Nacionalismu asturianu

El nacionalismu asturianu ye un movimientu políticu y social encadarmáu que considera qu'Asturies merez un mayor autogobiernu o que ye una nación y reclama los derechos que tien como tala como'l drechu d'autodetermín y el derechu a la so integridá y xunidá territorial histórica. Amás, la defensa de la cultura asturiana, sobremanera la llingua, y el respetu a la natura y a los recursos naturales propios ye ún de los sos enfotos. Esta corriente ta inxerta nun movimientu nomáu "asturianismu políticu", nel que tamién ta'l "rexonalismu asturianu".

El resurdimientu del asturianismu na Transición política a la democracia tien los sos entamos nel coleutivu Conceyu Bable, y col primer partíu políticu nacionaliegu de la historia que foi'l Conceyu Nacionalista Astur en 1977.

N'Asturies, magar que nun ye un fenómenu tan rescampláu como nos casos del Nacionalismu catalán o'l vascu, el nacionalismu dexóse notar na política asturiana, anque más a un nivel de movimientu social que d'elementu con una ñidia representación institucional.

Anque esiste esi menor arraigoñamientu del nacionalismu, Asturies tien vivíes delles etapes de soberanía política, cola dómina del Reinu d'Asturies ente los años 718 y 925, la declaración de soberanía de la Xunta Xeneral de 1808, y el Conseyu Soberanu d'Asturies y Llión de 1937.

Historia

Aniciu del asturianismu

Depués de sieglos d'ermu cultural y d'aisllamientu empecipió a desendolcase un movimientu intelectual asturianu. Fundóse la Universidá d'Uviéu y apaeció, yá nel sieglu XVII, el primer autor conocíu n'asturianu de la Edá Moderna, Antón de Marirreguera, quien ganara'l primer premiu Xusta Lliteraria compitiendo con obres en castellán y en llatín. Poco tiempu depués asoleyaríase tamién el llibru Antigüedades y cosas memorables del Principado de Asturias un intentu del Padre Luis Alfonso de Carvallo de continuar l'estilu marcáu poles cróniques medievales de la corte asturiana. Nesta dómina l'asturianismu y la ilustración diben xuntos, poro, estos primeros pasos del asturianismu modernu foron daos polos homes ilustraos.

L'Asturianismu políticu atopa'l so entamu históricu col xixonés Xovellanos. Esti personaxe de la cultura asturiana amás de falar de la unidá de la llingua asturiana:

"la llingua de los vaqueiros ye dafechu la mesma que la de tol pueblu d'Asturies: les mesmes pallabres, la mesma sintaxis y mecanismu del dialeutu xeneral del país"

Amás tien nos sos testos abondos vezos del so asturianimu como na so defensa de la Xunta Xeneral cuando la so supresión pol Marqués de la Romana. Llegó denunciar nunes cartes qu'esti fechu diba escontra la Constitución Histórica Asturiana, esto quier dicir que Xovellanos consideraba Asturies como pueblu estremau del restu, como Nación, pero baxo'l dominiu la Monarquía Española:

"Mas si por el contrario, viese que a Vuestra Majestad no mueven sus clamores, y que desestima la pronta reparacion de sus agravios, nosotros no responderemos de las consecuencias. Sabemos los derechos que da al Principado su antigua constitución; sabemos que tiene el de no obedecer y reclamar toda providencia que fuese contraria a ella, y de resistirlas hasta donde permitan su fidelidad y respeto; y no ver algún peligro en excitar esta lucha entre la autoridad soberana y los derechos de un pueblo respetable, entre la fuercia armada de la una y el amor a la libertad del otro. (Recursos contra el Marqués de la Romana, Memoria en defensa de la Junta Central)"

Enantes de la transición hebo partíos ya ideoloxíes que foron asturianistes, o teníen vezos de tal como los xunionistes Gumersindo Laverde y Ruiz, carlistes (como Xuan María Acebal, Vázquez de Mella,...), federalistes (Canga Argüelles, Pin de Pría,...), rexonalistes (Pachín de Melás,...). La Xunta Rexonalista del Principáu d'Asturies sería'l primeru, anque nun tuvo dempués nenguna continuidá política.

L'asturianismu d'anguaño ye perdíficil de nomar, dellos falen de rexonalismu y otros de nacionalismu.

Historia xeneral del Nacionalismu Asturianu

Conceyu Bable y Conceyu Nacionalista Astur

El nacionalismu asturianu surde nel periodu políticu conocíu como la Transición y podría datase la so nacencia tres la espublización a entamos de 1977 del "Cartafueyu so'l Rexonalismu" col que l'importante coleutivu asturianista Conceyu Bable daba'l saltu oficial al nacionalismu. Foi daquella cuando dellos militantes mozos de Conceyu bable formarán el CNA.

El Conceyu Nacionalista Astur, fundáu en 1977 y en 1979 conseguirá la llegalización convirtiéndose oficialmente nel primer partíu nacionaliegu asturianu. El CNA, como se comentare, foi fundáu por dellos militantes mozos de Conceyu Bable y preséntase como un coleutivu políticu de militancia única d´esquierda. A entamos de los 80 desapaez CNA mizcu dempués de que foren deteníos dellos de los sos militantes por formar una organización armada en comuña con ETA.

Nos 1980 (ENA, PAS, UNA)

Nos 1980, coincidiendo nel contestu de la promulgación del Estatutu d'Autonomía p'Asturies, xurden dellos partíos. En 1982 L'Ensame Nacionalista Astur (ENA) que recoyía la llinia d'izquierda radical del CNA, en 1985 el Partíu Asturianista (PAS)^[1] ( qu'ente los sos oxetivos taba un proyeutu d'igua del Estatutu d'Autonomía) que sería "asturianista, interclásista y de progresu" según los sos Estatutos, y en 1986 apaecería la Xunta Nacionalista Asturiana (XNA) de calter izquierdista más moderáu que la ENA. L´Ensame Nacionalista Astur y la Xunta Nacionalista Asturiana converxerán en 1988 conformando la Unidá Nacionalista Asturiana. La orientación d'UNA haza una coalición eleutoral col Partíu Asturianista fizo dixebra interna n'UNA de la que seríen espulsaos los miembros de la Xunta Nacional de la corriente crítica del que saldrá Andecha Astur en 1990. Tamién taba´l Conceyu Independiente d´Asturies. Nos años 1980 tamién entamaríen apaecer dellos colleutivos nacionaliegos nel planu social como la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana (1984), la Lliga Celta en 1981 o'l Conceyu d'Estudiantes Nacionalistes de 1986.

Nos 1990 (PAS-UNA)

Nes eleiciones del 25 de mayu 1991 la Coalición Asturiana algama un diputáu na Xunta Xeneral na persona de Xuan Xosé Sánchez Vicente y seis conceyales en cinco conceyos distintos. Ye la primer vegada dende la restauración de la democracia na qu'un miembru d'un partíu nacionaliegu consigue un puestu na Xunta. Poco dempués d'una frustada negociación de fusión ente dambes organizaciones (un añu dempués d'entamar la llexislatura) frayose la Coalición Asturiana por mor de la engarradiella dialéutica ente los líderes de dambes, Felechosa de la UNA y Xuan Xosé Sánchez Vicente del PAS, disolviéndose la UNA.

Nes eleiciones de 1995 el Partíu Asturianista (PAS) dirá en solitariu a les eleiciones calteniendo'l diputáu, repitiendo Xuan Xosé Sánchez Vicente, onde amás nes municipales llograríase l'alcaldía de Nava; pero estos resultaos nun se caltendríen yá nes eleiciones de 1999.

Sieglu XXI

Nel añu 2000 Andecha Astur algama una sentencia histórica del Tribunal Constitucional tres ser denegaes les sos candidatures en Llingua Asturiana a les eleiciones estatales pasaes de 1996 gracies a la Llei d'usu y promoción del bable/asturianu de 1998 fecha dos años enantes. La sentencia permitía a les organizaciones polítiques presentar les candidatures n'asturianu, drechu que se-y negare nes eleiciones xenerales de 1996 polo que nun participó n'elles. Nes eleiciones autonómiques de 2003, Bloque por Asturies presentóse en coalición con Izquierda Xunida, llogrando fomar parte del gobiernu xunta la FSA-PSOE. Nel 2004 Andecha Astur preséntase a les eleiciones al Parllamentu Européu dientru de la coalición Europa de los Pueblos, onde participaben nacionalistes vascos, catalanes, aragoneses y andaluces y qu'algamó un representante.

Anguaño

Pa les eleiciones autonómiques de 2007 el nacionaliegu Partíu Asturianista (PAS) presentose aconceyáu col partíu rexonalista Unión Renovadora Asturiana (URAS) na coalición Unión Asturianista. Amás nos primeros meses de 2007, Izquierda Asturiana (IAS), xunto a Los Verdes-Grupu Verde, tamién anuncien un alcuerdu pa les eleiciones municipales y autonómiques de mayu d'esi añu, baxo'l nome d'UNIDÁ. Nengún partíu nacionaligu algamó xunteru dalgún.

Pa les eleiciones xenerales de 2008 presentóse Andecha Astur y Unidá (el Partíu Asturianista non, pidiendo-y a los sos votantes el votu nulu o en blancu). Andecha Astur baxó a 1299 (0,18%) nestes de los 1.942 (0,28%) de 2004, y Unidá algamó 848 votos (0,12%), siendo un númberu permalu pa la coalición, por mor que sólo xubió 17 votos de los 831 qu´en 2004 sacara Izquierda Asturiana.

Dellos aspeutos

Progresista dende la Transición

Dende un entamu les organizaciones abiertamente nacionaliegues n'Asturies foron progresistes. El primer partíu políticu nacionaligu foi'l Conceyu Nacionalista Astur (CNA) en 1976. Tres la so desapaición coyerá'l testigu del nacionalismu otra fuercia nidiamente d'izquierdes l'Ensame Nacionalista Astur (ENA) en 1982, la tamién izquierdista Xunta Nacionalista Asturiana (la ENA y la XNA conformarán en 1988 la organización Unidá Nacionalista Asturiana), y el Partíu Asturianista (PAS) que sería "asturianista, interclasista y de progresu" según los sos Estatutos. Andecha Astur sería "socialista" y ñacería en 1990 de los espulsaos de la UNA, y otres organizaciones posteriores nidiamente nacionaliegues tamién seríen progresistes (como IAS.

El rexonalismu asturianu vien tando representáu nos caberos años por fuercies mayoritariamente de centru-drecha comu la Unión Renovadora Asturiana y Convergencia Democrática Asturiana (esti últimu nun tien nenguna representatividá) por anque tamién ye cierto que na transición hebio proyeutos d'izquierdes como'l PSPA Partíu Socialista Popular d'Asturies de 1977 y que poco dempués d'algamar un 7,9% de votu finaría inxertándose nel PSOE o Unidá Rexonalista nes eleiciones de 1977 y que se disolvería poco dempués. El rexonalismu de fines de sieglu XIX y entamos del sieglu XX sería mayoritariamente conservador.

La cuestión de la Llingua Asturiana

La defensa de la Llingua Asturiana y la llucha pola so oficializadá ye una revindicaición historica del nacionalismu asturianu que la tien como elementu cimeru de la identidá nacional asturiana.

L'asturianu o bable carez d'oficialidá n'Asturies, anque l'Estatutu d'Autonomía y reconoz una especial proteición, nin siquiera ésta se cumple y tolos años faense manifestaciones y conciertos al favor de la oficialidá del asturianu. Los nacionaliegos tán ente los sos más férreos defensores, si bien nun son dafechu los únicos.

Demientres el franquismu, y al aviesu que n'otres comunidaes como Cataluña o'l País Vascu, onde'l catalán y l'euskera foron reprimíos, lo que prevocó un rescample del sentimientu nacional, n'Asturies la llingua llariega foi ridiculizada, lo que tuvo como consecuencia que la población tendiese a escaecela y dexar d'utilizala, al considerase socialmente "poco cultu" a quien falare n'asturianu. Güei s'estima que lo falen 550.000 persones n'Asturies, onde 100.000 tienenlo como primer llingua y 450.000 como segunda.

Escontra'l "cuadonguismu"

Una de les carauterístiques del nacionalismu asturianu ye la oposición al usu que'l nacionalismu español fai de la figura de Pelayu y la denomada Reconquista y la Batalla de Cuadonga como aniciu d'España poro refuga la idea de Asturies como bierzu d'España que caltién el nacionalismu español. El denomáu "cuandonguismu", como Pelayo Rojo indica nun artículu entituláu Por un nuéu nacionalismu asturianu:^[2]

El cuadonguismu ye una ideoloxía especialmente desafortunada que fiere, a un tiempu, abondes sensibilidaes. Primero, sirve pa tapecer la boca al nacionalismu asturianu. Al identificar la nación asturiana con una especie d'"España primordial", embrionaria, con un depósitu d'esencies hispanes, se torga toa vindicación nacionaliega que ponga l'acentu nes estremancies llingüístiques, étniques, o en xeneral, nacionales, de los asturianos colos hispanos. [...] Per otru llau, ye una ideoloxía mui estrechamente venceyada col tradicionalismu más ranciu, y lo qu'esti lleva consigo, la monarquía (don Pelayu, primer rei d'Asturies, elixíu polos astures rebeldes al Islam, sería'l primer rei d'España) y l'imperialismu de signu católicu d'orixe visigóticu (el reinu asturiano foi'l xerme d'una reconquista imperial de la España perdida a manes de los musulmanes). El cuadonguismu, poro, entraña la permala asociación de les idees del monarquismu y de tradición católica, belixerante conl infiel.

Pelayo Rojo, Por un nuéu nacionalismu asturianu

Vindicación de la cultura atlántica y del territoriu históricu asturianu

Asturies, alcuéntrase xeográficamente nel denomáu Arcu Atlánticu poro ye una fastera d'influyencies culturales celtes, y presenta pa los nacionaliegos asturianos estremancies significatives con otres fasteres del Estáu español más influyíes por una cultua mediterránea. Carlos X. Blanco opinó sobro ello nun artículu entituláu Asturies nun ye España:^[3]

Asturies nun ye España (nin lo demás tierra conquistada). La nación asturiana vive ente dos agües, l'atlántica (o cantábrica) a la que pertenez de forma natural, y la mediterránea, a la que pertenez de forma coercitiva pol somorgamientu del nuesu país na monarquía castiellana, na media, y nel estáu español, na moderna. Alministrenmos dende Madrid, y con ello mos llanten unes estructures de dominación que nun son les de nueso. La economía cuasi-esclavista del Sur y del Mediterraneu nun ye la de nueso, y los intereses productivos y comerciales del país asturianu van inclusive a la escontra de los qu'importen n'España. El desendolque económico asturianu podrá nun ser boyante, como'l de Madrid, y otres rexones llevantines y sureñes, pero al menos nun se basa (sacantes en pequeñes cuotes, llamentables) na esplotación d'emigrantes foriatos. L'esclavismu enxamás nun foi col calter de la nuesa xente. El medio y el talante astures siempres foron a la escontra d'esa tendencia del esplotador d'estilu mediterraneu.

Carlos X. Blanco, Asturies nun ye España

Nel primer nacionalismu asturianu hai un fuerte celtismu y qu'inda güei impregna'l movimientu.

Llucha Violenta

Nel mes de marzu de 1980, la Policía detenía a siete persones pola so rellación col atracu a la sede central del Banco Herrero n'Uviéu y la organización ETA (p-m). Siete mozos y moces que militaben nel primer partíu del movimientu nacionaliegu asturianu, el CNA.^[4]

Demientres esa década de los años 1980, esistió amás un grupu armáu que baxo'l nome d'Andecha Obrera, fizo españar dellos artefautos n'oxetivos típicos de les lluches obreres, como oficines del INEM.^[5]

Historia eleutoral del Nacionalismu Asturianu

a la Xunta Xeneral

2012

Partíu	Votos	%	xunteros
Bloque por Asturies-Unidá Nacionalista Asturiana (na coalición Compromisu por Asturies nel 2012)	1.656	0,33
Andecha Astur (na coalición Unión Asturianista nel 2011)	674	0,13

2011

Partíu	Votos	%	xunteros
Bloque por Asturies-Unidá Nacionalista Asturiana	6.191	1,03
Partíu Asturianista (na coalición Unión Asturianista nel 2011)	2.953	0,49
Conceyu Abiertu	1.421	0,24

2007

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista (na coalición Unión Asturianista nel 2007)	13.255	2,3
IAS (na coalición Unidá nel 2007)	3.848	0,7
Andecha Astur	2.727	0,5

2003

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista	11.376	1,84
Andecha Astur	3.821	0,62
IAS	nun se presentó	nun se presentó	nun se presentó

1999

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista	15.998	2,58
Andecha Astur	2.206	0,36
IAS (na coalición Bloque de la Izquierda Asturiana)	1.366	0,22

1995

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista	20.669	3,19	1
Liga Asturiana	1.959	0,30
Andecha Astur	1.948	0,30

1991

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista y Unidá Nacionalista Asturiana (na coalición Coalición Asturiana)	14.569	2,74	1
Conceyu Independiente d´Asturies	1.938	0,36
Andecha Astur	1.137	0,21

1987

Partíu	Votos	%	xunteros
Partíu Asturianista	7.302	1,28
Ensame Nacionalista Astur	2.800	0,49

1983

Partíu	Votos	%	xunteros
Ensame Nacionalista Astur	2.505	0,44

http://www.constitucion.rediris.es/observaut/Indice.html Archiváu 2008-12-01 en Wayback Machine

Partíos políticos nacionaliegos per orde alfabéticu

Mocedaes nacionalistes

Darréu (Andecha Astur)
Bloque de la Mocedá Asturianista (Bloque por Asturies) Integráu en Compromisu pola Mocedá pero orgánicamente independiente
Fai!
UNA-Mocedá (Unidá Nacionalista Asturiana) Integráu en Compromisu pola Mocedá pero orgánicamente independiente
Xuventú Asturianista (PAS)

Otres organizaciones

Sofitu (Muerganismu popular antirrepresivu)
Conceyu pola Normalización (Normalización de la llingua y cultura asturianes en tol territoriu históricu d'Asturies)

Notes

↑ Nuevu grupu asturianista, de EL PAÍS 1/10/1987.
↑ Por un nuevo nacionalismo asturiano, de Pelayo Rojo.
↑ Asturias no es España, de Carlos X. Blanco.
↑ Detenidos cuatro presuntos implicados en el atraco de ETA (p-m) al Banco Herrero, de EL PAÍS 23/03/1980.
↑ Cuatro artefautos explosivos, en Asturias y Andalucía, de EL PAÍS 22/09/1985.

Bibliografía

Historia del nacionalismu asturianu, Inaciu Iglesias, (2004). ISB:84-95640-83-X
Asturianismu políticu (1790 - 1936), Pablo San Martín
La Nación (im)posible. Reflexiones sobre la ideología nacionalista asturiana, Pablo San Martín
Los ámbitos de la nación asturiana. Xaviel Vilareyo (2008). ISBN:978-84.935983-5-8
Les Asturies y el nacionalismu bascu. Xaviel Vilareyo (2012). ISBN 978-84-937721-3-1

Páxines web

[1] Nuevu grupu asturianista, de EL PAÍS 1/10/1987.

[2] Por un nuevo nacionalismo asturiano, de Pelayo Rojo.

[3] Asturias no es España, de Carlos X. Blanco.

[4] Detenidos cuatro presuntos implicados en el atraco de ETA (p-m) al Banco Herrero, de EL PAÍS 23/03/1980.

[5] Cuatro artefautos explosivos, en Asturias y Andalucía, de EL PAÍS 22/09/1985.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]