Ada Yonath

Ada Yonath
Yonath tydens haar besoek aan Kerala in Februarie 2013
Gebore 22 Junie 1939 (1939-06-22) (85 jaar oud)
Jerusalem, Britse mandaat van Palestina (nou deel van Israel)
Burgerskap Vlag van Israel Israel
Vakgebied Kristallografie
Alma mater Hebreeuse Universiteit van Jerusalem
Weizmann-instituut vir wetenskap
Bekend vir Bio-kristallografie teen uiters lae temperature
Toekennings
  • Harvey-prys (2002)
  • Wolf-prys in chemie (2006)
  • L'Oréal-UNESCO-toekenning vir vroue in die wetenskap (2008)
  • Albert Einstein Wêreld Toekenning vir Wetenskap (2008)
  • Nobelprys vir Chemie (2009)

Ada E. Yonath (gebore Lifshitz; gebore op 22 Junie 1939)[1] is 'n Israeliese kristalograaf wat veral bekend is vir haar baanbrekerswerk oor die struktuur van die ribosoom. Sy is die huidige direkteur van die Helen en Milton A. Kimmelman-sentrum vir biomolekulêre struktuur en samestelling van die Weizmann-instituut vir wetenskap.

In 2009 het Yonath, saam met Venkatraman Ramakrishnan en Thomas A. Steitz, die Nobelprys vir Chemie ontvang vir haar studies oor die struktuur en funksie van die ribosoom, en sy was die eerste Israelse vrou wat die Nobelprys verower het uit tien Israelse Nobelpryswenners,[2] die eerste vrou uit die Midde-Ooste wat 'n Nobelprys in die wetenskappe verower het,[3] en die eerste vrou in 45 jaar wat die Nobelprys vir Chemie verower het.[4]

Biografie

[wysig | wysig bron]

Yonath is in die Geula-distrik van Jerusalem gebore.[5] Haar ouers, Hillel en Esther Lifshitz, was Sionistiese Jode wat in 1933 na die Britse mandaat van Palestina (nou deel van Israel) van Zduńska Wola, Pole, geïmmigreer het voor die stigting van Israel.[6] Hulle het in 'n beknopte omgewing saam met verskeie ander gesinne gewoon, en Yonath onthou dat "boeke" die enigste ding was wat sy gehad het om haar besig te hou. Ten spyte van hul armoede, het haar ouers haar in die eksklusiewe woonbuurt Beit HaKerem skool toe gestuur om haar 'n goeie opvoeding te gee. Toe haar pa op 42-jarige ouderdom oorlede is, het die gesin na Tel Aviv verhuis.

Yonath is opgeneem in die hoërskool Tichon Hadash, hoewel haar ma nie die onderrig kon betaal nie. Sy het in ruil daarvoor wiskundelesse aan studente gegee.[7] Yonath se dat as jongeling is sy geïnspireer deur die Poolse wetenskaplike Marie Curie,[8] alhoewel sy nie Curie as haar "rolmodel" sien nie. Sy het na Jerusalem teruggekeer vir kollege, en aan die Hebreeuse Universiteit gestudeer waar sy in 1962 'n baccalaureusgraad in chemie verkry het, en in 1964 'n meestersgraad in biochemie. In 1968 het sy haar doktersgraad aan die Weizmann-instituut vir wetenskap behaal vir kristalografiese x-straalfotostudies oor die struktuur van kollageen, met Wolfie Traub as haar adviseur.[9][10][11]

Sy het een dogter, Hagit Yonath, 'n dokter aan die Sheba Mediese Sentrum, en 'n kleindogter, Noa.[12]

Wetenskaplike loopbaan

[wysig | wysig bron]
Ada Yonath aan die Weizmann-instituut vir wetenskap

Yonath het nadoktorale poste aan die Carnegie Mellon Universiteit (1969) en MIT (1970) aanvaar. Terwyl sy 'n nagraadse student aan MIT was, het sy 'n tydjie in die laboratorium van die daaropvolgende chemie-Nobelpryswenner, William N. Lipscomb, jr. van Harvard Universiteit, deurgebring, waar sy geïnspireer is om baie groot organiese chemiese strukture te studeer.[13]

In 1970 het sy 'n proteïenkristallografielaboratorium gestig wat vir byna 'n dekade lank die enigste in Israel was. Dan, vanaf 1979 tot 1984, was sy 'n groepleier saam met Heinz-Günter Wittmann aan die Max Planck Instituut vir Molekulêre Genetika in Berlyn. Sy was besoekende professor aan die Universiteit van Chicago in 1977–78.[14] Sy was hoof van 'n navorsingseenheid van die Max-Planck Instituut by die Deutsches Elektronen-Synchrotron in Hamburg, Duitsland (1986-2004), parallel met haar navorsingsaktiwiteite aan die Weizmann-instituut.

Yonath fokus op die meganismes wat onderliggend is aan proteïenbiosintese, deur ribosomale kristallografie, 'n navorsingslyn waarin sy twintig jaar gelede baanbrekerswerk gedoen het ondanks aansienlike skeptisisme van uit die internasionale wetenskaplike gemeenskap.[15] Ribosome vertaal RNA in proteïene, en omdat dit effens verskillende strukture in mikrobes het, vergeleke met eukariote, soos menslike selle, is dit dikwels 'n teiken vir antibiotika. Sy het haar werk aan ribosoomstrukture voortgesit en waardevolle bydraes tot die veld gelewer, insluitend die bepaling van die werkingswyses van meer as twintig verskillende antibiotika wat ribosome teiken, en sy het die meganismes van geneesmiddelweerstand en medisyne-sinergie verduidelik. Om die ribosomale kristallografie moontlik te maak, het Yonath 'n nuwe tegniek, "bio-kristallografie teen uiters lae temperature" bekendgestel, wat roetine geword het in strukturele biologie en ingewikkelde projekte toegelaat wat andersins as gedug beskou sou word.[16]

Toekennings en eerbewyse

[wysig | wysig bron]
Telefoniese onderhoud met Ada Yonath tydens die aankondiging van die Nobelprys

Yonath is 'n lid van die Verenigde State se Nasionale Akademie vir Wetenskappe; die Amerikaanse Akademie vir Kuns en Wetenskappe; die Israeliese Akademie vir Wetenskap en Geesteswetenskappe; die Europese Akademie vir Wetenskap en Kuns en die Europese Molekulêre Biologie-organisasie. Op Saterdag, 18 Oktober 2014, word professor Yonath deur Pous Franciskus aangewys as 'n gewone lid van die Pouslike Akademie vir Wetenskappe.[17]

Haar toekennings en eerbewyse sluit die volgende in:

  • In 2002, Israelprys
  • In 2002, Harvey-prys
  • In 2004, Massry-prys
  • In 2004, Paul Karrer goue medalje
  • In 2005, Louisa Gross Horwitz-prys
  • In 2006, Wolf-prys in chemie, saam met George Feher.
  • In 2006, Rothschild-prys in lewenswetenskappe.
  • In 2006, EMET-prys vir kuns, wetenskap en kultuur in lewenswetenskappe, saam met professor Peretz Lavie (medisyne) en professor Eli Keshet (biologie)
  • In 2007, "Paul Ehrlich en Ludwig Darmstaedter"-prys, saam met Harry Noller
  • In 2008, Albert Einstein Wêreld Toekenning vir Wetenskap vir haar baanbrekersbydraes tot proteïenbiosintese op die gebied van ribosomale kristallografie en haar bekendstelling van innoverende tegnieke in biokristallografie.[18]
  • In 2009, Nobelprys vir Chemie (mede-ontvanger met Thomas Steitz en Venkatraman Ramakrishnan).[19]
  • In 2010, Wilhelm Exner-medalje[20]
  • In 2011, Marie Curie-medalje toegeken deur die Poolse Chemiese Vereniging.[21]
  • In 2015, Eredoktorsgrade van die De La Salle Universiteit, Manila/Filippyne; die Joseph Fourier Universiteit, Grenoble/Frankryk; die Mediese Universiteit van Lodz, Lodz/Pole; en die Universiteit van Warwick, VK.[22][23]
  • In 2018, Eredoktorsgraad aan Carnegie Mellon Universiteit.[24]
  • In 2020, word sy verkies tot 'n buitelandse lid van die Royal Society.[25]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Israel Prize Official Site – Recipient's C.V." (in Hebreeus).
  2. ↑ Lappin, Yaakov (7 Oktober 2009). "Nobel Prize Winner 'Happy, Shocked'". Jerusalem Post (in Engels). Besoek op 9 Maart 2021.
  3. ↑ Klenke, Karin (2011). Women in Leadership: Contextual Dynamics and Boundaries (in Engels). Emerald Group Publishing Limited. p. 191. ISBN 978-0-85724-561-8. Besoek op 9 Maart 2021.
  4. ↑ "Transcript of the telephone interview with Ada E. Yonath immediately following the announcement of the 2009 Nobel Prize in Chemistry". nobelprize.org (in Engels). 6 Oktober 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Oktober 2015. Besoek op 9 Maart 2021.
  5. ↑ "Ada Yonath— L'Oréal-UNESCO Award". Jerusalem Post (in Engels). 8 Maart 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2012.
  6. ↑ Hargittai, I.; Hargittai, M. (2006). Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists. Candid Science (in Engels). Imperial College Press. p. 390. ISBN 978-1-86094-885-5.
  7. ↑ Siegel-Itzkovich, Judy (17 Januarie 2012). "Former 'village fool' takes the prize - Science and Environment - Jerusalem Post". fr.jpost.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Januarie 2012. Besoek op 9 Maart 2021.
  8. ↑ "ISRAEL21c - Uncovering Israel". Israel21c (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Oktober 2015. Besoek op 9 Maart 2021.
  9. ↑ "(IUCr) European Crystallography Prize". iucr.org (in Engels).
  10. ↑ Traub, Wolfie; Yonath, Ada (1966). "Polymers of Tripeptides as Collagen Models .I. X-RAY Studies of Poly (L-PROLYL-GLYCYL-L-PROLINE) and related Polytripeptides". Journal of Molecular Biology (in Engels). 16 (2): 404–14. doi:10.1016/S0022-2836(66)80182-1. PMID 5954171.
  11. ↑ Yonath, Ada; Traub, Wolfie (1969). "Polymers of Tripeptides as Collagen Models .4. Structure Analysis of Poly (L-PROLYL-GLYCYL-L-PROLINE)". Journal of Molecular Biology (in Engels). 43 (3): 461–77. doi:10.1016/0022-2836(69)90352-0. PMID 5401228.
  12. ↑ Ilani, Ofri (3 Desember 2009). "Israel's Prof. Ada Yonath wins Nobel Prize for Chemistry - Haaretz - Israel News". haaretz.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Desember 2009. Besoek op 9 Maart 2021.
  13. ↑ Yarnell, A. (30 November 2009). "Lipscomb Feted in Honor of his 90th Birthday". Chemical and Engineering News (in Engels). Am. Chem. Soc. 87 (48): 35. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2014.
  14. ↑ "New chemistry Nobelist was UChicago visiting prof, conducted research at Argonne". uchicago.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Junie 2010. Besoek op 9 Maart 2021.
  15. ↑ "The Nobel Prize in Chemistry 2009 - Speed Read". nobelprize.org (in Engels).
  16. ↑ Hope, H.; Frolow, F.; von Böhlen, K.; Makowski, I.; Kratky, C.; Halfon, Y.; Danz, H.; Webster, P.; Bartels, K. S.; Wittmann, H. G.; Yonath, A. (1 April 1989). "Cryocrystallography of ribosomal particles". Acta Crystallographica Section B Structural Science (in Engels). International Union of Crystallography (IUCr). 45 (2): 190–199. doi:10.1107/s0108768188013710. ISSN 0108-7681.
  17. ↑ "Rinunce e nomine". vatican.va (in Italiaans). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2014.
  18. ↑ "Albert Einstein World Award of Science 2008" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2014.
  19. ↑ "Nobel Prize in Chemistry 2009" (in Engels). Nobel Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2009. Besoek op 9 Maart 2021.
  20. ↑ "Medalists Archive - ALL MEDALISTS SINCE 1921". Wilhelm Exner Medaillen Stiftung (in Engels). Besoek op 9 Maart 2021.
  21. ↑ "Laureaci Medali i Nagród PTChem" (in Pools). Besoek op 9 Maart 2021.
  22. ↑ "Honorary Graduand Orations - Summer 2015". www2.warwick.ac.uk (in Engels). Besoek op 9 Maart 2021.
  23. ↑ "Uniwersytet Medyczny w Łodzi". www.umed.pl (in Pools). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2016. Besoek op 9 Maart 2021.
  24. ↑ Jahanian, Farnam. "Commencement Speakers and Honorary Degree Recipients - Leadership - Carnegie Mellon University". www.cmu.edu (in Engels). Besoek op 9 Maart 2021.
  25. ↑ "Ada Yonath" (in Engels). Royal Society. Besoek op 9 Maart 2021.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]