Kapitolio ti Filipinas
| Politika ti Filipinas |
|---|
 |
Daytoy ket listaan dagiti agdama ken dati a nailian a kapitolio a siudad iti Filipinas, a mangiraman idi las-ud ti kolonisasion dagiti Kastila, ti Umuna a Republika ti Filipinas, ti Mankomunidad ti Filipinas, ti Maikadua a Republika ti Filipinas , ti Maikatlo a Republika ti Filipinas, ti Maikapat a Republika ti Filipinas ken ti agdama a Maikalima a Republika ti Filipinas.[1]
Ti agdama a kapitolio a siudad ti Manila, ket nabangon idi babaen ti bilin ti presidente idi Hunio 24, 1976.
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi Abril 23, 1521 ni Ferdinand Magellan ket simmanglad idiay Cebu. Isu ket kinablaawan babaen ni Rajah Humabon, nga isu ken kaduan idi ti asawana ken dgaiti agarup a 800 natibo, ket binuniagan idi dagiti Kastila idi Abril 14, 1521 ken naikeddeng nga isuda dagidi immuna a Katoliko a Filipino. Ni Magellan, nupay kasta, ket napaay a nagtunton iti Filipinas para iti balangat ti Espania, gapu ta napatay met idiay kaarruba nga Isla ti Mactan.
Idi 1570 ti ekspedision ti Kastila ket nga inbilin babaen ti kongkistador a ni Miguel López de Legazpi ket nagdemanda ti pannakaparukma ti Manila. Ti maikadua a tagabilinna, ni Martín de Goiti ket napan idiay Cebu ken simmangpet idiay Manila. Dagiti Muslim a Tagalog ket kinablaawanda met dagiti gangganaet, ngem ni Goiti ket addaan met idi ti sabali a plano. Ti puersa ti Kastila dagiti 300 a soldado ket nagmartsada idiay Manila ken nakilabanda iti maysa a gubat kadagiti nakaro a naarmasan a Kastila ken napardas nga inakda dagiti pagtaengan dagiti natibo. Ni Legazpi ken dagiti kaduana ket simmurotda iti simmaruno a tawen ken nakitulagda iti kappia kadagiti tallo a rajah ken nagurnos iti konseho ti siudad a binukel dagiti dua a mayor, dagiti 12 a konsehal, ken sekretario.
Ti nadidingan a siudad ket ammo idi a ti Intramuros, idiay akin-abagatan nga igid ti Karayan Pasig ket naipatakder tapno masalakniban dagiti nagkolonia a Kastila. Idi Hunio10, 1574, ni Ari Felipe II ti Espania ket innikkanna ti Manila ti titulo iti Insigne y Siempre Leal Ciudad ("Naisalumina ken Agnanayon a Matalek a Siudad"). Idi 1595, ti Manila ket nairangarang a kas ti kapitolio ti Is-isla ti Filipinas ken nagbalin a sentro ti trans-pasipiko a panagtagilako ti pirak kadagiti ad-adu ngem tallo a siglo.
Dagiti sabali a kapitolio
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Baguio ket dati idi a naikeddenga kas ti "kalgaw a kapitolio" ti pgilian manipud idi 1903 aginggana idi 1976. Ti presidensial a mansion ket adda iti kaunegan dagiti patingga ti sisudad, ken ti Kangatuan a Korte ket agtengtengel pay laeng kadagiti sesionda iti kalgaw ti Abril–Mayo idiayBaguio. Ti Bilin ti Presidente Blng. 940 iti 1976 ket saan a nangibagbaga iti Baguio nga agtuloy a kas ti "kalgaw a kapitolio", ngem ti siudad ket agtengtengel pay laeng iti daytoy a pannakaisalumina iti saan nga opisial a kapasidad.
Listaan
[urnosen | urnosen ti taudan]| Lokasion | Grupo ti Isla | Manipud | Aginggana | Deskripsion |
|---|---|---|---|---|
| Cebu | Visayas | 1565 | 1569 | Ni Miguel Lopez de Legaspi ket nangibangon ti immuna a pagtaengan ti Kastila iti purpuro. |
| Panay | Visayas | 1569 | 1571 | Maikadu a pagtaengan dagiti Kastila. Nabangon a kas kapitolio sakbay ti pannakaparukma ti Manila. |
| Manila | Luzon | 1571 | 1898 | Nagserbi a kas tugaw ti kolonial a gobierno ti Espania idiay Filipinas |
| Bacolor, Pampanga | Luzon | 1762 | 1764 | Temporario a kuartel ti kolonial a gobierno ti Kastila idi las-ud ti Panangsakup ti Britaniko iti Manila. |
| San Miguel, Bulacan | Luzon | 1897 | 1897 | Nagserbi a kas kapitolio iti nabiit ti biagna a Republika ti Biak-na-Bato |
| Cavite El Viejo | Luzon | 1896 | 1898 | Ili ni Heneral Emilio Aguinaldo nga idiay ti nakairangarangan ti wayawaya idi las-ud ti Rebolusion ti Filipinas. |
| Manila | Luzon | 1898 | 1941 | Nagserbi a kas tugaw ti gobierno idi las-ud ti militar a Panangsakup ti Estados Unidos, sibilian nga insular a gobierno, ken ti Mankomunidad aginggana idi Sangalubongan a Gubat II. idi 1901, ti kapitolio ket sinakopna dagiti kadennana nga ili a kas ti Ermita, Tondo, Santa Cruz, Santa Ana de Sapa, San Nicolas, San Miguel, San Fernando de Dilao, Lugar ti Puerto, Pandacan, Sampaloc, Quiapo, Binondo, Malate, San Andres, ken Santa Mesa tapno mangporma iti maysa a siudad. Ti lugar nga ayan idi a pakatawtawagan iti Manila, ket nanaganan iti Intramuros, ken ammo pay a kas ti "nadidingan a siudad". |
| Iloilo, Isla ti Panay | Visayas | 1898 | 1898 | Kalpasan ti Pannakatnag ti Manila, ti Kastila a Gobernador-Heneral a ni Diego de los Ríos ket pinadasna a pinaungar ti kolonial a gobierno idiay Iloilo aginggana idi dagiti puersa ti Kastila ket simmuko kadagiti Amerikano. |
| Zamboanga | Mindanao | 1898 | 1898 | |
| Malolos, Bulacan | Luzon | Septiembre 15, 1898 | Marso 31, 1899 | Nagserbi a kas ti Opisial a Kapitolio ti Republikano a gobierno iti las-ud ti Gubat ti Filipino-Amerikano. |
| San Isidro, Nueva Ecija | Luzon | 1899 | 1899 | Kalpasan idi pinarukma dagiti Amerikano ti Malolos idi Marso 31, 1899, ni Aguinaldo ket inyalisna ti kuartelna kadagiti nadumaduma nga ili tapno mangpadas a manglisi dagiti puersa ti Amerikano ken mangituloy ti rebolusionna. |
| Angeles, Pampanga | ||||
| Cabanatuan, Nueva Ecija | ||||
| Bamban, Tarlac, | ||||
| Siudad ti Tarlac, Tarlac, | ||||
| Bayombong, Nueva Vizcaya | ||||
| Bayambang, Pangasinan | ||||
| Palanan, Isabela | Luzon | 1900 | 1901 | Ti naudi a naglemmengan ni Aguinaldo aginggana idi natiliw babaen dagiti puersa ni Frederick Funston ken simmuko kadagiti Amerikano. |
| Manila | Luzon | 1941 | 1945 | Nagserbi a kas tugaw ti gobierno idi las-ud ti Panangsakup ti Hapon ken ti naesponsoran ti Hapon a Maikadua a Repbulika ni José P. Laurel. |
| Isla ti Corregidor | Luzon | 1941 | 1942 | Temporario a kuartel ti Mankomunidad ti eksilo a gobierno nga indauluan babaen ni Presidente Manuel L. Quezon idi rinaut dagiti puersa ti Hapon ti Manila. |
| Washington, D.C. | Estados Unidos | 1942 | 1944 | |
| Siudad ti Tacloban | Daya a Visayas | 1944 | 1945 | Simmangladan a lugar ni Heneral Douglas MacArthur ken dagiti puersa ti Amerikano kadagiti kinaudi a paset ti Sangalubongan a Gubat II. Nagserbi a kas temporario a kuartel ti Mankomunidad nga indauluan babaen ni Presidente Sergio Osmeña aginggana iti liberasion. |
| Baguio | Luzon | 1944 | 1945 | Kalpasan ti Gubat ti Manila, ti kuartel ti Maikadua a Republika ket naiyalis idiay Baguio aginggana idi inrangarang ni Laurel ti pannakawaswasna idiay Tokyo. |
| Nara/Tokyo | Hapon | 1944 | 1945 | |
| Manila | Luzon | 1945 | 1948 | Nagbalin a kapitolio ti Maikatlo a Republika kalpasan ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan. |
| Siudad ti Quezon | Luzon | 1948 | 1976 | Babaen ti Republika Tignay Blng. 333 babaen ni Elpidio Quirino. |
| Manila | Luzon | 1976 | Agdama | Bilin babaen ni Ferdinand Marcos idi Hunio 24, 1976 babaen ti Bilin ti Presidente Blng. 940. Nagurnos manen iti kapitolio ken tugaw ti gobierno babaen ti pannakainkorporado |
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Kapitolio ken Tugaw ti Gobierno ti Filipinas". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-11-01. Naala idi 2014-12-09.
