zarzuela. Fueron años aquellos de descontentu pa la población, que sufrió con un gobiernu tiranu per parte d'una familia que nada tenía que ver con ellos.
Les coses siguieron asina hasta que nel añu 1479 les conversaciones de los jericanos col rei Fernando'l Católicu dieron los sos frutos y la villa foi de nuevu incorporada a la Corona.
Nel añu 1537, Carlos I d'España donó'l señoríu al Duque de Calabria, quien a la so muerte, donar a los monxos del Monesteriu de San Miguel de los Reis de Valencia. Producióse entós un pleitu ente los gobernadores de la villa y l'entós emperador Carlos I, al que se-y solicitó de nuevu la incorporación al dominiu real. Asina, y mientres el gobiernu de Felipe I, siendo l'añu 1564, Jérica foi yá dafechu incorporada al dominiu real. En 1565 abandonó'l Fueru d'Aragón, por aciu el cual fueren poblaes, y adoptó el de Valencia, ostentando dende entós escudu propiu.
Terminada la Guerra de Socesión, el rei Felipe V, pa premiar los servicios del duque de Berwick, vencedor en Almansa, creó'l ducáu de Liria y Jérica y conceder. El primer duque, Jacobo Fitz-James Stuart, yera fíu de Xacobu II, rei d'Inglaterra, quien-y nomara duque de Berwick y virréi d'Irlanda. Foi mariscal de Francia y capitán xeneral d'España mientres la guerra de Socesión. El tercer duque de Liria y Jérica, llamáu como'l so güelu, casó con María Teresa de Silva y Palafox Álvarez de Toledo, duquesa d'Alba. A partir d'esti momentu, el títulu de Duque de Liria y Jérica, pasa a manes de la Casa d'Alba, tando en posesión na actualidá por Cayetana Fitz-James Stuart, quien ye amás Alcaldesa Honorífica de Liria.
Con anterioridá citar nel llibru históricu de Emma Dunia Vidal Prades denomináu "La Cartuxa de Vall de Crist nel fin del Antiguu Réxime"; que la Cartuxa de Vall de Cristu tuvo terrenes, masías y cases; so la so xurisdicción, mientres los años en que tuvo vixente.
Nes Observaciones de Cavanilles a finales del s.XVIII; apaez mentada Jérica, una villa asitiada nun cuetu a una llarga llegua del poniente de Navayes, nuna posición alta y destemplada. A lo cimero del cuetu álzase un castiellu que foi respetable n'otru tiempu pola so posición. El ríu Palancia pasa fondu, dexando a la población a la so esquierda. Los cultivos d'esa villa son de dos tipos: de regadío como los árboles frutales (zrezales, pumares,…), anque per otra parte tamién hai de secanu como'l trigu, les moreres, etc. Nel pueblu habitaben unes 800 families.
Según les observaciones de Madoz na so Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, Jérica taba asitiáu nuna canal o vega formada pel monte de La Muela, al oeste, y el de San Antonio, al este. Sobre la ribera izquierda del Ríu Palancia, álzase un monte en que la so falda oriental tópase fundada la villa. A esta villa, pel hibiernu, combatir frecuentes y recios vientos del norte, lo cual nun dexa de producir dalguna destemplanza atmosférica, ente que pel branu preséntase un clima templao y delicioso gracies a los vientos del mar. El terrén ye daqué desigual y abondo regular. La mayor parte del so terrén topar nes sierres d'una y otra pare de la vega con tou xéneru d'aprovechamientos de les producciones naturales.
Foi nomada como villa na dómina romana y Sarracenu, puntu importante pol so castiellu y muralla devasada por munchos torrexones. Nel últimu términu del castiellu atopa la torre del homenaxe a 150 palmos d'elevación, que los sos llaos correspuenden a los cuatro puntos cardinales. Amás hai 2 places; la mayor llamada del Olmo, ye un polígonu irregular abondo capaz, na que se celebra'l mercáu selmanal y la feria añal, atopándose n'unu de los sos llaos una magnífica fonte de mármol negro llabráu con columnes de blancu; y la otra de la Ilesia, que presenta un paralelogramu, que la so llargor, ye de 35 pasos y 24 de llatitú anque hai tamién 3 plazuelas denominaes del Loreto, Tiendes y Carniceríes. Nel centru de la cai del Arrabalde ve la casa del conceyu, caltiénse la bandera, que'l so frente tomaron les tropes del Xaime I d'Aragón aquella fortaleza; nel interior del edificiu, tán les cárceles y cuartones. Había una escuela nocherniega d'adultos, a la qu'asisten 69 llabradores y 18 artesanos, otra de neños a cargu del mesmu maestru, a la qu'alleguen 80, y enséñase-yos lleer, escribir, aritmética, hestoria sagrada y doctrina cristiana, dambes pagues por fondos municipales, otra de neñes con 70 d'asistencia tamién pagaes con estos mesmos fondos y hubo basta 1829 una clase de gramática llatina. Na mesma cai l'hospital pal asilu de los probes enfermos. Tamién hai delles Ilesies, Ilesia de Santa Águeda la Nueva (Jérica), ta asitiada al sur de la población y edificada nel llocal que foi casa-palaciu del infante Xaime I d'Aragón, que dexar pa esta edificación en 1385, formosu frontispiciu de dos cuerpos d'arquiteutura, de mármol negro. Esistíen dos conventos: una'l de los Agustinos calzaos so la invocación de la Nuesa Señora del Socorru y l'otru pertenecía la orde de Capuchinos. Les Ilesies pertenecen a la Diócesis de Segorbe-Castellón. Amás hai 4 ermites: la del Ermita del Loreto (Jérica), la del Santísimu Cristu del Sangre, la de Ermita de San Roque (Jérica) y la de Santa Lucia. El campusantu asitiáu a 500 pasos de la población.
Coles mesmes pasaba la carretera de Valencia-Teruel, tamién ramal abiertu polos vecinos de Caudiel, polos qu'apuerten de pueblu a pueblu a ferradura. Tamién corréu trés vegaes per selmana, que la so alministración subalterna antes moraba en Jérica pero en 1840 foi treslladada a Viver, como cabecera del partíu xudicial.
Amás nesa dómina predominaben cultivos como: trigu, cebada, avena, maíz, xudíes, pataques, vinu, aceite, seda, cáñamos, llegumes y hortolices; y hasta principios de sieglu collechábense tamién bien bones y abondoses; pero los naturales dieron en baltar esta clase d'árboles, de que la so manera perdieron unu de los ramos de la so riqueza agrícola. Tamién había 9 texedores de llenzos comunes, una fábrica de papel, otra de tirar planches de cobres, otra de xarrón, 8 d'aguardiente, 8 molinos fariñeros de 2 mueles cada unu, 18 prenses d'aceite y otros oficios y artes mecániques. El comerciu facer colos frutos del país, tamién habíen 4 tiendes de ropa y quincalla y 2 abaceras.
En 1847, cuando Pascual Madoz redactar habitaben 825 vecinos, 2979 almes. Inclusive se caltién la bandera de les tropes del Xaime I d'Aragón, otros datos importantes yeren que se celebraba un mercáu selmanal en virtú de privilexos daos pol [[infante D. Martin dende Valencia. Según l'autor tien una impresión positiva, yá que ye oxetivu y describe el pueblu tal que yera nesa dómina y cuntar con mínimu detalle.
Mientres les guerres carlistes, los carlistes fixéronse fuertes nel so castiellu, que foi darréu baltáu poles tropes lliberales.
A lo último, la llocalidá sufrió una gran devastación mientres la Guerra civil española hasta'l puntu de solicitar la inclusión na llista de Rexones Afaraes lo que fizo que l'estáu encargar de la reconstrucción de numberosos monumentos.
Cunta con una población de 1.589 habitantes en 2006. La mayor parte de la población mora nel nucleu de Jérica (1.488), ente que na pedanía de Novaliches moren 93 persones, según los datos del INE 2006.[5] Jérica sufrió una llixera medría poblacional nos últimos años frutu de la inmigración dende países estranxeros, fundamentalmente de Rumanía; un 5,2% de la so población yera de nacionalidá estranxera, según el censu INE 2006.[6]
A fecha 31 d'avientu de 2009, Jérica cuntaba con 1703 habitantes censaos, de los cualos el 8,4% yeren estranxeros. Magar tou, ye una cifra lloñe de los censos de mediaos del s. XIX, onde se llegaron a rexistrar más de 2500 habitantes.
Evolución demográfica de Jérica[7] | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2000 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |||||
Población | 3.119 | 3.252 | 2.980 | 2.747 | 2.368 | 2.712 | 2.399 | 2.186 | 1.680 | 1.608 | 1.554 | 1.589 | 1.590 | 1.672 | 1.703 |
Tradicionalmente el sector primariu caltuvo una gran importancia na economía jericana. Nesti sentíu ye especialmente destacable la importancia de diversos cultivos de secanu como'l olivar, l'algarrobo o'l almendral. Apocayá'l turismu rural ta cobrando mayor protagonismu destacando la celebración d'un mercáu medieval.
Fonte: Web oficial del Escelentísimu Conceyu de Jérica (www.jerica.es)
Llexislatura | Nome | Partíu |
---|---|---|
1979-1983 | Luis Ramón Martín Pérez | UCD |
1983-1987 | Luis Ramón Martín Pérez | AP |
1987-1991 | Luis Ramón Martín Pérez | PP |
1991-1995 | Dolores Pastora Montesinos Ramos | PP |
1995-1999 | Ángel Gil Ordaz | PSPV-PSOE |
1999-2003 | Ángel Gil Ordaz | PSPV-PSOE |
2003-2007 | Ángel Gil Ordaz | PSPV-PSOE |
2007-2011 | Ángel Gil Ordaz | PSPV-PSOE |
2011-2015 | Amadeo Edo Salvador | PSPV-PSOE |
2015-2019 | Amadeo Edo Salvador | PSPV-PSOE |
2019-2023 | n/d | n/d |
2023- | n/d | n/d |