Rinconada Bikol

Rinconada Bikol
Rinkonada
Pagsayod/riŋkonɑːdɑ biːkol/
Subong saFilipinas
RehiyonBikol
Subong na mga parataram
230,000 (2000 sensus)[1]
Mga Diyalekto
  • Sinabukid
  • Sinaranəw
Latin (Alpabetong Rinconada Bicol);
Basahan (Panhistorikal)
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa
Panrehiyon na tataramon sa Filipinas
Sa regulasyon kanKomisyon sa Wikang Filipino
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-3bto
Glotologoirig1242
Heograpikong sakop kan Rinconada susog sa Etnologo
Pwedeng igwang mga simbolong IPA phonetic sa Unicode sa pahinang ini. Hilingon an IPA chart para sa Ingles para sa lyabeng sa pagtaram basado sa Ingles.
Padukot na nakasurat sa tataramon na Rinconada Bikol
An pagpupurbar nin Rinconada Bikol kan Wikipedia sa Wikimedya Inkubator

An Rinconada Bikol sarô sa mga tataramon na Bikol na pigtataram sa probinsya nin Camarines Sur, Filipinas. Igwa ini nin haros 234,000 na parataram kan 2000 asin iyo an lingua franca kan mga banwaan nin Baao, Bato, Balatan, Bula, Nabua asin Syudad nin Iriga.[2]

Tinataram man ini sa ibang barangay kan Minalabac, Pili asin Buhi, Camarines Sur sagkod kan mga dayo sa Syudad nin Naga. Nakakaagid ini sa Libon Bikol asin Buhi Bikol.

Ini an ikatulo sa pinakadakol na parataram sa mga tataramon na Bikol sunod sa Bikol Sentral asin Miraya Bikol. Kabali ini sa grupo nin mga tataramon sa Kadagaan na Bikol sagkod an Libon Bikol, Mt. Iriga Agta, Buhi Bikol, Libon Bikol, West Albay Bikol asin Miraya Bikol. Inot ining iklinasipikar bilang suhay na tataramon ni Malcolm Mintz kan 1973 asin inuyonan sa pag-adal ni Jason Lobel kan 2009.

Mga pagsaligsig asin klasipikasyon

[baguhon | baguhon an source]
Sakop kan tataramon na Rinconada Bikol sa pagtaraid na banwaan kan Syudad nin Iriga

Sa pagsaligsig ninda Barbara Anderson asin Frank Lynch kan 1956, iklinasipikar ninda sa apat an mga tataramon na Bikol asin yaon sa irarom kan grupong Interior Bikol iyo an tulong diyalekto. An inot kaini iyo an diyalekto na ginagamit sa Bula, Baao, Nabua sa Camarines Sur asin Libon, Albay na igwang pinakahababang imbentaryo nin tanog susog sa pagsaligsig. An ikaduwang diyalekto na igwang pinakahababang imbentaryo asin nadagdagan nin pepet iyo an ginagamit sa Iriga sa Camarines Sur asin Polangui, Ligao, Guinobatan, Camalig, Jovellar asin Daraga, Albay. Mantâ, an ikatulong diyalekto na ginagamit sa Buhi, Camarines Sur asin sa Oas, Albay na liban sa pepet igwa nin nadagdag na tanog na /g/ (voiced velar fricative).[3]

Nagluwas sa pag-adal ni Jon Epsen kan 1967 na sarô sa anom na sakop nin diyalekto an diyalektong Rinconada kabilang an mga ginagamit sa Bula, Baao, Buhi, Iriga, Nabua asin Bato na anas yaon sa Camarines Sur. Dai kabali sa pag-adal ni Epsen an Balatan asin mayong sinambit na susogan an saiyang klasipikasyon. Alagad sa pagsaligsig ni Malcolm Mintz kan 1973 sa kaso asin semantikong panugpon sa mga berbo, isinuhay niya bilang mga tataramon an tataramon na Rinconada asin an tataramon na Buhi alagad dai nasambit kaini an susogan kan pakabarangâ niya sa mga tataramon sa Bikol.

Siring sa pagsaligsig ninda Anderson sagkod Lynch (1956) asin Mintz (1973), kadikit an datos na ginamit asin susog sana sa obserbasiyon an pag-adal. Dai man nasambitan an sakop kan Rinconada sa duwang pag-adal na ini.

Sa urog na siyentipikong pag-aadal ni Curtis Daniel Mcfarland kan 1974, igwa nin kagsarong (11) klasipikasyon nin diyalekto sa rawis kan Bikol sagkod Catanduanes. Kabilang digdi iyo an diyalektong Iriga sagkod mga nakapalibot digding banwaan nin Baao, Nabua sagkod Bato, asin an diyalektong Buhi. Ibinali an duwang diyalektong ini sa sarô sa apat na mga grupo, an Inland Dialect. Sa ginibong pagsaligsig, ikinumpara an mga diyalekto sa tanog asin mga relasyon kaini, tataramon asin pagbilog nin mga tataramon. Dai ibinali an mga banwaan na Tagalog an ginagamit sa Camarines Norte sagkod Camarines Sur asin an mga isla nin Masbate sagkod Ticao.[4]

Siring man sa pagsaligsig ninda Jason William Lobel, Wilmer Joseph Tria asin Jose Maria Carpio kan 2000, kun sain naidugang pa an diyalektong Partido sa kagsarong (11) diyalekto na nainot nang iklinasipikar ni Mcfarland (1974), kabilang an diyalektong Rinconada na sakop an Baao, Bula, Iriga, Nabua, Balatan asin Bato. Ini kabilang sa grupong Southern Coastal and Inland Bikol na yaon man an apat pang diyalektong Buhinon, Libon, West Miraya asin East Miraya.[5]

Mga Diyalektos

[baguhon | baguhon an source]

Nababanga an tataramon sa 2 diyalektos asin nababanga-pa sa anóm na barayti:

Sinabukid (diyalektong tagataas)

[baguhon | baguhon an source]

(Makusog na accent, patag na intonasiyon lang, asin igwang /ə/)

  • Baryant nin Agta
  • Baryant nin Iriga (de facto standard)

Sinaranəw (diyalektong tagababa)

[baguhon | baguhon an source]

(Malumoy na accent na may manlain-lain na mga tipo nin intonasyon, asin mayong /ə/)

  • Baryant nin Nabua – Balatan
  • Baryant nin Baao
  • Baryant nin Bula – Pili
  • Baryant nin Bato

Baryant nin Diyalektos

[baguhon | baguhon an source]
Baryant nin Iriga
(Estandarte)
Diyalektong tagataas 		Baryant nin Agta
Diyalektong tagataas 		Baryant nin Nabua – Balatan
Diyalektong tagababa 		Baryant nin Bato
Diyalektong tagababa 		Baryant nin Baao
Diyalektong tagababa 		Baryant nin Bula – Pili
Diyalektong tagababa 		Palis sa Baybayon na Bikol Palis sa Filipino/Tagalog Palis sa Ingles
Namāmaɣəw iyā sadtō gilid ku sālog ku nabaretāan niyā na inarādo naŋgad ku igin niyā su ragâ, dāwâ ədâ pa ka tubig adtoŋ umā nirā. Namāmaɣəw iyā sadtō iris ka sālog ku nabaretāan niyā na inarādo naŋgad ku igin niyā su ragâ, dāwâ ədâ pa ka katbag adtoŋ umā nirā. Namāmaɣow 'yā sadtō gilid ka sālog ku nabaretāan niyā na inarādo naŋgad ku igin niyā su ragâ, dāwâ udâ pa ka tubig adtoŋ umā nirā. Namāmaɣow iyā sadtō gilid ka sālog ku nabaretāan niyā na inarādo naŋgad ku akos niyā su ragâ, dāwâ udâ pa ka tubig adtoŋ umā nirā. Namāmaɣow siyā sadtō gilid ka sālog ku nabaretāan niyā na inarādo jāday ku igin niyā su ragâ, dāwâ udâ pa ka tubig adtoŋ umā nindā. Namāmaɣow siyā sadtō gilid ka sālog kin nabaretāan niyā na inarādo dayday kin igin niyā su ragâ, dāwâ udâ pa kin tubig adtoŋ umā nindā. Namamahaw siya duman sa gilid nin salog kan mabaretaan niyang inarado giraray kan aki niya si daga, dawa dai pa nin tubig itong uma ninda. Nag-aalmusal siya sa may tabi ng ilog nang mabalitaan niyang inararong muli ng kaniyang anak ang lupa, kahit na wala pang tubig ang kanilang bukirin. He was eating breakfast by the river when he heard the news about his child plowed the land again, even though the rice field has no water yet.

Mga Bilang

[baguhon | baguhon an source]

An mga bilang asin mga tataramon o katagâ (sa natibong alpabeto) bilang minasunod:

0 pōlô
1 əsad 11 samsad 21 darwamsad 31 tolomsad 41 pamsad 51 limamsad 61 nəmsad 71 pitomsad 81 walomsad 91 yamsad
2 darwā 12 samdarwā 22 darwamdarwā 32 tolomdarwā 42 pamdarwā 52 limamdarwā 62 nəmdarwā 72 pitomdarwā 82 walomdarwā 92 yamdarwā
3 tolō 13 samtolō 23 darwamtolō 33 tolomtolō 43 pamtolō 53 limamtolō 63 nəmtolō 73 pitomtolō 83 walomtolō 93 yamtolō
4 əpat 14 sampat 24 darwampat 34 tolompat 44 pampat 54 limampat 64 nəmpat 74 pitompat 84 walompat 94 yampat
5 limā 15 samlimā 25 darwamlimā 35 tolomlimā 45 pamlimā 55 limamlimā 65 nəmlimā 75 pitomlimā 85 walomlimā 95 yamlimā
6 ənəm 16 samnəm 26 darwamnəm 36 tolomnəm 46 pamnəm 56 limamnəm 66 nəmnəm 76 pitomnəm 86 walomnəm 96 yamnəm
7 pitō 17 sampitō 27 darwampitō 37 tolompitō 47 pampitō 57 limampitō 67 nəmpitō 77 pitompitō 87 walompitō 97 yampitō
8 walō 18 samwalō 28 darwamwalō 38 tolomwalō 48 pamwalō 58 limamwalō 68 nəmwalō 78 pitomwalō 88 walomwalō 98 yamwalō
9 siyam 19 samsiyam 29 darwamsiyam 39 tolomsiyam 49 pamsiyam 59 limamsiyam 69 nəmsiyam 79 pitomsiyam 89 walomsiyam 99 yamsiyam
10 sampōlô 20 darwampōlô 30 tolompōlô 40 pampōlô 50 limampōlô 60 nəmpōlô 70 pitompōlô 80 walompōlô 90 yampōlô 100 saŋgatos

Bilang sarong suway na tataramon

[baguhon | baguhon an source]

Susog sa pag-adal ni Jason Lobel, tinàwan kan Ethnologue nin identipikasyon na ISO 639-3 na "bto" an Rinconada Bikol kan 2009. Igwa ining kasanglíng apod na Iriga Bicolano asin Rinconada Bicolano. Ginagamit ini kan 234,000 na parataram kan 2000 sa Siyudad nin Iriga asin mga banwaan nin Bula, Baao, Nabua, Balatan asin Bato. Klasipikado ini sa Inland Bikol kabilang an mga tataramon na Libon Bikol, Mt. Iriga Agta, Buhi Bikol, West Albay Bikol asin Miraya Bikol.

Publikasyon

[baguhon | baguhon an source]

An diyalektong Irigueño an ipinapamugtak na pamantayan o estandarteng diyalekto kan tataramon huli sa gamit kan tataramon asin nakasurat na literatura. An iba pang diyalekto kaini iyo an taga-Nabua, taga-Baao asin taga-Bula.

An Rinconada: Bikol-Filipino-English Phrasebook: with Mini-dictionary (2001) ninda Jason Lobel asin Grace Bucad kan Nabua, Camarines Sur iyo an solamenteng diksyonaryo sa tataramon ini. Hinihimò man kan DEPED an sarong diksyunaryo sa tataramon na Rinconada Bikol. Nagkapirang mga publikasyon an napalagda sa tataramon na ini siring kan mga panurat ninda Frank Peñones, Jason Chancoco, Rizaldy Manrique, Jonher Cañeba asin Kristian Cordero kan Syudad nin Iriga, Camarines Sur. Kan 2004, ipinublikar an Ragang Rinaranga: mga rawitdawit ni Frank Peñones, an inot na antolohiya nin mga rawitdawit sa tataramon na ini.

Ibinungsod kan Hunyo 25, 2013 kan Camarines Sur Polytechnic Colleges sa Nabua, Camarines Sur an Center for Rinconada Studies o Sentro nin Pagsaligsig sa Rinconada.[6]

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Rinconada Bikol sa Ethnologue (18th ed., 2015)
  2. ↑ DepEd sponsors crafting of Rinconada dictionary[permanent dead link] Business Mirror
  3. ↑ Ang Wikang Rinconada sa Bikol dai nin awtor gikan sa Scribd (pighugot 2014-04-19)
  4. ↑ Mc Farland, Curtis Daniel The dialects of the Bikol area PhD dissertation, Yale University (1974)
  5. ↑ Lobel, Jason William, Tria, Wilmer Joseph S., and Carpio, Jose Maria Z. An satuyang tataramon / A Study of the Bikol Language Naga City, Philippines: Lobel & Tria Partnership, Co.: Holy Rosary Minor Seminary (2000)
  6. ↑ CSPC@30 Kicks Off Archived 2013-11-26 at the Wayback Machine. websityo kan CSPC (pighugot 2014-04-19)