Запарожжа

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Запарожжа (значэнні).

Горад Запарожжа укр.: Запоріжжя Герб Сцяг Краіна  Украіна Вобласць Запарожская Гарадскі савет Запарожскі Каардынаты 47°50′16″ пн. ш. 35°08′18″ у. д.^HGЯO Унутранае дзяленне 7 раёнаў Гарадскі галава Аляксандр Чансанавіч Сін Заснаваны 28 жніўня 1770 Ранейшыя назвы да 1921 — Александраўск Горад з 16 чэрвеня 1806 Плошча 331 км²[1] Максімальная вышыня 105[2] м Тып клімату умерана-кантынентальны Водныя аб’екты Дняпро Насельніцтва ▼710 052 чал. (1 студзеня 2022)[3] Агламерацыя ≈1 100 900 чалавек Нацыянальны склад украінцы (70,28%) рускія (25,39%) іншыя (4,33%) Канфесійны склад праваслаўе, каталіцызм, пратэстантызм і інш.[4] Этнахаронім запарожац, запаражанка Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 61 Паштовыя індэксы 69001-69124[5] Аўтамабільны код AP / 08 КААТУУ 2310100000 Афіцыйны сайт meria.zp.ua Запарожжа на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Запарожжа (укр.: Запоріжжя) — горад на паўднёвым усходзе Украіны, на рацэ Дняпро. Адміністрацыйны цэнтр Запарожскай вобласці і Запарожскага раёна. Плошча 330 км². Насельніцтва 500 тыс. чал. (2024).

Знаходзіцца за 444 км на паўднёвы ўсход ад Кіева. Чыгуначны вузел, рачны порт.

Этымалогія назвы

Места атрымала назву Запарожжа з тае прычыны, што яно знаходзілася ніжэй за дняпроўскія парогі (затопленыя ў выніку будаўніцтва ДнепраГЭСа).

Гісторыя

У 1770 годзе заснавана Аляксандраўская фартыфікацыя, з якой звязваюць пачатак гісторыі сучаснага горада; пачатковая назва паселішча — Аляксандраўскі пасад. У 1806 годзе паселішча атрымала статус горада і назву Аляксандраўск, цэнтр павету.

З 1919 года — у складзе УССР. У 1921 годзе горад перайменаваны ў Запарожжа. З 1939 года — цэнтр вобласці.

З 18 жніўня 1941 года па снежань 1943 года горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1783 па 2022 Год Колькасць 1783 1 230 [6] 1804 2 500 [6] 1847 5 192 [7] 1859 3 108 [6] 1861 3 729 [8] 1870 4 601 [9] 1872 5 334 [10] 1885 6 375 [11] 1885 6 707 [12][13] 1891 6 375 [14] 1897 18 849 [15] 1900 16 393 1910 29 000 1914 63 600 [6] 1916 72 900 [6] Год Колькасць 1923 42 611 [15] 1924 49 732 [16] 1925 47 500 [6] 1926 55 260 [15] 1931 162 982 [17] 1939 289 280 [15] 1959 434 638 [15] 1964 529 000 [18] 1970 657 890 [15] 1971 676 000 [15] 1976 760 000 [15] 1979 780 745 [15] 1981 812 000 [6] 1984 844 100 [19] 1989 883 909 [15] Год Колькасць 1991 896 600 [20] 1992 897 600 [15] 1994 895 000 [21] 1996 879 000 [22] 1997 871 000 [23] 1998 863 100 [15] 2001 815 256 [24] 2003 808 453 [15] 2004 803 632 [15] 2005 799 348 [15] 2006 794 687 [15] 2007 790 085 [15] 2008 785 128 [15] 2009 781 643 [15] 2010 780 733 [15] Год Колькасць 2011 776 535 [15] 2012 772 627 [15] 2013 770 672 [15] 2014 766 268 [25] 2015 761 171 [26] 2015 758 011 [27] 2016 755 545 [28] 2017 748 984 [29] 2018 741 717 [30] 2019 738 728 [31] 2020 731 922 [32] 2021 722 713 [33] 2022 710 052 [3]

Эканоміка

Прадпрыемствы чорнай (камбінат «Запарожсталь», завод «Днепраспецсталь» і інш.) і каляровай (тытана-магніевы камбінат, алюмініевы завод і інш.) металургіі, машынабудавання (электратэхнічнай прамысловасці; вытворчыя аб'яднанні «АУТАЗАЗ», «Маторабудаўнік» і інш.), хімічнай і коксахімічнай, лёгкай, харчовай прамысловасці.

Працуе Дняпроўская гідраэлектрастанцыя (ДнепраГЭС).

Адукацыя і навука

• Запарожскі нацыянальны ўніверсітэт
• Нацыянальны ўніверсітэт «Запарожская палітэхніка»
• Запароская дзяржаўная інжынерная акадэмія
• Запарожскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт
• Запарожскі інстытут эканомікі і інфармацыйных тэхналогій
• Класічны прыватны ўніверсітэт
• Хорціцкая нацыянальная вучэбна-рэабілітацыйная акадэмія

Славутасці

• Хортыца — найбольшы востраў на Дняпры, на якой у XVII ст. размяшчалася Запарожская Сеч.
• ДнепраГЭС (1932, 1975)
• Масты Праабражэнскага (1952)
• Дзіцячая чыгунка — найдаўжэйшая ва Украіне (1972)
• Комплекс забудовы «Соцгорад» (1929—1937)

Галерэя

• 
  Абласны тэатр
• 
  Краязнаўчы музей
• 
  Вялікі мост Праабражэнскага
• 
  ДнепраГЭС (1942)
• 
  Выгляд ДнепраГЭС з вострава Хортыца
• 
  Скрыжаванне бульвара Т. Шаўчэнкі і вул. Перамогі
• 
  Дзіцячая чыгунка
• 
  Будынак абласной адміністрацыі

Гарады-пабрацімы

•  Ічан^[d], Кітай (16 кастрычніка 1997)
•  Ашдод, Ізраіль (13 верасня 2011)^[34]
•  Бельфор, Францыя (6 ліпеня 1967)
•  Бірмінгем, Вялікабрытанія (20 чэрвеня 1973)^[35]
•  Лахты, Фінляндыя (21 лютага 1953)^[35]
•  Лінц, Аўстрыя (6 мая 1983)^[36]
•  Магдэбург, Германія (29 мая 2008)
•  Обергаўзен, Германія (20 мая 1986)

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Запарожжа

• Валянцін Налівайчанка (нар. 1966) — украінскі дзяржаўны дзеяч.
• Марыя Сокіл (1902—1999) — оперная спявачка.
• Людміла Супрун (нар. 1965) — украінскі палітык.
• Юрый Васілевіч Шпіт (1930—2008) — беларускі архітэктар.
• Андрэй Анісімавіч Дзюжаў (нар. 1959) — беларускі навуковец і палітык.
• Ірына Міхайлаўна Арэстава (нар. 1956) — урач-акушэр-гінеколаг. Доктар медыцынскіх навук (2004), прафесар (2010).

Зноскі

1. https://zp.gov.ua/uk/page/pasport-mista
2. ТОП цікавых куткоў Запарожжа (нявызн.)(недаступная спасылка) (27 сакавіка 2008). Архівавана з першакрыніцы 27 жніўня 2011. Праверана 8 снежня 2012.
3. Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115154676"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
4. Афіцыйны партал Запарожскай гарадской улады. Рэлігійнае жыццё горада Архівавана 4 верасня 2012.
5. Поштові індекси та відділення поштового зв’язку України (укр.)(недаступная спасылка). Укрпошта. Архівавана з першакрыніцы 9 снежня 2012. Праверана 8 снежня 2012.
6. http://esu.com.ua/search_articles.php?id=15409
7. Справочный энциклопедический словарь
8. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.hxvag9&view=1up&seq=447&q1=%D0%A8%D0%B5%D0%BD%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B5
9. https://en.wikisource.org/w/index.php?title=File:The_American_Cyclop%C3%A6dia_(1879)_Volume_I.djvu&page=316
10. http://dlib.rsl.ru/viewer/01003876702#?page=477
11. https://cs.wikisource.org/wiki/Ott%C5%AFv_slovn%C3%ADk_nau%C4%8Dn%C3%BD/Alexandrovsk — 1888.
12. https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA,_%D1%83%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4_%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B8
13. (unspecified title) — 1890.
14. https://dlib.rsl.ru/viewer/01003925104#?page=113
15. http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
16. Национальный состав Советской Украины — С. 119.
17. Підсумки обліку міської людности УСРР 1931 року — С. 22.
18. http://izbornyk.org.ua/encycl/euii119.htm
19. http://zakon.rada.gov.ua/laws/show/224-85-%D0%BF
20. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/131398/%D0%97%D0%90%D0%9F%D0%9E%D0%A0%D0%9E%D0%96%D0%AC%D0%95
21. Запарожжа // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1998. — Т. 6. — С. 531. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14271902"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038848"></a>
22. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 231. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
23. http://www.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/O'zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20Z%20harfi.pdf
24. http://www.larousse.fr/encyclopedie/ville/Zaporijjia/150498
25. http://www.zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/Exp_dem_247.pdf
26. http://www.zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/Exp_dem_832_200415.pdf
27. http://www.zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/Chisl__dem_09_15.pdf
28. http://zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/Chisl__dem_02_16.pdf
29. http://www.zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/arhiv/1.1/1.1.1/2017/1.1.1_2017-03_23052017.doc.zip
30. http://www.zp.ukrstat.gov.ua/images/stories/arhiv/1.1/1.1.1/2018/1.1.1_2018-06_22082018.doc.zip
31. Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року — Київ: Державна служба статистики України, 2019.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64822125"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
32. Розподіл постійного населення України за статтю та віком на 1 січня 2020 року
33. Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України» на 1 січня 2021 року
34. https://www.ashdodnet.com/article/49257
35. http://www.meria.zp.ua/test/index.php?id=2162
36. https://www.linz.at/politik/6308.php

Літаратура

• Запаро́жжа // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 531—532. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Запоро́жье // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 231. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Aleksandrówsk // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880. S. 29
• Александровск // Запарожжа // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Запарожжа
• Запарожскі гарадскі савет Архівавана 23 мая 2006.

• Даведнік паслуг Запарожжа