Mungialdea

Mungialdea
Euskal Herria
Bakio Jata menditik.
Administrazioa
Herrialdea	Bizkaia
Udalerriak	Arrieta, Bakio, Fruiz, Gamiz-Fika, Gatika, Laukiz, Maruri-Jatabe, Meñaka eta Mungia)
Herri handiena	Mungia
Geografia
Koordenatuak
Azalera	158,23 km²
Demografia
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Mungialdea edo Plentzia-Mungia Bizkaiko eskualdetako bat da, hain zuzen herrialdearen iparraldean dagoena. Mungia du hiriburu, eta Uribe banaketa administratibo historikoaren parte da. Gaur egun, bi azpieskualdetan banatu daiteke, guztira 15 udalerriz osatutako eskualdea izanik:

• Mungialdea, barrualdeko udalerriak hartuz (Arrieta, Bakio, Fruiz, Gamiz-Fika, Gatika, Laukiz, Maruri-Jatabe, Meñaka eta Mungia).
• Uribe Kosta, kostaldeko udalerriak bere gain hartuz (Barrika, Gorliz, Lemoiz, Plentzia, Sopela eta Urduliz). Uribe Kosta azpieskualdean Berango udalerria ere sartu ohi da, baina ofizialki Berango Bilboaldea eskualdearen parte da.^[1]

Geografia

Mugakideak

Iparraldera Kantauri itsasoa, hegoaldera Bilboaldea, ekialdera Busturialdea eta mendebaldera Bilboaldea mugakide ditu.

Udalerriak

	Herria	Biztanleria (2013)	Lurraldea km²	Alderdi politikoa (2019)
	Arrieta	545	14.5	EAJ
	Bakio	2.628	16.78	EH Bildu
	Fruiz	547	5.73	EAJ
	Gamiz-Fika	1.348	15.5	EAJ
	Gatika	1.611	17	EAJ
	Laukiz	1.148	8.1	EAJ
	Maruri-Jatabe	948	15.8	EAJ
	Meñaka	745	12.7	EH Bildu
	Mungia	17.022	52.12	EAJ

Mendiak

Sollube

Arrieta^[2] udalerriaren %10 Urdaibaiko lurraldean egoteaz gain, Sollube (684 m) mendiaren magalean hedatzen da^[3] Meñakarekin batera. Sollubera igotzeko hainbat modu daude, horien artean aipatutako bi herrien bitartez. Mendi honen gailurra Arrietan dago^[4].

Unbe

Bizkargi

Jata (592 m) mendiak Maruri-Jataberi izena ematen dio, baita Mungiako jaietako Mari-Jatari ere. Jatak Maruri-Jatabe udalerriaren ekialdeko mugarriarena egiten du. Inguruan badaude altuera txikiagoko beste muino batzuk, hala nola: Artebakarra, Irutxurre, Kurtzegana, Garbi-mendi, Iruarteta, Santakurtze, Amezti eta Txarola mendiak ^[5].

Laukizetik gertu dagoen mendia Unbe (302 m) da; ezaguna dena bertan Felisia Sistiagak 1941ean Ama Birjina ikusi zuelako ^[6] (Unbeko Birjina). Ordutik, hainbat agerpen egon dira, azkena 1988an ^[6].

Berreagari (366 m) dagokionez, Mungia eta Gamiz-Fikarekin muga egiten du, baita Derio eta Zamudiorekin ere. 2013ko uztailaren 16an Eusko Jaurlaritzak bertoko Herrixka Gotortuaren eta Nekropoliaren Gune Arkeologikoa monumentu izendatu zuen, Sailkatutako Kultura Ondasuna, monumentu-multzo kategoriarekin ^[7][8].

Bizkargi (536 m), hortaz, Butroe ibaiaren sortzailea da eta bere tontorrean Santa Kurtziri eskainitako baseliza dago^[9]. Mendi horretan hainbat borroka odoltsuak eman ziren Espainiako Gerra Zibilean, eta horregatik maiatzako lehen igandean Bizkargi Eguna ospatzen da; tontorrean gudariei omenaldia eginez ^[9].

Mungialdeko beste bi mendi Tallu (342 m) eta Gondramendi (217 m) dira.

Mungialde zabal barruko mendi guztiak

Hidrologia

Butroe ibaia Gamizen

Gamiz-Fikatik pasatzen da Butroe ibaia, eta Anbieta, Atxispe^[10] eta Kaperiaga^[11] errekek elikatzen dute. Mungiako inguruan ere badira hainbat iturri Butroi ibaiaren ibaiadarrak direnak: Atxuri, Trobika, Lauromendi, Atebarri edo Mantzorriko erreka esaterako; antzinean 20 errotari eragiteko gauza zirenak ^[12]. Gainera, Laukizetik aurkitu dezakegun mendixketatik Butroe ibaira doazen hainbat erreka txiki jaisten dira, besteak beste, Amazkarai, Goiartzu eta Erreskondo. Erreka horiek igarotzen diren lekuetako baserrien izenak daramatzate ^[13].

Bakion bi ibaik zeharkatzen dute: Estepona ibaiak mendebaldean, eta Ondarre ibaia ekialdean ^[14]. Fruizen, berriz, udalerriaren erdigunetik zeharkatzen den Oka ibaia dago ^[15].

Demografia

Mungialdea eskualdeak, Bizkaiko lurralde historikoan kokatua, 60.749 biztanle ditu guztira (2024), 29.908 gizon eta 30.841 emakume, eta horrek adierazten du emakumeen gehiengoa txikia dela. Biztanle-dentsitatea 291,6 biztanlekoa da kilometro koadroko, Bizkaiko batez bestekoa baino pixka bat txikiagoa, 520,2 bizt./km² baita.^[16]

Biztanleriaren banaketa etarioak erakusten duenez, % 20,1 0-19 urtekoei dagokie, % 60,5 20-64 urtekoei, eta % 19,4k 65 urte edo gehiago dituzte. Datu horiek adierazten dute biztanleria gehienak aktiboak direla, baina adinekoen proportzio esanguratsua dutela.^[17]

Udalerriei dagokienez, biztanle gehien dituztenak Sopela (13.917 biztanle) eta Mungia (17.654 biztanle) dira, biak batera eskualdeko biztanleria osoaren % 50 baino gehiago osatzen baitute. Bestalde, biztanle gutxien dituzten udalerriak Arrieta (568 biztanle) eta Meñaka (751 biztanle) dira. Sopela eta Urduliz biztanle-dentsitate handiagatik nabarmentzen dira, 1.674,7 biz./km² eta 721,3 biz./km², hurrenez hurren. Maruri-Jatabe (65,5 biz./km²) eta Meñaka (60,2 biz./km²) udalerriek, berriz, dentsitate askoz baxuagoak dituzte, landa-eremukoak.^[16]

Generoaren araberako azterketak erakusten duenez, emakumeak gehiengoa dira eskualdeko udalerri guztietan, eta ordezkaritza bereziki nabarmena da Urdulizen ( % 51,7) eta Gorlizen ( % 51,8). Joera horrek eredu orokorra erakusten du Bizkaian, non emakumeen bizi-itxaropena altuagoa den, eta horrek emakumeen proportzioa handiagoa izatea eragiten du, batez ere adin handieneko taldeetan. Udalerri txikienetan, hala nola Meñakan eta Arrietan, emakumeen proportzioa zertxobait txikiagoa da, baina gizonena baino pixka bat handiagoa da oraindik, eta horrek lurralde osoan joera horren sendotasuna azpimarratzen du.^[16][17]

Euskal Aeko biztanleria, lurralde-eremuen, adin-talde handien, sexuaren eta biztanleria-dentsitatearen arabera. 2024/01/01^[16][17]

	Biztanleria sexuaren arabera			Adin-talde handiak									Biztanledentsitatea (bizt./km²)
				0 – 19			20 – 64			>= 65
	Guztira	Gizonak	Emakumeak	Guztira	Gizonak	Emakumeak	Guztira	Gizonak	Emakumeak	Guztira	Gizonak	Emakumeak
Euskal AE	2208007	1071155	1136852	391302	201472	189830	1287750	642290	645460	528955	227393	301562	305,4
Lurralde historikoak
Araba	335146	164469	170677	63452	32790	30662	195446	97869	97577	76248	33810	42438	110,2
Bizkaia	1150037	553841	596196	194874	100361	94513	674664	334755	339909	280499	118725	161774	520,2
Gipuzkoa	722824	352845	369979	132976	68321	64655	417640	209666	207974	172208	74858	97350	365,4
Eskualdea
Mungialdea	60749	29908	30841	12194	6285	5909	36747	18194	18553	11808	5429	6379	291,6
Udalerriak
Arrieta	568	294	274	82	40	42	363	198	165	123	56	67	38,9
Bakio	2828	1396	1432	520	261	259	1753	886	867	555	249	306	171,8
Barrika	1599	821	778	274	152	122	961	503	458	364	166	198	210,7
Fruiz	576	271	305	129	56	73	342	165	177	105	50	55	102,3
Gamiz-Fika	1375	687	688	227	114	113	815	406	409	333	167	166	90,3
Gatika	1631	821	810	324	164	160	930	472	458	377	185	192	94,4
Gorliz	6071	2974	3097	1096	570	526	3667	1794	1873	1308	610	698	602,3
Laukiz	1253	603	650	274	133	141	742	366	376	237	104	133	154,7
Lemoiz	1362	713	649	273	150	123	864	449	415	225	114	111	73,4
Maruri-Jatabe	1045	534	511	210	117	93	626	314	312	209	103	106	65,5
Meñaka	751	395	356	134	75	59	415	214	201	202	106	96	60,2
Mungia	17654	8519	9135	3693	1892	1801	10586	5115	5471	3375	1512	1863	397,3
Plentzia	4493	2177	2316	774	397	377	2761	1356	1405	958	424	534	765,4
Sopela	13917	6931	6986	3039	1594	1445	8392	4196	4196	2486	1141	1345	1674,7
Urduliz	5626	2772	2854	1145	570	575	3530	1760	1770	951	442	509	721,3

Ekonomia

Industria sektorea

Mungialdeak Mungiako poligonoetan eta Ugarte-Gatikan biltzen du bere jarduera industriala. Eskualdeko industrialdea Mungian biltzen da, eta jarduera ekonomikoetarako 1.125.918,8 metro koadroko azalera urbanizatu osoa du, bost industrialdetan banatuta.^[18]

Poligono horiek 308 enpresak sortutako jarduera ekonomikoa hartzen dute. Belako industrialdea da azalera urbanizatu handiena duena, 501.011,14 metro karratu eta 114 enpresa ezarrita, eskualdeko poligonoetan ezarritako jarduera ekonomikoaren % 39,86.^[18]

Ezarritako jarduera ekonomikotik, 124 izaera industrialeko enpresak dira; horien atzetik, 78 enpresa dituzten zerbitzu-negozioak daude; merkataritza-arlokoak 68 enpresa dira; eta, azkenik, eraikuntza-arlokoak 38 dira. Nabarmentzekoa da azken ekitaldietan industrialdeetan ezarritako enpresen kopuruak gora egin duela pandemia aurreko uneekin alderatuta: 2018an 291 enpresa izatetik 2024an 308 izatera igaro da (% 5,84ko hazkundea). Bestalde, industria-sareak enpleguaren % 26,5 sortu zuen Mungialdean 2024ko apirilean, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalaren arabera, eta 3.096 lanpostu adar horri lotuta zeuden.^[18]

Historia

Ondareak

Butroeko gaztelua

Butroeko gaztelua

Butroeko gaztelua Erdi Aroko gaztelua da, Butroe familiak eraikia. Gatikan kokatuta dago eta denbora luzez itxita egon den arren, bisita ugari jasotzen ditu. 1989tik 1992ra Estudios Arriagak konponketak egin zituen ^[19] eta gaur egun errusiar inbertsore batek du jabe gisa^[20].

Landetxo Goikoa

Landetxo Goikoa Mungian dagoen baserria, XVI.mendean eraikia. Euskal Herriko baserri zaharrenetarikoa da, eta Izenaduba Basoa parke mitologikoaren barnean dago, non Olentzeroren etxearena egiten du.

Bertan hainbat ekintza egin ahal dira ^[21]:

• Baserriari buruzko ikus-entzunezkoa
• Bisita gidatua
• Hainbat gairi buruzko erakusketak
• Umeentzako jolasak
• Ipuin interaktiboak
• Kanpoko jarduerak

Torrebillela Kultur Elkartea

XIV.mendearen inguruan sortutako harrizko dorretxea da ^[22] eta Mungiako udalerriko arkitektura zibileko eraikinik zaharrena. Eraikinak aldaketa asko izan ditu gaur egun duen itxuraraino, baina badirudi jatorrizko eraikina harrizko dorre soil bat zela, apaindurarik gabea, bost solairuko altuerakoa, defentsarako zein etxebizitzarako erabiliko zena ^[23].

Mesterikako burua

Mesterikako buruaren argazkia

Mesterikako (Meñakako) San Lorenzo baselizan aurkitutako hareharrizko eskultura da, gizon edo emakume baten burua irudikatzen duena ^[24]. Bere funtzioa ezezaguna da, hileta edo erlijio errituetan erabili ahal izan zuten, babesa emateko objektua izan zitekeen edota gerla trofeoa ^[25]. Gaur egun Bizkaiko Arkeologia Museoan dago, Burdin Aroaren gelan ^[24].

San Pelaio Baseliza

Bakion dagoen ermita erromanikoa da, Bermeoko Gaztelugatxe uhartetik gertu ^[26]. Eraikin txikia da eta bi ezaugarri interesgarri ditu: sarrera eta absideko lehioa ^[26]. Bizkaian kontserbatzen diren elizarik zaharrenetarikoa da, Zumetxagako San Migelgo (Mungia) eta Abrisketako San Pedro (Arrigorriaga) elizekin batera ^[26].

Garaizarreko errota

Denbora luzez, Maruri-Jatabe udalerri bizkaitarreko industria bakarra errotak ziren. Oraindik ere, iraganeko oroitzapen tradizionalak mantentzen ditugu Garaizarreko errotarekin ^[27]. Harri grisez egina, leihoetan egur pixka bat du eta teila gorriz egindako estalki batez errematatua dago ^[28].

Beste ondare batzuk

• Mungiako tren zaharra
• Fruizeko eliza

Kultura

Hezkuntza-zentroak

Euskara

Mungialdeko euskara mendebaldeko bizkaieraren parte da, sartaldeko hizkeran kokatzen dena^[29]. Mendebaldeko euskara gainontzeko euskalkiak baino lehenago sortu zen, VIII.mendearen inguruan ^[30].

Udalerri euskaldunak eta Uema

Mungialdeko zenbait udalerrik euskararen arnasguneak dira, Arrieta eta Fruiz esaterako ^[31][32]; haien herritar gehienak euskaraz mintzatzen baitira. Jon Andoni Uriarte fruiztar hizkuntzalariak bere herriko euskara aztertu zuen alde fonetiko, fonologiko-morfologiko eta sintaktikoetatik, Alfonso Irigoiren zuzendaritzapean^[33]. 2010eko datuen arabera Fruizen %81 euskaldunak dira, eta euskararen erabilera %58,1ekoa da^[32]. Mungia ere euskaldun kopuru handia duen herria da^[34].

Gamiz-Fikan, bestalde, %71,9 euskaldunak dira, eta euskararen erabilera %43,3koa da^[35]. Udalerri honek, beste batzuk bezala, ez dira Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kideak, baina parte-hartzaileak izateko baldintzak betetzen dituzte. Izan ere, udalerri euskalduntzat jotzen dituzte euskal hiztunen portzentajea %70etik gorakoak duten herriak egon daitezke UEMA Mankomunitatean^[35].

Meñakari dagokionez, bere azentu-sistema Bizkaiko iparraldeko azentu-barietateen eremuan kokatzen da^[36]. Iñaki Gamindek artikulu^[37] bat idatzi zuen honi buruz Fontes linguae-vasconum aldizkarian.

Ahotsak.eus ataria

Badira Ahotsak.eus atarian Mungialdeko hizkeraz jasotzen dituzten zenbait elkarrizketa ^[38]. Horien artean Maria Andikoetxea^[39],Manu Zugazaga^[40], Balentina Elortegi ^[41], Luis Asla ^[42] eta Anartz Ormaza ^[43] daude.

Ekitaldiak

Lore-jokoak

Mungia XX.mendearen hasierara itzultzen da tradizioa eta kultura uztartzen dituen herri-ekimenarekin: Lore Jokoak. Garai hartako bizitza soziala eta ohiturak islatzen dituzten hainbat jarduera ematen dira, hala nola: herri antzerkia, euskal dantzak, gastronomia, bertsolaritza eta musika^[44].

Sukalkiak

Gizon bat jaian sukaldatzen

Sukalkiak edo sukalki eguna Mungian egiten den bazkari-lehiaketa da. Lehenengo edizioa 1964an egin zen, Frankismo garaian murgilduta. Identitate bat ospatzeko eta adierazteko premia zegoenez, herritarrek herria elkartzeko helburuarekin sukalki eguna sortu zuten ^[45]. Ondarroako Arrantzale Egunean prestatzen den marmitakoa ardatz hartuta, Mungiako baserri-historiarekin lotura izango duen errezeta garatu zen; gaur egun ezagutzen den haragizko sukalkia sortuz^[45].

Bendejerak

Bendeja baserritarrak, edo bendejerak, baserriko produktuak saltzen dituzten emakumeak dira. Saski handietan azokara edo plazara saltzeko baratzako barazki eta frutak eramaten dituzte ^[46]. Mungiako Plazan ostiralero egoten dira goizean antolatzen den azokan.

Bi emakume sagarrak saltzen azoka batean

Bendejaren eta esnearen salmenta maiz estuki lotuta egon dira. Emakumeak, lehenengo esneak banatzen zituzten etxerik etxe, eta gero bendeja saltzen zuten plazan. Lanbide edo zeregin horretan hasteko, gazte horiek batzuetan amaren edo auzoko andreren baten laguntza izaten zuten; baina beste batzuetan, haien kabuz joan behar izaten zuten ^[46]. Mungiaz gain, hainbat herrietan egon ziren bendejerak: Bilbon, Gernikan, Bermeon, Areetan eta Portugaleten, esaterako ^[46].

Baserritar eguna

Baserritar eguna Mungiako San Pedroko jaietan ospatzen den ekitaldia da. Egun horretan, euskal nekazaritza eta baserritarrak protagonista dira, eta hainbat produktu dastatzeko aukera ematen da, horien artean: barazkiak, gaztak, txakolina, eztia eta taloa^[47]. Baserriko produktuen salmentaz gain, animalien eta herri kirolen erakustaldiak ere antolatzen dira ^[47].

Gabonetako kabalkada

Mungiako Udalak eta Izenaduba Basoa parke mitologikoak antolatuta, Olentzero eta bestelako pertsonai mitologikoek osatutako kabalkada egiten da abenduaren 24an. Landetxo Goikotik hasita, herri guztitik ibilbide bat egiten da udaletxera heldu arte.

Jaiak

• Arrietako San Martin jaiak
• Bakioko San Juan Dolozak, Abuztuak 29
• Fruizeko Lorentzo Deuna, Abuztuak 10
• Gamiz-Fikako San Isidro jaiak
• Gatikako San Marko jaiak
• Laukizeko Mikel Deunaren jaiak, iraileko azken astetik urriko lehen astera
• Maruri-Jataben Laurentzi Deunaren egunean ospatzen dira herriko jaiak, Abuztuak 10
• Meñakako San Roqueak Abuztuak 16
• Mungiako San Pedroak, Ekainak 29

Pertsonaia ezagunak

• Estepan Urkiaga "Lauaxeta" (1905-1937), poeta laukiztarra.
• Telmo Zarraonaindia "Zarra" (1921-2006), futbolari mungiarra.
• Miguel Anjel Lotina (1957-), entrenatzaile meñakarra.
• Ikerne Goikoetxea (1967-), aktore mungiarra.
• Unai Ziarreta- (1970-), Eusko Alkartasunako presidente mungiarra.
• Rafa Rueda- (1972-), abeslari eta gitarra-jole mungiarra.
• José Ramón Goienetxe Bilbao (1940-) txirrindulari arrietarra ^[48].
• Santiago Arriaga Arrien (1903 - 1936), apaiz hirukoiztarra Arrietakoa ^[48].
• Biktoriano Gondra Muruaga (1910-1974), apaiz pasiotarra Arrietakoa ^[48].
• Juan Maria Uriarte (1933-), apaiza eta apezpikua izandakoa Fruizekoa ^[49].
• Andoni Gerrikaetxebarria (Begoña, 1934), Bilboko Elizbarrutiko Bikario Nagusia(1989-2006) fruiztarra ^[49]..
• Jon Andoni Uriarte Garai hizkuntzalari fruiztarra. 1995ean bere doktorego-tesian herriko euskara aztertu zuen ^[49]..
• Inmaculada Arostegi (1966-), matematikaria, irakaslea eta ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean (Gamiz-Fika)^[50].
• Amaia Goirigolzarri Alegria (1978-2023) abokatua, Sare Herritarreko eta Erabakizaleak taldeko kidea (Gamiz-Fika)^[50].
• Jon Barrenetxea (2000), txirrindularia Gamiz-Fikarra^[50].
• Joana Butroekoa (c. 1440 - ?), XV. mendeko euskal idazlea. Gomez Gonzalez Butroeren alaba zen, Butroeko jauna eta oinaztarren buruzagia (Gatika) ^[51].
• Angel Sertutxa (1931-), futbolaria (Gatika) ^[51].
• Gabino Ereñozaga (1942-), txirrindularia (Gatika)^[51].
• Leixuri Arrizabalaga (1981-), abokatu eta politikari jelkidea (Gatika)^[51].
• Amaia Cayero (1984-), kazetaria (Gatika)^[51].
• Alejandro Bilbao (1884-1966), Erramun Maruri ezizenez ezaguna, euskal idazlea (Maruri-Jatabe)^[52].
• Iñigo Urrutia (1966-), Euskal Herriko Unibertsitateko Administrazio-Zuzenbideko irakaslea (Maruri-Jatabe) ^[52].
• Valentín Uriona (1940-1967), txirrindulari mungiarra.

Erreferentziak

1. Bizkaiko eskualdeak. 2023-06-10 (Noiz kontsultatua: 2024-12-12).
2. Arrieta (Bizkaia). 2023-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
3. Meñaka. 2024-10-16 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
4. Sollube. 2023-07-05 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
5. Jatabe. 2024-01-30 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
6. ↑ (Gaztelaniaz) Virgen de Umbe. 2024-01-22 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
7. Berreaga. 2022-04-09 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
8. «Kultura i Wychowanie» Kultura i Wychowanie 18 (2(18)/2020) 2021-02-12  doi:10.25312/2083-2923.18/2020. ISSN 2544-9427. (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
9. ↑ Bizkargi. 2024-05-03 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
10. Deng, Francis; Cheng, Jeffrey. (2017-06-20). Operculum diagram (wikimedia commons). Radiopaedia.org (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
11. Deng, Francis; Cheng, Jeffrey. (2017-06-20). Operculum diagram (wikimedia commons). Radiopaedia.org (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
12. Mungia. 2023-11-28 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
13. Laukiz. 2023-11-10 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
14. Bakio. 2024-03-06 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
15. Fruiz. 2024-08-24 (Noiz kontsultatua: 2024-12-10).
16. ↑ Eustat. «Población de la C.A. de Euskadi por ámbitos territoriales, según sexo y densidad de población. 01/01/2023» www.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-12).
17. ↑ Eustat. «Población de la C.A. de Euskadi por ámbitos territoriales, según sexo y densidad de población. 01/01/2024» www.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-12).
18. ↑ (Gaztelaniaz) «Mungialdeko Behargintza pone en marcha el proyecto Match Mungialdea con el objetivo de facilitar la conexión entre empresas locales - Ayuntamiento de Mungia - mungia.eus» Ayuntamiento de Mungia (Noiz kontsultatua: 2024-12-11).
19. (Gaztelaniaz) ATIENZA, IRANTZU. (2014-09-24). «Butrón y otros castillos de Bizkaia» El Correo (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
20. «Inbertsore errusiar batek Butroeko gaztelua erosi du 4 milioi euroren truke» EITB 2021-12-21 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
21. (Gaztelaniaz) Informe de gestión (1999-2007) y situación actual (Mayo 2007). Mungia Udala.
22. (Gaztelaniaz) «Torrebillela - Ayuntamiento de Mungia - mungia.eus» Ayuntamiento de Mungia (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
23. (Gaztelaniaz) «Torrebillela - Ayuntamiento de Mungia - mungia.eus» Ayuntamiento de Mungia (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
24. ↑ Mesterikako burua. 2024-04-28 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
25. (Gaztelaniaz) triskelpablo. (2020-04-08). «Ermita SAN LORENZO de MESTERIKA (Meñaka. Bizkaia).» ARKEOHISTORIA TRISKEL (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
26. ↑ San Pelaio baseliza (Bakio). 2021-03-27 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
27. (Gaztelaniaz) Maruri. 2024-08-20 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
28. (Gaztelaniaz) «Molino Garaizar en Maruri-Jatabe - Curiosidades y planes relacionados | Guía Repsol» REPSOL (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
29. Mendebaleko euskara. 2024-06-19 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
30. Zuazo Zelaieta, Koldo. (2019-10-22). «El iceberg navarro. Euskera y castellano en la Navarra del siglo XVI. (Peio J. Monteano)» Fontes Linguae Vasconum (124)  doi:10.35462/flv124.7. ISSN 2530-5832. (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
31. Arrieta (Bizkaia). 2023-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
32. ↑ Fruiz. 2024-08-24 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
33. Endika Uriarte Orbañanos. (2024-04-30). «Ergatiboaren erabilera euskara-gaztelania kode-alternantzian: kasu-azterketa bat» Euskera ikerketa aldizkaria: 207–252.  doi:10.59866/eia.v1i69.279. ISSN 2792-2278. (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
34. Mungia. 2023-11-28 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
35. ↑ Gamiz-Fika. 2024-10-03 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
36. Meñaka. 2024-10-16 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
37. Gaminde, Iñaki. (2001-04-30). «Meñakako berba konposatuen azentuaz» Fontes Linguae Vasconum (86): 33–47.  doi:10.35462/flv86.3. ISSN 2530-5832. (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
38. Badihardugu Euskara Elkartea, Euskal Herriko Ahotsak. Mungialdekoa (Hizkera). .
39. «Fruiz (Bizkaia). PDFa. - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
40. «Gamiz-Fika (Bizkaia). PDFa. - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
41. «Meñaka (Bizkaia). PDFa. - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
42. «Arrieta (Bizkaia). PDFa. - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
43. «Bakio (Bizkaia). PDFa. - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
44. (Gaztelaniaz) Zárate, C.. (2023-10-24). «Mungia regresa a principios del siglo XX este domingo» Deia (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
45. ↑ (Gaztelaniaz) «Un documental desvela el origen del Sukalki Eguna de Mungia» EITB (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
46. ↑ Bendejerak: sorotik plazara | Labayru Fundazioa. 2021-12-03 (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
47. ↑ (Gaztelaniaz) Zárate, C.. (2023-06-26). «Mungia celebra un gran Baserritarren Eguna mientras aguarda el txupinazo» Deia (Noiz kontsultatua: 2024-12-09).
48. ↑ Arrieta (Bizkaia). 2023-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
49. ↑ Fruiz. 2024-08-24 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
50. ↑ Gamiz-Fika. 2024-10-03 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
51. ↑ Gatika. 2023-11-15 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).
52. ↑ Jatabe. 2024-01-30 (Noiz kontsultatua: 2024-12-05).

Ikus, gainera

• Bizkaiko eskualdeen zerrenda

Kanpo estekak

• Eskualdeko datu orokorrak Mungiako Udalaren webgunean