Thomas Brassey

Thomas Brassey
Ganwyd	7 Tachwedd 1805  Buerton
Bu farw	8 Rhagfyr 1870  o gwaedlif ar yr ymennydd  St Leonards
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Alma mater	Ysgol y Brenin, Caer
Galwedigaeth	pensaer, peiriannydd, person busnes, peiriannydd sifil, peiriannydd rheilffyrdd
Tad	John Brassey
Mam	Elizabeth Perceval
Priod	Maria Farringdon Harrison
Plant	Albert Brassey, Thomas Brassey, iarll 1af Brassey, Henry Brassey, John Brassey

Thomas Brassey

Roedd Thomas Brassey (7 Tachwedd 1805 – 8 Rhagfyr 1870) yn beiriannydd sifil a chynhyrchydd nwyddau adeiladu, oedd yn gyfrifol am adeiladu rhan helaeth rheilffyrdd y byd yn ystod y 19eg ganrif. Erbyn 1847 roedd o wedi adeiladu tua threan y rheilffyrdd ym Mhrydain, ac erbyn ei farwolaeth ym 1870 roedd o wedi adeiladu 5 y cant o reilffyrdd y byd, gan gynnwys saith deg pump y cant o reilffyrdd Ffrainc, rheilffyrdd dros Ewrop ac yng Nghanada, Awstralia, De America ac India. Adeiladodd bontydd, ddociau, orsafoedd a thwnelli hefyd, heb sôn am longau, pyllau, ffatrioedd a threfnu systemau dŵr a charthffosydd. Adeiladodd rhan o system carthffosydd Llundain. Roedd ganddo gyfrandaliadau yn y llong ‘Great Eastern’, adeiladwyd gan Isambard Kingdom Brunel. Gadawodd ffortiwn o dros bum miliwn o bunnau, buasai’n werth tua chwe chant miliwn erbyn heddiw.^[1]

Traphont Cefn Mawr, gyda Phont Cario Dŵr Pontcysyllte o'i blaen hi

Bywyd cynnar

Cafodd Thomas Brassey ei eni ar 8 Tachwedd 1805; ei rieni oedd John Brassey, ffermwr, a’i wraig Elizabeth.^[2] Cafodd addysg gartref hyd at 12 oed, ac aeth o wedyn i Ysgol King’s, Caer.^[3] Pan oedd o’n 16 oed, daeth o’n brentis i dirfesurydd ac asiant, William Lawton. Tra oedd o’n brentis, roedd o’n cynorthwyydd i dirfesurydd yr A5 ac wedi cyfarfod â Thomas Telford. Daeth o’n bartner i William Lawton, a symudodd i Benbedw. Tyfodd eu cwmni i gynnwys perchnogaeth a rheolaeth dros chwareli, gwaith brics ac odynau calch. Defnyddiwyd eu brics yn Lerpwl a datblygwyd Brassey ffyrdd newydd o symud eu cynnyrch, megis paledau a rheilffordd yn defnyddio disgyrchiant rhwng chwarel a phorthladd. Bu farw Lawton, a daeth Brassey yn berchennog i'r cwmni.^[2][4][5][6]

Gwaith cynnar ym Mhrydain

Dechreuodd Brassey ei yrfa fel peiriannydd sifil gan adeiladu ffordd 4 milltir yn Bromborough a phont yn Saughall Massie yng Nghilgwri^[7] Cyfarfu George Stephenson tro oedd Stephenson yn adeiladu Rheilffordd Lerpwl a Manceinion ac awgrymodd Stephenson y dylai Brassey gweithio ar adeiladu rheilffyrdd. Adeiladodd Brassey draphont Penkridge ym 1837, yn ogystal â 10 milltir o’r rheilffordd rhwng Stafford a Wolverhampton. Mae’r draphont yn dal i sefyll ac yn cario trenau.^[4] Wedyn enillodd o gytundebau i weithio ar Rheilffordd Llundain a Southampton, Rheilffordd Caer a Chryw, Rheilffordd Glasgow, Paisley a Greenock a Rheilffordd Manceinion a Sheffield.

Cytundebau cynnar yn Ffrainc

Opening ceremony of the Rouen and Le Havre Railway in 1844

Pan sefydlwyd Rheilffordd Paris a Rouen, appoyntwyd Joseph Locke ei beiriannydd. Ystyriodd Locke bod cynigion y contractwyr Ffrangeg yn rhy ddrud, felly derbynnodd cynnig gan Thomas Brassey a William Mackenzie ym 1841. Enillodd Brassey a Mackenzie 4 cytundeb rhwng 1841 a 1844, gyda chyfanswm o 437 milltir, gan gynnwys Rheilffordd Orléans a Bordeaux. Ond, wedi’r chwyldro ym 1948, roedd creisis ariannol yn Ffrainc ac roedd rhaid i Brassey chwilio am waith rhywle arall.

Cwympiad traphont Barentin

Traphont Barentin wedi ail-adeiladu

Syrthiodd traphont Barentin ym mis Ionawr 1846, un o’r ychydig o drychinebau yn yrfa Brassey. Adeiladwyd y bont gyda brics, ac yn ôl y gytundeb, dylir ddefnyddio cynnyrch lleol, a syrthiodd y traphont ar ôl sawl diwrnod o law trwm.^[4] Ailadeiladwyd y traphont yn defnyddio priddgalch gwahanol, a thalodd Brassey'r cost. Mae’r draphont yn sefyll hyd at heddiw, ac yn cael ei defnyddio o hyd.^[4]

"Mania rheilffordd”

Cyrhaeddodd y mania tra oedd Brassey’n adeiladu rheilffyrdd yn Ffrainc. Adeiladwyd llawer o reilffyrdd ym Mhrydain. Ymunodd Brassey â’r mania, ond dewisodd ei gytundebau a buddsoddwyr yn ofalus.^[2] Arwyddodd 9 cytundeb ym 1845, i adeiladu dros 340 milltir o reilffordd.^[4] Dechreuodd Brassey a Locke Rheilffordd Caerhirfryn a Chaerliwelydd ym 1844 yn mynd trwy dyffryn Afon Lune, a dros Shap, 70 milltir o hyd.^[2] Roedd ei waith ym 1845 yn cynnwys Rheilffordd Dyffryn Trent (50 milltir) a Rheilffordd Caer a Chaergybi (84 milltir), gan gynnwys Pont Britannia dros Afon Menai. Arwyddodd gytundeb i adeiladu Rhelffordd y Caledonian, rhwng Caerliwelydd, Glasgow a Chaeredin dros Beattock yn gweithio gyda’r peiriannydd George Heald^[2] yn ystod 1845 a dechreuodd waith ar reilffyrdd eraill yn Yr Alban. Ym 1846, dechreuodd waith ar Reilffordd Swydd Gaerhirfryn a Swydd Efrog rhwng Lerpwl a Hull. Cafodd Brassey gytundeb i adeiladu 75.5 milltir o’r Rheilffordd y Great Northern yn 1847; roedd William Cubitt y brif beiriannydd i’r rheilffordd. Roedd problem gyda thir corsog y Ffens, a datrysodd Brassey’r broblem gyda chymorth gan Stephen Ballard, un o’i asientau. Gosodwyd haenau o goediach a mawn i greu sail cadarn.^[4] Defnyddir y rheilffordd hyd at heddiw., yn rhan o brif linell yr arfordir dwyreiniol. Dechreuodd Brassey i adeiladu Rheilffordd Gogledd Swydd Stafford yn 1847. Erbyn diwedd y "Mania rheilffordd” roedd Brassey wedi adeiladu trean o reilffyrdd Prydain.^[2]

Ehangu ei waith yn Ewrop

Wedi diwedd y “Railway Mania” ym Mhrydain, gweithiodd ar Reilffordd Barcelona a Mataró Railway (18 milltir o hyd) ym 1848. Ym 1850, gweithiodd ar Reilffordd Prato a Pistoia , (10 milltir) yn Yr Eidal, wedyn Rheilffordd Torino-Milan (60 milltir rhwng Torino a Novara ym1853 a Rheilffordd Canoldir yr Eidal (52 milltir). Yn cydweithio gyda Samuel Morton Peto, adeiladodd Brassey’r [[Rheilffordd Oslo-Bergen (56 milltir). Yn Ffrainc, adeiladodd 133 milltir o cledrau ar Reilffordd Mantes a Caen ym 1852, a Rheilffordd Caen a Cherbourg (94 milltir) ym 1854. Yn cydweithio gyda Joseph Locke, adeiladodd y Rheilffordd Dutch Rhenish (43 milltir) yn Yr Iseldiroedd ym 1852. Yn y cyfamser, adeiladodd llinell Gororau Cymru (51 milltir) ar gyfer Rheilffordd Amwythig a Henffordd, Rheilffordd Henffordd, Ross, a Chaerloyw (50 milltir), Rheilffordd Llundain, Tilbury a Southend (50 milltir) a Rheilffordd Gogledd Dyfnaint rhwng Minehead a Barnstaple (47 milltir).

Rheilffordd Grand Trunk, Canada

Adeiladu Pont Fictoria

Arwyddodd Brassey gytundeb fwyaf ei yrfa ym 1852, i adeiladu Rheilffordd Grand Trunk, Canada, rhwng Quebec a Toronto, 539 milltir o hyd. Peiriannydd y prosiect oedd Alexander Ross a’r peiriannydd ymgynghorol oedd Robert Stephenson. Cydweithiodd Brassey gyda Peto, Betts a Syr William Jackson.

Aeth y rheilffordd ar draws Afon St Lawrence ym Montreal ar Bont Fictoria, Pont diwb cynlluniwyd gan Stephenson, pont hiraf y byd ar y pryd, 1.75 milltir o hyd. Agorwyd y bont ym 1859, ac yn swyddogol ym 1860 gan Dywysog Cymru.^[4]

Roedd problemau’n codi arian i’r prosiect; aeth Brassey i Ganada unwaith i apelio am gymorth ariannol. Roedd y prosiect yn fethiant ariannol, a collodd y cytundebwyr filiwn o bynnau.^[2]

Gwaith Canada

Cynhwysodd ei gytundeb i’r reilffordd y defnydd i gyd i adeiladu’r rheilffordd, gan gynnwys y cerbydau. Adeiladwyd ffatri, y Gwaith Canada, ym Mhenbedw i adeiladu popeth sy’n cynnwys metel. Darganfuwyd safle addas gan George Harrison, brawd yng nghyfraith Brassey. Daeth Harrison rheolwr y ffatri. Adeiladwyd cei ar ochr y ffatri. Cedwyd peiriannau mewn adeilad 900 troedfedd o hyd, yn cynnwys gefail gyda 40 o ffwrneisi, einionau, gordd ager, gweithdy copor, gweithdy coed, siopau patrwm, llyfrgell ac ystafell ddarllen i’r gweithlu. Cynlluniwyd y siop ffitio i adeiladu 40 o locomotifau’n flynyddol, a chynhyrchwyd 300 dros yr 8 mlynedd dilynol. Enwyd yr un cyntaf, ym Mai 1854, yr enw ‘Lady Elgin’, ar ôl gwraig Llywodraethwr Cyffredinol Canada, yr Arglwydd Elgin. Roedd angen canoedd o filoedd o ddarnau i adeiladu’r bont; crëwyd y cwbl ym Mhenbedw neu ffatrioedd eraill yn Lloegr.^[5] Roedd angen dros 10,000 o ddarnau haearn i greu tiwb canolog y bont, gyda tyllau i ffitio hanner miliwn o rybedi.^[2]

Rheilffordd y Grand Crimean Central

Gwaith ar y rheilffordd, 1854

Anfonwyd 30,000 o filwyr o Brydain, Ffraind a Thwrci i ymosod ar Sevastopol ym 1854 yn ystod y Rhyfel Crimea. Roedd hi’n anodd symud nwyddau, bwyd, arfau ac ati, a chynigwyd Brassey, Peto a Betts i adeiladu rheilffordd. Anfonwyd offer, gweithwyr a defnyddiau. Adeiladwyd rheilffordd rhwng Balaclafa a Sevastopol ar ôl saith wythnos.^[8]

Gweithio’n fyd eang

Locomotif Brassey ar Reilffordd Warsaw-Teraspol, 1866

Adeiladodd Brassey rheilffyrdd yn Ne America, Awstralia, yr India a Nepal.^[2] Oherwydd cwymp Banc Overend Gurney ym 1866, roedd problemau cyllidol mawr ym Mhrydain, ond goroesodd Brassey. Adeiladodd Reilffordd Lviv a Chernivtsi er digwyddodd y Rhyfel Awstro-Prwsaidd ar yr un adeg.^[2] Daeth o’n afiach o 1867 ymlaen, ond adeiladodd Reilffordd Chernivtsi a Suczawa. Erbyn iddo farw roedd o wedi adeiladu 5 y cant o filltiroedd o reilffyrdd yn y byd.^[2]

Cytundebau eraill

Doc Fictoria, Llundain, gyda’r lifft heidrolig

Adeiladodd Brassey ffatri peirianwaith yn Ffrainc. Adeiladodd o systemau draeniad a gwaith dŵr yn Kolkata. Adeiladodd o ddociau yn Greenock, Penbedw, Barrow a Llundain. Agorwyd y dociau yn Llundain ym 1857. Roedd sawl warws a seler gwin. Roedd gan y dociau gysylltiad gyda Rheilffordd Llundain, Tilbury and Southend, un o reilffyrdd Brassey.^[4]

Rhwng 7 Tachwedd 1805 ac 8 Rhagfyr 1870

Adeiladodd Brassey carthfosydd yn Llundain ym 1861, rhan o gynllun Joseph Bazalgette. Adeiladodd 12 milltir o’r ffos Lefel Canol, o Kensal Green, o dan Heol Bayswater, Stryd Rhydychen a Clerkenwell, hyd at Afon Lea. Ystyriwyd y tasg un o’r caletach y whaeth o^[9].^[10]

Rhoddodd Brassey gymorth cyllidol i Brunel i adeiladu’r llong SS Great Eastern. Roedd Brassey yn gyfandaliwr yn y prosiect, ac ar ôl marwolaeth Brunel, prynodd, gyda Gooch a Barber, y llong i osod y gablen delegraff gyntaf ar draws y Môr Iwerydd ym 1864.^[11] Roedd ganddo cynllun i adeiladu twnnel o dan y Sianel, ond doedd gan y llywodraethau ddim diddordeb. Roedd ganddo’r syniad o adeiladu camlas dros Panama hefyd.^[12]

Dullau gweithio

Pont Fictoria, Montréal ac enwau’r partneriaid

Fel arfer, gweithiodd Brassey gyda chontractwyr eraill, yn aml Peto a Betts. Cynlluniwyd manylion y prosiectau gan y peirianyddion., sy wedi cynnwys Robert Stephenson, Joseph Locke ac Isambard Kingdom Brunel.^[13] Rheolwyd gwaith is-contractwyr gan asiantau.^[14] Gwnaeth ‘Navvies’ mwyafrif y gwaith. Roedd y mwyafrif yn Saeson yn y dyddiau cynnar, a daeth llawer ohonynt o waith ar camlesi. Yn hwyrach, daeth mwy o’r Alban, Cymru ac Iwerddon, yn arbennig ar ôl y newyn yn Iwerddon. Roddwyd bywyd, lloches, gwisg ac yn achlysurol llyfrgell i’r gweithwyr. Gweithiodd pobl leol ar y cytundebau tramor, neu weithiau gweithwyr o Brydain. Roedd asiantau’n gyfrifol am y prosiectau, yn derbyn canran yr elw, weithiau gyda bonws i orffen yn gynnar a chosb am orffen yn hwyr.^[2]

Cyflogodd Brassey cannoedd o asiantau; Ar ôl iddo arwyddo cytundeb waith, roedd digonedd o bres ar gael i’r asiant. Pe tasai’r asiant wedi cwblhau’r gwaith yn rhatach, roedd yr asiant yn rhydd i gadw’r gweddill. Os oedd problemau annisgwyl, buasai Brassey’n rhoi pres ychwanegol iddynt.^[15] Dros cyfnod o fwy na 20 mlynedd, cyflogodd Brassey tua 80,000 o weithwyr dros 4 cyfandir.^[16] Nid oedd ganddo swyddfa neu bobl i wneud y gwaith gweinyddol; gwnaeth Brassey y cwbl. Roedd ganddo was ac ariannydd.^[17]; ^[18]

Derbynnodd Brassey nifer o anrhyddedau, gan gynnwys y Légion d'honneur Ffrengig a Choron Haearn Awstria.^[19]

Priodas a phlant

Priododd o Maria Harrison ym 1831^[20] a chafodd gefnogaeth oddi wrthi hi, gan gynnwys cefnogaeth ar ddechrau ei yrfa i geisio am gytundeb Traphont Dutton, a’r un dilynol.^[21] Roedd rhaid i’r teulu symud tŷ yn gynnar yn ei yrfa, o Phenbedw i Stafford, Kingston ar Dafwys, Caergwynt a Fareham, yn dilyn ei gwaith. Siaradodd Maria Ffrangeg, ac roedd hi’n bwysig yn y broses o chwilio am gytundebau yn Ffrainc. Symud odd y teulu i Vernon yn Normandi, wedyn Rouen, Paris ac yn ôl i Rouen.^[22] Roedd Maria ei gyfieithydd trwy ei waith i gyd yn Ffrainc.^[23]

Roedd ganddynt 3 mab, a threfnodd Maria eu haddysg yn Llundain.^[24] They had three surviving sons, who all gained distinction in their own right:^[25] Bu farw mab arall yn ifanc iawn.

Bywyd hwyr a marwolaeth

Clywodd Brassey fod ganddo gancer, ond parhaodd gyda’i waith. Ymwelodd â Reilffordd Wolverhampton a Walsall, un o’r reilffyrdd gynharaf.^[26] Arhosodd gartref yn St Leonards, Swydd Sussex, yn hwyr ym 1870.Bu farw Brassey ar 8 Rhagfyr 1870 yn St Leonards a chladdwyd ym mynwent Eglwys Sant Laurence, Catsfield. Gadawodd £5,200, 000; £3,200,000 ym Mhrydain a dros £2,000,000 mewn cronfa ymddiriedolaeth.

Y dyn

Roedd o’n ddyn llawn egni ac oedd yn ddyn trefnus. Gwrthododd i sefydd fel aelod seneddol. Doedd ganddo ddjm diddordeb mewn anrhydeddau; derbynnodd medalau o Ffrainc ac Awstria ond eu gollodd nhw. Dywedir y daeth ei lwyddiant o ysbrydoli eraill yn hytrach nac eu gyrru nhw.^[27] Disgwylodd safonau uchel yng ngwaith ei weithwyr.^[28] Gweithiodd o’n galed a roedd ganddo gof da. Roedd o’n deg i’w gweithwyr ac is-gytundebwyr, a weithiau cymerodd waith heb elw mawr er mwyn rhoi gwaith i’w gweithwyr.^[29]

Oherwydd Brassey, codwyd statws cytundebwyr peirianyddiaeth sifil i lefel peirianwyr yn ystod y 18fed ganrif.^[30]

Coffadwriaeth

Cerflun, Cadeirlan Caer

Cerrig Canmoliant Brassey, Bulkeley

Crëwyd cofeb i’w rhieni gan eu tri meibion yng Nghapel Erasmus, Cadeirlan Caer.^[31] Mae hefyd cerflun ohono yn Amgueddfa Grosvenor, Caer, a phlac yng Nghorsaf reilffordd Caer ac mae’r strydoedd dilynol yn ei goffáu: Brassey Street a Thomas Brassey Close. Mae hefyd 3 heol gyda’i gilydd gyda’r enwau ‘Lord’, ‘Brassey’ a ‘Bulkeley’.^[32] Mae plac glas ar safle Gwaith Canada ar Heol Beaufort ym Mhenbedw.^[33]. Mae trafodaeth ynglŷn â cherflun ohono o flaen Gorsaf reilffordd Caer, ond mae codi pres wedi bod yn broblem.

Ei reilffyrdd

Roedd o’n gyfrifol am adeiladu dros 8500 milltir o reilffyrdd. Erbyn 1847 roedd o wedi adeiladu treian y rheilffydd ym Mhrydain, ac erbyn ei farwolaeth un o bob hugain milltir o reilffordd yn y byd. Adeiladodd o strwythurau eraill ymghlwm â rheilffyrdd hefyd; gorsafoedd, pontydd ac ati.

Rheilffyrdd

Prydain

1830au

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilometrau
Rheilffordd y Grand Junction (rhan)	1833	10	16
Rheilffordd Llundain a Southampton (rhan)	1834	36	58
Rheilffordd Caer a Chryw	1837	11	18
Rheilffordd Glasgow, Paisley a Greenock (rhan)	1837	7	11
Rheilffordd Sheffield a Manceinion	1837	19	31

1840au

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Lancaster a Chaerliwelyw	1844	70	113
Rheilffordd Caer Colun ac Ipswich	1844	16	26
Rheilffordd Caer a Chaergybi	1844	31	50
Rheilffordd Ipswich a Bury	1845	27	43
Rheilffordd Kendal a Windermere	1845	12	19
Rheilffordd Dyffryn Trannon	1845	50	80
Rheilffordd y Caledonian (cytundeb cyntaf)	1845	125	201
Rheilffordd Cyffordd Clydesdale	1845	15	24
Estyniad Rheilffordd Mwyn Gogledd Cymru	1845	5	8
Rheilffordd cyffordd Canolbarth yr Alban	1845	33	53
Rheilffordd Ganolog yr Alban	1845	47	76
Rheilffordd Haughley a Norwich	1845	33	53
Rheilffordd Amwythig a Chaer	1846	35	56
Rheilffordd Lerpwl, Ormskirk a Preston	1846	30	48
Rheilffordd Gogledd Swydd Stafford	1846	48	77
Rheilffordd Swydd Buckingham	1846	40	64
Rheilffordd Mwyn (Cymru)	1846	6.5	10
Rheilffordd y Great Northern	1846	75	121
Rheilffordd Royston a Hitchin	1846	13	21
Estyniad Rheilffordd Shepreth	1846	5	8
Shrewsbury and Hereford Railway	1846	51	82
Cangenni Denny a Falkirk	1846	3.5	6
Rheilffordd Cyffordd Penbedw a Chaer	1847	17.5	28
Rheilffordd Caerlyr a Hitchin	1847	62.5	101
Rheilffordd Hooton a Parkgate	1847	5	8
Rheilffordd Richmond a Windsor	1847	15	24
Rheilffordd Llundain a Southampton	1847	7	11
Estyniad Rheilffordd Amwythig	1847	3	5
Estyniad Rheilfforrdd Blackwall	1847	1.75	3
Rheilffordd Cangen Croesoswallt	1848	2	3

1850au

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Cyffordd Gogledd a De-Orllewin	1851	4	6
Rheilffordd Henffordd, Ross a Chaerloyw	1851	30	48
Cangen Dyffryn Waveney, Rheilffordd Harleston a Beccles	1851	13	21
Rheilffordd Llundain, Tilbury a Southend	1852	50	80
Rheilffordd Warrington a Stockport	1853	12	19
Bideford Extension	1853	6	10
Crystal Palace and West-end Railway	1853	5	8
Rheilffordd Cryw ac Amwythig	1853	32.5	52
Rheilffordd Uniongyrchol Portsmouth	1853	33	53
Rheilffordd Caerwrangon a Henffordd	1853	26	42
Rheilffordd Dyffryn Hafren	1853	42	68
Rheilffordd Coalbrookdale	1853	5	8
Rheilffordd Woodford a Loughton	1853	7.5	12
Rheilffordd Dwyrain Swydd Suffolk	1854	63	101
Rheilffordd Inverness a Nairn	1854	16	26
Rheilffordd Llanllieni a Kington	1854	14	23
Rheilffordd Caersallog a Yeovil	1854	40	64
Pier a Changen Stokes Bay	1855	2	3
Rheilffordd Cyffordd Inverness ac Aberdeen	1856	40	64
Cangenni Sutton a Dyffryn Mole, Rheilffordd Leatherhead, Epsom a Wimbledon	1856	10	16
Rheilffordd Mwyn Cannock	1857	10	16
Rheilffordd Portpatrick	1857	17	27
Rheilffordd Trefyclawdd	1858	12	19
Rheilffordd Woofferton a Tenbury	1859	5	8
Rheilffordd Wenlock	1859	4	6
Rhilffordd Nuneaton a Hinckley	1859	5	8	Rheilffordd Llangollen	1859	6	10
Rheilffordd Ringwood a Christchurch	1859	8	13
Estyniad Rheilffordd Gorllewin Llundain	1859	9	14
Rheilffordd Cantref Tendring	1859	3	5
Rheilffordd Epping ac Ongar	1859	13	21

1860au

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Ashchurch ac Evesham	1862	11	18
Rheilffordd de Swydd Gaerlyr	1860	10	16
Tenbury and Bewdley Railway	1860	15	24
Rheilffordd Llangollen a Chorwen	1860	10	16
Rheilffordd Cannock Chase	1860	3	5
Rheilffordd Disley a Hayfield	1860	3.5	6
Rheilffordd Nantwich a Market Drayton	1863	11	18
Rheilffordd Wenlock a Craven Arms	1861	14	23
Cyffwrdd Clee Hill, Rheilffordd Ludlow a Clee Hill	1861	16	26
Rheilffordd Dunmow	1864	19	31
Rheilffordd Enniskillen a Bundoran	1861	36	58
Rheilffordd Moreton Hampstead	1862	12	19
Rheilffordd Wellington a Market Drayton	1862	16	26
Rheilffordd Bala a Dolgellau	1862	18	29
Rheilffordd Christchurch a Bournemouth	1863	4	6
Rheilffordd Evesham a Redditch	1863	18	29
Rheilffordd Kensington a Richmond (a darnau bach eraill)	1864	7	11
Rheilffordd Silverdale	1864	13	21
Rheilffordd Wolverhampton a Walsall	1865	7	11
Rheilffordd Dwyrain Llundain	1865	2.5	4
Rheilffordd Hull a Doncaster	1864-9	15	24

Eraill

Rheilffordd	Hyd
	milltiroedd	cilomedrau
Rheilffodd Gogledd Swydd Dyfnaint	47	76
Estyniad Rheilffordd Woodbridge	10	16
Estyniad Rheilffordd Kingston	4	6
Rheilffordd Sudbury, Bury St Edmunds a Chaergrawnt	48	77
Estyniad Rheilffordd Chertsey	3	5
Rheilffordd Llundain a Bedford (Prif lein y canolbarth	50	80
Cangen Runcorn	9	14
Rheilffordd Cwm Sirhowy	2	3
Cangen Arpley, Warrington	1.5	2
Rheilffordd Glynebwy	2	3
Rheilffordd Loop Henffordd	2	3
Rheilffordd Swydd Gaerhirfryn a Swydd Efrog	93	150
Rheilffordd Glasgow, Barrhead a Neilson	11	18

Ffrainc

75 o filltiredd y wlad, yn cynnwys:

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Paris a Rouen	1841	82	132
Rheilffordd Orléans a Bordeaux	1842	294	473
Rheilffordd Rouen a Le Havre	1843	58	93
Amiens and Boulogne Railway	1844	53	85
Rheilffordd Rouen a Dieppe	1847	31	50
Rheilffordd Mantes a Caen	1852	113	182
Rheilffordd Le Mans a Mezidon	1852	84	135
Rheilffordd Lyon ac Avignon	1852	67	108
Rheilffordd Sambre a Meuse	1853	28	45
Caen i Cherbourg	1855	94	151
Rheilffordd Dieppe (gosod llinell ychwanegol)	1860

Eraill yn Ewrop

Rheilffordd	Gwlad	Dyddiad	Hyd
			milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Barcelona a Mataró	Sbaen	1848	18	29
Rheilffordd Prato a Pistoja	Yr Eidal	1850	10	16
Rheilffordd Norwy	Norwy	1851	56	90
Rheilffordd Rhenish	Yr Iseldiroedd	1852	43	69
Rheilffordd Turin a Novara	Yr Eidal	1853	60	97
Rheilffordd Frenhinol Denmarc	Denmarc	1853	75	121
Rhelffordd Ganolog yr Eidal	Yr Eidal	1854	52	84
Rheilffordd Turin a Susa	Yr Eidal	1854	34	55
Rheilffordd Elizabeth a Linz	Awstria	1856	40	64
Rheilffordd Bilbao a Miranda	Sbaen	1858	66	106
Rheilffordd Victor Emmanuel	Yr Eidal	1859	73	117
Rheilffordd Ivrea	Yr Eidal	1859	19	31
Rheilffordd Jutland	Denmarc	1860	270	435
Rheilffordd Maremma a Livorno	Yr Eidal	1860	138	222
Rheilffordd Meridionale	Yr Eidal	1863	160	257
Rheilffordd Gogledd Schleswig	Denmarc	1863	70	113
Rheilffordd Lemberg a Czernowitz	Ymerodraeth Awstria (erbyn hyn Wcráin)	1864	165	266
Rheilffordd Viersen a Venlo	O’r Almaen i’r Iseldiroedd	1864	11	18
Rheilffordd Tiraspol a Warsaw	Gwlad Pwyl	1865	128	206
Rhielffordd Kronprinz Rudolph	Awstria	1867	272	438
Rheilffordd Chernivtsi a Suczawa	Ymerodraeth Awstria (erbyn hyn Wcráin)	1867	60	97
Rheilffordd Vorarlberg	Awstria	1870	55	89
Rheilffordd Suczawa and Iaşi	Rwmania	1870	135	217

Canada

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Grand Trunk, Quebec - Toronto	1854–1860	539	867

Yr Ariannin

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Canolog Ariannin	1864	247	398
Rheilffordd La Boca a Barracas	1865	3	5

Awstralia

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Prif linell i'r gogledd, De Gymru Newydd	1859	54	87
Rheilffordd Queensland	1863	78	126

India

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Dwyrain Benga	1858	112	180
Rheilffordd Delhi	1864	304	489
Rheilffordd Grand Chord	1865	147	237

Mauritius

Rheilffordd	Dyddiad	Hyd
		milltiroedd	cilomedrau
Rheilffordd Mauritius	1862	64	103

Llyfryddiaeth

• 'The world the railways made' gan Nicholas Faith; cyhoeddwyr Bodley Head, 1993; isbn =0-370-31299-6
• 'The Railway Builders: Lives and Works of the Victorian Railway Contractors' gan R.S. Joby; Cyhoeddwyr David a Charles, 1983; isbn =0-7153-7959-3
• 'William Heap and his Company' gan John Millar; Cyhoeddwr William Millar, 1976; isbn =0-9510965-1-6

Dolen allanol

• Darlith am Joseph Locke a Thomas Brassey

Cyfeiriadau

1. Gwefan www.royprecious.co.uk
2. Charles Walker, Thomas Brassey, Railway Builder (Frederick Muller, 1969)
3. "Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215071558/ |date=2011-12-15 Gwefan Ysgol King's". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-12-15. Cyrchwyd 2021-12-01.
4. Arthur Helps, Life and Labours of Thomas Brassey (Elibron Classics, 2005)
5. Tom Stacey, Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World (Stacey International, 2005)
6. Doug Haynes, "The Life and Work of Thomas Brassey", Cheshire History
7. 'Village bridge the first by engineering giant’ gan Liam Murphy; Daily Post, 21 Tachwedd 2005
8. Brian Cooke, The Grand Crimean Central Railway, Knutsford (Cavalier House)
9. ’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0
10. ’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0
11. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
12. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
13. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
14. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
15. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
16. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
17. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
18. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
19. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
20. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
21. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
22. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
23. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
24. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
25. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
26. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
27. ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
28. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
29. ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
30. [ http://www.oxforddnb.com/view/article/3289 Geiriadur Rhydychen Bywgraffiad Cenedlaethol]
31. Doug Haynes, "The Life and Work of Thomas Brassey", Cheshire History
32. Gwefan www.chestertourist.com
33. Gwefan y Wirral Globe