Phaseolus lunatus

Phaseolus lunatus
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
(không phân hạng)	Rosids
Bộ (ordo)	Fabales
Họ (familia)	Fabaceae
Tông (tribus)	Phaseoleae
Chi (genus)	Phaseolus
Loài (species)	P. lunatus
Danh pháp hai phần
Phaseolus lunatus L.
Danh pháp đồng nghĩa[1]
Danh sách Dolichos tonkinensis Bui-Quang-Chieu Phaseolus bipunctatus Jacq. Phaseolus ilocanus Blanco Phaseolus inamoenus L. Phaseolus limensis Macfad. Phaseolus lunatus var. macrocarpus (Moench) Benth. Phaseolus macrocarpus Moench Phaseolus portoricensis Spreng. Phaseolus puberulus Kunth Phaseolus rosei Piper Phaseolus saccharatus Macfad. Phaseolus tunkinensis Lour. Phaseolus vexillatus Blanco, nom, illeg, non L. Phaseolus viridis Piper Phaseolus xuaresii Zuccagni

Phaseolus lunatus là một giống cây trồng thực vật có hoa thuộc loài Phaseolus vulgaris nằm trong họ Đậu. Loài này được L. miêu tả khoa học đầu tiên.^[2]

Tên gọi

Phaseolus lunatus có tên phổ biến ở Việt Nam là đậu ngự (thuộc giống 'Chestnut Lima' / 'Christmas Lima' / 'đậu Lima đốm'), đậu Lima, đậu bơ, đậu sieva

Giá trị dinh dưỡng

Đậu Lima, đã nấu, không muối

Giá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz)
Năng lượng	482 kJ (115 kcal)
Carbohydrat	20.88 g
Đường	2.9 g
Chất xơ	7 g
Chất béo	0.38 g
Protein	7.8 g
Vitamin và khoáng chất Vitamin Lượng %DV^† Thiamine (B1) 13% 0.161 mg Riboflavin (B2) 4% 0.055 mg Niacin (B3) 3% 0.421 mg Acid pantothenic (B5) 8% 0.422 mg Vitamin B6 9% 0.161 mg Folate (B9) 21% 83 μg Vitamin E 1% 0.18 mg Vitamin K 2% 2 μg Chất khoáng Lượng %DV^† Calci 1% 17 mg Sắt 13% 2.39 mg Magiê 10% 43 mg Mangan 22% 0.516 mg Phốt pho 9% 111 mg Kali 17% 508 mg Natri 0% 2 mg Kẽm 9% 0.95 mg
Thành phần khác	Lượng
Fluoride	2.2 µg
Link to USDA Database entry
^† Tỷ lệ phần trăm được ước tính dựa trên khuyến nghị Hoa Kỳ dành cho người trưởng thành,[3] ngoại trừ kali, được ước tính dựa trên khuyến nghị của chuyên gia từ Học viện Quốc gia.[4]

Đặc điểm các giống cây trồng

Đậu Lima đốm (speckled) từ Jesup, Georgia

Đậu Phaseolus lunatus thuộc giống Christmas

Hầu hết các giống có hạt dẹp nhưng giống "potato" có hình cầu (spherical). Hạt có màu trắng phổ biến nhất nhưng cũng có giống màu đen, [[đỏ, cam và lốm đốm. Các hạt chưa chín thì đồng nhất màu xanh lá cây. Cây đậu có năng suất tiêu biểu 2.900 đến 5.000 kg (6.400 đến 11.000 lb) hạt và 3.000 đến 8.000 kg (6.600 đến 17.600 lb) sinh khối (biomass) mỗi hecta.

Các giống cây tồn tại ở 2 dạng là

Cây bụi (bush)

Dạng bụi trưởng thành sớm hơn dạng cột/dây leo. Quả đậu có vỏ (pod) dài tới 15 cm (5,9 in). Hạt trưởng thành đạt kích cỡ 1 đến 3 cm (0,39 đến 1,18 in) và có hình oval đến hình thận (kidney-shaped)

• 'Henderson' / 'Thorogreen', 65 days (heirloom)
• 'Eastland', 68 days
• 'Jackson Wonder', 68 ngày (heirloom, hạt đốm nâu và tím)
• 'Dixie Butterpea', 75 ngày (heirloom, hai khuynh hướng (strain) phổ biến: hạt đốm đỏ và trắng)
• 'Fordhook 242', 75 days, 1945 AAS winner

Cột (pole)/dây leo (vine)

Dạng cột/dây leo cao từ 1–5 m

• 'Carolina' / 'Sieva', 75 ngày, cây gia truyền (heirloom)
• 'Christmas' / 'Chestnut' / 'Giant Speckled' / 'Speckled Calico' / 'Đậu ngự' / 'Đậu Lima đốm', 78 ngày (heirloom, hạt đốm đỏ và trắng)
• 'Big 6' / 'Big Mama', 80 ngày^[5]
• 'King of the Garden', 85 ngày (heirloom)

Hình ảnh

• 
• 
• 
• 

Chú thích

1. The Plant List, Phaseolus lunatus
2. The Plant List (2010). “Phaseolus lunatus”. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2013.
3. United States Food and Drug Administration (2024). “Daily Value on the Nutrition and Supplement Facts Labels”. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2024.
4. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Health and Medicine Division; Food and Nutrition Board; Committee to Review the Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium (2019). Oria, Maria; Harrison, Meghan; Stallings, Virginia A. (biên tập). Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. The National Academies Collection: Reports funded by National Institutes of Health. Washington (DC): National Academies Press (US). ISBN 978-0-309-48834-1. PMID 30844154.
5. “Improving Heirloom varieties”. Mother Earth News. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2010.

Liên kết ngoài

• Tư liệu liên quan tới Phaseolus lunatus tại Wikimedia Commons
• Dữ liệu liên quan tới Phaseolus lunatus tại Wikispecies