LWS-6 Żubr

LWS-6 Żubr
	; LWS-6 (nr 71.24)
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Lubelska Wytwórnia Samolotów
Konstruktor	Zbysław Ciołkosz
Typ	średni bombowiec
Konstrukcja	mieszana (metalowo-drewniana)
Załoga	4 osoby
	Historia
Data oblotu	marzec 1936
Lata produkcji	1938
Wycofanie ze służby	1942
Liczba egz.	17
	Dane techniczne
Napęd	2 × silnik gwiazdowy Bristol Pegasus VIII
Moc	670 KM
	Wymiary
Rozpiętość	18,5 m
Długość	15,40 m
Wysokość	4,0 m
Powierzchnia nośna	49,50 m²
	Masa
Własna	4788 kg
Startowa	6876 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	341 km/h
Prędkość wznoszenia	6,8 m/s
Pułap	6700 m
Zasięg	750 km
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	5 × 7,9 mm km Vickers; do 660 kg bomb
	Użytkownicy
	Polska, Niemcy
	Multimedia w Wikimedia Commons

LWS-6 Żubr (PZL.30 Żubr) – dwusilnikowy średni bombowiec, wyprodukowany w niewielkiej liczbie w Lubelskiej Wytwórni Samolotów przed wybuchem II wojny światowej, wykorzystywany do celów szkoleniowych.

Historia

Projekt samolotu powstał w wyniku złożonego w 1933 roku, przez Ministerstwo Komunikacji, zamówienia na samolot pasażerski dla PLL LOT. Gdy projekt samolotu był już na ukończeniu i rozpoczęto budowę prototypu, Polskie Linie Lotnicze zakupiły samoloty Douglas DC-2. Zamówienie zostało anulowane, koszty prac pokrył Skarb Państwa, zaś na bazie projektu postanowiono opracować bombowiec mogący zabrać do 1200 kg bomb. W tym samym czasie opracowywano projekt nowoczesnego bombowca PZL.37 Łoś. Samolot PZL.30 miał stanowić zabezpieczenie na wypadek porażki projektu. Z tego powodu, w przeciwieństwie do nowatorskiego „Łosia”, miał on mieć bardziej tradycyjną konstrukcję, opartą na koncepcji francuskiego Poteza-54.

Pierwszy prototyp oznaczony jako PZL.30B, numer 71.1, został oblatany w marcu 1936 roku. Miało to miejsce tylko na trzy miesiące przed pierwszym lotem PZL.37. Prototyp samolotu został następnie poważnie zmodyfikowany, z uwagi na słabe osiągi. Zastosowano mocniejsze silniki (Bristol Pegasus VIII 680 KM zamiast Wasp Junior TB 400 KM). Nie wzmocniono przy tym struktury wytrzymałościowej maszyny. Zamierzano zastąpić podwozie konstrukcji inż. Ciołkosza, wciągane do boków kadłuba za pomocą mechanizmu śrubowego, przez klasyczne, wciągane do gondoli silnikowych, lecz pozostawiono to do realizacji w egzemplarzach seryjnych^[1]. Tak zmieniony prototyp otrzymał oznaczenie PZL-30BII.

Samolot został zaakceptowany i postanowiono o produkcji nielicznej serii w fabrykach lubelskiej wytwórni LWS, pod oznaczeniem LWS-6 (spotykane w starszej literaturze oznaczenie LWS-4 nie występuje w dokumentach)^[1].

Została nadana mu nazwa Żubr i rozpoczęto przygotowania do produkcji 16 maszyn dla polskiego lotnictwa wojskowego. Zainteresowanie bombowcem wyraziła Rumunia, planując zakup 24 egzemplarzy.

7 listopada 1936 prototyp PZL-30BII, demonstrowany w Warszawie Rumuńskiej Misji Wojskowej, stracił w powietrzu silnik wraz z elementami płata, grzebiąc w swych szczątkach pilota Jerzego Rzewnickiego, technika Jerzego Bolesława Szrajera (starszy brat Kazimierza) oraz dwóch oficerów armii rumuńskiej: mjr. pil. Michała Pantazi i kpt. inż. Romana Popescu^[2]^[3]. W Michałowicach koło Warszawy, w miejscu upadku maszyny do dnia dzisiejszego stoi obelisk wzniesiony w latach 30. Katastrofa spowodowała rezygnację Rumunii z zamówienia i wstrzymanie produkcji LWS-6^[2].

Nowy prototyp otrzymał wzmocnioną konstrukcję płata oraz dwie wersje usterzenia pionowego – podwójną i pojedynczą. Pierwszy egzemplarz nowej wersji ukończono 7 grudnia 1937 roku. Loty próbne w Instytucie Technicznym Lotnictwa rozpoczęto w styczniu 1938 roku. Modernizacja (głównie wzmocnienie konstrukcji płata poprzez pogrubienie użytej do budowy sklejki) spowodowała wzrost masy własnej samolotu, a co za tym idzie, zmniejszenie udźwigu maszyny. Ograniczyło to drastycznie ładunek zabieranych bomb. Z pełnym obciążeniem, nie mógł on operować z lotnisk polowych. Na miękkiej nawierzchni, nie był w stanie osiągnąć odpowiedniej do startu prędkości. Po zwiększeniu masy, nie był w stanie zabrać niemal żadnego ładunku bomb. Te cechy ostatecznie zdyskwalifikowały go jako samolot bojowy. Mimo to kontynuowano produkcję zamówionej serii. Początkowo samoloty seryjne posiadały pojedyncze usterzenie pionowe wzorowane na PZL-30BII, które później zostało zmienione poprzez zwiększenie powierzchni i zmianę obrysu^[1]. Seria produkcyjna liczyła 16 samolotów, o pierwotnie przewidzianych numerach od 71.2 do 71.17 (ostatecznie zastosowano rozproszone numery seryjne, dla zachowania tajemnicy wojskowej)^[1]. Została ona zbudowana w 1938 roku.

Planowano także budowę wodnosamolotu LWS-5, jako wariantu „Żubra” dla lotnictwa morskiego. Jednak projekt został zaniechany wobec zbyt dużej masy samolotu w stosunku do jego zbyt małego udźwigu bomb.

Służba

Dostawy nowych samolotów do jednostek lotniczych rozpoczęły się jesienią 1938. Przestarzałe już w momencie rozpoczęcia produkcji i gorsze pod każdym względem od konkurencyjnego „Łosia”, od razu powędrowały do jednostek szkoleniowych jako maszyny treningowe. Tutaj na jaw wyszły kolejne usterki. Należała do nich zła konstrukcja podwozia (nieodpowiednie silniki elektryczne). Powodowała ona kłopoty z jego chowaniem. Ostatecznie we wszystkich samolotach podwozie zostało na stałe zablokowane w pozycji „wypuszczone”.

Będąc używane w roli samolotów szkolnych, nie wzięły udziału w walkach kampanii wrześniowej. Kilka maszyn uległo zniszczeniu podczas niemieckich nalotów na polskie bazy lotnicze. Kilka egzemplarzy trafiło jednak w ręce Niemców. Paradoksalnie jednostki szkoleniowe Luftwaffe korzystały z „Żubrów” dłużej niż lotnictwo polskie, bo do 1942 roku, między innymi w szkole pilotażu bez widoczności w Schleissheim^[1].

Opis techniczny

Wolnonośny górnopłat o konstrukcji mieszanej metalowo-drewnianej. Podwozie samolotu klasyczne, dwukołowe, chowane. Załogę stanowiły cztery osoby: pilot, dowódca-bombardier, radiotelegrafista i tylny strzelec. Stanowisko bombardiera znajdowało się w przeszklonym „nosie”, uzbrojonym w strzelający do przodu karabin maszynowy.

Stosowano silniki gwiazdowe Bristol Pegasus VIII (normalna moc: 670 KM, maksymalna: 700 KM) lub (tylko pierwszy prototyp) słabszy Pratt Whitney Wasp Junior. Uzbrojenie strzeleckie stanowiło pięć karabinów maszynowych Vickers kaliber 7,9 mm. W wersji seryjnej mógł przenosić do 660 kg bomb.

Wersje

PZL.30B/I – średni bombowiec, prototyp z silnikiem Pratt Whitney Wasp Junior.
PZL.30B/II – średni bombowiec, prototyp z silnikiem Bristol Pegasus VIII.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e A. Morgała, Samoloty..., ss.159-162
↑ ^a ^b Cynk 1990 ↓, s. 50.
↑ Nekrologi ↓.

Bibliografia

Jerzy Bogdan Cynk: Samolot bombowy PZL-37 Łoś. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0836-8.
AndrzejA. Morgała AndrzejA., Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939, Warszawa: Bellona, 2003, ISBN 83-11-09319-9, OCLC 69539914 .
Nekrologi. „Polska Zbrojna”. 309, s. 7, 1936-11-10. Warszawa.

Linki zewnętrzne

Opis PZL.30. awiacja.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-10)].

[morgala-1] A. Morgała, Samoloty..., ss.159-162

[CITEREFCynk199050-2] Cynk 1990 ↓, s. 50.

[CITEREFNekrologi-3] Nekrologi ↓.

[:1-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43

PZL przed 1939 r.	PZL-SPAD S.61 PZL Wibault 7 PZL P.1 PZL Ł.2 PZL.3 PZL.4 PZL.5 PZL P.6 PZL P.7 PZL.8 PZL P.8 PZL.9 PZL P.9 PZL P.10 PZL P.11 PZL.12 PZL.13 PZL.15 PZL.16 PZL.17 PZL.18 PZL.19 PZL.22 PZL.23 Karaś PZL P.24 PZL.26 PZL.27 PZL.30 Żubr PZL.37 Łoś PZL.38 Wilk PZL.39 PZL.42 PZL.43 PZL.44 Wicher PZL.45 Sokół PZL.46 Sum PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.50 Jastrząb PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania
PZL Warszawa-Okęcie	CSS-13 LWD Junak Jak-12 PZL MD-12 PZL-101 Gawron PZL-102 Kos PZL-104 Wilga PZL-105 Flaming PZL-105 Pelikan PZL-106 Kruk PZL-110 Koliber PZL-111 Koliber-235 PZL-126 Mrówka PZL-130 Orlik PZL-230 Skorpion
WSK-Mielec	CSS-10 LWD Szpak TS-8 Bies An-2 Lim-1 Lim-2 Lim-5 Lim-6 TS-11 Iskra TS-16 Grot PZL M-2 PZL M-4 Tarpan PZL M-14 PZL M-15 (Belphegor) PZL M-17 PZL M18 Dromader PZL M19 PZL M28 Skytruck PZL M28B Bryza PZL M-20 Mewa PZL M-21 Dromader Mini PZL M-24 Dromader Super PZL M-25 Dromader Mikro PZL M26 Iskierka PZL I-22 Iryda PZL M-99 Orkan
PZL-Świdnik	PZL SM-1 PZL SM-2 PZL SM-4 Łątka PZL Mi-2 PZL W-3 Sokół PZL Kania PZL SW-4 PZL IS-2 PZL I-23
Szybowce zakładów PZL	PZL M-3 Pliszka PZL-103 PZL M-8 Pelikan PZL KR-03 Puchatek PW-5 Smyk PW-6