Ёнс Якаб Берцэліус

Ёнс Якаб Берцэліус
шведск.: Jöns Jakob Berzelius
Дата нараджэння	20 жніўня 1779(1779-08-20)[1][2]^[…]
Месца нараджэння	Веверсунда^[d], камуна Вадстэна, лен Эстэргётланд, Швецыя[1]
Дата смерці	7 жніўня 1848(1848-08-07)[1][2]^[…] (68 гадоў)
Месца смерці	прыход Адольф-Фрэдрык^[d], камуна Стакгольм, лен Стакгольм, Швецыя[3]
Месца пахавання	могілкі Солна^[d][4][5]
Грамадзянства	Швецыя[3]
Жонка	Elisabeth Berzelius^[d]
Род дзейнасці	хімік, пісьменнік-дакументаліст, выкладчык універсітэта, урач, фармацэўт
Навуковая сфера	хімія
Месца працы	Каралінскі інстытут
Альма-матар	Упсальскі ўніверсітэт Katedralskolan^[d]
Навуковы кіраўнік	Ёхан Афцэліус
Вядомыя вучні	Генрых Розэ, Ларс Фрэдэрык Сванберг, Клеменс Аляксандр Вінклер
Вядомы як	адкрыў хімічныя элементы цэрый, селен, торый
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Акадэмія карысных навук у Эрфурце^[d] Леапальдзіна Шведская каралеўская акадэмія навук Французская акадэмія навук Пецярбургская акадэмія навук Шведская акадэмія[6] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Пруская акадэмія навук Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Каралеўская акадэмія славеснасці, гісторыі і антыкварыяту^[d] Нацыянальная акадэмія навук Італіі^[d] Баварская акадэмія навук Каралеўская акадэмія медыцыны Бельгіі^[d] Турынская акадэмія навук^[d][7]
Узнагароды	Медаль Коплі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ёнс Якаб Берцэ́ліус (шведск.: Jöns Jakob Berzelius, 20 жніўня 1779, Лінчэпінг — 7 жніўня 1848, Стакгольм) — шведскі хімік і мінералог.

Біяграфія

Ёнс Якаб Берцэліус нарадзіўся 20 жніўня 1779 года ў паселішчы Веверсундэ паблізу Лінчэпінга на поўдні Швецыі ў сям’і дырэктара школы. Бацька памёр неўзабаве пасля яго нараджэння. Маці Ёнса другі раз выйшла замуж, але пасля нараджэння другога дзіцяці захварэла і памерла. Айчым зрабіў усё, каб Ёнс і яго брат атрымалі добрую адукацыю. Хіміяй Ёнс Якаб Берцэліус захапіўся толькі ў дваццацігадовым узросце.

Па заканчэнні гімназіі паступіў ва Упсальскі ўніверсітэт. У 1804 годзе атрымаў ступень доктара медыцыны і заняў пасаду ад’юнкта медыцыны і фармацыі ў медыцынскай вышэйшай школе ў Стакгольме. У 1807 годзе стаў прафесарам гэтай вышэйшай школы, а з 1810 — прафесарам хіміі і фармацыі Каралінскага інстытута. У 1832 годзе пакінуў кафедру ў інстытуце і заняўся складаннем падручнікаў і аглядаў па хіміі.

Берцэліус на вопыце пацвердзіў многія хімічныя законы, вядомыя да таго часу. На працягу 1808—1812 гадах атрымаў новыя доказы закона кратных адносін, раней прапанаванага Джонам Дальтанам, і звязаў атамістычную тэорыю з шырокімі і разнастайнымі хімічнымі фактамі.

Адкрыў хімічныя элементы цэрый, селен, торый.

Стварыў электрахімічную тэорыю хімічнай роднасці, на яе аснове пабудаваў класіфікацыю элементаў, злучэнняў і мінералаў. Увёў сучасныя сімвалы хімічных элементаў, прапанаваў тэрмін «каталіз».

У 1814 годзе апублікаваў табліцу атамных мас 41 простага рэчыва, выбраўшы ў якасці адзінкі параўнання кісларод, атамную масу якога ён прыняў за 100.

У 1818 годзе цалкам выклаў сваю тэорыю прапорцый. Да гэтага часу вызначыў атамныя масы 46 элементаў і ўсталяваў працэнтны склад ~ 2000 злучэнняў.

Член Шведскай каралеўскай акадэміі навук (1808), яе прэзідэнт у 1810—1818 гадах.

Зноскі

1. Jöns Jacob Berzelius — 1917.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q379406"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1724971"></a>
2. Melhado E. M. Jons Jacob Berzelius // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
3. Berzelius, Jacob // Sveriges dödbok 1830–2020 — 8 — Sveriges Släktforskarförbund, 2021. Праверана 14 мая 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110037048"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10685961"></a>
4. Jöns Jacob Berzelius Праверана 4 студзеня 2017.
5. Jacob Berzelius Праверана 28 снежня 2018.
6. (unspecified title) Праверана 20 ліпеня 2020.
7. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

Спасылкі

• List of works by Berzelius (301 items as of access date 2011-12-29)
• Online works at Project Runeberg
• Працы Jöns Jacob Berzelius ў праекце «Гутэнберг»