Rieti
 | Esti artículu o seición necesita un ameyoramientu no que cinca a la redaición, la gramática o la ortografía. |
 Rieti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.JPG) | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  Italia | ||||
| Rexón |  Laciu | ||||
| Provincia | Provincia de Rieti | ||||
| Tipu d'entidá | comuña d'Italia | ||||
| Nome oficial | Rieti (it) | ||||
| Nome llocal | Rieti (it) | ||||
| Códigu postal |
02100 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°24′16″N 12°51′24″E / 42.40443°N 12.856702°E | ||||
  Rieti Rieti (Italia) .svg) | |||||
| Superficie | 206.46 km² | ||||
| Altitú | 405 m | ||||
| Llenda con |
Belmonte in Sabina (es)  , Cantalice (es) , Casperia (es) , Cittaducale (es) , Colli sul Velino (es) , Concerviano (es) , Contigliano (es) , Longone Sabino (es) , Micigliano (es) , Monte San Giovanni in Sabina (es) , Rivodutri (es) , Roccantica (es) , Stroncone, Terni, Torricella in Sabina (es) , Castel Sant'Angelo (es) , Greccio (es) , Montenero Sabino (es) y Poggio Bustone (es)
| ||||
| Demografía | |||||
| Población | 45 276 hab. (1r xineru 2023) | ||||
| Porcentaxe | 30.09% de Provincia de Rieti | ||||
| Densidá | 219,3 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Prefixu telefónicu |
0746 | ||||
| Estaya horaria |
UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu) | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | Nordhorn, Itō y Saint-Pierre-lès-Elbeuf | ||||
| comune.rieti.it | |||||
 | |||||
Rieti ye una ciudá italiana de 45 276 habitantes (1 xineru 2023)[1], capital de la provincia de Rieti. La tradición histórica haber consideráu'l Umbilicus Italiae o centru d'Italia, yá dende la dómina de los antiguos romanos, anque esto nun sía xeográficamente exactu.
Xeografía
[editar | editar la fonte]D'antiguo llamada Reate, la ciudá alza sobre un pequeñu altor qu'apodera una vasta planicie, el Valle Santa, al pie del Monte Terminillo y travesar el ríu Velino. Al norte de la ciudá, atopábase'l Llagu Velino que foi drenado por Manio Curio Dentato. Perrica n'agua, Rieti abastez a la ciudá de Roma por aciu la "sorgenti del peschiera". Les agües del “reatino” tán consideraes ente los meyores d'Italia.
L'Embelicu d'Italia
[editar | editar la fonte]
La tradición histórica define a Rieti como Umbilicus Italiae. Autores como Varrone, Virgilio y Pliniu'l Vieyu dan testimoniu nos sos escritos de que yá ente los antiguos romanos pensábase que la planicie en redol a la ciudá atopar nel centru de la península.
Mientres el Medievu creíase que la distancia ente'l mar Adriáticu y el mar Tirrenu yera de 104 milles italianes, a mediación de les cualos taba Rieti. Asina, la distancia ente Augusta Praetoria Salassorum (Aosta) y Cabu dell´Armi (en Calabria) yeren 620 milles y Rieti atopábase esautamente nel centru.
Darréu'l centru d'Italia asitiar en Piazza San Ablondu (plazoleta que s'indica tamién como Piazza San Ablondu Centru d´Italia). La placa de granitu asitiada nel mediu de la plaza nel sieglu XIX foi sustituyida por una de piedra cola inscripción Medium Totius Italiae.
El robu d'esta piedra llevó a asitiar una placa'l 29 de marzu de 1950 na que ta escritu en 20 idiomes: “Centru d'Italia”. Nel 2001 sicasí donóse a la ciudá un monumentu (llamáu graciosamente la “Caciotta” que ye un tipu de quesu) construyíu sobre una base circular, asitiáu en dicha plaza.
Historia
[editar | editar la fonte]Edá Antigua
[editar | editar la fonte]Reate foi orixinalmente una sitiu importante na nación sabina. Dempués de ser conquistada pa Roma por Manio Curio Dentato a finales del sieglu III b. C. el pueblu aportó a un puntu estratéxicu na temprana rede de caminos d'Italia. Apoderada pola Vía Salaria que xunía a Roma col Mar Adriáticu al traviés de los Montes Apeninos.
Por aciu un tayu fondu na piedra caliar na llende nordeste del valle, creando l'actual Cascada de Marmore, Cirius Dentatus fizo que les agües del llagu fluyeren escontra'l ríu Nera. La estensa área, una vegada ocupada pel llagu, convertir nuna fértil llanura y la tierra foi estremada polos topógrafos en llotes cuadraos, en forma de cuadrícula regular. El mesmu pueblu foi nuevamente fundáu sobre les bases d'exes ortogonales, y foi fortificáu con fuertes muralles que lo arrodiaron. Tendióse una ponte sobre'l ríu Velino y construyóse un viaductu pal tráficu de carretes y persones, actual Vía Roma, qu'enllazó la Vía Salaria cola puerta sureste del pueblu.
El Reate (Rieti) romanu mereció delles cites na lliteratura llatina por cuenta de la so tierra fértil, los sos pervalibles pollinos y la peculiaridá de la so contorna. Cicerón nuna carta a Anticus[2] del añu 54 b. C. fala d'un pleitu ente Reate y Interamna pola mor del llagu desecado y fai referencia a les cases de campu que'l so amigu Q. Axius tien nel llanu. Cicerón amás, yera patronu y proteutor de la prefeutura de Riati[3]
Medievu
[editar | editar la fonte]Dempués de la cayida del Imperiu romanu d'Occidente, Rieti foi destruyida polos bárbaros, pero nunca dexa de ser una importante “gastaldía” mientres la dominación lombarda, como parte del ducáu de Spoleto. So los francos, foi la capital del país. Mientres el sieglu IX y X foi escalada polos Sarracenos y en 1149 pol Rei Normandu Rogelio II de Sicilia.
La ciudá foi reconstruyida cola ayuda de la Comuña Romana y dende 1198 foi una Comuña llibre d'orientación “guelfica” con potestá propia.
Como sede papal favorita llamada Rieti, foi llugar d'importantes eventos históricos: Constanza de Hauteville casar por poder col emperador Enrique VI (1185). Na catedral, en 1289, Carlos I d'Anjou foi coronáu Rei de Puglia, Sicilia y Xerusalén pol papa Nicolás I. El papa Gregorio IX celebró equí la canonización de Santu Domingu (1234).
Tardíu Medievu
[editar | editar la fonte]Dempués de que la sede papal fora treslladada a Avignon, Rieti foi conquistada pol Rei de Nápoles, mientres empezaron les lluches internes ente güelfos y gibelinos. En 1354 el cardenal Albornoz reconquistar y más tarde conviértese nun señoríu feudal de la familia Alfani ente los Estaos Pontificios. Nel sieglu siguiente siguióse un plan pa ensugar más de la so contorna, pero esto condució a engarradielles cola ciudá de Terni.
Rieti foi la provincia capital del Estáu Papal dende 1816 hasta 1860. Dempués de la unificación d'Italia, primeramente foi parte de los Abruzos, y dempués amestada por Mussolini al Lazio en 1923. Aportó a la provincia capital en xineru 2 de 1923.
Tres los eventos sísmicos del Centru d'Italia del 2016/17 foi centru de coordinamiento d'emerxencies, según sede del Commissario Straordinario Ricostruzione Sisma 2016 encargáu de la reconstrucción de la zona afeutada por dichu terremotu.
Economía
[editar | editar la fonte]Hasta la década de los 60s, la economía reatina foi sobremanera agrícola. Dempués vieno'l boom industrial, gracies a les contribuciones de la “Cassa del Mezzogiorno” y finalmente la grave crisis de los postreros 15 años, con una gran cantidá de pequeñu y mediana empreses qu'amenorgaron drásticamente el personal o dexaron de funcionar tales como Mafosa, EEMS, Torda.
Emplegu
[editar | editar la fonte]La fonte “Istat” declara que Rieti tien una tasa de desemplegu del 8%. Sicasí, fontes sindicales dicen que ye d'un 27%, al pareyu cola alarmante crisis industrial del reatino. Ye'l peor datu sobre la resalidad llaboral n'Italia confirmáu n'abril del 2008 polos Sindicatos CGIL, CISL y UIL.[ensin referencies]
Asitiada nel centru d'una fértil llanura, Rieti, foi'l campu d'esperimentación onde gracies al méritu de Nazzareo Strampelli clasificáronse una gran variedá de tipos de trigu, unu en particular ye'l llamáu precisamente “Rieti”, per munchos años ente los más espublizaos n'Italia.
El sector agrícola vive un periodu de dificultá, debíu principalmente al drásticu amenorgamientu del espaciu agrícola a favor de los nuevos complexos habitacionales.
L'actividá turística enfócase particularmente en cuatro Santuarios Franciscanos y los sos pelegrinos, el “Terminillo”, los Llagos Turano y del Saltu y nel centru históricu de la ciudá, particularmente pintorescu.
Industria
[editar | editar la fonte]La economía industrial vive una grave crisis. Numberoses empreses cerraron pola falta d'infraestructura que comunique afechiscamente Rieti coles ciudaes aledañas (Roma, L´Aquila, Terni) y porque les finances de La Cassa del Mezzogiorno saliéronse de calce.
A la crisis industrial acompañar un aumentu esponencial de los grandes supermercaos, les nueves estructures de vivienda aumentando nun 30% nos postreros 20 años, sicasí la constante de 45,000 habitantes nos postreros 25 años[ensin referencies].
Universidá
[editar | editar la fonte]Hai en Rieti un pequeñu Centru Universitariu que cunta con unos 800 inscritos y ye una filial de la “Università La Sapienza di Roma”. Sicasí esta universidá nun llega a tener un bon espardimientu pola falta d'una rede vial (con Roma, Terni y L´Aquila) y ferroviaria (con Roma) y a la falta d'una sede unitaria a pesar de que los cursos qu'ellí s'imparten son relevantes: inxeniería civil, inxeniería hidráulica, química industrial, enfermería, radioloxía, inxeniería ambiental, ente otros.
Evolución Demográfica
[editar | editar la fonte]| Gráfica d'evolución demográfica de Rieti ente 1861 y 2001 |
 |
| Datos tomadaos de ISTAT |
Llugares d'interés
[editar | editar la fonte]
• El centru de la ciudá, una vegada tuvo llenu d'edificios antiguos, había inclusive Termes Romanes. Desafortunadamente, namái escasos restos fueron atopaos mientres les escavaciones del s. XIX y s. XX: los cimientos d'un gran templu, les lloces del pisu d'un Foru, les parés de cases privaes, criptes, estatues y pieces de cerámica. Los restos más sorprendentes son los de la ponte de piedra sobre'l ríu Velino y el viaductu.
• Los Murios de la Ciudá: Rieti ye una ciudá medieval cercada, que les sos murios alzaos nel s. XIII abrir na Porta d´Arci, Porta Aringo, Porta Conca, Porta Cintia, y Porta Romana(imaxe a la izquierda).
• La Ponte Romana: restos de l'antigua ponte romana sobre'l ríu Velino, que traviesa la ciudá.
• Catedral de Santa María: ilesia románica, presenta amás capiyes d'estilu barrocu, la cripta y el Muséu Diocesanu de Rieti.
• El Palaciu Episcopal: axacente a la Catedral.
• Palaciu Vecchiarelli: Asitiáu na Vía Romo y perteneciente a dicha familia foi realizáu por Carlo Maderno cola collaboración de Borromini.
• Palaciu Vincentini: Que la so Loxa y xardinos fueron realizaos por Vignola.
• 4 Santuarios Franciscanos: La Foresta, Poggio Bustone, Fonte Colombo, Greccio.
• Muséu Diocesanu de Rieti qu'alluga numberoses obres d'arte.
• El Terminillo (Monte Terminillo, 2,216 metros sobre'l nivel del mar), cola estación de deportes ivernizos tamién conocíu como La montagna di Roma.
• Rieti Subterranea: Restos de l'antigua Vía Salaria y agora permanecen nes bodegues de vinos de dellos palacios de Vía Roma la cai principal del Centru de Rieti.
• Camín de Francisco: percorríu naturista-espiritual d'unos 80 km, principalmente de monte que toca a los cuatro santuarios franciscanos, Riete y otres llocalidaes pintoresques.
• Llagu Llargu y llagu de Riparottile: restos del antiguu llagu Velino, dambos formen parte de la reserva natural que lleva los sos nomes.
• Cascada de Marmore: Unu de los saltos d'agua de orgen artificial más altos d'Europa. Atópase na llende con Terni.
Personalidaes rellacionaes a Rieti
[editar | editar la fonte]• San Francisco, nacíu n'Asís , fundador de los 4 monesterios Franciscanos asitiaos en Rieti.
• Lucio Battisti, cantautor, nacíu en Poggio Bustone.
• Indro Montanelli, periodista, diplomáu nel Llicéu Clásicu de Rieti.
• Marcu Terenzio Varrone, eruditu romanu.
• Tito Flavio Vespasiano, emperador romanu.
• Adolfo Leoni, ciclista, ganador de numberoses carreres profesionales ente les que s'atopen dalgunes del Giro d'Italia.
• Barbara de Nicomedia mártir y santa, patrona de los bomberos y de dellos cuerpos militares.
• Angelo Tancredi, beatu, unu de los cuatro compañeros predilectos de San Francisco.
• Carlos I d'Anjou, rei, coronáu en Rieti.
• Mosè Gayu (1388-c.1460) [nome hebréu: Mošy ben Yitsḥak da Rieti], médicu, filósofu y poeta; el so Miqdaš Me'at (ebraico: מקדש מעט), o El Pequeñu Santuariu, ye una Divina Comedia hebrea.
• Liberato de Rieti, pintor del Cuatrocientos.
• Antonio Gherardi, pintor y arquiteutu del Seicientos.
• Antonino Calcagnadoro, pintor y artista.
• Ludovico Canali, helenista y llatinista.
• Carlo Jucci, científicu, consideráu unu de los padres fundadores de la xenética.
• Emilio Maraini, empresariu, a él debe l'apertura de la primer planta azucrera italiana en 1872.
• Leda Battisti, canta autora.
• Nazzareno Strampelli, Agrónomu y padre de la bioxenética.
• Eugenio Garin (1909-2004), historiador del pensamientu humanísticu.
• Piergiorgio Rossi , pensador del sieglu XX-XXI, residente en Verona y especialista de sonadía internacional nel área de la distribución automovilística. Bien conocíu n'España.
• Renzo De Felice, historiador del fascismu, nacíu en Rieti el 8 d'abril de 1929.
• Manlio Scopigno, animador de fútbol, ganador del scudetto colos Cagliari, camudar a Rieti dende la infancia.
• Franco Marini, sindicalista y políticu, presidente del Senáu de la República dende'l 2006 hasta'l 2008, diplomáu nel “Llicéu Clásicu de Rieti”.
• Luigi Angeletti, sindicalista, nacíu y residente en Greccio.
• Andrew Howe, campeón européu de saltu de llonxitú de salón (2007) y al campu (2006), campeón européu “junior” de llonxitú y 200m. (2004), vice-campeón del mundu en saltu de llonxitú al campu (Osaka 2007).
• Giuseppe Garibaldi, il xeneral foi a Rieti cola "Lexón Romana" nel 1849 n'unión a la so esposa Anita. Rieti y la Provincia fueron dempués testigos de la Campaña del Agru Romanu pola lliberación de Roma (1867).
• Papa Gregorio IX (Hugo de Ostia), dempués del refalgo del pueblu mientres el Xueves Santu de 1228 y de socesives amenaces, los ciudadanos romanos obligar a camudase de Roma dándo-y, sicasí, un salvoconducto pa Rieti. L'episodiu tien rellación cola cuestión relativa a la escomunión llanzada sobre Federico II de Saxonia pol continuu unviada de la cruzada yá prometida al Papa Honorio III.
Llocalidaes hermaniaes
Les ciudaes hermaniaes con Rieti son:
Referencies
[editar | editar la fonte]Cfr. Encyclopaedia Britannica 2004 Standar Edition
- ↑ URL de la referencia: https://demo.istat.it/?l=it.
- ↑ Cfr. The life and letters of Marco Tuliu Ciceron, London 1880 p.44
- ↑ Cfr. Cicerón, Marco Tuliu Catilinaries, Edición de Pere J. Quetglas, Ed. Planeta, Barcelona 1994 p. 44
