De Stijl

De Stijl (ar stil e nederlandeg) a oa ur gelaouenn arzoù gweled ha savouriezh, bet embannet etre 1917 ha 1928, war atiz Piet Mondrian (1872-1944) ha hini Theo van Doesburg (1883-1931). Dre astenn e lavarer De Stijl evit taolenniñ ul luskad arzoù hag a levezonas savouriezh an XX^vet kantved ( dreist-holl ar Bauhaus, ar stil etrebroadel hag ar Gward a-raok).

Ouzhpenn Van Doesburg ha Mondrian e voe izili all evel V. Huszár, G. Severini, J.J.P. Oud, G. Rietveld, G. Vantongerloo, Bar van der Leck, Vilmos Huszár, César Domela, Friedrich Vordemberge-Gildewart ha Jean Arp. De Stijl a zeas da get tamm-ha-tamm abalamour d’an disemglev a savas etre an diazezerien. Hervez Van Doesburg e vanke da Mondrian frankiz hag ijin a-fet krouiñ.

Istor De Stijl

Tro 1915 e krogas Van Doesburg da gejañ ouzh an arzourien a savfe ar gelaouenn gantañ. Kejañ a reas ouzh Piet Mondrian e-pad un diskouezadeg er Stedelijk Museum (Amsterdam). Mondrian en doa dilojet da Bariz e 1912 , hag o pourmen en Izelvroioù e oa pa grogas ar brezel bed kentañ. Ne c’helle ket distreiñ da Bariz, neuze en em stalias gant kumuniezh arzourien Laren. Eno e kejas ouzh Bart van der Leck hag e welas alies M. H. J. Schoenmaekers. E 1915 e lakaas Schoenmaekers embann Het nieuwe wereldbeeld (Skeudenn nevez ar bed), hag e 1916 Beginselen der beeldende wiskunde (Pennaennoù ar matematik neuziañ). Levezonet da vat e voe Mondrian hag izili all De Stijl gant an div oberenn-se. Van Doesburg a anaveze ivez J.J.P. Oud hag an arzour hungarat Vilmos Huszàr. E 1917 e savjont De Stijl holl asambles, gant ar barzh Anthony Kok. Gerrit Rietveld, ur savour yaouank, az eas er strollad e 1918. Unvan e voe ar strollad e-pad pemp bloaz, daoust ma’z eas kuit Van der Leck e 1918 abalamour da zisemglevioù a-fet arzoù. Pa voe embannet Manifestoioù e voent kensinet gant holl izili ar strollad. A-fet savouriezh e voent levezonet gant labour Berlage ha hini Frank Lloyd Wright. Implijet e voe evit ar wech kentañ an dro-lavar Nieuwe Beelding e 1917 gant Mondrian. Skrivañ a reas un heuliad daouzek pennad anvet De Nieuwe Beelding in de schilderkunst hag a voe embannet er gelaouenn De Stijl. E 1920 e lakaas embann ul levr anvet Le Neo-Plasticisme.

Goude 1920

Kemmañ a reas De Stijl tro 1921. E-keit ma oa levezonet Van Doesburg gant ar Bauhaus e voe ivez levezonoù all evel ar Sevelouriezh rusian ha hini Malevitch. Ne oa ket plijet holl izili De Stijl gant an dibaboù-se koulskoude. E 1924 e kuitaas Mondrian ar strollad, goude m’en defe kinniget Van Doesburg e gelennadur war an elfennouriezh : hervezañ e oa pouezusoc’h ar veskellenn evit al linenn serzh hag an hini a-blaen. Kalz izili nevez a voe degemeret e-barzh De Stijl. Re zo, evel I.K. Bonset (ur barzh dada) hag Aldo Camini (enep-prederour) a blantas reuz er strollad. Pa voe marv Van Doesburg e voe dizoloet e oa an daou anv-se anvioù-pluenn Van Doesburg.

Goude marv Van Doesburg

Theo van Doesburg a varvas e Davos e 1931. E wreg a reas war-dro e hêrezh. Ken pouezus e oa perzh Van Doesburg e De Stijl ken e chomas ar strollad a-sav. Re zo anezho a chomas e darempred, met en un doare hiniennel nemetken. Dav eo gouzout ne voe biskoazh stank an darempredoù etre izili De Stijl, lod brasañ o eskemmoù a voe graet dre lizher. Gwech ebet ne gejas Mondrian gant Rietveld da skouer. Chom a rejont koulskoude feal da bennaennoù De Stijl. Rietveld a gendalc’has da dresañ arrebeuri en ur implijout pennaennoù De Stijl ha Mondrian a gendalc’has gant al labour en doa boulc’het war-dro 1920. Padal ec’h adstagas Van der Leck gant al livañ-skeudenniñ ur wech kuitaet ar strollad gantañ.

Levezon De Stijl war ar savouriezh

Ti Rietveld Schröder. Ar savadur nemetañ savet penn-da-benn diwar bennaennoù De Stijl

E-pad pell goude 1931 e voe bras-tre levezon De Stijl war ar savouriezh. Mies van der Rohe a voe e-touez ar re a chomas feal da vennozhioù ar strollad. Etre 1923 ha 1924 e tresas Rietveld Ti Rietveld Schröder, ar savadur nemetañ savet penn-da-benn diwar bennaennoù De Stijl. E Rotterdam (Café De Unie) e c’haller gwelout savadurioù bet treset gant J.J.P. Oud ha levezonet gant pennaennoù De Stijl.

De Stijl hiziv an deiz

Oberennoù izili De Stijl a zo strewet e pep lec’h er bed, ha diskouezadegoù diwar-benn De Stijl a vez aozet alies. E meur a virdi e kaver oberennoù izili De Stijl :

Er Gemeentemuseum (Den Haag), ez eus kalz oberennoù savet gant Piet Mondrian
Er Stedelijk Museum (Amsterdam), ez eus oberennoù Rietveld ha re Van Doesburg
Er Centraal Museum (Utrecht) emañ dastumadeg vrasañ oberennoù Rietveld hag ivez Dielloù Rietveld Schröder

Liverezh

A-fet liverezh e voe bevennet strizh an oberennoù savet gant izili De Stijl :

pennlivioù nemetken (glas, melen, ruz) ha gwenn ha du
linennoù eeun hag a-darzh nemetken
Livioù livet a-blat nemetken, hep meskañ anezho ha hep dereziadoù
a-fet stummoù ez eo an hirgarezenn an hini nemetañ aotreet
lusket eo an takad dre c’hoari gant ar beskellennoù

Ar pennaennoù-se a vez adkavet ivez a-fet savouriezh.

Arroudoù

« Ar pezh a vennan kaout eo ar stumm a c’haller mestroniañ, e-keñver livañ, kizellañ ha sevel. » Theo van Doesburg

« N’eus ken neuz glan an elfennoù, gant pegementadoù kempouez, a c’hall skañvaat ar skrij a zo er vuhez hag en arz. » Piet Mondrian

« An arz, evel ma veizomp anezhañ, n’eo na proletarian, na bourc’hiz. N’eo ket resisaet kennebeut gant an degouezhioù sokial. Er c’hontrol e tispleg nerzhioù a aoz d’o zro ar sevenadur en e bezh. » Theo van Doesburg

Sevenidigezhioù

Aozadur diabarzh savadur Aubette (Strasbourg)
Ti Shröder (Izelvroioù, 1924)

Liamm diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

De Stijl

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Niverenn gentañ ar gelaouenn De Stijl skublennet De Stijl