Władysław Syrokomla

Władysław Syrokomla
Ilustracja
Zdjęcie wykonane w 1860 roku.
Imię i nazwisko

Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz

Data i miejsce urodzenia

29 września 1823
Smolhów

Data i miejsce śmierci

15 września 1862
Wilno

Epoka

romantyzm

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz
ilustracja
Władysław Syrokomla
Herb
Syrokomla
Rodzina

Kondratowicz

Ojciec

Aleksander Kajetan Kondratowicz

Matka

Wiktoria Złotkowska

Żona

Paulina Mitraszewska

podpis
Władysław Syrokomla
Portret wykonany ok. 1860 roku.
Pomnik Syrokomli w kościele św. Jana w Wilnie
Muzeum Syrokomli w Borejkowszczyźnie
Tablica w Wilnie
Pomnik w Borejkowszczyźnie

Władysław Syrokomla, właśc. Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz herbu Syrokomla, biał. Людвік Уладзіслаў Францішак Кандратовіч, (ur. 29 września 1823 w Smolhowie, zm. 15 września 1862 w Wilnie) – polski i białoruski poeta i tłumacz epoki romantyzmu. Nazywany często lirnikiem wioskowym, autor ironicznych wierszy stylizowanych na XVIII-wieczną sielankę oraz przyśpiewek ludowych.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Syrokomla, który polski historyk i heraldyk Jan Długosz w swoim dziele Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae zaliczył do herbów rdzennie polskich[1]. Jego rodzicami byli Aleksander Kajetan, prywatny komornik, a później dzierżawca jednej ze wsi należących do Radziwiłłów[2] oraz Wiktoria z domu Złotkowska.

W latach 1833–1837 kształcił się w prowadzonej przez dominikanów szkole w Nieświeżu, a później w Nowogródku, ale ze względów finansowych zrezygnował z nauki i zaczął pracę jako kancelista w dobrach Radziwiłłów. 16 kwietnia 1844 w Nieświeżu Władysław Syrokomla zawarł związek małżeński z Pauliną Mitraszewską, która później urodziła mu czworo dzieci.

W latach 1844–1853 dzierżawił wieś Załucze nad Niemnem. Od 1853 dzierżawca Borejkowszyzny[3] pod Wilnem. Zwolennik uwłaszczenia chłopów, współpracownik „Kuriera Wileńskiego”. W 1857 przeniósł się do Wilna. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[4], a także jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii[5].

Przed rokiem 1857 nawiązał romans z Heleną Kirkorową, żoną Adama Kirkora, a po opuszczeniu przez nią męża i powróceniu do zawodu aktorki spotykał się z nią w miastach, w których występowała. Zerwanie związku w 1858 przez Kirkorową miało spowodować stany depresyjne Syrokomli[6].

Uwięziony w 1861 przez władze rosyjskie i przymusowo osadzony w Borejkowszczyźnie. Został pochowany na cmentarzu Na Rossie w Wilnie. W pogrzebie poety wzięło udział kilkanaście tysięcy osób.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
Strona tyt. Urodzonego Jana Dęboroga, wyd. z 1880

Pisał pod pseudonimem literackim Władysław Syrokomla, wykorzystując do niego drugie imię oraz rodzinny herb Syrokomla. W 1844 zadebiutował gawędą poetycką Pocztylion. Często przypisuje mu się autorstwo tekstu piosenki Wlazł kotek na płotek, jednak jego tekst opiera się na oryginalnej przyśpiewce ludowej.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

W utworach poetyckich wykorzystywał ironiczną obserwację rzeczywistości, zwłaszcza mentalności i zwyczajów drobnej szlachty. W Melodiach z domu obłąkanych (1861) przedstawiał posępną wizję świata, pełnego okrucieństwa wobec ludzi i zwierząt. Utwory nie prezentowały jednak świata w sposób jednowymiarowy, zaś dzięki zachowaniu autorskiego dystansu i ironii umożliwiały różne odczytania.

Ulubionym gatunkiem literackim Syrokomli była gawęda i jej odmiany, jak szlachecka, gminna, ludowa, regionalna, żebracka, żołnierska, historyczna. Gawędy Syrokomli nie stanowiły apologii przeszłości mimo okazywanego przywiązania do tradycji. Bohaterami gawęd była zwykle drobna szlachta zaściankowa i chłopi. Akcja często osnuta była wokół drobnych zdarzeń, znanych tylko w skali regionu. Jednak zdaniem Syrokomli takie pozornie błahe wydarzenia mogły nieść naukę, dlatego do utworów wplatał często wskazania moralne. Najbardziej znana gawęda autora to Urodzony Jan Dęboróg (1852), przedstawiająca spór dwóch rodów o kopce graniczne, zakończony dzięki miłości młodych (motyw sporu rodów był częsty w ówczesnej literaturze, por. Zemsta Aleksandra Fredry). Stworzył też cykl gawęd opartych na znanych przysłowiach: O Zabłockim i mydle, O Filipie z konopi, Pan Marek w piekle i inne.

Poematy Syrokomli bliskie były jego gawędom (np. Stare wrota nazywane przez autora zarówno poematem, jak i gawędą). Większość jego poematów poświęcona była historii od średniowiecza po XVIII w. Bohaterowie zwykle wywodzili się z rycerstwa i szlachty, reprezentując podobne cechy i kulturę jak bohaterowie gawęd. Poematy Syrokomli, w odróżnieniu od gawęd, zawierały więcej narracji odautorskiej.

Z utworów oryginalnie napisanych w języku białoruskim do dnia dzisiejszego zachowały się tylko "Добрыя весьці" ("Dobre wieści") і "Ужо птушкі пяюць ўсюды..." ("Już śpiewają wszędzie ptaki")[7].

Tłumaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Władysław Syrokomla był poliglotą, który oprócz języka polskiego i białoruskiego, w których tworzył, znał również język rosyjski, niemiecki oraz łaciński. Dokonał przekładów na język polski wielu dzieł z języka niemieckiego: Goethego, Heinego, z języka rosyjskiego[8]: Rylejewa, Lermontowa, Niekrasowa, Szewczenki, Berangera, a także licznych przekładów z łaciny pisarzy staropolskich:

  • Andrzeja Maksymiliana Fredry „Dzieje narodu polskiego pod Henrykiem Walezyuszem królem polskim a potém francuzkim” wydane w roku 1855;
  • Przekłady poetów polsko-łacińskich epoki zygmuntowskiej m.in. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego;
  • Marcina Kromera, Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitéj Królestwa Polskiego, przez Marcina Kromera [...] xiąg dwoje wyd. z 1853 roku.

Dzieła literackie

[edytuj | edytuj kod]
  • Rywale (1846)
  • Stary kawaler (1846)
  • Kanonik przemyski (1851-1852) – gawęda
  • Gawędy i rymy ulotne (1853)[9]
  • Urodzony Jan Dęboróg (1854)[10] – gawęda
  • Poezje ostatniej godziny[11]
  • Wyzwolenie włościan
  • Margier. Poemat z dziejów Litwy (1855)[12] – na jego podstawie powstało libretto do opery Margier Konstantego Gorskiego
  • Kapral Terefera i kapitan Szerpentyna (1855)[13] – gawęda
  • Wielki Czwartek (1856)[14]
  • Janko Cmentarnik (1856)[15]
  • Nocleg hetmański (1857)[16] – gawęda
  • Starosta Kopanicki (1857)[17] – gawęda
  • Kasper Kaliński (1858)[18]
  • Chatka w lesie (1855-1856)[19]
  • Hrabia na Wątorach (1856)[20]
  • Możnowładcy i sierota (1859)[21]
  • Wiejscy politycy (1859)[22]
  • Melodie z domu obłąkanych (1861)
  • Wojnarowski
  • Podróż swojaka po swojszczyźnie[23]

Dzieła naukowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Wędrówki po moich niegdyś okolicach: wspomnienia, studja historyczne i ... (1853)[24]
  • История польской литературы от начала... (1860)[25]
  • Dzieje literatury w Polsce od pierwiastkowych, do naszych czasów (1850-52)[26][27]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Grób poety na wileńskim cmentarzu Na Rossie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Celichowski 1885 ↓.
  2. ↑ Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli), Tom I, Mikołów Warszawa 1908, s. 13.
  3. ↑ Borejkowszczyzna (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 201.
  4. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.
  5. ↑ Encyklopedia Powszechna, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.
  6. ↑ Franciszka Ramotowska, Helena Kirkorowa [online], ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2018-11-22].
  7. ↑ Марына Варабей. Актуалiзацыя спадчыны Уладзiслава Сыракомлi на сучасным этапе (Aktualizacja współczesnych badań nad spuścizną Władysława Syrokomli). „Białorutenistyka Białostocka”. 8, s. 203-212, 2016. Uniwersytet w Białymstoku. DOI: 10.15290/bb.2016.08.11. ISSN 2081-2515. 
  8. ↑ Jan Orłowski. Władysław Syrokomla jako tłumacz poezji rosyjskiej. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”. 27, s. 107-122, 1972. Lublin: Instytut Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej UMCS. 
  9. ↑ Władysław Syrokomla, Gawędy i rymy ulotne, wyd. 1856 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  10. ↑ Władysław Syrokomla, Urodzony Jan Dęborog. Dzieje jego rodu, głowy i serca, przez niego samego opowiadane, a rytmem spisane, polona.pl, 1854 [dostęp 2018-07-03].
  11. ↑ Władysław Syrokomla, Poezye ostatniéj godziny Władysława Syrokomli, wyd. 1862 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  12. ↑ Władysław Syrokomla, Margier. Poemat z dziejów Litwy, polona.pl, 1855 [dostęp 2018-07-03].
  13. ↑ Władysław Syrokomla, Kapral Terefera i kapitan Szerpentyna : gawęda żołnierska, wyd. 1921 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  14. ↑ Władysław Syrokomla, Wielki Czwartek / obraz wioskowy, polona.pl, 1856 [dostęp 2018-07-03].
  15. ↑ Władysław Syrokomla, Janko Cmentarnik. Gawęda ludowa, polona.pl, 1856 [dostęp 2018-07-03].
  16. ↑ Władysław Syrokomla, Nocleg hetmański: gawęda na tle historycznym, polona.pl, 1857 [dostęp 2018-07-03].
  17. ↑ Władysław Syrokomla, Starosta Kopanicki, więzień w Sonnenburgu : ustęp z pierwszych lat panowania Augusta III, wyd. 1859 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  18. ↑ Władysław Syrokomla, Kasper Karliński. Drammat historyczny we trzech aktach, polona.pl, 1858 [dostęp 2018-07-03].
  19. ↑ Władysław Syrokomla, Chatka w lesie : dziwactwo dramatyczne w dwu częściach, wyd. [ca 1901] [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  20. ↑ Władysław Syrokomla, Hrabia na Wątorach. Krotochwila wierszem z XVI wieku, polona.pl, 1856 [dostęp 2018-07-03].
  21. ↑ Władysław Syrokomla, Możnowładcy i sierota (Zofija xiężniczka słucka). Drammat historiczny [!] z XVII wieku w czterech aktach, pięciu odsłonach, polona.pl, 1859 [dostęp 2018-07-04].
  22. ↑ Władysław Syrokomla, Wiejscy politycy : komedya w 3 aktach wierszem, wyd. [ca 1914] [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  23. ↑ Władysław Syrokomla, Podróż swojaka po swojszczyźnie, polona.pl, 1914 [dostęp 2018-07-03].
  24. ↑ Władysław Syrokomla, Wędrówki po moich niegdyś okolicach. Wspomnienia, studja historyczne i obyczajowe, polona.pl, 1853 [dostęp 2018-07-04].
  25. ↑ Władysław Syrokomla, История польской литературы от начала Ludwiga Kondratoviča (Vladislava Syrokomli). T. 1, wyd. 1860 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-07].
  26. ↑ Władysław Syrokomla, Dzieje literatury w Polsce od pierwiastkowych czasów do XVII wieku. T. 1, polona.pl, 1850 [dostęp 2018-07-04].
  27. ↑ Władysław Syrokomla, Dzieje literatury w Polsce od pierwiastkowych czasów do XVII wieku. T. 2, polona.pl, 1852 [dostęp 2018-07-04].
  28. ↑ Wiktor Gomulicki, Wspomnienia niebieskiego mundurka, wyd. VII, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968, s.151 – 161.
  29. ↑ Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Instytut Geodezji [dostęp 2023-03-28].
  30. ↑ Inauguracja Gimnazjum im. Władysława Syrokomli w Wilnie [online], L24.lt, 12 maja 2017 [dostęp 2017-05-18] (pol.).
  31. ↑ 30. spotkanie poetyckie na 700-lecia Wilna, czyli „Maj nad Wilią“ [online], lrt.lt, 22 maja 2023 [dostęp 2023-06-16] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, „Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.”. Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
  • Józef Ignacy Kraszewski: Władysław Syrokomla. Warszawa: Księgarnia G. Gebethnera i R. Wolffa, 1863.
  • Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. I. Mikołów Warszawa: 1908.
  • Wilhelmina Zyndram Kościałkowska: Władysław Syrokomla: studium literackie. Wilno: 1881.
  • Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 462, 489–492, 674, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]