Jerzy Duda-Gracz

Jerzy Duda-Gracz
	; Pomnik malarza w Galerii Artystycznej na placu Grunwaldzkim w Katowicach
Imię i nazwisko	Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz
Data i miejsce urodzenia	20 marca 1941 ; Częstochowa
Data i miejsce śmierci	5 listopada 2004 ; Łagów
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	ASP w Krakowie / Wydział Grafiki filii w Katowicach
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	symbolizm
	Ważne dzieła
	Józefowi Chełmońskiemu; Exodus; Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha; Wigilia '81; Piękny instalator; Golgota Jasnogórska ; Chopinowi;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Duda-Gracz właśc. Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz (ur. 20 marca 1941 w Częstochowie, zm. 5 listopada 2004 w Łagowie) – polski malarz, rysownik, scenograf, profesor, ojciec reżyserki teatralnej Agaty Dudy-Gracz.

Życiorys

Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie)^[1], a następnie Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wydział Grafiki w filii w Katowicach (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach), gdzie otrzymał dyplom w 1968 roku. Później pracował w ZWUS. Nauczał na Wydziale Grafiki w latach 1976–1982, był docentem, nauczycielem akademickim malarstwa i grafiki^[2]. W latach 1992–2001 nauczał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracownik Wydziału Radia i Telewizji im. K. Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Twórczość

Profesor Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz był określany jako „wnikliwy satyryk” o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady – głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską.

Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.

Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.

Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: „maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów – tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem” ; „Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne”.

Z okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że „żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata”.

Śmierć

Twórca zmarł na trzeci zawał serca^[3] 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie.

Dzieła

Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:

Pamięci ojca (1970)
List na zachód (1973)
Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha (1977)
Kalendarz polski (1981)
Wigilia (1981)

Stworzył wiele autoportretów oraz portretów – m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.

Cykle malarskie

Motywy i Portrety Polskie (1968–1979)
Motywy, Tańce, Dialogi Polskie (1980–1983)
Obrazy Jurajskie (1984–1986)
Obrazy Arystokratyczno-Historyczne (1985–1991)
Pejzaże Polskie i Obrazy Prowincjonalno-Gminne (od 1986)
Golgota Jasnogórska (2000–2001)

Cykl obrazów „Chopinowi”

Od 1999 malarz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora katowickiego artysty – Fryderyka Chopina^[4]. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych – każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wedle słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. Chopinowi składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych („Etiudy”, „Preludia”, „Pieśni”), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.

Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii [1], a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Największe realizacje

Przemienienie – plafon utworzony dla kościoła pw. Przemienienia Pańskiego we wsi Kamion-Toporów (Parafia św. Franciszka z Asyżu w Toporowie) – 1995
Golgota Jasnogórska, klasztor o.o. Paulinów, Częstochowa – 2000/2001

Realizacje scenograficzne

1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski w Katowicach, Katowice
1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S.I. Witkiewicza, Zakopane
1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków

Ważniejsze wystawy

W Polsce

„Kultura Ludowa. Kultura Narodowa”, Galeria Zachęta, Warszawa 1978
„Polaków Portret Własny”, Muzeum Narodowe, Kraków 1979
„Malarstwo Polskie XX wieku”, Muzeum Narodowe, Kraków 1984
„Życie Ludzi – Los Ziemi”, Galeria Zachęta, Warszawa 1986
„Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej”, Muzeum Historii M. Kraków 1999
„Osobni” Muzeum Śląskie, Katowice 2000
„Chopinowi” Jerzy Duda-Gracz, Teatr Wielki Warszawa 2005

Za granicą

„Novy Ruch Polonaise”, Galeria Espace Cardin, Paryż 1974
41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja 1984
20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia 1986, 1987
Wystawa Światowa „EXPO'92" Sewilla 1992
„Sztuka z Polski”, Krefeld 1998

Zbiory

Prace w zbiorach krajowych

W Muzeach Narodowych

Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki – Łódź, Muzeum Collegium Maius – Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN – Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej – Katowice, Muzeum Karykatury – Warszawa.

Muzea okręgowe i miejskie

Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów.

Galerie sztuki współczesnej

Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.

Prace w zbiorach zagranicznych

Muzeum Ufizzi – Florencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. Puszkina – Moskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag – Wiedeń, Muzeum Miejskie – Oldenburg

Oraz w galeriach i kolekcjach sztuki współczesnej

Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.

Kolekcje prywatne

Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta-Alexandra księcia zu Hohenlohe-Oehringen.

Nagrody i odznaczenia oraz upamiętnienie artysty

Nagrody, medale i wyróżnienia regulaminowe oraz nagrody za wystawy i działalność artystyczną

Nagroda Krytyki im. Cypriana Kamila Norwida, 1975
Nagroda Prezesa Rady Ministrów II Stopnia, 1979
Nagroda Prezydenta Miasta Katowice
Nagroda Wojewody Katowickiego
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, (1985)
Nagroda TPSP – Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku („Obrazy holenderskie”), 1987
Nagroda Polskiego Radia Katowice im. Juliusza Ligonia
Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych, 1988
Medal „Polonia” i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92), 1993
Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna „Metafory” im. Klemensa Janickiego, Bydgoszcz, 1998
Nagroda „Hanys”, Ruda Śląska, 2000

Ordery i odznaczenia

Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (Postanowieniem Prezydenta RP z 21 lutego 2000 r., „W uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”)^[5]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)^[6]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
Nagroda Św. Brata Alberta (Warszawa 2001)

Upamiętnienie

Uchwałą Rady Miasta Katowice 2007 roku nazwano jedną z ulic M.Katowice imieniem Jerzego Dudy-Gracza. W 2007 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 540 tys. sztuk znaczek pocztowy o nominale 1,35 zł przedstawiający autoportret Jerzego Dudy-Gracza^[7].

Zobacz też

Ulica Jerzego Dudy-Gracza w Katowicach

Przypisy

↑ plsp.ids.czest.pl [dostęp 2013-04-13].
↑ Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 140. ISBN 83-223-2644-0.
↑ Chopinowi Duda-Gracz. muzeum-miedzi-art.pl. [dostęp 2023-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-09)].
↑ Renata Panas. Chopinowi Duda-Gracz. „Wychowanie Muzyczne w Szkole”, 2012. Stowarzyszenie Nauczycieli Muzyki..
↑ M.P. z 2000 r. nr 13, poz. 279
↑ M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 6.
↑ 2007.11.05. Twórczość Jerzego Dudy Gracza. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).

Bibliografia

Jerzy Duda Gracz – Pro Memoria – wrocławska kolekcja, katalog wystawy, Muzeum Miejskie Wrocławia, 2005, ISBN 83-89551-12-8.
Kamiński Ireneusz Jan, Duda Gracz, Penta, 1997.
Matynia A., Powroty, Agaton, 1994.
Matuchniak-Krasuska Anna, O recepcji groteski J. Dudy Gracza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1999.
Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 31. ISBN 83-60353-11-5.
Toeplitz Krzysztof Teodor, Jerzy Duda Gracz, Arkady, 1985, 1992, ISBN 83-213-3600-0.

Linki zewnętrzne

Prof. przew. kwal. I Jerzy Dierżysław Duda vel Gracz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2017-11-01] .
Prezentacja obrazów artysty w Galerii Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej
Jerzy Duda-Gracz. Totalny striptiz – wywiad z artystą na temat jego malarstwa

[1] sp.ids.czest.pl [dostęp 2013-04-13].

[2] Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 140. ISBN 83-223-2644-0.

[3] Chopinowi Duda-Gracz. muzeum-miedzi-art.pl. [dostęp 2023-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-09)].

[Chopinowi-4] Renata Panas. Chopinowi Duda-Gracz. „Wychowanie Muzyczne w Szkole”, 2012. Stowarzyszenie Nauczycieli Muzyki..

[5] M.P. z 2000 r. nr 13, poz. 279

[6] M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 6.

[7] 2007.11.05. Twórczość Jerzego Dudy Gracza. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]