Ova grupa uključuje većinu amoeboida i flagelata koji se hrane pomoću filoznih pseudopodija. Mogu biti ograničeni na dio ćelijske površine, ali nikada ne postoje istinski citostom (ćelijska usta) ili usta kao što je to pronađeno u mnogim drugim protozoama. Imaju različite oblike[3] pa se pokazalo da ih je teško definirati u pogledu strukturnih obilježja, iako njihovu jedinstvost snažno podržavaju genetička istraživanja. Cercozoa su usko povezane sa Foraminifera i Radiolaria, ameboidima koji obično imaju složene ljušture, te zajedno s njima tvore supergrupu koja se zove Rhizaria.
Cercozoa je raznolika skupina koja uključuje ameboidne, bičaste i amoebobičaste organizme koji nastanjuju tlo, slatku vodu i morska staništa, kao planktonski i bentoski oblici. U stvari su toliko uobičajene u tlu da mogu predstavljati polovinu biomase protista u ovim ekosistemima. Većina su heterotrofi, koji se hrane organskim česticama, bakterijama i drugim protistima, kao i nekim obligatnim parazitima. Njihove dvije grupe sadrže hloroplaste.
Uopćno, to su biflagelati i / ili ameboidi s oblicima koji se razlikuju između bilateralnih, radijalnih i asimetričnih. Neki članovi poput roda Gromia mogu dostići nekoliko milimetara u promjeru, što je mnogo za jednoćelijski organizam. Ameboidi općenito imaju filopodije (naprimjer, Euglypha i Placocista), aksopodije (naprimjer, Clathrulina i Hedriocystis) a postoje i oblici sa lobopodijama (Partenskyella glossopodia).[4]
Iako većina oblika ima dva biča, obično vrtložeći različito (jedan usmjeren prema naprijed, a drugi prema natrag), neki članovi imaju jedan ili četiri. Bičevi omogućavaju plivanje ovim planktonskim organizmima i olakšavaju brntoskim oblicima lokomociju klizanjem (puzeći po supstratu).
Neke grupe imaju gole ćelije, dok druge imaju endoskelete ili omotače od krljušti, testa, teka ili ćelijske zidove (od jednog ili više slojeva), naprimjer, Gromia, Ebriida, Imbricatea i Thecofilosea. Kod krutih oblika, pseudopodije izlaze kroz otvor ljušturice i aktivno se koriste za fagocitozu. Većina cerkozoa su jednoćelijski i jednojedinični, ali postoje i višejedinični oblici ili plazmodiji. Kinetosom su citoskeletom povezani sajedom, a neki imaju mikrotijela i ekstrusome. Većina ima mitohondrije s cjevastim grebenima, iako drugi mogu imati i druge vrste grbrbenova. Vrste koje naseljavaju slatku vodu ili tlo često imaju kontraktilne vakuole. Neke vrste mogu formirati ciste
Potkoljeno Endomyxa sastoji se od nekoliko skupina slobodno živećih ameboida, fagotrofa ili parazita.
Ascetosporea je skupina parazitskih protista, posebno na morskim beskičmenjacima. Kao što naziv govori, ti organizmi proizvode spore. Trofna ćelija obično je višejedarna.
Gromiidea je skupina ameboida s razgranatim filopodijama ili golim retikulopodijama ili s neprozirnim testama s jednim otvorom. To uključuje, između ostalog, Gromia, opsežni rod morskih i slatkovodnih ameboida, sličnih oblika kao i neke foraminifere i koji mogu biti velikih dimenzija, većeg pro mjera od jednog milimetra.
Phytomyxea je grupa biljnih parazita koji se normalno razvijaju unutar biljnih ćelija, uzrokujući infekciju tkiva koje obično raste tako da se formira lokalno zadebljanje. Među bolestima koje uzrokuju ovi organizmi su hernija kupusa i krompirova hrđa, uzrokovane vrstama rodova Plasmodiophora i Spongospora. Vegetativni oblik je višečlana ćelija, koja se naziva plazmodij.
Vampyrellidea je mala skupina protista sa filopodijama, kojima nedostaju ljušturice. Oni su parazitske vrste, neke od njih ulaze u ćelije algi i hrane se unutrašnjošću, dok su druge paraziti gljiva.
Potkoljeno Monadofilosa ima mnogo filoznih ameba (naprimjer, Euglyphida, Thecofilosea) i brojnih zooflagelata, uglavnom pokretnih puzanjem po supstratu i često s jakim pseudopodijama, često filopodijskim.
Imbricatea (= Silicofilosea) sastoji se od organizama za koje je karakteristično da stvaraju silicijske omotače od ljuskica ili ploča, koje se često preklapaju. Uključuje najpoznatije Cercozoa: Euglyphida, filozne amebe koje se obično nalaze u tlu, vodama bogatim hranjivim tvarima ili na vodenim biljkama.
Metromonadea grupira biflagelatne morske organizme, pokretne klizanjem i predatore drugih eukariota. Nemaju teke, ali njihova površina ima premaz od jednog ili dva sloja koji se mogu proširiti na bičeve.[6]
Sarcomonadea uključuje dvobičaste organizme koji se uglavnom kreću klizanjem po supstratu uz pomoć flagela. Nemaju teke i često su ameboidi. Ističe se važne skupine Cercomonada, sa bičevima, koja je uobičajene na terenu.
Thecofilosea obuhvata filozne amebe obilježene organskim vanćelijskim čvrstim tekamama, za razliku od većine ostalih cerkozoa, koje su obično gole ili imaju ljuske. Uključuje, između ostalog, Tectofilosida, Phaeodaria (morski protozoi koji su se ranije smatrali radiolarijama) i malu grupu morskih fagofaga, Ebriida.[7]
Potkoljeno Reticulofilosa obuhvata hlorofitne alge kao i pseudoheliozoe koja hvataju plijen pomoču aksopodija.
Chlorarachnea uključuje neobične amebe koje tvore mrežicu koja se sastoji od niti sa hloroplastima, navodno dobijeenim sekundarnom endosimbiozom od zelenih algi. Hloroplasti imaju hlorofilea i b, obavijene sa četiri membrane i još uvijek imaju zakržljalo jedro, koje se naziva nukleomorf.
Granofilosea obuhvata organizme za koje je karakteristično da imaju vrlo fine retikulopodije, razgranate ili ne, ili radijalne aksopodije, ponekad razgranate. U oba slučaja ove strukture sadrže granule u pravilnim intervalima, što grupi daje ime. Uključuju, između ostalih, Desmothoracida, skupinu organizama koji su se ranije smatrali heliozoama.
Skiomonadea sada obuhvata samo rod Tremula, heterotrofne dvobičaste organizme i fagotrofe s dugim prednjim i zadnjim bičevima koje koriste za klizanje po supstratu, a koji nemaju vidljive teke.
Nekoliko nedavnih studija sugerira da su Cercozoa paraSlikatska grupa, u vezi s Retaria i potvrđuje parafiliju Endomyxa, dobijajući slijedeće vezeː[10]