Thomas Henry Huxley PC, F.R.S. (4 de mayu de 1825, Barrio de Ealing (es) – 29 de xunu de 1895, Eastbourne) foi un biólogu británicu, conocíu como'l Bulldog de Darwin pol so defensa de la teoría de la evolución de Charles Darwin.
El so famosu alderique en 1860 col obispu de Oxford, Samuel Wilberforce, foi un momentu clave na aceptación más amplia de la evolución, y pa la so propia carrera. Ellí esmució la so sogona frase "prefiero baxar d'un simiu primero que d'un obtusu como usté" cuando l'obispu preguntó si yera herederu del monu de manera materna o paterna; anque nun ta recoyíu lo que respondió de forma exacta, contestó daqué asina:
"Si tuviera qu'escoyer por antepasáu, ente un probe monu y un home magníficamente dotáu pola naturaleza y de gran influencia, qu'utiliza los sos dones pa faer risión un discutiniu científicu y pa desacreditar a quien buscaren humildemente la verdá, preferiría baxar del monu." Dizse que l'impautu de les pallabres foi tal, qu'una señora presente na sala esmorecióse.
Huxley tuvo poca educación, y enseñóse él mesmu casi tou de lo que sabía. Brillantemente, convertir en quiciabes el meyor anatomista comparativu de la segunda metá del sieglu XIX. Trabayó primero con invertebraos, clarificando les rellaciones ente grupos que primeramente se-yos conocía pocu. Más tarde, trabayó con vertebraos, especialmente na rellación ente home y los monos. Otra de les sos conclusiones importantes foi que les aves evolucionaron de los dinosaurios, mayormente, los carnívoros pequeños (Theropoda). Esta idea ye sofitada llargamente anguaño.
El so trabayu na anatomía foi opacado pol so sofitu revesosu a favor de la evolución, y pol so estensu trabayu públicu na educación científica, dambos tuvieron un efeutu significante na sociedá británica y alredor del mundu. Magar pensadores y obres más antiguos yá habíen promovíu el puntu de vista 'agnósticu', considerar a Huxley inventor del términu yá que lu usó en 1869 pa describir la so propia visión de la relixón, en demanda de criteriu al presentar evidencies no científico.[13]
S Huxley nació n'Ealing, al oeste de Londres, siendo'l séptimu de los ocho fíos de George Huxley, un profesor de matemátiques de Ealing. De formación autodidacta, a los 17 años empezó los sos estudios de medicina nel Hospital Charing Cross, onde llogró'l so títulu. A la edá de 20 llogró'l títulu en Medicina na Universidá de Londres, ganando la medaya d'oru por anatomía y fisioloxía. En 1845 publicó'l so primer artículu científicu, demostrando la esistencia d'una hasta entós desconocida capa del folículo piloso, una capa que se conoz como capa de Huxley.
Más tarde, Huxley solicitó un puestu na marina. Llogró un emplegu como ciruxanu nel HMS Rattlesnake, qu'empezaría'l so trabayu topográficu nel estrechu de Torres. El Rattlesnake dexó Inglaterra'l 3 d'avientu de 1846, y una vegada algamáu l'hemisferiu sur Huxley dedicó'l so tiempu a estudiar los invertebraos marinos, cuantimás a les aguamales. Empezó a unviar los detalles de los sos descubrimientos a Inglaterra, y el so artículu On the Anatomy and the Affinities of the Family of Medusae (De l'anatomía y afinidaes de la familia de les aguamales) foi impresu pola Royal Society nel Philosophical Transactions de 1849.
Huxley xunió, xunto a les aguamales, a los pólipos pa formar una clase denomada Hydrozoa. La conexón que fizo ye que toos estos miembros de la clase consistíen en dos membranes zarrando un cuévanu central o estómagu. Esta ye la carauterística de los agora llamaos cnidarios. Pudo comparar estes membranes coles estructures mucoses de los embriones d'animales cimeros.
El valor del trabayu de Huxley foi reconocíu, y a la so vuelta a Inglaterra en 1850 foi escoyíu como miembru de la Royal Society. L'añu siguiente, a la edá de 26, non yá recibió la medaya de la Royal, sinón que tamién foi escoyíu pal conseyu. Aseguró la so amistá con Joseph Dalton Hooker y John Tyndall, que siguiríen siendo amigos pa tola vida.
El almirantazgo caltúvolu como asistente ciruxanu, por que pudiera trabayar nes observaciones que fizo mientres el viaxe del Rattlesnake. Dexáron-y asina realizar dellos ensayos importantes, especialmente aquellos sobre les Ascidiacea, que resolvería'l problema de los organismos que Johannes Peter Müller afayó pero nun pudo catalogar, y de la morfoloxía de los cefalópodos.
Huxley dimitió de la marina, y en xunetu de 1854 empezó como conferenciante na Escuela de Mines y naturalista nel Estudiu Xeolóxicu del siguiente añu. La so investigación más importante d'esti periodu foi la conferencia apurrida enantes a la Royal Society en 1858 de The Theory of the Vertebrate Skull (La Teoría vertebral del craniu). Nesta oponíase a la visión de Richard Owen de que los güesos del craniu y l'escayu dorsal yeren homólogos, una opinión que caltuvieron primeramente Goethe y Lorenz Oken.
En 1859, el L'orixe de les especies foi publicáu. Huxley refugara enantes la teoría de la trasmutación de Lamarck basándose en qu'había insuficiente evidencia pa sofitala. Sicasí, creía que Darwin siquier tenía una hipótesis abondo bona como base, anque creyó la evidencia qu'entá escarecía, y aportó a unu de los principales partidarios de Darwin nel alderique que siguió a la publicación del llibru.
Huxley realizó una conferencia na Royal Institution en febreru de 1860, y faló a favor del darvinismu nel alderique de la British Association nel Muséu d'historia natural de la Universidá d'Oxford en xunu. Huxley xunir al so amigu Hooker, y opunxéronse al Obispu de Oxford, Samuel Wilberforce y el capitán del HMS Beagle, Robert FitzRoy.
Tres esto Huxley concentrar nel asuntu de los oríxenes del home, calteniendo que l'home taba emparentáu colos monos. Nesto oponíase a Richard Owen, qu'indicaba que l'home taba claramente estremáu de los otros animales pola estructura anatómica del so celebru. Esto yera realmente inconsistente colos fechos conocíos, y foi refutado conducentemente por Huxley en dellos artículos y conferencies, resumíos en 1863 en Evidence as to Man's Place in Nature.
Huxley tamién s'enfrentó a Owen nel terrén de la homoloxía y la teoría del arquetipu. Huxley almitió les homoloxíes especiales, interpretándoles como debíes a l'ascendencia común, pero refugó les homoloxíes seriales (en particular, la teoría vertebral del craniu).[14]
Los 31 años mientres los cualos Huxley ocupó la siella d'historia natural na Escuela de Mines fueron emplegaos en gran parte na investigación paleontolóxica. Numberosos ensayos de fósiles de pexes establecieron munchos fechos morfolóxicos de gran valumbu. L'estudiu de los reptiles fósiles condució a la so demostración, nel cursu de conferencies de páxaros, apurríu nel Royal College de ciruxanos en 1867, l'afinidá fundamental de los dos grupos que xunió sol nome de Sauropsida.
A partir de 1870 les demandes del deber públicu alloñaron a Huxley de la investigación científica. Dende 1862 a 1884 pa sirvir en diez Comisiones Reales. Dende 1871 a 1880 foi secretariu de la Royal Society, y dende 1881 a 1885 el so presidente. Fixéron-y conseyeru priváu en 1892. En 1870 foi presidente de la British Association en Liverpool, y nesi mesmu añu foi escoyíu miembru del acabante crear London School Board. En 1888 recibió la Medaya Copley dada pola Royal Society.
La so salú empioró notablemente en 1885. En 1890 treslladóse dende Londres a Eastbourne, onde morrería. Huxley foi'l fundador d'una familia destacada d'académicos británicos, incluyendo a los sos nietos Aldous Huxley, Sir Julian Huxley y Sir Andrew Huxley.
Huxley exerció una influencia importante na manera d'educar nes escueles britániques. Na educación primaria defendía enseñar un ampliu espectru de disciplines: llectura, escritura, aritmética, arte, ciencia, música, etc. A niveles cimeros previo que les escueles tendríen de funcionar con dos años d'estudios básicos siguíos de dos años a un nivel cimeru de trabayu centrándose nun campu d'estudiu más específicu.
Esta foi un nuevu aproximamientu a los estudios clásicos xenerales de los colexos ingleses. Gran parte de los sos acercamientos educativos atópase na so obra On a Piece of Chalk (Sobre un cachu de tiza), un ensayu fondu publicáu en 1868 por MacMillan's Magacín en Londres. La obra reconstrúi la historia xeolóxica de Gran Bretaña dende un cachu de tiza y amuesa los métodos de la ciencia como un "sentíu común entamáu."
Otra defensa significativa de Huxley que nun se ve anguaño foi la so promoción pa enseñar la Biblia nes escueles. Esto podría ser vistu como un pasu tras coles sos teoríes evolutives, pero creía que la Biblia tenía enseñances lliteraries y morales significatives que yeren relevantes a la ética inglesa. Intentó reconciliar la evolución y l'ética nel so llibru Evolution and Ethics, que proponía'l principiu de "afaese tanto como seya posible sobrevivir".
L'abreviatura Huxley emplégase pa indicar a Thomas Henry Huxley como autoridá na descripción y taxonomía en zooloxía.