Клаус Шэнк фон Штаўфенберг

Клаус Шэнк фон Штаўфенберг
ням.: Claus Philipp Maria Justinian Schenk Graf von Stauffenberg
Дата нараджэння 15 лістапада 1907(1907-11-15)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 21 ліпеня 1944(1944-07-21)[1][3] (36 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Бацька Alfred Schenk von Stauffenberg[d]
Маці Caroline Gräfin Schenk von Stauffenberg[d][4]
Жонка Nina Schenk Gräfin von Stauffenberg[d][5]
Дзеці Berthold Maria Schenk Graf von Stauffenberg[d], Heimeran Schenk Graf von Stauffenberg[d], Franz-Ludwig Schenk Graf von Stauffenberg[d], Valerie Ida Huberta Karoline Anna Maria Schenk Graf von Stauffenberg[d] і Konstanze Schenk Graf von Stauffenberg[d]
Альма-матар
Месца працы
Грамадзянства
Прыналежнасць Рэйхсвер
Род войскаў сухапутныя войскі
Званне Палкоўнік
Бітвы/войны
Узнагароды і званні
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Клаўс Філіп Марыя Шэнк граф фон Штаўфенберг (ням.: Claus Philipp Maria Schenk Graf von Stauffenberg, 15 лістапада 1907, Yettingen — 21 ліпеня 1944, Берлін) — палкоўнік вермахта, адзін з асноўных удзельнікаў Змовы 20 ліпеня, які ажыццявіў замах на жыццё Адольфа Гітлера 20 ліпеня 1944.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Арыстакрат

[правіць | правіць зыходнік]

Граф Клаўс Шэнк фон Штаўфенберг нарадзіўся ў адной з найстарэйшых арыстакратычных сем’яў Паўднёвай Германіі, цесна звязанай з Каралеўскім домам Вюртэмберга — бацька графа займаў высокую пасаду пры двары апошняга караля Вюртэмберга.

Яго старэйшыя браты — блізняты Бертольд і Аляксандр — пазней таксама прынялі ўдзел у змове. Клаўс меў брата-блізнюка Конрада, які памёр праз некалькі гадзін пасля нараджэння.

Выхоўваўся ў духу каталіцкай набожнасці, нямецкага патрыятызму і манархічнага кансерватызму. Атрымаў выдатную адукацыю, меў літаратурныя схільнасці. У 1923 годзе разам з братам Бертольдам увайшоў у кола Стэфана Георгэ і да канца сваіх дзён схіляўся перад гэтым паэтам[6].

1 красавіка 1926 года быў залічаны ў 17-ы кавалерыйскі полк ў Бамберг. У 1927—1928 гады вучыўся ў пяхотным вучылішчы ў Дрэздэне. У красавіку 1932 года з нагоды прэзідэнцкіх выбараў выступіў супраць Гіндэнбурга у падтрымку Гітлера[6].

У маі 1933 года атрымаў званне лейтэнанта. Браў удзел у вайсковым навучанні штурмавікоў і арганізаваў перадачу рэйхсверу нелегальнага арсенала зброі. 26 верасня 1933 года ажаніўся з баранэсай Нінай фон Лерхенфельд[6].

У 1934 годзе атрымаў прызначэнне ў кавалерыйскае вучылішча ў Гановер. У той час кавалерыя паступова перафармоўвалася ў матарызаваныя войскі[6].

6 кастрычніка 1936 года прыступіў да вучобы ў Ваеннай акадэміі Генеральнага штаба ў Берліне. У 1938 годзе пасля заканчэння акадэміі быў прызначаны другім афіцэрам Генеральнага штаба пад пачаткам генерал-лейтэнанта Эрыха Гёпнера. Удзельнічаў у акупацыі Судэцкай вобласці[6].

Штаўфенберг у 1926 годзе.

Вайна

[правіць | правіць зыходнік]

У 1939 годзе з пачаткам Другой сусветнай вайны у якасці обер-лейтэнанта ў танкавай дывізіі Штаўфенберг удзельнічаў у польскай кампаніі.

З Польшчы ён пісаў жонцы: «Насельніцтва — неверагодны зброд. Шмат яўрэяў і паўкровак. Гэтым людзям добра, калі імі кіруеш пугай. Тысячы зняволеных спатрэбяцца для сельскай гаспадаркі Германіі. Яны працавітыя, паслухмяныя і непатрабавальныя»[7].

Петэр Граф Ёрк фон Вартэнбург і Ульрых Граф Швэрын фон Шваненфельд звярнуліся да Штаўфенберга з просьбай прыняць прызначэнне на пасаду ад’ютанта камандуючага сухапутных войскаў Вальтэра фон Браўхіча для ўдзелу ў спробе перавароту. Але Штаўфенберг адмовіўся[6].

У 1940 годзе ў якасці афіцэра генштаба ўдзельнічаў у французскай кампаніі. Атрымаў прызначэнне ў аргаддзел камандавання Сухапутных войскаў. У снежні 1941 года падтрымаў засяроджванне каманднай улады ў руках Гітлера[6].

У 1942 годзе з-за масавых забойстваў яўрэяў, палякаў і рускіх, а таксама бяздарнага вядзення ваенных дзеянняў далучыўся да ўдзельнікаў супраціву[6].

У 1943 годзе атрымаў прызначэнне ў 10-ю танкавую дывізію, якая павінна была забяспечыць адступленне генерала Эрвіна Роммеля у Паўночнай Афрыцы. Падчас налёту быў цяжка паранены, страціўшы левае вока, кісць правай рукі і два пальца на левай[6].

Пасля выздараўлення вярнуўся ў строй. Да гэтага часу ўжо зразумеў, што Гітлер вядзе Германію да катастрофы.

1 ліпеня 1944 года быў афіцыйна прызначаны начальнікам штаба пры камандуючым арміяй рэзерву Фрыдрыха Фрома і узведзены ў палкоўнікі[8].

Удзел у змове

[правіць | правіць зыходнік]

Падрыхтоўка

[правіць | правіць зыходнік]

Прадбачачы немінучае паражэнне ў вайне, група германскіх генералаў і афіцэраў вырашыла фізічна ліквідаваць Гітлера. Пасля гэтага змоўшчыкі разлічвалі заключыць мірную дамову і такім чынам пазбегнуць канчатковага разгрому Германіі.

Унікальная магчымасць забяспечыць поспех змовы была звязана з тым, што на новым месцы службы — у штабе рэзерву сухапутных войскаў у будынку Бендлер-блок на Бендлерштрассе ў Берліне — Штаўфенберг займаўся распрацоўкай так званага плана «Валькірыя». Гэты план, узгоднены з самім Гітлерам, прадугледжваў меры па пераходзе кіравання краінай да штаба рэзерву сухапутных войскаў у выпадку ўнутраных беспарадкаў, калі сувязь з Вярхоўным камандаваннем вермахта будзе парушаная.

Па планах змоўшчыкаў, менавіта на Штаўфенберга была ўскладзена задача ўсталяваць сувязь з камандзірамі рэгулярных воінскіх частак па ўсёй Германіі пасля ліквідацыі Гітлера і аддаць ім распараджэнні аб арыштах кіраўнікоў мясцовых нацысцкіх арганізацый і афіцэраў гестапа. У той жа час Штаўфенберг быў адзіным з змоўшчыкаў, якія мелі рэгулярны доступ да Гітлера, таму ў рэшце рэшт ён узяў на сябе і ажыццяўленне самога замаху[9].

Замах

[правіць | правіць зыходнік]
Злева направа: Штаўфенберг, Карл-Еска фон Путкамер, Карл-Генрых Боденшац (стаіць спіной да аб’ектыва), Адольф Гітлер, Вільгельм Кейтэль. 15 ліпеня 1944 года.

На 20 ліпеня 1944 у стаўцы Гітлера было прызначанае чарговае нараду аб становішчы на франтах. Удзельнікі змовы генерал-маёр Хенінг фон Трэскаў і яго падначалены маёр Іаахім Кун, ваенны інжынер па адукацыі, падрыхтавалі для замаху дзве выбуховыя прылады, якія Штаўфенберг паклаў у свой партфель. Актываваць дэтанатары трэба было самому Штаўфенберг непасрэдна перад замахам.

Штаўфенберг быў выкліканы ў палявую стаўку Вярхоўнага камандавання германскай арміі «Воўчае логава» пад горадам Растэнбургам ва Усходняй Прусіі (цяпер горад Кэнтшын на тэрыторыі Вармінска-Мазурскага ваяводства Польшчы), дзе яму трэба было зрабіць даклад аб фарміраванні рэзервовых частак. Выклік на нараду завізаваў сам генерал-фельдмаршал Вільгельм Кейтэль, начальнік Вярхоўнага камандавання вермахта, галоўны саветнік Гітлера па ваенных пытаннях.

Перад вылетам у стаўку Клаўс фон Штаўфенберг сустрэўся са сваім братам Бертольдам і сказаў яму словы, якія той запісаў у дзённіку: «хто знойдзе ў сабе мужнасць зрабіць гэта, увойдзе ў гісторыю як здраднік, але калі ён адмовіцца гэта зрабіць, то будзе здраднікам перад сваім сумленнем».

Штаўфенберг разлічваў, што нарада будзе праходзіць у бункеры фюрэра. Выбух двух кілаграмаў узрыўчаткі ў закрытым памяшканні не пакідаў Гітлеру ніякіх шанцаў на выратаванне. Аднак па прыбыцці ў стаўку ён даведаўся, што нарада перанесена на больш ранні час. Акрамя таго, яна павінна была адбыцца не ў бункеры фюрэра, а ў адным з драўляных баракаў, бо ў бункеры былі пачаты дадатковыя ўмацавальныя працы.

Знаходзячыся пад амаль бесперапынным наглядам, адчуваючы дэфіцыт часу і дзейнічаючы адной скалечанай рукой, Штаўфенберг змог актываваць дэтанатар толькі на адной выбуховай прыладзе. Нягледзячы на тое што выбух адной прылады прывёў бы да дэтанацыі і другой, ён па невядомых прычынах не стаў класці ў партфель блок выбухоўкі, які застаўся без дэтанатара. Таму сіла выбуху апынулася ў два разы слабей. За пяць хвілін да выбуху Штаўфенбергу ўдалося паставіць партфель побач з Гітлерам і пад добрапрыстойнай падставай выйшаў з барака. Аднак за лічаныя секунды да выбуху палкоўнік Хайнц Брандт пераставіў партфель, і масіўны дубовы стол выратаваў Гітлера ад выбухной хвалі[10].

Усяго ў бараку знаходзіліся 24 чалавекі. 17 з іх атрымалі раненні, яшчэ чацвёра загінулі, а сам Гітлер цудам атрымаў толькі лёгкую кантузію і раненне. Правал замаху даў яму чарговую нагоду сцвярджаць, што яго захоўвае сам «провід».

Правал змовы

[правіць | правіць зыходнік]

Да гэтага моманту Штаўфенберг ужо пакінуў тэрыторыю стаўкі і бачыў выбух з адлегласці. Будучы упэўненым у поспеху замаху, ён дабраўся да Растэнбурга і вылецеў у Берлін, дзе паведаміў генералу Фрыдрыху Альбрыхту, што Гітлер мёртвы, і стаў настойваць на прывядзенні пляну «Валькірыя» у выкананне. Аднак камандуючы рэзервам сухапутных войскаў генерал-палкоўнік Фрыдрых Фром, які павінен прывесці план у дзеянне, вырашыў сам пераканацца ў гібелі Гітлера і датэлефанаваўся да стаўкі. Даведаўшыся пра правал замаху, ён адмовіўся ад удзелу ў змове і быў арыштаваны змоўшчыкамі. Дзеяньні змоўшчыкаў былі падтрыманы апазіцыйна настроенымі ваеначальнікамі на месцах. Напрыклад, ваенны губернатар Францыі, генерал Шцюльпнагель, пачаў арышты чыноў СС і гестапа.

Пасведчанне аб смерці Штаўфенберга, выпісанае па месцы жыхарства ў Бамбергу ў 1951 годзе; дата смерці ўказана «20 ліпеня 1944 года, у невядомую гадзіну»

Спрабуючы ажыццявіць свой план, Штаўфенберг асабіста абзвоньваў камандзіраў частак і злучэнняў у Германіі і на акупаваных тэрыторыях, пераконваючы іх выконваць загады новага кіраўніцтва — генерал-палкоўніка Людвіга Бека і генерал-фельдмаршала Эрвіна фон Віцлебена — і правесці арышты афіцэраў СС і гестапа. Некаторыя з тых, да каго ён звяртаўся, сапраўды выканалі яго ўказанні і прыступілі да затрыманняў. Аднак шмат вайсковых камандзіраў аддалі перавагу дачакацца афіцыйнага пацверджання гібелі Гітлера. Такога пацверджання, аднак, не было — больш таго, Гебельс неўзабаве абвясціў па радыё, што Гітлер жывы.

У выніку ўжо да вечара таго ж дня батальён аховы ваеннай камендатуры Берліна, які захаваў вернасць Гітлеру, кантраляваў асноўныя будынкі ў цэнтры Берліна, а бліжэй да поўначы захапіў будынак штаба рэзерву сухапутных войскаў на Бендлерштрасе. Клаўс фон Штаўфенберг, яго брат Бертольд і іншыя змоўшчыкі былі схопленыя. Пры арышце Штаўфенберг разам з братам спрабавалі адстрэльвацца, але Штаўфенберг быў паранены ў плячо.

У 23:30 генерал-палкоўнік Фром быў выпушчаны з-пад арышту. Спрабуючы схаваць сляды ўласнай датычнасьці да змовы, ён неадкладна абвясціў пасяджэнне ваеннага суда, які пасля 30-хвіліннага нарады прысудзіў да смерці пяць чалавек, у тым ліку Клаўса фон Штаўфенберга. З-за асабістага павагі да Людвіга Бека Фром дазволіў яму застрэліцца. Паміж 0:15 і 0:30 21 ліпеня 1944 года ў двары штаба адзін за адным былі расстраляныя Ольбрыхт, Квірнхайм, Хафтэн і Штаўфенберг.[11][12][13] Перад смерцю Штауффенберг паспеў выгукнуць: «Няхай жыве Свяшчэнная Германія!»[14]

Астатнія змоўшчыкі былі перададзеныя гестапа. На наступны дзень была створана спецыяльная камісія з высокапастаўленых кіраўнікоў СС для расследавання змовы. Тысячы меркаваных і сапраўдных удзельнікаў «змовы 20 ліпеня» былі арыштаваныя, падвергнутыя катаванням, пакараныя. Пакаранне спецыяльна здымалі на кінастужку для паказу фюрэру.

Па ўсёй Германіі пачаліся арышты падазраваных у змове. Былі арыштаваныя шмат вядомых ваеначальнікаў, напрыклад, генерал-фельдмаршалы Віцлебен (пакараны па прысудзе суда) і Эвальд фон Клейст (адпушчаны), генерал-палкоўнік Шцюльпнагель (спрабаваў застрэліцца, але выжыў і быў пакараны), Франц Гальдэр і шмат іншых. Эрвіна Ромеля, які патрапіў пад падазрэнне, 14 кастрычніка прымусілі прыняць яд.[15] Загінулі і шмат грамадзянскіх ўдзельнікаў змовы — Карл Фрыдрых Герделер, Ульрых фон Хасэль, Юліус Лебер і іншыя.

Герой ці здраднік

[правіць | правіць зыходнік]
Мемарыяльная пліта на месцы дома, у якім жыў Штаўфенберг у Вупертале

У расколатай пасляваеннай Германіі стаўленне да замаху на Гітлера 20 ліпеня 1944 года было неадназначным. У Заходняй Германіі сродкі масавай інфармацыі і палітыкі апісвалі удзельнікаў змовы як герояў. У ГДР гэтая дата наогул не адзначалася.

Хоць Штаўфенберг быў выхаваны ў кансерватыўнай, манархічнай і рэлігійнай традыцыі, за час вайны ягоныя палітычныя пазіцыі прыкметна ссунуліся ўбок левых. У асяроддзі антыгітлераўскіх змоўшчыкаў ён зблізіўся з сацыял-дэмакратамі Юліусам Леберам і Вільгельмам Лёйшнерам; акрамя таго, ён лічыў, што да пасляваеннага ўладкавання Германіі варта падключыць усе антыфашысцкія сілы, уключаючы камуністаў. У усходнегерманскай і савецкай гісторыяграфіі змоўшчыкі падзяляліся на «рэакцыйнае» (кансерватыўнае) крыло пад кіраўніцтвам былога бургамістра Лейпцыга Гёрдэлера і «патрыятычнае» (прагрэсіўнае) на чале са Штаўфенбергам. Згодна з гэтай канцэпцыяй, першыя мелі намер пасля перавароту заключыць сепаратны мір з Захадам і працягнуць вайну з Савецкім Саюзам, другія ж ставілі сваёй мэтай поўны мір для Германіі і ўсталявалі кантакты з левымі палітыкамі — сацыял-дэмакратамі, і нават з кіраўнікамі камуністычнага падполля[16][17][18]. Падобны пункт гледжання падзяляе і шэраг заходніх аўтараў [19].

Але аж да сярэдзіны 1960-х гадоў многія ў Германіі лічылі удзельнікаў змовы не героямі, а здраднікамі.

У сучаснай Германіі 20 ліпеня абвешчана Днём жалобы па пакараных і штогод суправаджаецца правядзеннем урачыстых мерапрыемстваў. На месцы пакарання графа фон Штаўфенберга і яго таварышаў праводзіцца ўрачыстае прыняцце прысягі ваеннаслужачых бундэсвера.

Унук фон Штаўфенберга, Карл Шэнк фон Штаўфенберг, у цяперашні час пражывае ў сваім маёнтку ў вёсцы Ірмельсхаўзен (Баварыя). Ён выступае за тое, каб імем ягонага дзеда не спекулявалі правыя папулісты, у тым ліку і чальцы «Альтэрнатывы для Германіі»[20].

Фільмы

[правіць | правіць зыходнік]
Бюст Клауса Шэнка фон Штаўфенберга, Франк Менерт (1930)
  • 1951 Гісторыя Ромеля / the Desert Fox: The Story of Rommel. У ролі Эдуард Франц.
  • 1955 Гэта адбылося 20 ліпеня / Es geschah am 20. Juli (ФРГ, рэж. Георг Вільгельм Пабст) У ролі Бернхард Вікі.
  • 1955 20 ліпеня / Der 20. Juli (ФРГ, рэж. Фальк Харнак) У ролі Вольфганг Прайс.
  • 1966 Без барацьбы няма перамогі / Ohne Kampf kein Sieg (ТБ ГДР, рэж. Рудзі Курц) У ролі Альфрэд Штруве.
  • 1967 Ноч генералаў / The Night of the Generals (рэж. Анатоль Літвак) У ролі Жэрар Бюхр.
  • 1970 Клаўс граф Штаўфенберг — партрэт забойцы / Claus Graf Stauffenberg — Porträt eines Attentäters (ZDF, ТБ ФРГ, рэж. Рудольф Нусгрубер) У ролі Хорст Сміт.
  • 1970 Вызваленне. Кірунак галоўнага ўдару (СССР, рэж. Юрый Озераў) У ролі Альфрэд Штруве.
  • 1971 Аперацыя Валькірыя / Operation Walküre (WDR, ТБ ФРГ, рэж. Франц Петэр Вірт) У ролі Ёахім Хансен.
  • 1974 Fliegen und Stürzen — Porträt der Melitta Schiller-Stauffenberg. У ролі Вольфганг Арпс.
  • 1974 Гітлер / Hitler. У ролі Вілліям Серджэнт.
  • 1989 War and Remembrance. У ролі Скай Дзюмон.
  • 1990 Змова супраць Гітлера / The Plot to Kill Hitler (ТБ, рэж. Лорэнс Шылер) У ролі Брэд Дэвіс.
  • 1997 Горац-5. Серыя «Валькірыя». У ролі Марцін Эванс.
  • 2004 Штауффенберг / Stauffenberg (ARD, ТБ ФРГ, рэж. Йо Баер) У ролі Себасцьян Кох.
  • 2004 Што сапраўды адбылося 20 ліпеня 1944 года? / Was geschah wirklich am 20. Juli 1944? (RBB, ТБ ФРГ, рэж. Арцём Дзямёнак).
  • 2004 Гадзіна афіцэраў / Die Stunde der Offiziere (ZDF, ТБ ФРГ, рэж. Ханс-Эрых Віт) У ролі Харальд Шротт.
  • 2006 Ромель і змова супраць Гітлера / Rommel and the Plot Against Hitler. У ролі Стэфан Джэкабс.
  • 2008 Аперацыя «Валькірыя» / Valkyrie (рэж. Браян Сінгер) у ролі Том Круз.
  • 2009 Штауффенберг — сапраўдная гісторыя / Stauffenberg — Die wahre Geschichte (ZDF, ТБ ФРГ, рэж. Олівер Хальмбургер) у ролі Петэр Бекер.
  • 2009 «Switch reloaded». У ролі Міхаэль Мюлер.

Зноскі

  1. ↑ а б Lundy D. R. Claus Philipp Maria Schenk Graf von Stauffenberg // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ Claus, Graf Schenk von Stauffenberg // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Claus Von Stauffenberg // GeneaStar
  4. ↑ Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  6. ↑ а б в г д е ё ж з LeMO Biografie — Biografie Claus Schenk Graf von Stauffenberg
  7. ↑ P. Hoffmann. Stauffenberg: a family history, 1905—1944. — McGill-Queens University Press, 2003. — P. 115. — ISBN 0-7735-2595-5.
  8. ↑ Hoffmann Peter. Claus Schenk Graf von Stauffenberg. Die Biographie. München, 2007, S. 407.
  9. ↑ Hoffmann Peter. Claus Schenk Graf von Stauffenberg. Die Biographie. München, 2007.
  10. ↑ Ширер У. Взлёт и падение Третьего Рейха — М.: Воениздат, 1991.— 528 с. — С. 447.
  11. ↑ Архивированная копия. Архівавана з першакрыніцы 12 мая 2013. Праверана 29 мая 2013.
  12. ↑ Das Attentat vom 20. Juli 1944 — Nachrichten Politik — DIE WELT
  13. ↑ Chronologie: Das Attentat vom 20. Juli 1944 | Zeitgeschichte — Frankfurter Rundschau
  14. ↑ Der Mythos Stauffenberg — Nachrichten WELT am SONNTAG — DIE WELT
  15. ↑ Чтение книги (Июльский заговор. История неудавшегося покушения на жизнь Гитлера). Роджер Мэнвелл, Генрих Френкель. Страница #38. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 10 снежня 2012.
  16. ↑ Например, см. здесь: {{{загаловак}}}. — 1991. — ISBN 5-7020-0080-3.
  17. ↑ Пытавшийся убить Гитлера полковник Штауффенберг
  18. ↑ Новый источник по истории заговора против Гитлера — «Собственноручные показания» Майора Германского Генштаба Иоахима Куна. Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры — Русское издание. № 2, 2005
  19. ↑ Р. Мэнвелл, Г. Френкель. Июльский заговор. История неудавшегося покушения на жизнь Гитлера. — Центрполиграф, 2007. — ISBN 078-5-9524-3062-4.
  20. ↑ Его дедушка устроил покушение на Гитлера 20 июля 1944 года: «Меня часто спрашивают, горжусь ли я им» (Yle, Финляндия) (руск.)

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]