Suid-Afrikaanse Weermag

Suid-Afrikaanse Weermag
Vlag van die Suid-Afrikaanse Weermag
Vlag van die Suid-Afrikaanse Weermag
Vlag van die Suid-Afrikaanse Weermag
Gestig 1957
Ontbind 1994
Land Suid-Afrika
Organisasie Suid-Afrikaanse Leër
Suid-Afrikaanse Vloot
Suid-Afrikaanse Lugmag
Suid-Afrikaanse Geneeskundige Diens
Tipe Weermag
Hoofkwartier Pretoria, Transvaal, Suid-Afrika
Aantal lede 82 400 aktiewe personeel (1982)[1]
Veldslae Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Die "Bosoorlog")
Namibiese Onafhanklikheidsoorlog
Soweto-opstand
'n Voormalige SAW-basis te Outapi, Omusati, Namibië.

Die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) was die amptelike krygsmag van Suid-Afrika tussen 1912 en 1994. Dit het die koloniale krygsmagte van die Kaap die Goeie Hoop, Natal, en Transvaal vervang, en het in 1994 deel van die huidige Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag geword.

Toe die Britse kolonies in Suid-Afrika in 1910 saamgesmelt het om 'n dominium, die Unie van Suid-Afrika, te vorm, was daar vyf krygsmagte in die land: die Cape Colonial Forces, die Natal Colonial Forces, die Transvaal Volunteers, 'n afdeling van die Britse Vloot by Simonstad, en die Britse leër met garnisoene in al vier die kolonies/provinsies. Met Uniewording is die Kaapse, Natalse, en Transvaalse magte onder beheer van die Unie se nuwe verdedigingsminister, genl. Jan Smuts geplaas. In 1912 het hy hulle met 'n nuwe unie-krygsmag vervang.

1912–1914

[wysig | wysig bron]

Die Unie-Verdedigingsmag (UVM) het oorspronklik bestaan uit 'n Verdedigingshoofkwartier (VHK) in Pretoria, 'n voltydse Staande Mag, 'n deeltydse Burgermag, en 'n afdeling van die Britse Royal Navy Volunteer Reserve (RNVR) wat ook deeltyds was. Daar was nie 'n oorhoofse opperbevelvoerder nie, en die VHK-afdelingshoofde en die bevelvoerders van die Staande- en Burgermagte het almal direk aan die minister gerapporteer.

Smuts het die UVM gedurende 1913 op die been gebring. Die meeste van die koloniale eenhede is by die UVM ingelyf, wat die UVM dus 'n sterk Brits-koloniale karakter gegee het. Om die Afrikanertradisie te verteenwoordig het Smuts deeltydse skietverenigings, wat as "kommando's" bekend gestaan het, as deel van die Burgermagreserwe gestig.

Slegs blanke mans was dienspligtig, en hulle het op 'n vrywillige grondslag gedien. Soos die UVM se naam aangedui het, was dit slegs vir die verdediging van die Unie bedoel, en dit kon slegs in suider-Afrika operasies uitvoer. In oorlogstyd, sou RNVR-lede deur die Britse Vloot ontplooi word.

1914–1918

[wysig | wysig bron]

As 'n dominium binne die Britse keiserryk is Suid-Afrika outomaties by die Eerste Wêreldoorlog betrek. Nadat die UVM 'n gewapende opstand binne die Unie in 1914 onderdruk het, het dit in 1915 Duits-Suidwes-Afrika binnegeval en beset. 'n Klein vlieënierskorps is gestig om die landmagte by te staan.

Daarna het die UVM vrywillige ekspedisiemagte aan die Britse regering voorsien, wat in Egipte (1916), Frankryk en België (1916–1918), Duits-Oos-Afrika (1916–1918), en Palestina (1917–1918) ontplooi is. Seker die bekendste gebeurtenisse was die Slag van Delvillebos in 1916 en die sinking van die troepeskip Mendi in 1917. Behalwe blankes is Kleurling en Swart soldate ook vir oorlogsdiens gewerf.

Daar was ook 'n Suid-Afrikaanse eskader in die Britse Lugmag, en RNVR-lede het in die Britse Vloot gedien. Die ekspedisiemagte is in 1919 ontbind.

1919–1939

[wysig | wysig bron]

Ná die oorlog het die verdedigingsminister, kol Hendrik Mentz, die UVM herorganiseer deur o.a. die Suid-Afrikaanse Lugmag (SALM) te stig (1920), die pligte van die Britse garnisoen oor te neem (1921), die hele UVM onder bevel van VHK en die Hoof van die Generale Staf te plaas (1922), en die Suid-Afrikaanse Seediens (SASD) te stig (1922). Ook in 1922 is die UVM ontplooi om die Suid-Afrikaanse Polisie te help om 'n gewapende opstand op die Witwatersrand te onderdruk.

Ongelukkig moes sy opvolger, kol Frederic Creswell, as gevolg van finansiële besnoeiings en die algemene ekonomiese probleme in die land die UVM afskaal, tot die punt waar dit amper ophou funksioneer het.

Nadat die ekonomie in 1933 begin verbeter het is adv Oswald Pirow as minister aangestel. Hy het die SASD ontbind (behalwe vir 'n handjievol administratiewe personeel) en op die heropbou en modernisering van die land- en lugelemente gekonsentreer. As gevolg van die oorlogswolke wat in die laat 1930's die wêreld begin oorskadu het, het hy in 1937 die kommando's as 'n afsonderlike krygsmag georganiseer en begin om 'n plaaslike krygstuigsnywerheid te ontwikkel.

1939–1945

[wysig | wysig bron]

Aangesien Suid-Afrika in 1931 onafhanklik geword het, het hy self besluit om tot die Geallieërde kant in die Tweede Wêreldoorlog toe te tree. Genl Smuts was weer verdedigingsminister sowel as eerste minister. Hy het die land- en lugmagte uitgebrei, die SASD met die Verdedigingsmag ter See vervang (1939), blanke vrouens sowel as Kleurling-, Indiër- en Swartmans vir nie-gevegsdienste gewerf, en 'n vrywilligermag geskep vir aktiewe diens buite die Unie.

Die Suid-Afrikaanse magte het aan verskeie veldtogte deelgeneem, o.a. dié in Oos-Afrika (1940–1941), Noord-Afrika (1941–1943), die Middellandse See (1941–1945), Madagaskar (1942), Sisilië en Italië (1943–1945), en Suidoos-Europa (1943–1945). Weereens het RNVR-lede in die Britse Vloot diens verrig. In 1942 is die RNVR by die Verdedigingsmag ter See ingelyf en die organisasie se naam is na Suid-Afrikaanse Seemag verander.

1946–1961

[wysig | wysig bron]

Ná die oorlog het Smuts die UVM weer afgeskaal, maar hy het die vroue- en nie-blanke takke behou. In 1948–1949 het die lugmag aan die Berlynse lugbrugoperasie deelgeneem. 'n Lugmageskader het ook aan die Koreaanse Oorlog (1950–1953) deelgeneem.

Adv Frans Erasmus, wat Smuts in 1948 as verdedigingsminister opgevolg het, het drastiese veranderinge aan die UVM aangebring. Sommige was ideologies van aard, soos die afdanking van Engelssprekende senioroffisiere, die vervanging van Britse range, kentekens, en medaljes, die skepping van 'n eie Suid-Afrikaanse militêre kultuur, en die ontbinding van die nie-blanke-eenhede. Hy het ook klem op die Afrikanertradisie gelê deur die kommando's, wat na die oorlog opgeskort is, weer op die been te bring.

Ander veranderinge was organisatories. In 1951 het hy die UVM in vier komponente verdeel, elk met sy eie stafhoof, bevelstruktuur, en organisasie, nl die Suid-Afrikaanse Leër, die SALM, die Suid-Afrikaanse Vloot (SAV), en die Suid-Afrikaanse Marinierskorps. Laasgenoemde is in 1955 ontbind.

Erasmus het ook 'n Militêre Gimnasium en 'n Militêre Akademie gestig. Om 'n gereelde mannekragvloei te verseker, het hy in 1952 die vrywilligerstelsel afgeskaf en daarna skoolverlaters vir basiese opleiding en diens in die Burgermag geloot.

Gedurende die 1950's het Erasmus nuwe tenks, vliegtuie, oorlogskepe, en ander krygstuig aangekoop, en die klein krygstuigbedryf wat al voor die oorlog geskep is begin uitbrei.

In 1957 het die Britse vloot sy basis by Simonstad aan die SAV oorhandig. In 1958 is die UVM se naam na "Suid-Afrikaanse Weermag" (SAW) verander, en die kommando's is gelyke status met die Staande- en Burgermagte gegee.

1962–1973

[wysig | wysig bron]

As gevolg van die internasionale isolasie wat ná republiekwording in 1961 gevolg het, asook die politieke onluste wat destyds binnelands geheers het, het Erasmus se opvolger, Jim Fouché, die SAW verder uitgebrei, en die getal lotelinge vermeerder om 'n voltydse mag te skep wat spoedig ontplooi kon word om die polisie te help om wet en orde te handhaaf. Hy het ook die plaaslike vervaardiging van krygsbehoeftes uitgebrei. Ongeag die destyds heersende apartheidsbeleid het Fouché ook weer Kleurlingvrywilligers vir nie-gevegsdienste gewerf.

In 1965 is 'n Opperbevel, bestaande uit die Kommandant-Generaal en ander top opperoffisiere, daargestel om die SAW te bestuur.

P.W. Botha, wat in 1966 Minister van Verdediging geword het, het die proses verder geneem. In 1968 het hy die dienspliglotingstelsel met verpligte nasionale diensplig vervang, die SAW ontplooi ter ondersteuning van polisieoperasies teen die People's Liberation Army of Namibia (PLAN) in Suidwes-Afrika, en die leër, lugmag en vloot se mediese takke saamgesnoer om 'n afsonderlike Suid-Afrikaanse Geneeskundige Diens te vorm. Hy het ook die krygstuigbedryf herorganiseer en omvorm tot 'n groot korporasie: Krygkor.

PLAN se veldtog om Suid-Afrika se omstrede beheer oor Suidwes-Afrika te beëindig het in die vroeë 1970's verskerp, en daar is toe besluit dat die SAW beheer van die teeninsurgensie-operasies moet oorneem.

1973–1989

[wysig | wysig bron]

Die SAW het amptelik in 1973 beheer van die operasies oorgeneem, en hulle vir die volgende sestien jaar bedryf. Om genoeg gevegsmannekrag te bekom het Botha nasionale diensplig uitgebrei, blanke vrouens weer gewerf, en Kleurling-, Indiër- en Swart gevegseenhede gestig.

Bo en behalwe die roetinebeskerming van die noordelike grensgebiede van Suidwes-Afrika teen PLAN-insurgensie, is die SAW ook oorgrens ontplooi. Die eerste van hierdie buitelandse veldtogte was 'n inmenging in die onafhanklikheidsoorlog in Angola (1975–1976). Vanaf 1977 het die SAW dosyne kleiner operasies teen PLAN-basisse in Angola en Zambië uitgevoer. Die laaste groot buitelandse veldtog was weer in Angola (1987–1988).

Van die vroeë 1980's af was die SAW ook binnelands ontplooi ter ondersteuning van polisieoperasies om die African National Congress (ANC) se militêre vleuel uMkhonto weSizwe (MK) se gewapende stryd teen die apartheidsregering te bekamp.

1989–1994

[wysig | wysig bron]

Die oorlog in Suidwes-Afrika is in 1989 beëindig, en in 1990 het die Suid-Afrikaanse regering begin om met die ANC en ander bevrydingsorganisasies te onderhandel om 'n politieke skikking vir Suid-Afrika te bereik. Operasies is dus afgeskaal, en die SAW, wat gedurende die 1980's geweldig gegroei het, is ook afgeskaal. Nasionale diensplig is verkort en in 1993 afgeskaf.

Die politieke bedeling wat in 1994 die "ou Suid-Afrika" met die "nuwe Suid-Afrika" vervang het, het ook die bestaan van die SAW as sulks tot 'n einde gebring. Saam met MK, die Azanian People's Liberation Army (APLA), en die weermagte van die voorheen onafhanklike tuislande Transkei, Bophuthatswana, Venda, en Ciskei, het die SAW (die oorheersende) deel van die nuwe Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag geword.

Hoofde van die SAW

[wysig | wysig bron]

Tot 1922 het die verskeie weermagsdele direk onder die minister geressorteer. Daarna was 'n opperoffisier in bevel van die organisasie. Die posbenaming was "Hoof van die Generale Staf" tot 1956, "Kommandant-Generaal" van 1956 tot 1973, en "Hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag" van 1973 tot 1994.

Sersant-Majore van die SAW

[wysig | wysig bron]
  • AO1 Jan Holliday
  • AO1 Fanie 'Obie' Oberholzer
  • AO1 Piet Rohbeck
  • AO1 Jakes Jacobs

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Heitman, H-R. (1985) South Africa's War Machine.
  • Nothling, C.J. (1995) Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Weermag 1912–1994.
  • Steenkamp, W.P. (1990) Suid-Afrika se Grensoorlog 1966–1989.
  • Militaria (SAW professionele tydskrif)
  • Paratus (SAW-tydskrif)

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) Duignan, Peter. Politics and Government in African States 1960–1985. pp. 283–408.