Tiếng Ewe

Tiếng Ewe
	Tiếng Èʋegbe
Sử dụng tại	Ghana, Togo
Khu vực	Nam Ghana phía đông của sông Volta
Tổng số người nói	4,6 triệu người
Dân tộc	Ewe
Phân loại	Niger-Congo Volta–Congo Volta–Niger Gbe Tiếng Ewe; ; ; ;
Hệ chữ viết	chữ Latinh (chữ Ewe); Ewe Braille
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	ee
ISO 639-2	ewe
ISO 639-3	tùy trường hợp:; ewe – Ewe; wci – Waci; kef – Kpesi
Glottolog	ewee1241 Ewe; kpes1238 Kpessi; waci1239 Waci Gbe

Tiếng Ewe (Èʋe hoặc Èʋegbe [èβeɡ͡be])^[4] là ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Niger-Congo được nói ở Togo và đông nam Ghana bởi khoảng 4,5 triệu người (ngôn ngữ thứ nhất) và hơn một triệu người (ngôn ngữ thứ hai). Tiếng Ewe là thành viên nhóm ngôn ngữ Gbe (bao gồm tiếng Fon ở Bénin). Giống nhiều ngôn ngữ châu Phi, tiếng Ewe là ngôn ngữ có thanh điệu.

Học giả người Đức gốc Phi Diedrich Hermann Westermann đã xuất bản nhiều từ điển và ngữ pháp tiếng Ewe và một số ngôn ngữ Gbe khác. Các nhà ngôn ngữ học khác đã có nghiên cứu tiếng Ewe và các ngôn ngữ liên quan chặt chẽ khác bao gồm Gilbert Ansre (thanh điệu, cú pháp), Herbert Stahlke (hình thái, thanh điệu), Nick Clements (thanh điệu, cú pháp), Roberto Pazzi (nhân chủng học, từ điển học), Felix K. Ameka (ngữ nghĩa học, ngôn ngữ học nhận thức), Alan Stewart Duthie (ngữ nghĩa, ngữ âm), Hounkpati B. Capo (phát âm, ngữ âm), Enoch Aboh (cú pháp) và Chris Collins (cú pháp).

Phương ngữ[sửa | sửa mã nguồn]

Một số phương ngữ thường gộp vào tiếng Ewe ('Vhe') là Aŋlɔ, Tɔŋu (Tɔŋgu), Avenor, Agave, Evedome, Awlan, Gbín, Pekí, Kpándo, Vhlin, Hó, Avɛ́no, Vo, Kpelen, Vɛ́, Danyi, Agu, Fodome, Wancé, Wací, Adángbe (Capo).

Tình trạng[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Ewe là ngôn ngữ quốc gia của Togo và Ghana.

Nguồn tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Ewe”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Kpessi”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Waci Gbe”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ [1], p. 243

Tài liệu[sửa | sửa mã nguồn]

Ansre, Gilbert (1961) The Tonal Structure of Ewe. MA Thesis, Kennedy School of Missions of Hartford Seminary Foundation.
Ameka, Felix Kofi (2001) 'Ewe'. In Garry and Rubino (eds.), Fact About the World's Languages: An Encyclopedia of the World's Major Languages, Past and Present, 207-213. New York/Dublin: The H.W. Wilson Company.
Clements, George N. (1975) 'The logophoric pronoun in Ewe: Its role in discourse', Journal of West African Languages 10(2): 141-177
Collins, Chris. (1993) Topics in Ewe Syntax. Doctoral Dissertation, MIT.
Capo, Hounkpati B.C. (1991) A Comparative Phonology of Gbe, Publications in African Languages and Linguistics, 14. Berlin/New York: Foris Publications & Garome, Bénin: Labo Gbe (Int).
Pasch, Helma (1995) Kurzgrammatik des Ewe Köln: Köppe.
Westermann, Diedrich Hermann (1930) A Study of the Ewe Language London: Oxford University Press.