Віньніца

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Віньніца (неадназначнасьць).

Віньніца лац. Vińnica
укр. Вінниця
Даўняя вежа — сымбаль места
Герб Віньніцы Сьцяг Віньніцы
Першыя згадкі:	1355
Магдэбурскае права:	30 траўня 1640
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Віньніцкая
Мэр:	Сяргій Маргуноў^[d]
Плошча:	79,94 км²
Вышыня:	248 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	372 672 чал. (2017)[1]
шчыльнасьць:	4661,9 чал./км² (2017)
нацыянальны склад:	украінцы — 87,2% расейцы — 10,2% палякі — 0,5% габрэі — 0,5% (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-432
Паштовы індэкс:	21000—21499
КОАТУУ:	0510100000
Геаграфічныя каардынаты:	49°14′14″ пн. ш. 28°28′2″ у. д. / 49.23722° пн. ш. 28.46722° у. д. / 49.23722; 28.46722Каардынаты: 49°14′14″ пн. ш. 28°28′2″ у. д. / 49.23722° пн. ш. 28.46722° у. д. / 49.23722; 28.46722
Віньніца на мапе Ўкраіны Віньніца
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
Віньніцкая меская рада

Віньніца (па-ўкраінску: Вінниця) — места на захадзе цэнтральнай часткі Ўкраіны, на рацэ Паўднёвым Бугу. Адміністрацыйны цэнтар Віньніцкай вобласьці і Віньніцкага раёну. Плошча 79,94 км². Насельніцтва на 2017 год — 372 672 чал. Знаходзіцца за 199 км на паўднёвы захад ад Кіева. Чыгуначны вузел.

Віньніца — гістарычны цэнтар усходняга Падольля.

Этымалёгія назвы

Назва места паходзіць ад стараславянскага слова «вѣно» — дарунак. Існуюць яшчэ некалькі вэрсіяў, якія тлумачаць тапонім: «віньніца» або вінакурня — прадпрыемства, на якім выраблялася віно, і Віньнічка — рэчка.

Гісторыя

• 1363: першыя згадкі ў гістарычных дакумэнтах, фартэцыя Вялікага Княства Літоўскага.
• 1400—1569: адбылося 30 вялікіх нападаў на Віньніцу з боку татараў і туркаў.^[2]
• 1553: у Віньніцы было 429 дамоў, працавалі 42 карчмы і 2 млыны; празь места праходзіў гандлёвы шлях на Чарнаморскае ўзьбярэжжа.
• 1558: на высьпе «на павароце Паўднёвага Буга» ўзьвялі новы замак.
• 1559: места перанесьлі бліжэй да замка.
• 1665/66: цэнтар павету Брацлаўскага ваяводзтва.
• 1569: згодна з умовамі Люблінскай уніі перайшла да Каралеўства Польскага; у Віньніцы заснавалі брацтва Кузьмы і Дзям’яна, пры якім дзейнічала школа.
• кан. XVI ст.: буйны гандлёвы і рамесны цэнтар Брацлаўшчыны.
• 1598: у Віньніцу перанесьлі сталіцу Брацлаўскага ваяводзтва.
• пач. XVII ст.: у месьце было каля 4 тыс. жыхароў (у 1604 року 702 будынкі, у 1629 — 787).^[2]
• 1610—1617: у Віньніцы збудавалі езуіцкі кляштар (у 1642 року пачаў працаваць калегіюм).
• 1624: у месьце пачаў дзейнічаць дамініканскі кляштар.
• 30 траўня 1640: атрымала Магдэбурскае права і герб «2 шаблі і 2 вудачкі».
• 1651: казацкія загоны разьбілі каля Віньніцы войска Рэчы Паспалітай.
• 1672—1699: знаходзілася пад турэцкай акупацыяй.
• 2-я пал. XVIII ст.: у Віньніцы працавала мануфактура.
• 1793: у выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, цэнтар намесьніцтва.
• 1798: цэнтар павету Падольскай губэрні.
• 1871: каля места прайшла чыгунка Кіеў — Балта — Адэса.
• 1913: адкрыты рух электрычнага трамвая
• 1914: цэнтар Падольскай губэрні.
• 1918: тройчы была месцам разьмяшчэньня ўрадавых структураў УНР.
• 1920: у складзе ЎССР.
• 1932: цэнтар вобласьці.
• 1937—1941: у Віньніцы НКУС праводзіў масавыя расстрэлы насельніцтва; агульная колькасьць рэпрэсаваных склала каля 20 тыс. чалавек.
• 19 ліпеня 1941 — 20 сакавіка 1944: знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

Колькасьць

• XIX стагодзьдзе: 1887 год — 23 591 чал., зь іх 32% праваслаўных, 7—8% каталікоў, 1—5% старавераў, 0—2% эвангелістаў, 58,5% юдаістаў.^[3]; 1897 год — 28,9 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1913 год — 45 тыс. чал.; 1939 год — 92,9 тыс. чал.; 1959 год — 122 тыс. чал.^[4]; 1970 год — 212 тыс. чал.^[5]; 1991 год — 380,9 тыс. чал.^[6]
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 356,7 тыс. чал.^[7]; 2015 год — 372,5 тыс. чал.

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	расейская	беларуская
84,73%	14,36%	0,06%

Эканоміка

Кандытарская фабрыка «Roshen»

Харчовая, хімічная, лёгкая, дрэваапрацоўчая прамысловасьць; машынабудаваньне (у тым ліку заводы трактарных агрэгатаў, інструмэнтальны, электратэхнічны, радыётэхнічнай апаратуры, падшыпнікаў).

Славутасьці

• Былы касьцёл і кляштар дамініканаў (1760), цяпер праваслаўная царква Праабражэньня Гасподняга
• Гістарычная забудова места: гатэль «Савой», дом капітана Чаткова, жаночая гімназія, рэальная вучэльня і інш.
• Дом А. Брусілава
• Дом-музэй М Кацюбінскага
• Касьцёл і кляштар езуітаў (1610—1617, цяпер краязнаўчы музэй і абласны архіў)
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі Анёльскай (1760)
• Музэй-сядзіба М. Пірагова
• Пажарная вежа — візытоўка места
• Царква Сьв. Мікалая (1746)

Галерэя

• 
  Былы касьцёл дамініканаў
• 
  Касьцёл Сьв. Панны Марыі Анёльскай
• 
  Царква Сьв. Мікалая
• 
  Кляштар езуітаў
• 
  Гатэль «Савой»
• 
  Будынак па вул. Пушкіна, 38
• 
  Даўняя воданапорная вежа
• 
  Грэка-каталіцкая царква

Месты-сябры

• Пітэрбара, Ангельшчына
• Бірмінггэм, ЗША
• Рыбніца, Малдова
• Кельцы, Польшча
• Ліпецк, Расея
• Санкт-Пецярбург, Расея
• Ясы, Румынія
• Бурса, Турэччына
• Цюрых, Швайцарыя

Асобы

• Натан Альтман (1889—1970) — расейскі мастак-кубіст
• Мікола Білынскі (1852—1930-я) — украінскі гісторык, этнограф, мовазнавец
• Міхайла Кацюбінскі (1864—1913) — украінскі пісьменьнік і грамадзкі дзяяч
• Робэрт Тхаржэўскі (1929—2001) — украінскі гісторык

Крыніцы

1. Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року», — Київ, Державна служба статистики України, 2017 zip  (укр.)
2. ^ Валерый Грынявецкі. Вінніца // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 445
3. Winnica // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893. S. 553
4. Винница // Историческая энциклопедия. В 16 т. — М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1973—1982.
5. Винница // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
6. Винница // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
7. Про кількість та склад населення Вінницької області за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року (укр.)

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Winnica // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893. S. 553—559
• Винница // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

Віньніца — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Віньніцкая меская рада
• Фатаздымкі «Старая Віньніца»
• Cities & towns of Ukraine (анг.)
• Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2015 року», — Київ, Державна служба статистики України, 2015 zip (укр.)
• Банк даних Державної служби статистики України (укр.)