Ֆելիքս Պիրանի

Ֆելիքս Պիրանի
Ծնվել էփետրվարի 2, 1928(1928-02-02)[1]
Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն
Մահացել էդեկտեմբերի 31, 2015(2015-12-31) (87 տարեկան)
Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն
Մասնագիտությունֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)Լոնդոնի թագավորական քոլեջ
Ալմա մատերՏորոնտոյի համալսարան և Քեմբրիջի համալսարան[2]
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][3]
Գիտական ղեկավարHermann Bondi? և Alfred Schild?[2]
Եղել է գիտական ղեկավարGareth Williams?[2], Reza Tavakol?[2], Nick Woodhouse?[2], Robert Daniel Norman?[2] և Peter Szekeres?[2]
Երեխա(ներ)Simon Pirani?

Ֆելիքս Պիրանի (անգլ.՝ Félix Arnold Edward Pirani, փետրվարի 2, 1928(1928-02-02)[1], Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն - դեկտեմբերի 31, 2015(2015-12-31), Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն), բրիտանացի ֆիզիկոս, հայտնի է հարաբերականության ընդհանուր տեսության վերաբերյալ կատարած իր աշխատանքներով, Լոնդոնի համալսարանի Թագավորական քոլեջի ռելյատիվ խմբի ղեկավար (1968-1983): Նա հայտնի է նաև իր բացասական տեսակետների և միջուկային զինաթափման համար պայքարից։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆելիքս Պիրանին ծնվել է Մեծ Բրիտանիայում, ծագումով Պիրանից հրեա ընտանիքում, բայց նրա մեծ պապը՝ Ջեյմս Չարլզ Քոեն Պիրանին (անգլ.՝ James Charles Cohen Pirani) 1817 թվականին ծնվել է Բիրմինգհեմում։ 1842 թվականին տեղի է ունենում նրա հարսանիքը Աբիգեյլ Դևիսի հետ (1821-1897), որը Լիդսում առաջին հրեական ամուսնությունն էր։ Այնուհետև նա ընտանիքով տեղափոխվել է Ավստրալիա և 1858 թվականի փետրվարի 20-ին ժամանել է Մելբուրն քաղաք։ Նրա եղբոր որդներից մեկը՝ Ֆրեդերիկ Պիրանին (1858-1926) դարձավ Նոր Զելանդիայի հայտնի քաղաքական գործիչներից մեկը[4]։ Ֆելիքսի պապը` Սեմուել Գաբրիել Պիրանին (անգլ.՝ Samuel Gabriel Pirani, 1853, Լիդս կամ Ուորիկ - 1930, Մելբուրն), փաստաբան էր և «Consolidated Index of Cases Judicially Noticed in the High Court of Australia: 1903-1913» համախմբված ինդեքսի հեղինակն էր։

Ֆելիքսի հայրը՝ Մաքս Պիրանին (1898, Սենտ Կիլդա (Վիկտորիա), Մելբուրն - 1975, Լոնդոն) հայտնի դաշնակահար էր, իսկ մայրը՝ Լեյլա Դաբլադեյը (1893-1985)՝ ջութակահար[5]։ 1923 թվականին հայրը ստեղծել է «The Pirani Trio»-ն, որտեղ հանդես են եկել իր կինն ու թավջութակահար Չարլզ Համբուրգը[6]։ Հետագայում Լեյլա Պիրանին դարձավ գրքի հեղինակ և մի շարք երաժշտական ստեղծագործություններ գրեց երեխաների և երիտասարդների համար։

Նա սովորել է Ալֆրեդ թագավորի Հոլդերս Գրին տարածքում գտնվող մասնավոր դպրոցում։ 1940-1941 թվականներին իր ընտանիքի հետ բնակվում էր Կանադայում, այնուհետև Մելբուրնում և Նոր Զելանդիայում։ 1941 թվականի վերջին ընտանիքը վերադարձավ Վանկուվեր։ Այստեղ նա ավարտել է Լորդ Բինգի ավագ դպրոցը և ընդունվել է Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարան։ Երկրորդ դասընթացի ավարտից հետո նա ծնողների հետ տեղափոխվեց Լոնդոն, որտեղ նրա հայրը բացեց մասնավոր երաժշտական դպրոց։ 1944 թվականից սովորել է Արևմտյան Օնտարիոյի համալսարանում, մասնագիտացել է ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի բնագավառում, ապա տեղափոխվել է Տորոնտոյի համալսարան (1949): Առաջին դիսետարցիան 1951 թվականին՝ նվիրված գրավիտացիոն դաշտի քանակականացմանը, պաշտպանել է Կարնեգի Մելոն համալսարանում՝ Ալֆրեդ Շիլդի ղեկավարությամբ, իսկ երկրորդը՝ «Մեխանիկայի հարաբերական հիմունքները» պաշտպանել է 1956 թվականին Քեմբրիջի համալսարանում՝ Հերման Բոնդի ղեկավարությամբ։ Նա Դուբլինում ուսանել է Էրվին Շրյոդինգերի և Ջոն Սինգի հետ, իսկ Բրայս Դեվիտի հետ՝ Հյուսիսային Կարոլինայի համալսարանում։

1958 թվականից աշխատել է Լոնդոնի Քինգսի քոլեջում՝ Հերման Բոնդիի խմբում։ 1968 թվականից ի վեր, որպես պրոֆեսոր Պիրանն էր ղեկավարում խումբը։ Նա հրաժարական տվեց 1983 թվականին, Մարգարետ Թետչերի դեմ բուհերի քարոզարշավի շրջանակներում պատրաստեց մոտ տասնյակ ասպիրանտներ, այդ թվում` Պիտեր Շեկերեսը։ Պիրանին քաղաքականապես ակտիվ էր, մասնակցում էր բողոքական շարժմանը, եղել է Բրիտանական գիտության սոցիալական պատասխանատվության ընկերության անդամ։

Իր գիտական աշխատանքից բացի, Պիրանին զբաղվում էր գիտության տարածմամբ։ Ֆելիքս Պիրանին նաև մի քանի մանկական գրքերի հեղինակ է։ Կյանքի վերջին տարիներին նա նաև զբաղվել է քանդակագործությամբ և խճանկարների ստեղծմամբ։

Գիտական գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պիրանիի ամենահայտնի աշխատանքները գրավիտացիոն ճառագայթման և գրավիտացիոն դաշտերի դասակարգման վերաբերյալ են։

1950-ականների սկզբին գրավիտացիոն ճառագայթման խնդիրը այդքան էլ պարզ չէր։ Այդ ժամանակ պահպանվել էր Նաթան Ռոզենի և Լեոպոլդ Անդելդի այն տեսակետները, որ գրավիտացիոն ալիքներ ներկայացման համար օգտագործվում է նրանց նկարագրությունները կոորդինատային համակարգերում, և հետևաբար դրանք գոյություն չունենՙ ավելի մեղմ ասած մարմինները շարժվում են միայն ծանրության ուժի ազդեցությամբ։ Գրավիտացիոն ալիքի առաջին ճշգրիտ լուծումը 1956-1957 թվականներին գտել է Պիրանին՝ Հիրան Բոնդիի և Այվորոմ Ռոբինսոնի ղեկավարությամբ։

1957 թվականին Հյուսիսային Կարոլինայում տեղի ունեցած կոնֆերանսում, երբ օգտագործում էին Ջոն Սինգհի, Ալեքսեյ Պետրովի և Անդրե Լիհներիովիչի կողմից մշակված մաթեմատիկական գործիքները, Պիրանին ակնհայտորեն ցույց տվեց հարաբերականության ընդհանուր տեսության մեջ գրավիտացիոն ալիքների կենտրոնական դերը՝ առաջին անգամ ճշգրիտ նկարագրելով հարաբերական արագացումը[7]։ Այս նկարագրության հիման վրա Ռիչարդ Ֆեյնմանը նույն կոնֆերանսում ներկայացրեց իր հայտնի փաստարկը, և հիմնական ուղղորդող հարաբերականների տեսակետը վերջ դրեց գրավիտացիոն ալիքների իրական գոյության մասին քննարկմանը[8]։

1957 թվականին նա կատարեց իր ակնհայտ աշխատանքը և կատարեց գրավիտացիոն դաշտերի դասակարգումը։

Բացի այդ Պիրանին և Շիլդը 1950-ականների սկզբին հիմք դրեցին հարաբերականության ընդհանուր տեսության մեջ կանոնավոր քվանտացման տեսությանը[9]։

Մայքլ Քրեմփինի (անգլ.՝ Michael Crampin) հետ միասին Պիրանին եղել է կիրառական դիֆերենցիալ երկրաչափության գիրքի հեղինակ[10]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պիրանին ամուսնացել է երկու անգամ և երկու անգամ էլ ամուսնալուծվել է[11]։ Առաջին կնոջ՝ Ալեքսանդրա (Ալիքս) Լիի հետ ամուսնացել է 1953 թվականինՙ ով մասնագիտությամբ հոգեթերապևտ էր։ Նրանք երեխաներ ունեին՝

  • Աբիգեյլ (1955)
  • Սայմոն, Օքսֆորդի էներգետիկայի ուսումնասիրության ինստիտուտի (The Oxford Institute for Energy Studies) ավագ գիտաշխատող, ընդդիմադիր ակտիվիստ, ԽՍՀՄ-ի և Ռուսաստանի ժամանակակից պատմության մի շարք գիտական աշխատանքների հեղինակ[12][13]։
  • Ադամ (1963), ֆինանսական վերլուծաբան։

Երկորդ կինը Դինա Գեհտն էր(անգլ.՝ Dina Hecht)[14]: Նրա հետ ամուսնալուծությունից հետո, նա երկար ժամանակ քաղաքացիական ամուսնության մեջ էր Մարթա Մոնտելոնիի (իտալ.՝ Marta Monteloni) հետ և մեծացրել է երկու խորթ երեխաներին։ Մարթան մահացավ 2005 թվականին, դրանից հետո Ֆելիքսը հարաբերությունների մեջ էր Ջուլիա Վելլակոթիի (անգլ.՝ Julia Vellacott) հետ։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  3. ↑ CONOR.Sl
  4. ↑ Whittall G.W. From Gallipoli to the Skies: The story of a young man who dreamed of flying. — Xlibris AU, 2014. — С. 8. — ISBN 9781499018011
  5. ↑ Newman R., Kirtley K. Alma Rose: Vienna to Auschwitz. — Amadeus Press, 2003. — С. 32. — (Amadeus Series). — ISBN 9781574670851
  6. ↑ Gordon K. Greene (2007). «Max Pirani (Arranger)». The Canadian Encyclopedia (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
    Gordon K. Greene (12/15/13). «Max Pirani». The Canadian Encyclopedia (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
  7. ↑ Pirani, Felix A. E. Invariant formulation of gravitational radiation theory(անգլ.) // Phys. Rev. — 1957. — Т. 105. — № 3. — С. 1089—1099. — doi:10.1103/PhysRev.105.1089 — Bibcode: 1957PhRv..105.1089P
  8. ↑ Kennefick D. Controversies in the History of the Radiation Reaction problem in General Relativity(անգլ.) // ArXiv General Relativity and Quantum Cosmology e-prints. — 1997. — Bibcode: 1997gr.qc.....4002K — gr-qc/9704002
  9. ↑ Jim Ritter (2016 թ․ փետրվարի 28). «Professor Felix Pirani: Physicist who did valuable work on gravitational waves» (անգլերեն). Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 19-ին.
  10. ↑ Crampin M., Pirani F.A.E. Applicable Differential Geometry. — Cambridge University Press, 1986. — 399 с. — (Lecture note series / London mathematical society, V. 59). — ISBN 9780521231909
  11. ↑ «Felix Pirani, mathematician — obituary» (անգլերեն). The Telegraph. 6:16PM GMT 10 Feb 2016. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 19-ին.
  12. ↑ group="Прим.">Среди написанных Саймоном Пирани монографий: «The Russian Revolution in Retreat» (Routledge, 2008), «Change in Putin’s Russia: Power, Money and People» (Pluto, 2009), «Russian and CIS Gas Markets and their Impact on Europe» (OUP, 2009), «Central Asian and Caspian Gas Production and the Constraints on Export» (2012), «The Russian Gas Matrix: How Markets Are Driving Change» (2014)
  13. ↑ «Simon Pirani, Senior Research Fellow». The Oxford Institute for Energy Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 10-ին.
  14. ↑ «Генеалогия семьи Пирани2» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենսագրություն
Նեկրոլոգիա
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր