Χαλάνδρι

Συντεταγμένες: 38°1′N 23°48′E / 38.017°N 23.800°E / 38.017; 23.800

Χαλάνδρι
Χαλάνδρι 38°1′0″N 23°48′0″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Χαλανδρίου
Έκταση	10,8 km²
Υψόμετρο	185 μέτρα
Πληθυσμός	77.102 (2021)
Ταχ. κωδ.	152 00–152 99
Τηλ. κωδ.	210
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Χαλάνδρι είναι αστική περιοχή και ομώνυμος δήμος του Βορείου Τομέα Αθηνών της Περιφέρειας Αττικής, με 77.102 κατοίκους το 2021 και έκταση 10,805 τετρ.χλμ.. Στην αρχαιότητα ήταν έδρα του Δήμου Φλύας, τόπο καταγωγής του Ευριπίδη. Κατοικήθηκε από Μικρασιάτες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922.

Ο Δήμος διακρίνεται για το εκτενές δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων. Βρίσκεται σε υψόμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 185-230 μέτρων και είναι προσβάσιμος από σημαντικούς αυτοκινητοδρόμους όπως η Αττική Οδός, η Κηφισίας και η Μεσογείων. Εξυπηρετείται μεταξύ άλλων από τους σταθμούς του Μετρό και Προαστιακού, Χαλάνδρι, Πλακεντίας, Αγίας Παρασκευής, Χολαργός και Νομισματοκοπείο.

Σημαντικά μνημεία είναι η Μικρασιατική Κρήνη του Χέλιου σε ανάμνηση της ομώνυμης κρήνης στη Μικρά Ασία, ο ναός της Παναγίας Μαρμαριώτισσας και το Μνημείο Μικρασιατικού Ξεριζωμού.^[1][2]

Ονομασία - ετυμολογία

Η ετυμολογία του ονόματος Χαλάνδρι δεν έχει διευκρινισθεί με σαφήνεια. Διάφορες θεωρίες υφίστανται για την ετυμολογία του ονόματος:

• Η πρώτη θεωρία είναι ότι είχε κάποτε πληθυσμό 1.000 άνδρες, οπότε "Χιλιάνδριον", "Χαλάνδριον", Χαλάνδρι.^[3]
• Μια άλλη εκδοχή είναι να προέρχεται από Τούρκο ή Αρβανίτη μεγαλογαιοκτήμονα, στον οποίο ανήκαν μεγάλες εκτάσεις γης κοντά στη ρεματιά του Χαλανδρίου κατά την τουρκοκρατία.

Ενώ οι παραπάνω εκδοχές δεν είναι επιστημονικά έγκυρες, η ονοματολογική έρευνα στον χώρο τής γλωσσολογίας έχει οδηγήσει στην αναγωγή τού τοπωνυμίου σε τύπο *χαλάδρι < χαράδρι, που είναι υποκοριστικό τής λέξης χαράδρα και οφείλεται στην αρχική μορφή τού εδάφους στην περιοχή.^[4]

Τοπογραφία

Γεωγραφικά το Χαλάνδρι εκτείνεται σε συστάδα λόφων στους πρόποδες του Πεντελικού όρους. Το χαμηλότερο υψόμετρο βρίσκεται στη Λεωφόρο Κηφισίας (160 μέτρα), η κεντρική πλατεία είναι 180 μέτρα και το μέγιστο υψόμετρο στα σύνορα με τα Βριλήσσια είναι 250 μέτρα.^[5] Στο Άνω Πάτημα Χαλανδρίου το υψόμετρο φτάνει τα 300 μέτρα. Το Χαλάνδρι συνορεύει δυτικά με τη Φιλοθέη και το Μαρούσι, βόρεια με το Μαρούσι και τα Βριλήσσια, ανατολικά με τον Χολαργό, και την Αγία Παρασκευή και νότια τα όριά του καθορίζονται από το Νέο Ψυχικό και από τη Λεωφόρο Κηφισίας.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Κύριο λήμμα: Φλύα

Η Παναγία Μαρμαριώτισσα, ένα ρωμαϊκό ταφικό μνημείο το οποίο έχει μετατραπεί σε εκκλησία.

Στην αρχαιότητα το Χαλάνδρι αποτελούσε τον αρχαίο Αθηναϊκό Δήμο Φλύας που τοποθετείτο στη μεσόγαια χώρα, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους.^[6] Σήμερα συνιστά εύρωστη και όμορφη περιοχή στο βόρειο τομέα των Αθηνών. Ο κύριος όγκος των κτιρίων έχει οικοδομηθεί τα τελευταία 30 χρόνια, αν και Αθηναίοι διαμένουν στο Χαλάνδρι τουλάχιστον έναν αιώνα. Τα διοικητικά όρια του σύγχρονου δήμου εκτείνονται από την ομώνυμη ρεματιά μέχρι και τους πρόποδες του πεντελικού όρους. Ο Ησύχιος αναφέρεται στην ονομασία "Φλύα" που προέρχεται από το ρήμα "φλει" και το οποίο σημαίνει "ευκαρπεί", καθώς η γη των Χαλανδραίων είναι πλούσια σε βλάστηση.

Ο δήμος Φλύας πρωτοκατοικείται κατά την Προϊστορική ή την Πρωτοϊστορική Περίοδο και εκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή από το Ψυχικό και τη Φιλοθέη, έως τα Βριλήσσια και την Αγία Παρασκευή, δηλαδή ολόκληρη την έκταση που περικλείεται από Τουρκοβούνια, Πεντέλη και Υμηττό. Η περιοχή παρουσιάζει ενδείξεις εποικισμού κατά την περίοδο της εποχής του Χαλκού (2.600-2.000 π.Χ.) και την Υστεροελλαδική εποχή (1.550-1.100 π.Χ.). Στους κλασικούς χρόνους εμφανίζεται ως τόπος καταγωγής πολλών επιφανών πολιτών της εποχής, όπως ο Ευριπίδης και ο Θεμιστοκλής, ενώ κατά τους Ρωμαϊκούς και Πρωτοχριστιανικούς χρόνους λεηλατείται και ερημώνεται.

Η εγκατάσταση μαρμαράδων στην περιοχή χρονολογείται από την εποχή της ανέγερσης του Παρθενώνα, όταν έφερναν εκεί τους όγκους μαρμάρων και τους έσχιζαν με ξυλόσφηνες, που τις έβρεχαν για να φουσκώσουν. Το άφθονο νερό που υπάρχει στα υπόγεια ποτάμια του Χαλανδρίου ήταν ο λόγος της προτίμησής τους, λόγος που μέχρι πρόσφατα έκανε να λειτουργεί στην περιοχή το μέγα-εργοστάσιο κοπής μαρμάρων με το όνομα “ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ”, το οποίο έδωσε και το όνομα στην στάση “ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ”.

Μετά την ίδρυση Ελληνικού Κράτους

Έτος 1920 - καφενείο στο Ρέμα Χαλανδρίου.

Μετά την αποχώρηση των Τούρκων τσιφλικάδων, τα βοσκοτόπια του Χαλανδρίου περιέρχονται διά διανομής ή διά χρησικτησίας σε Έλληνες κτηνοτρόφους και γεωργούς. Σταδιακά το προάστιο αποτελεί πόλο προσέλκυσης εύπορων ατόμων της αστικής τάξης των Αθηνών, οι οποίοι αγοράζουν οικόπεδα με τεράστιους κήπους και κτίζουν διώροφες επαύλεις. Τέτοιες μονοκατοικίες - επαύλεις με τεράστιο κήπο υπήρχαν εκατοντάδες μέχρι το 1980, αλλά σήμερα απέμειναν λιγοστές. Στα έτη του σύγχρονου ελληνικού κράτους το Χαλάνδρι εμφανίζεται στη διοικητική αρμοδιότητα των Αθηνών. Το 1910 τίθεται σε εφαρμογή το πρώτο σχέδιο πόλεως και το 1925 αποσπάται από το δήμο των Αθηναίων και αναγνωρίζεται ως αυτόνομη κοινότητα της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής. Έναν χρόνο αργότερα, το 1926, ιδρύεται ο οικοδομικός συνεταιρισμός "Εταιρεία Αγροπόλεων" που οικοδομεί μια μικρή έκταση η οποία πρόσκειται στον Υμηττό και αποσπάται ως αυτόνομη Κοινότητα Χολαργού. Το 1929 αποσπάται και το βορειοανατολικό άκρο του Χαλανδρίου υπό την ονομασία Αγία Παρασκευή, λίγους μήνες αργότερα όμως την εσωκλείει ξανά στα διοικητικά του όρια και τη διατηρεί μέχρι το 1931, οπότε και αναγνωρίζεται η τελευταία ως πρωτεύουσα της ανατολικής Νομαρχίας.

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαθίστανται στην περιοχή πολλές οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων και προς ανάμνηση του γεγονότος έχει ανεγερθεί Μνημείο Μικρασιατικού Ξεριζωμού, στο πάρκο των οδών Μικράς Ασίας και Ζαλοκώστα, στο Συνοικισμό Χαλανδρίου.^[7]. Το Χαλάνδρι στα έτη αυτά αποτελούσε τεράστια χερσαία έκταση με διάσπαρτες μονοκατοικίες - επαύλεις (αρχοντικά), μέσα σε ένα κατάφυτο από πεύκα και πλατάνια περιβάλλον. Η οικονομία του βασίζονταν στην κτηνοτροφία και τις καλλιέργειες ιδίως σε οπωροφόρα δένδρα. Με τη βελτίωση του ρυμοτομικού σχεδίου αλλά και λόγω του καλού κλίματος του, το Χαλάνδρι γίνεται παραθεριστικό θέρετρο των Αθηνών^[8].

Γερμανική κατοχή (1941-1944) και μεταπολεμικά χρόνια

Το 1941 με τη γερμανική κατοχή το Χαλάνδρι βυθίστηκε σε τέλμα, έως και το 1944, χρονολογία η οποία σηματοδοτεί τη νέα εποχή του Χαλανδρίου ως αυτόνομου Δήμου της Αττικής. Κατά τη διάρκεια της κατοχής το Χαλάνδρι υπήρξε έδρα Τάγματος της Βέρμαχτ, καθόσον αποτελούσε δίοδο για την επικοινωνία ανταρτών του ΕΛΑΣ από την Πεντέλη και την Πάρνηθα προς την Αθήνα. Στις βορειοανατολικές εκτάσεις του Δήμου, στο πάτημα του βουνού, ζούσαν αγρότες και κτηνοτρόφοι που εκμεταλλεύονταν τις κρατικές γεωργικές εκτάσεις έως και το 1949, έτος κατά το οποίο αποσπάστηκε τμήμα για τον συνοικισμό των Βριλησσίων. Ο Δήμος Χαλανδρίου καταφέρνει να κρατήσει μια οικιστική λωρίδα μέχρι τους πρόποδες του βουνού. Το χωριό συνδέεται με την πρωτεύουσα μέσω του σιδηροδρομικού δικτύου που κινείται κατά μήκος της Λεωφόρου Παλαιολόγου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται χώρος πρασίνου της Αγίας Άννας. Στα τέλη του '50 το σιδηροδρομικό δίκτυο ξηλώνεται και η πρόσβαση είναι εφικτή μέσω της Λεωφόρου Αποστολοπούλου, ενώ αργότερα κύριες οδικές αρτηρίες ορίζονται οι Λεωφόροι Κηφισίας και Μεσογείων. Ο Δήμος Χαλανδρίου κάνει τον κύκλο του ώσπου εντάσσεται πλέον ξανά στο Αθηναϊκό Πολεοδομικό Συγκρότημα. Οι ταβέρνες του Χαλανδρίου πέριξ της Πλατείας Δούρου, με ψητά αρνιά, γουρουνόπουλα αλλά και κυνήγια έχουν μείνει στην Ιστορία. Ο τραγουδιστής Αττίκ και ο Νίκος Γούναρης είχαν σαν έδρα το Χαλάνδρι. Προτομή τους υπάρχει στη λεωφόρο Κηφισίας.

Δικτατορία-Έναρξη μετανάστευσης

Στην εποχή των αρχών της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, το Χαλάνδρι είχε μόλις 15.000 με 20.000 μόνιμους κατοίκους. Ήταν η περιοχή των ταβερνών, των επαύλεων και των πεύκων. Στη λεωφόρο Πεντέλης εκινούντο 1-2 ΙΧΕ ανά λεπτό καθόσον τα Βριλήσια, και η Πεντέλη δεν είχαν ακόμα αστικοποιηθεί, ήταν έρημες περιοχές. Μόνο στην πλατεία Δούρου και πέριξ αυτής υπολογίζεται ότι υπήρχαν τουλάχιστον δέκα φημισμένες ταβέρνες πολυτελείας, όπου σύχναζε η μεγαλοαστική τάξη των Αθηνών. Μερικές από αυτές ήταν η "Αστόρια" (έχοντας δίπλα της δύο κινηματογράφους "Τιτάνια"), "Ο Μίμης" (γουρουνόπουλα ψητά), "Ο κυνηγός, το κυνήγι" (είδη κυνηγίου), "Ο Μίστος" (ταβέρνα βαρελοφρόνων), κλπ. Το Χαλάνδρι είχε πολλούς κινηματογράφους, χειμερινούς και θερινούς, ένας εκ των οποίων υπερπολυτελείας για την εποχή, το Cine "Ελευθερία" (διπλό χειμερινό και θερινό) που καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στο κινηματοθέατρο αυτό κάθε Σάββατο έδιναν παραστάσεις ανερχόμενα ροκ και ποπ συγκροτήματα της εποχής που ανέδειξαν διάσημους μουσικούς, όπως οι Aphrodite's Child (Ντέμης Ρούσσος, Βαγγέλης Παπαθανασίου), ο Βλάσης Μπονάτσος, ο Κώστας Τουρνάς, κλπ. Η έκρηξη της τουριστικής προσέλευσης επί δικτατορίας είχε σαν αποτέλεσμα να μην επαρκούν οι κλίνες των υπαρχόντων Αθηναϊκών ξενοδοχείων και οι κυρίως Αμερικανοί τότε τουρίστες να προωθούνται στα 3 μικρά ξενοδοχεία του Χαλανδρίου. Την περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν στο Χαλάνδρι πολλές θέσεις εργασίας με αποτέλεσμα την προσέλκυση Νέων κατοίκων που μετανάστευσαν από άλλες συνοικίες αλλά και από άλλα μέρη της Ελλάδας (νησιά, Ήπειρος, Πελοπόννησος κλπ).

Από τη μεταπολίτευση έως σήμερα

Μετά τη μεταπολίτευση, το κέντρο της Αθήνας αντιμετώπισε σημαντικά προβλήματα, όπως το νέφος, το κυκλοφοριακό χάος, τις συνεχείς διαδηλώσεις και το υψηλό κόστος ακινήτων. Έτσι στα χρόνια που ακολουθούν, η περιοχή Χαλανδρίου καθίσταται ιδιαιτέρως προσφιλής για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου που αναζητούν ένα καλύτερο επίπεδο διαβίωσης από ό,τι στο ασφυκτικό τότε "κλεινόν άστυ". Λόγω της μεγάλης έκτασης του Δήμου, της αργής και σταδιακής ένταξης των εκτάσεών του στο σχέδιο πόλεως και του δυσπρόσιτου οικονομικά χαρακτήρα του, το Χαλάνδρι συνεχίζει να οικοδομείται έως και σήμερα. Όμως η καταστροφή έχει ήδη γίνει. Υπολογίζεται ότι κόπηκε το 90% των δένδρων του, ότι γκρεμίστηκε το 95% των επαύλεων μονοκατοικιών, και φυσικά των γραφικών ταβερνών του. Στη θέση τους ήρθαν πολυκατοικίες, μεγαθήρια πολυκαταστήματα, στοές, εταιρείες, πεζόδρομοι, κλπ. Στη σύγχρονη ιστορία της πόλης των Χαλανδραίων έχει πλέον διαμορφωθεί ένας ιδιαιτέρως εύρωστος Δήμος που κατορθώνει να συνδυάσει την εμπορική του δύναμη με την κάλυψη των οικιστικών αναγκών αλλά και την εργασιακή εξυπηρέτηση στελεχιακού δυναμικού και μικρεμπόρων. Ολόκληρη η ζώνη της Κηφισίας καλύπτεται από υψηλής αισθητικής επαγγελματικές στέγες παντός αντικειμένου, μεγάλες εκτάσεις του Δήμου καλύπτονται από κλινικές, δημόσιες και ιδιωτικές, ενώ σε ολόκληρη την είσοδο της πόλης (Λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως) οικοδομούνται πολλές από τις πρεσβείες της χώρας.

Ο εμπορικός πεζόδρομος της πόλης καθίσταται μαζί με την Κηφισιά, ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο, ενώ το 2007 αποφασίζεται η μετεστέγαση του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών σε έκταση του Δήμου. Το βασικότερο πρόβλημα σήμερα του Χαλανδρίου, πέραν της υπερδόμησης είναι ότι είναι αναγκασμένο να δέχεται μέσα από το κέντρο του όλη την κίνηση των τροχοφόρων προς Μελίσσια, Βριλήσσια, Πεντέλη, κλπ. Ενώ επί δικτατορίας υπήρχε ένα αυτοκίνητο ΙΧ παρκαρισμένο στην Κεντρική πλατεία και την πλατεία Δούρου, συν 1-2 ταξί, σήμερα είναι αδύνατο να βρεθεί θέση στάθμευσης.

Πολεοδομικά χαρακτηριστικά - συνοικίες

Το Χαλάνδρι είναι μια μεγάλη πόλη, αλλά διατηρεί παρά ταύτα συνοχή γύρω από τον οικιστικό πυρήνα στην καρδιά του δήμου. Γύρω από το εμπορικό κέντρο εκτείνονται οι εξής ζώνες: Αγία Βαρβάρα στα δυτικά, Πολύδροσο στα βόρεια, Άνω Χαλάνδρι στα βορειοανατολικά, Πάτημα στα ανατολικά και Κάτω Χαλάνδρι στα νότια. Στο Άνω Χαλάνδρι έχουν αναπτυχθεί οι γειτονιές της Τούφας, της Φραγκοκκλησιάς και της Μεταμόρφωσης, ενώ στο Κάτω Χαλάνδρι έχει αναπτυχθεί το Νέο Χαλάνδρι γύρω από το Νομισματοκοπείο. Το Πάτημα επεκτείνεται βόρεια, πέραν της Λεωφόρου Αναπαύσεως, προσεγγίζοντας την Πεντέλη, ενώ το Πολύδροσο αναπτύσσεται στα όρια των Δήμων Χαλανδρίου και Αμαρουσίου. Επιπλέον, επί της Οδού Μικράς Ασίας οικοδομήθηκε ο μικρός συνοικισμός των προσφύγων Μικρασιατών, ενώ στο Τρίγωνο της Αγίας Βαρβάρας ο επισκέπτης συναντά τον οικισμό Σίδερα, έναν από τους παλαιότερους οικισμούς του Χαλανδρίου όπου διασώζονται μικρές ιστορικές κατοικίες αναλλοίωτες.

• 
  Αστικά κτίσματα κέντρου.
• 
  Άνω Χαλάνδρι.
• 
  Η οδός Ηρώδου Αττικού.
• 
  Η οδός Πολυδρόσου.
• 
  Σπιτάκια στην οδό Γιασεμιών.

Περιβάλλον

Ρεματιά Χαλανδρίου.

Η Ρεματιά Πεντέλης- Χαλανδρίου (Ποταμός Καλαμάς) είναι ένας από τους λίγους πνεύμονες πρασίνου που έχουν διατηρηθεί στην υπερκορεσμένη πρωτεύουσα των Αθηνών. Πηγάζει από το πλούσιο σε πηγές νερού Πεντελικό Όρος, νοτιοανατολικά του ποταμού Κηφισού και βορειοδυτικά της ρεματιάς της Παλλήνης. Συγκεκριμένα, πηγάζει από τα διοικητικά όρια του Δήμου Νέας Πεντέλης, χωρίζει στην κάθοδό της τους Δήμους Μελισσίων και Βριλησσίων ώσπου να καταλήξει στην εύφορη γη των Χαλανδραίων και να "σβήσει" σταδιακά στα διοικητικά όρια του Αμαρουσίου (στη συνοικία της Αγίας Φιλοθέης) και να διακλαδιστεί σε μικρότερα ρέματα στο Δήμο Φιλοθέης (που συναντούν τα Τουρκοβούνια). Η ρεματιά αυτή υπήρξε και η αφορμή του εποικισμού του δήμου Φλύας από πολύ παλιά, καθώς τα νερά που χύνονταν έδιναν ζωή στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Η ρεματιά πλούτισε τις περιοχές που διαρρέει με πλούσια και σπάνια βλάστηση, όπως αντίστοιχα προίκισε την Κηφισιά ο ομώνυμος ποταμός.

Από ιστορικά στοιχεία φαίνεται πως συνέβαλε στο δεύτερο σύστημα υδροδότησης της Αττικής κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, μετά την ύδρευση από τον Υμηττό, ενώ στάθηκε και η αφορμή για την ανάδειξη των περιοχών απ' όπου διέρχεται, ως μερικές από τις πιο όμορφες οικιστικές ζώνες του λεκανοπεδίου. Ο κύριος όγκος της βλάστησης αποτελείται από μεσογειακά δάση με πιο χαρακτηριστική την πευκοβλάστηση. Δυστυχώς, οι περιοχές αυτές υπέστησαν το οικολογικό "έγκλημα" της παρασιτογόνου βαμβακίασης από τους μελισσοκόμους, ενώ προς εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών του λεκανοπεδίου σε πολλά σημεία έχει μπαζωθεί από δρόμους και λεωφόρους (με πιο χαρακτηριστική τη διέλευση της Αττικής Οδού). Το μόνο έργο που πάγωσε ήταν η γέφυρα της οδού Λακωνίας που είχε σκοπό το 2004 να συνδέσει το Πολύδροσο και τη λεωφόρο Κηφισίας με τη Λεωφόρο Πεντέλης, την Αττική Οδό και τον Προαστιακό στο ύψος των Βριλησσίων, δημιουργώντας όμως πολλά συγκοινωνιακά προβλήματα. Παρά ταύτα, στο ύψος του Χαλανδρίου υπάρχει ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση ως προς τη διαφύλαξής της με αιχμή το Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος και Ρεματιάς Πεντέλης - Χαλανδρίου που ιδρύθηκε το 1990 και έχει ως σκοπό τη διατήρηση της Ρεματιάς στη φυσική της κατάσταση χωρίς παρεμβάσεις που αλλοιώνουν τον χαρακτήρα της ως πνεύμονα πρασίνου.

Στη Ρεματιά Χαλανδρίου βρίσκεται και το Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς,το οποίο για περισσότερο από τρεις δεκαετίες φιλοξενεί το ομώνυμο φεστιβάλ όπου κάθε καλοκαίρι παρουσιάζει πλήθος καλλιτεχνών και ποικιλία εκδηλώσεων. Ανακαινίστηκε πλήρως μετά την καταστροφική πυρκαγιά το Μάιο του 2015. ^[9]

Συγκοινωνία

Ο δήμος Χαλανδρίου βρίσκεται σε ένα αρκετά κομβικό σημείο του λεκανοπεδίου. Περιβάλλεται από τις δύο πιο βασικές λεωφόρους που παρέχουν πρόσβαση στο κέντρο της Αθήνας από το Βόρειο Τομέα και τον ανατολικό τομέα της πρωτεύουσας, δηλαδή τις λεωφόρους Κηφισίας και Μεσογείων. Επίσης στα διοικητικά όρια του δήμου ξεκινάει και η βασική διαδρομή προς το Πεντελικό όρος. Στα σύνορα του Χαλανδρίου με τους γειτονικούς του δήμους, λειτουργούν από το 2004 οι σταθμοί Χαλάνδρι, Δουκίσσης Πλακεντίας και 2 ακόμα σταθμοί, που γεωγραφικά ανήκουν στο Δήμο Χαλανδρίου, Αγ.Παρασκευή και Νομισματοκοπείο, καθώς επίσης και οι σταθμοί του προαστιακού Πεντέλης και Δουκίσσης Πλακεντίας. Επιπλέον, ο δήμος εξυπηρετείται από πλήθος γραμμών λεωφορείων και τρόλεϊ Αρχειοθετήθηκε 2014-02-13 στο Wayback Machine., που εξυπηρετούν το ευρύτερο συγκρότημα των βορειοανατολικών προαστίων.

Η διέλευση της Αττικής Οδού στα σύνορα με το βόρειο δήμο των Βριλησσίων και η διάνοιξη της οδού Ηρακλείτου, αποσυμφόρησε αρκετά την κορεσμένη λεωφόρο Πεντέλης, που αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο προς την λεωφόρο Κηφισίας μέσω του Χαλανδρίου. Με τις νέες συγκοινωνιακές επεμβάσεις που έγιναν το κέντρο του δήμου αποσυμφορήθηκε αρκετά, αλλά δεν παύει λόγω της θέσης του να δέχεται ακόμα σημαντικό κυκλοφοριακό φορτίο. Παρά την κυκλοφοριακή μελέτη που εφαρμόστηκε το 2009 στην περιοχή της Μεταμόρφωσης (Τούφας) τα κυκλοφοριακά προβλήματα στην περιοχή εξακολουθούν να είναι οξυμένα, εξαιτίας κυρίως της αποσπασματικής εφαρμογής της μελέτης και της ελλιπούς αστυνόμευσης. Έως το 2020, προβλέπεται ο δήμος να καταστεί ιδιαιτέρως προνομιούχος σε θέματα συγκοινωνίας, καθώς θα περιβάλλεται σε ολόκληρη την έκτασή του από σταθμούς του Μετρό, με την ολοκλήρωση της γραμμής 4 του μετρό U που θα κινείται περιμετρικά των Τουρκοβουνίων και θα κάνει στάσεις στην υπερκορεσμένη Λεωφόρο Κηφισίας, ενώ θα εξυπηρετεί το κέντρο του Δήμου μέσω της στάσης "Σίδερα Χαλανδρίου".

• 
  Σταθμός Χαλανδρίου.
• 
  Κόμβος Δουκίσσης Πλακεντίας.

Οικονομικά στοιχεία

Το Χαλάνδρι αποτελεί εμπορικό κέντρο που συγκεντρώνει αγοραστικό κοινό από όλο το Βόρειο Τομέα ακόμα και από άλλες περιοχές της πόλης. Επίσης αποτελεί και εστία έντονης επιχειρηματικής δράσης με πληθώρα επιχειρήσεων και αποτελεί και πόλο έλξης στελεχιακού δυναμικού, μαζί με το γειτονικό Μαρούσι. Στη μεγάλη έκταση του δήμου εξάλλου υπάρχει χώρος για διευθέτηση των ποικίλλων ζωνών και αυτό φαίνεται πως έχει γίνει με μεγάλη επιτυχία, καθώς υπάρχουν ζώνες που θυμίζουν μεγαλούπολη και οικιστικές ζώνες που θυμίζουν επαρχιακή κωμόπολη.^[10] Ο Δήμος ειδικεύεται στο εμπόριο και στην παροχή υπηρεσιών. Στην πόλη εδρεύουν πολλές από τις μεγάλες ελληνικές εταιρείες, κυρίως σε δυο δρόμους, την Εθνικής Αντιστάσεως και την Κηφισίας. Η περιοχή προσφέρει και πληθώρα επιλογών στον ιδιωτικό χώρο της Υγείας. Στα διοικητικά όρια προσφέρεται χώρος και για πολλές από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικά πρεσβείες των Αθηνών, ενώ μελετάται η μεταφορά του Υπουργείου Οικονομικών στο χώρο του Νομισματοκοπείου, κάτι που προβλέπεται να καταστήσει το δήμο ακόμα πιο σημαντικό κόμβο του λεκανοπεδίου της πρωτευούσης.

• 
  Εμπορικός πεζόδρομος.
• 
  Παλαιοπώλης, Χαλάνδρι

Πληθυσμιακή εξέλιξη

Η θέση του Χαλανδρίου στο Βόρειο Τομέα.

Ο πληθυσμός του Δήμου σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το 1991 ανερχόταν σε 66.285 και το 2001 σε 74.034. Με αυτά τα νούμερα, το Χαλάνδρι είναι ο μεγαλύτερος δήμος των βορείων προαστίων με το Μαρούσι να ακολουθεί σε κοντινή απόσταση με περίπου 70.000 άτομα. Μπορεί ο γειτονικός δήμος να είναι μεγαλύτερος σε έκταση αλλά το Χαλάνδρι δε διαθέτει πλέον ακατοίκητες, εκτός σχεδίου ζώνες (πέρα από τη ζώνη του Νομισματοκοπείου), όπως συμβαίνει με το αχανές Μαρούσι. Ακολουθεί πίνακας με στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ για την πληθυσμιακή εξέλιξη του Χαλανδρίου τα τελευταία χρόνια, καθώς και εκτιμήσεις για την ανοικοδόμηση το 2007:

Χρονολογία	Πληθυσμός Δήμου	Έκταση Δήμου	Πυκνότητα Δόμησης	Προστιθείς Πληθυσμός	Νέα Αύξηση Πληθυσμού	Αθροιστική Αύξηση
1981	54.320	10,805	5.027	54.320	-	-
1991	65.287	10,805	6.042	10.967	20,18%	20,18%
2001	71.684	10,805	6.634	6.397	9,79%	29,97%
2011	74.192	10,805	6.851	2.350	3,27%	33,24%

πρωτογενείς πηγές:ΕΣΥΕ, Δήμος Χαλανδραίων

Προσωπικότητες

Προσωπικότητες που γεννήθηκαν στο Χαλάνδρι

• Αρχαιότητα
  • Ευριπίδης, αρχαίος συγγραφέας
  • Θεμιστοκλής, αρχαίος πολιτικός και στρατιωτικός
• Νεώτεροι χρόνοι
  • Βασίλειος Δούρος, Επιχειρηματίας και δωρητής της ομώνυμης πλατείας (Πλατεία Δούρου)
  • Γεώργιος Καμίνης, πρώην δήμαρχος Αθηναίων ^[11]
  • Χρυσόστομος Κατσουλιέρης, ηγούμενος της νέας αδελφότητας της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου, διωχθείς από τη Δικτατορία
  • Κωστής Παπαγιώργης, δημοσιογράφος ^[12]

Δείτε επίσης

Δήμος Χαλανδρίου

Εικόνες

• 
  Καρέλειο Ίδρυμα.
• 
  Τζίνα Μπαχάουερ.
• 
  Θέατρο Ρεματιάς.
• 
  Πλατεία Φλύας.
• 
  Επαύλεις στο Πολύδροσο Χαλανδρίου.
• 
  Κεραμοσκεπή νεοκλασικά.
• 
  Διατηρηθέντα αρχοντικά Χαλανδρίου.

Δείτε επίσης

• Απόλλων Χαλανδρίου (ποδόσφαιρο)
• Α.Ε. Χαλανδρίου
• Γυμναστικός Σύλλογος Χαλανδρίου
• 3ο Σύστημα Προσκόπων Τούφας Χαλανδρίου
• Δήμος Χαλανδρίου

Παραπομπές

1. Μνημείο Μικρασιατικού Ξεριζωμού στο Χαλάνδρι, Μικρασιατικά
2. «Η Κρήνη του Χέλιου, από το Μελί Μικράς Ασίας στο Συνοικισμό Χαλανδρίου, mikrasiatis.gr, 10/01/2022». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2022. 
3. Δήμος Χαλανδρίου: "Η Ιστορία του Χαλανδρίου", έκδοση 1971
4. Φαίδων Κουκουλές, «Ετυμολογικά και σημασιολογικά», 1955, Αθηνά 59, σελ. 195-197.
5. Google earth: Τοπογραφία Χαλανδρίου
6. Αττικά του Παυσανία: Ο Αττικός Δήμος Φλύας
7. Μνημείο Μικρασιατικού Ξεριζωμού στο Χαλάνδρι
8. Μπουγας, Ιωαννης Π (29 Ιουνίου 2019). «ENOTHTA: Εκκλησιαστικές φωτογραφίες του 20ου αιώνος. ανάρτηση 5η». ENOTHTA. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2019. 
9. «Αρχική». Δήμος Χαλανδρίου. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2023. 
10. Μαχητική Φωνή, ημερήσια εφημερίδα του Χαλανδρίου, 2006
11. «Γιώργος Καμίνης». www.lifo.gr. 14 Μαΐου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2021. 
12. «Ο Κωστής Παπαγιώργης μιλά στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο για την έννοια του θανάτου». www.lifo.gr. 22 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2021. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Χαλάνδρι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Χαλάνδρι

• Δήμος Χαλανδρίου
• https://www.kathimerini.gr/society/562209442/elstat-ta-apotelesmata-tis-apografis-toy-nomimoy-plithysmoy-stin-ellada/