Krzysztof Opaliński

Krzysztof Opaliński
	; Łodzia
Rodzina	Opalińscy herbu Łodzia
Data i miejsce urodzenia	21 stycznia 1609 ; Sieraków
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1655 ; Włoszakowice
Ojciec	Piotr Opaliński
Matka	Zofia Kostka
Żona	Teresa Czarnkowska
Dzieci	z Teresą Czarnkowską:; Piotr Adam Opaliński; Jan Karol Opaliński; Zofia Krystyna Opalińska; Teodora Konstancja Opalińska; Ludwika Maria Opalińska; Franciszka Teodora Opalińska
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Krzysztof Opaliński (ur. 1609 w Sierakowie nad Wartą. zm. 7 grudnia 1655^[1] we Włoszakowicach) – poeta, rzymski katolik, od 1637 wojewoda poznański, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1641 roku^[2], starosta śremski w 1632 roku^[3], jeden z przywódców opozycji magnackiej przeciw Władysławowi IV i Janowi Kazimierzowi. Autor wydanych anonimowo „Satyr” (1650).

Podczas potopu szwedzkiego, 25 lipca 1655 roku poddał Wielkopolskę Szwedom.

Życie

Syn Piotra Opalińskiego. Poślubił Teresę Czarnkowską 28 maja 1634 r. Miał dwóch synów: Piotra Adama Opalińskiego i Jana Karola Opalińskiego i cztery córki. Razem ze swoim bratem Łukaszem Opalińskim studiował w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu (1620-1625). Studiował w Lowanium w latach 1626–1629 (m.in. u Eryciusa Puteanusa i Nicolausa Vernulaeusa^[4]), Orleanie w 1629 roku, Strasburgu w 1630 roku^[5]. Po powrocie do Polski objął urząd starosty śremskiego. Rozpoczął także aktywny udział na scenie politycznej. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 16 lipca 1632 roku^[6]. Podpisał pacta conventa Władysława IV Wazy w 1632 roku^[7]. Poseł na sejm koronacyjny 1633 roku^[8]. Poseł sejmiku średzkiego na sejm ekstraordynaryjny 1634 roku^[9]. Poseł na sejm zwyczajny 1635 roku^[8]. W 1637 r. przejął pozycję wojewody poznańskiego po zmarłym wuju Janie Opalińskim. W roku 1642 współzawodniczył z Bogusławem Leszczyńskim o starostwo nad Wielkopolską, przyznane jednak temu drugiemu. W 1644 roku stał na czele polskiego poselstwa do Paryża. Był wysłannikiem króla, zastępował go podczas zawarcia małżeństwa per procura z Ludwiką Marią Gonzagą 5 listopada 1645 i przywiózł młodą królową do Polski.

Był elektorem Jana II Kazimierza w 1648 roku z województwa poznańskiego^[10], podpisał jego pacta conventa^[11]. Na Sejmie w 1654 r. uczestniczył w koalicji magnackiej zawiązanej razem z Januszem Radziwłłem, Janem Leszczyńskim i Jerzym Lubomirskim, zmierzającej do obalenia króla^[12].

Podczas potopu szwedzkiego podkanclerzy Bogusław Leszczyński dostał rozkaz obrony terenów Wielkopolski. Jednak w lipcu 1655 r. wyjechał on z Wielkopolski z powodu choroby^[13] i obowiązek obrony spadł na Krzysztofa Opalińskiego. 24 lipca wraz z 14-tysięczną armią pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej spotkał się z armią szwedzką pod Ujściem. Mimo bardzo dobrej pozycji strategicznej Andrzej Karol Grudziński wydał rozkaz ewakuacji, dzięki czemu Szwedzi zajęli ich dogodne pozycje strategiczne. Panika, która pojawiła się w obozie polskim, zmusiła Krzysztofa Opalińskiego, Andrzeja Karola Grudzińskiego oraz innych mniejszych magnatów wielkopolskich do podpisania w 25 lipca 1655 kapitulacji. Podpisany dokument przekazywał Karolowi Gustawowi pełną władzę nad województwami poznańskim i kaliskim, całością dóbr państwowych i kościelnych oraz miastami. Karol Gustaw z kolei obiecywał zachowanie dotychczasowych swobód. Oddając się pod protekcję, magnaci chcieli uniknąć walki we własnych majętnościach, liczyli też na pomoc w trwającej wojnie z carem i Chmielnickim.

Zmarł w 1655 r. we Włoszakowicach w wieku 45 lat. Pochowany razem ze swoim ojcem w katakumbach kościoła w Sierakowie. W 1995 r. sarkofag przeniesiono do Zamku w Sierakowie

Gimnazjum w Sierakowie

Osobny artykuł: Gimnazjum w Sierakowie.

W 1647 roku odkupił miasteczko Sieraków od swojego brata Łukasza i przeprowadził się tam. W 1650 otworzył w miejscowości pierwsze gimnazjum wspólnie z Janem Amosem Komeńskim. W dziedzinie pedagogiki współpracował również z socynianami Martinusem Ruarusem i Janem Ludwikiem Wolzogenem i katolikiem Samuelem Twardowskim. Do nauczania nie dopuszczał jezuitów, a absolwentów swojej szkoły posyłał na dalsze kształcenie w Niderlandach^[4].

Problematyka utworów

W swoich Satyrach podejmował problematykę społeczną i moralną. Utwór inspirowany był dziełami starożytnymi (stoicyzmem Seneki, utworami Horacego, Persjusza i Juwenalisa) i współczesnym mu katolicyzmem. Opaliński prezentuje życie społeczne Rzeczypospolitej, krytykując postępujące zepsucie i proponując reformy społeczne i gospodarcze (oczynszowanie chłopów i zniesienie pańszczyzny i przymusu propinacyjnego, wzmocnienie mieszczaństwa, popieranie rozwoju miast, protekcjonizm w gospodarce, organizacja oświaty ludowej)^[4]. Był zwolennikiem tolerancji religijnej wobec prawosławia^[4].

Prezentował też wzorzec osobowy szlachcica-demokraty, wyposażonego w szereg cnót, takich jak sprawiedliwość, uczciwość, poszanowanie porządku, tradycji i praw innych do wolności, kierowanie się dobrem. Krytykował też wady poszczególnych stanów (W szczególności szlachty i duchowieństwa): egoizm, warcholstwo, brak szacunku do władzy, przekupstwo, rozrzutność, pijaństwo, lenistwo, ciemnotę i zabobonność^[14]. Upadek obyczajów jest przyczyną psucia ustroju Rzeczypospolitej. Wskazywał, że cechuje się on nadmierną władzą Sejmu i indywidualnej wolności szlacheckiej (W tym liberum veto)^[14].

W opinii jego przeciwników Satyry były niezamierzonym opisem wad samego autora^[15].

Dzieła

Satyry sive Icon animorum, albo przestrogi do naprawy rządu y obyczajów w Polszcze należące, na pięć xiąg rozdzielone. Roku Pańskiego 1650 (Leszno 1650 – wydanie anonimowe, ^2 Poznań 1840, ^3 Wrocła 1953, ^4 Kraków 2004)
Listy Krzysztofa O. do brata Łukasza, 1641-1653 (red. R. Pollak, M. Pełczyński, A. Sajkowski, Wrocław 1957).

Przypisy

↑ Opaliński Krzysztof, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-12-07] .
↑ Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839-1846, s. 380.
↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 118.
↑ ^a ^b ^c ^d Polak 2011 ↓.
↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik CXIX, 2012, 2, s. 290.
↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 352.
↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.
↑ ^a ^b Jan Dzięgielewski, Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, Warszawa 1992, s. 174.
↑ Przemysław Paradowski, W obliczu „nagłych potrzeb Rzeczypospolitej”. Sejmy ekstraordynaryjne za panowania Władysława IV Wazy, Toruń 2005, s. 253.
↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 253.
↑ Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 20.
↑ Ludwik Kubala, Wojna moskiewska R. 1654-1655 Warszawa, Gebethner i Wolff, 1910 seria: „Szkice Historyczne” 3, s. 104, 370.
↑ Ludwik Kubala Wojna szwecka w roku 1655 i 1656 Lwów, 1914, seria: „Szkice Historyczne” 4 str. 80.
↑ ^a ^b Śliwa 2009 ↓, s. 435.
↑ Karol Szajnocha, Krzysztof Opaliński: szkic historyczny, Lwów 1895.

Bibliografia

Michael J. Mikoś, Polish Baroque and Enlightenment Literature: An Anthology. Ed. Michael J. Mikoś. Columbus, Ohio/Bloomington, Indiana: Slavica Publishers. 1996. 104-108. ISBN 0-89357-266-7 (contains a short biography and „Satire III: On Burdens and Oppressions of Peasants in Poland.”)
RyszardR. Polak RyszardR., Opaliński Krzysztof, [w:] AndrzejA. Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 275–276 .
MichałM. Śliwa MichałM., Opaliński Krzysztof, [w:] MichałM. Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn politycznych, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 434-435 .
Kate Wilson, The Politics of Toleration Among the Szlachta of Great Poland: Rafał Leszczyński (1579-1636) and Krzysztof Opaliński (1609-55), Slovo 14/2002

Linki zewnętrzne

Krzysztof Opaliński – Encyklopedia „Wiem”
Krzysztof Opaliński Satyry albo przestrogi do naprawy rządu i obyczajów (wybór)
Dzieła Krzysztofa Opalińskiego w bibliotece Polona

[1] Opaliński Krzysztof, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-12-07] .

[2] Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839-1846, s. 380.

[3] Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 118.

[CITEREFPolak2011-4] Polak 2011 ↓.

[5] Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik CXIX, 2012, 2, s. 290.

[6] Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 352.

[7] Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.

[Dzięgielewski-8] Jan Dzięgielewski, Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, Warszawa 1992, s. 174.

[9] Przemysław Paradowski, W obliczu „nagłych potrzeb Rzeczypospolitej”. Sejmy ekstraordynaryjne za panowania Władysława IV Wazy, Toruń 2005, s. 253.

[10] Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 253.

[11] Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 20.

[12] Ludwik Kubala, Wojna moskiewska R. 1654-1655 Warszawa, Gebethner i Wolff, 1910 seria: „Szkice Historyczne” 3, s. 104, 370.

[13] Ludwik Kubala Wojna szwecka w roku 1655 i 1656 Lwów, 1914, seria: „Szkice Historyczne” 4 str. 80.

[CITEREFŚliwa2009435-14] Śliwa 2009 ↓, s. 435.

[15] Karol Szajnocha, Krzysztof Opaliński: szkic historyczny, Lwów 1895.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Za panowania Piastów	Dzierżykraj z Człopy (1020–?) Jakub z Bnina (1120–?) Dobrogost z Szamotuł (1216–1226) Dionizy z Goździkowa (1226–1234) Bogumił Dzierżykraj (1234–1242) Mościc z Wielkiego Koźmina (1242–1252) Przedpełk (1252–1253) Hertobald (1253–1255) Mikołaj z Grzymisławia (1255–1260) Beniamin z Grabowy (1260–1264) Janko z Czarnkowa (1264–1270) Przedpełk (1270–1277) Jakub z Bnina (1277–1281) Tomisław z Szamotuł (1281–1286) Beniamin Zaremba (1286–1287) Tomisław z Szamotuł (1288–1293) Beniamin Zaremba (1293–1297) Piotrko? (1297–1299) Sędziwój z Jarocina (1299–1306) Kiełcz z Brudzewa (1306–1308) Dobrogost z Dzwonowa (1308–1320) Przybysław (1326–1328) Wincenty z Szamotuł (1328–1332) Mikołaj z Biechowa (1332–1340) Jarosław z Iwna (1340–1343) Maciej Borkowic (1343–1358) Pasek z Wolicy (1358–1371)
Za panowania Andegawenów i Jagiellonów	Wincenty z Krępy (1371–1386) Bartosz Wezenborg (1387–1393) Jędrzej z Szamotuł (1393–1400) Mścisław Bardzki (1400–1406) Sędziwój Ostroróg (1406–1441) Jan z Bnina (1441–1449) Łukasz I Górka (1449–1475) Stanisław Ostroróg (1475–1477) Maciej z Bnina Opaliński (1477–1493) Mikołaj z Kutna (1493–1495) Jan Starszy Świdwa Szamotulski (1495–1496) (Jan) Sędziwój Czarnkowski (1496–1499) Jan Ostroróg (1500–1501) Andrzej Szamotulski (1501–1511) Mikołaj Lubrański (1511–1519) Stanisław Kościelecki (1519–1535) Łukasz II Górka (1535–1538) Janusz Latalski (1539–1557) Marcin Zborowski (1557–1561) Andrzej Kościelecki (1561–1565) Łukasz III Górka (1565–1573)
Za monarchii elekcyjnej	Stanisław Górka (1573–1592) Hieronim Gostomski (1592–1609) Jan Ostroróg (1610–1622) Piotr Opaliński (1622–1624) Stanisław Przyjemski (1624–1628) Jan Opaliński (1628–1637) Krzysztof Opaliński (1637–1655) Jan Leszczyński (1655–1661) Andrzej Karol Grudziński (1661–1678) Krzysztof Grzymułtowski (1679–1687) Rafał Leszczyński (1687–1692) Wojciech Konstanty Breza (1692–1698) Stanisław Małachowski (1698–1699) Stanisław Leszczyński (1699–1709) Franciszek Zygmunt Gałecki (1709–1711) Andrzej Aleksander Radomicki (1711–1726) Maciej Radomicki (1726–1728) Władysław Radomicki (1728–1737) Michał Raczyński (1737) Antoni Józef Poniński (1738–1742) Ludwik Bartłomiej Szołdrski (1742–1753) Stefan Garczyński (1753–1754) Stanisław Potocki (1754–1760) Florian Łubieński (1760–1765) Antoni Barnaba Jabłonowski (1765–1778) August książę ordynat Sułkowski (1778–1786) Józef Klemens Mielżyński (1786–1793)
Prezesi Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prowincji Poznańskiej	Joseph von Zerboni di Sposetti (1815–1824) Johann Friedrich Theodor von Baumann (1825–1830) Eduard Heinrich Flottwell (1830–1840) Adolf von Arnim-Boitzenburg (1840–1842) Carl Moritz von Beurmann (1843–1850) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1850–1851) Eugen von Puttkamer (1851–1860) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1860–1862) Karl Wilhelm von Horn (1862–1869) Otto von Königsmarck (1869–1873) William Barstow von Guenther (1873–1886) Robert von Zedtlitz-Trützschler (1886–1890) Hugo von Wilamowitz-Moellendorff (1890–1899) Karl Julius Rudolf von Bitter (1899–1903) Wilhelm von Waldow (1903–1911) Philipp Schwartzkopf (1911–1914) Johan Karl Friedrich Moritz Ferdinand von Eisenhart-Rothe (1914–1918)